Estonja

Repubblika tal-Estonja
*Eesti Vabariik*
Repubblika tal-Estonja Eesti Vabariik
	Innu nazzjonali: Mu isamaa, mu õnn ja rõõm ;
Belt kapitali; (u l-ikbar belt)	Tallinn; 59°25′N 24°45′E / 59.417°N 24.75°E
Lingwi uffiċjali	Estonjan
Gvern	Repubblika parlamentari
Indipendenza
Sħubija fl-UE	1 ta' Mejju, 2004
Erja
Popolazzjoni
PGD (PSX)	stima tal-2012
PGD (nominali)	stima tal-2012
IŻU (2013)	▲ 0.846 (għoli ħafna) (33)
Valuta	Ewro (EUR)
Żona tal-ħin	EET (UTC+2)
Kodiċi telefoniku	+372
TLD tal-internet	.ee

L-Estonja ɨsˈtoʊniə (għajnuna·info) (Estonjan:Eesti), uffiċjalment ir-Repubblika tal-Estonja (Estonjan:Eesti Vabariik), hi stat fir-Reġjun Baltiku fl-Ewropa ta' Fuq. Il-pajjiż huwa mdawwar fit-tramuntana mill-Golf tal-Finlandja, lejn il-punent mill-Baħar Baltiku, fin-nofsinhar il-Latvja (343 km), u lejn il-lvant mill-Lag Peipus u r-Russja (338.6 km).^[5] In-naħa l-oħra tall-Baħar Baltiku għandha l-Iżvezja fil-punent u l-Finlandja fit-tramuntana. It-territorju tal-Estonja jkopri 45,227 km2 (17,462 mi kw), u huwa influwenzat mill-klima kontinentali umida.

Total tal-fruntieri Estonjani: 657 km, pajjiżi tal-fruntiera (2): Latvja 333 km; Russja 324 km.

Isem

L-isem Estonja (Estonjan: Eesti) ġie marbut ma' Aesti, poplu msemmi għall-ewwel darba mill-istoriku Ruman tal-qedem Tacitus madwar is-sena 98 AD. Xi storiċi moderni jemmnu li rreferiet għall-Baltiċi, filwaqt li oħrajn ipproponew li l-isem imbagħad ġie applikat għar-reġjun kollu tal-Lvant tal-Baħar Baltiku. Is-saga Norse u l-ġebel tar-run Viking li jirreferu għal Eistland huma l-ewwel sorsi magħrufa li użaw definittivament l-isem fit-tifsira ġeografika moderna tiegħu. Mit-Norveġju Qadim, it-toponimu nfirex għal vernakulari Ġermaniżi oħra u laħaq il-Latin letterarju lejn l-aħħar tas-seklu 12.

Storja

Preistorja

L-eqdem insedjament magħruf fl-Estonja huwa l-insedjament Pulli; Skont id-dating bir-radjukarbonju, ġie stabbilit madwar 11,000 sena ilu. L-ewwel abitazzjoni umana matul il-perjodu Mesolitiku hija relatata mal-kultura Kunda. Madwar 5300 QK. C., tidher ċeramika mill-perjodu Neolitiku, magħrufa bħala l-kultura Narva. Dan kien segwit mill-kultura tal-fuħħar moxt madwar 3900 QK. C., li ġab miegħu agrikoltura bikrija u arti reliġjuża sofistikata. Jibda madwar 2800 QK. C. il-kultura taċ-ċeramika corded deher; dan kien jinkludi attivitajiet ġodda bħall-agrikoltura primittiva u t-trobbija tal-annimali. Il-kulturi tal-fuħħar tal-moxt u tal-fuħħar corded koeżistu fl-Estonja għal millennju, qabel fl-aħħar tħalltu f'kultura tal-Età tal-Bronż tal-Estonja. Stimi arkeoloġiċi jpoġġu l-popolazzjoni tat-territorju Estonjan f'livell modest, b'madwar 6,000 abitant fis-sena 3900 QK. C., ċifra li żdiedet għal madwar 10,000 fis-sena 2000 QK.

Iż-Żmien tal-Bronż rat it-twaqqif tal-ewwel insedjamenti tal-għoljiet. Il-fenomenu Seima-Turbino ġab l-ewwel artifatti tal-bronż fir-reġjun u ħafna drabi huwa konness mal-iżvilupp tal-lingwi Finno-Ugriċi. Tranżizzjoni mill-għajxien tal-kaċċaturi-sajjieda għal insedjamenti bbażati fuq razzett wieħed bdiet madwar l-1000 QK, u tlesta fl-Età tal-Ħadid bikrija madwar 500 QK. In-numru kbir ta' oġġetti tal-bronż jindika l-eżistenza ta' komunikazzjoni attiva ma 'tribujiet Skandinavi u Ġermaniċi. Fl-aħħar ta 'l-Età tal-Bronż, bdiet il-manifattura domestika ta' artifacts tal-bronż.

Fl-Età tal-Ħadid, il-popolazzjoni kibret. Il-produzzjoni lokali tal-ħadid bdiet madwar 200 QK Matul l-ewwel sekli WK, it-Tramuntana tal-Estonja, partikolarment ir-reġjun kostali ta 'Virumaa, ħareġ bħala ċentru kulturali. Dan il-perjodu ra influss ta' settlers mit-Tramuntana tal-Estonja fir-reġjun tal-Baħar Baltiku b'popolazzjoni baxxa. Din l-espansjoni kulturali u lingwistika li toriġina fit-Tramuntana tal-Estonja tat lok ukoll għall-lingwa Finlandiża ġirien u kompliet sal-bidu tat-tieni millennju AD, meta l-invażjoni tat-tribujiet Baltiċi u Slavi llimitat l-ambitu tal-kulturi Finlandiżi.

Artifatti ta' l-Età tal-Ħadid ta' hoard minn Kumna

Il-kuntatti kummerċjali fir-reġjun tal-Baħar Baltiku kibru u nfirxu. Matul dan il-perjodu, it-Tramuntana tal-Estonja żviluppat konnessjonijiet dejjem aktar b'saħħithom mar-reġjuni tan-Nofsinhar u tax-Xlokk tal-Baħar Baltiku, partikolarment ma 'tribujiet assoċjati mal-kultura Wielbark u l-kulturi Dollkeim-Kovrovo. Sorsi storiċi jidentifikaw lil dawn in-nies bħala Goti u Aesti. Hemm xi spekulazzjoni li l-isem Estonja seta' oriġina mit-tribujiet Aesti. Fir-4 seklu, il-ħakkiem Gotiku Ermanaric sostna li ssottometta t-territorji li jikkorrispondu għall-Estonja, iżda m'hemm l-ebda evidenza arkeoloġika li tappoġġja dan. L-Età tas-Silġ Żgħira tal-Antikità Tard hija evidenti b'mod ċar fir-rekord arkeoloġiku, bi tnaqqis qawwi fin-numru ta 'siti u sejbiet ta' oqbra, li jindika tnaqqis serju tal-popolazzjoni u rkupru bil-mod.

L-Età tal-Viking u l-kapijiet tal-qedem

Il-kosta tat-Tramuntana tal-Estonja kienet tinsab strateġikament fuq ir-rotta mill-Varangians għall-Griegi, u b'hekk l-Estonja kienet ċentru kummerċjali u fl-istess ħin mira u punt tat-tluq għal ħafna rejds. L-Estonjani kostali, partikolarment l-Oeselians ta 'Saaremaa, adottaw l-istil tal-ħajja Viking. Diversi sagas Skandinavi jirreferu għal ġlied importanti mal-Estonjani, notevolment meta fil-bidu tas-seklu 7 il-"Vikingi Estonjani" għelbu u qatlu lil Ingvar Harra, ir-re tal-Iżvediżi. Id-dfin tal-vapuri ta' Salme li jmorru għal nofs is-seklu 8 ġew ssuġġeriti bħala punt ta' tluq possibbli għall-Età tal-Vikingi fl-Ewropa.

Fis-sorsi Slavi tal-Lvant, l-Estonjani u tribujiet Finlandiżi oħra relatati mill-qrib kienu magħrufa bħala Chuds. Fl-862, iċ-Chuds ipparteċipaw fit-twaqqif tad-dinastija Rurik f'Novgorod, gradwalment tilfu l-influwenza tagħhom għas-Slavi Novgorod li emigraw lejn iż-żona, u jespandu lejn il-punent. Kievan Rus ippruvat issottometti l-Estonja fis-seklu 11, b’Yaroslav l-Għorri qabad Tartu madwar l-1030. Dan il-post dam sa l-1061 meta tribù Estonjan, is-Sosols, qerduha. Fl-1187, Estonjani, Kuronjani u Kareljani keċċew Sigtuna, li dak iż-żmien kienet belt importanti fl-Iżvezja.

Varbola Fortress (Latin: Castrum Warbole, Estonjan: Varbola Jaanilinn) kienet l-akbar fortizza taċ-ċirku u ċentru tal-kummerċ mibnija fl-Estonja, fil-Kontea ta' Harju (Latin: Harria) bejn l-10 u t-12-il seklu.

Fl-ewwel sekli WK, bdew jiffurmaw l-ewwel subdiviżjonijiet politiċi u amministrattivi tal-Estonja. L-unitajiet ewlenin kienu l-parroċċa (Estonjan: kihelkond) u l-kontea (Estonjan: maakond), din tal-aħħar komposta minn parroċċi multipli. Kull parroċċa kienet tipikament iggvernata minn nobbli lokali msejħa rejiet (Estonjan: kuningas). L-Estonja tal-qedem kellha kasta ta' gwerriera professjonali filwaqt li l-ġid u l-prestiġju tan-nobbli kienu bbażati fuq il-kummerċ internazzjonali. Il-parroċċi kienu komunement iċċentrati madwar forts tal-għoljiet, għalkemm kultant kienu jeżistu forts multipli fi ħdan parroċċa waħda. Fis-seklu 13, l-Estonja kienet maqsuma fi tmien kontej ewlenin: Harjumaa, Järvamaa, Läänemaa, Revala, Saaremaa, Sakala, Ugandi u Virumaa, kif ukoll bosta kontej iżgħar b'parroċċa waħda. Dawn il-kontej ħadmu bħala entitajiet indipendenti u ffurmaw biss alleanzi laxki biex jiddefendu lilhom infushom kontra theddid barrani.

Il-kultura Estonjana matul dan il-perjodu kienet maqsuma f'żewġ reġjuni ewlenin. Iż-żoni kostali tat-tramuntana u tal-punent żammew konnessjonijiet mill-qrib mal-Iskandinavja u l-Finlandja, filwaqt li l-intern tan-nofsinhar kellhom rabtiet aktar b'saħħithom mal-Baltiċi u l-prinċipat ta 'Pskov. Il-pajsaġġ Estonjan kien imtaqqab b'ħafna għoljiet, u nstabet evidenza ta 'siti tal-port antiki tul il-kosta ta' Saaremaa. Matul l-Era tal-Vikingi, l-Estonja kienet reġjun ta 'kummerċ attiv, b'esportazzjoni bħal ħadid, pil u għasel. L-importazzjonijiet kienu jinkludu oġġetti fini bħal ħarir, dehbijiet, ħġieġ, u xwabel Ulfberht. Is-siti tad-dfin Estonjani minn din l-era spiss ikun fihom oqbra individwali u kollettivi, b'artifatti bħal armi u dehbijiet li jirriflettu l-kultura materjali kondiviża tal-Iskandinavja u t-Tramuntana tal-Ewropa.

It-twemmin spiritwali u reliġjuż tal-Estonjani medjevali qabel il-Kristjanizzazzjoni tagħhom jibqa' suġġett ta' interess u dibattitu storiku. L-ispiritwalità Estonjana kellha għeruq sodi fit-tradizzjonijiet animisti, bi shamans (nõid) u diviners magħrufa barra mill-pajjiż, kif innutat minn sorsi bħal Adam ta' Bremen u l-Ewwel Chronicle ta' Novgorod. Il-Kronika ta' Henry ta' Livonia ssemmi lil Tharapita bħala divinità suprema adorata mill-gżejjer ta' Saaremaa. Imsaġar sagri, partikolarment imsaġar tal-ballut, kellhom rwol importanti fil-prattiki tal-qima pagana. Il-Kristjaneżmu, kemm il-Kattoliċiżmu tal-Punent kif ukoll l-Ortodossija tal-Lvant, bdew jiġu introdotti minn negozjanti u missjunarji barranin mis-sekli 10 u 11, iżda l-maġġoranza tal-popolazzjoni żammet it-twemmin indiġenu tagħhom.

Il-Kruċjati u l-Era Kattolika

Fl-1199, il-Papa Innoċenz III iddikjara kruċjata biex "tiddefendi lill-insara Livonjani." Il-ġlied wasal fl-Estonja fl-1206, meta r-re Daniż Valdemar II invada Saaremaa mingħajr suċċess. L-Aħwa Livonjani tax-Xabla, li qabel kienu ssottomettu lill-Livonjani, Latgalians u Selonians, bdew kampanja kontra l-Estonjani fl-1208, u matul il-ftit snin li ġejjin iż-żewġ naħat għamlu bosta rejds u kontro-raids. Mexxej importanti tar-reżistenza Estonjana kien Lembitu, anzjan tal-Kontea ta' Sakala, iżda fl-1217 l-Estonjani sofrew telfa sinifikanti fil-Battalja ta' Jum San Mattew, fejn inqatel Lembitu. Fl-1219, Valdemar II niżel f'Lindanise, għeleb lill-Estonjani fil-Battalja ta' Lyndanisse, u beda jirbaħ it-Tramuntana tal-Estonja. Is-sena ta' wara, l-Isvezja invadiet il-punent ta' l-Estonja, iżda ġiet imwarrba mill-Oeselians. Fl-1223, rewwixta kbira keċċiet lill-Ġermaniżi u d-Daniżi mill-Estonja kollha ħlief Tallinn, iżda l-Kruċjati malajr reġgħu bdew l-offensiva tagħhom u fl-1227, Saaremaa kienet l-aħħar maakond (kontea) li ċediet.

Wara l-kruċjata, it-territorju tan-Nofsinhar tal-lum Estonja u l-Latvja kien jissejjaħ Terra Mariana; aktar tard saret magħrufa sempliċement bħala Livonia. L-Estonja tat-Tramuntana saret id-Dukat Daniż tal-Estonja, filwaqt li l-bqija kien maqsum bejn l-Aħwa tax-Xabla u l-prinċep-isqof ta' Dorpat u Ösel–Wiek. Fl-1236, wara li sofrew telfa kbira, l-Aħwa tax-Xabla ingħaqdu mal-Ordni Tewtoniku u saru l-Ordni Livonjan. Il-fruntiera tal-lvant mar-Repubblika ta' Novgorod ġiet stabbilita wara l-Battalja tas-Silġ li seħħet fil-Lag Peipus fl-1242, fejn l-armati magħquda tal-Ordni Livonjan u l-infanterija Estonjan ġew megħluba minn Novgorod. Ir-reġjun tax-Xlokk ta' Setomaa baqa' taħt il-ħakma Russa sas-seklu 20 u s-Setomas indiġeni ġew konvertiti għall-Ortodossija tal-Lvant.

Fil-bidu, nobbli Estonjani li aċċettaw il-magħmudija setgħu jżommu l-poter u l-influwenza tagħhom billi jsiru vassalli tar-re Daniż jew tal-knisja; Żżewġu flimkien mal-familji tal-Kruċjati li għadhom kif waslu u matul is-sekli saru Ġermanizzati, li wassal għall-etnoġenesi tal-Ġermaniżi Baltiċi. Il-pagani Estonjani qamu diversi drabi kontra l-gvern Kristjan barrani. Matul l-għexieren ta' snin wara l-Kristjanizzazzjoni inizjali, kien hemm diversi rewwixti kontra l-ħakkiema Tewtoniċi f’Saaremaa. Fl-1343, rewwixta kbira mifruxa fit-Tramuntana tal-Estonja u Saaremaa. L-Ordni Tewtoniku trażżan ir-ribelljoni fl-1345, u fl-1346 ir-re Daniż biegħ il-possedimenti tiegħu fl-Estonja lill-Ordni. Ir-ribelljoni falluta wasslet għal konsolidazzjoni tal-poter mill-minoranza Ġermaniża tal-klassi għolja. Matul is-sekli ta 'wara, il-Ġermaniż Baxx baqa' l-lingwa tal-elite fil-gvern kemm fil-bliet kif ukoll fil-kampanja tal-Estonja.

Tallinn, il-kapitali tal-Estonja Daniża mwaqqfa fuq is-sit ta' Lindanise, adottat il-Liġi ta' Lübeck u rċeviet drittijiet sħaħ tal-belt fl-1248. Il-Lega Anseatika kienet tikkontrolla l-kummerċ fuq il-Baħar Baltiku, u ġeneralment l-akbar erba' bliet tal-Estonja saru membri: Tallinn, Tartu, Pärnu u Viljandi. Tallinn aġixxa bħala intermedjarju kummerċjali bejn Novgorod u l-ibliet Anseatiċi tal-Punent, filwaqt li Tartu wettaq l-istess rwol ma' Pskov. Matul il-perjodu ġew iffurmati ħafna snajja' u gilds tal-merkanzija. Protetti mill-ħitan tal-ġebel u s-sħubija tagħhom fil-Hansa, bliet prosperi bħal Tallinn u Tartu spiss sfidaw ħakkiema oħra tal-Konfederazzjoni Livonjana medjevali.

Ir-Riforma u l-Gwerra Livonjana

Ir-Riforma bdiet fl-Ewropa ċentrali fl-1517 u malajr infirxet lejn it-tramuntana lejn Livonia minkejja xi oppożizzjoni mill-Ordni Livonjan. Il-predikazzjoni protestanti bdiet b’mod attiv f’Tallinn fl-1524, u wassal lill-kunsill tal-belt biex jallinja ruħu mar-Riforma s-sena ta' wara. Ġrajjiet simili seħħew f’Tartu, fejn inqalgħu tensjonijiet mal-isqof Kattoliku Johann Blankenfeld, li rriżultaw f'rewwixti ikonoklasti li għamlu ħsara lill-knejjes u l-monasteri Kattoliċi fiż-żewġt ibliet. Sal-aħħar tas-snin 1520, il-biċċa l-kbira tal-bliet Estonjani kienu ħaddnu r-Riforma, għalkemm l-influwenza Kattolika baqgħet l-aktar b'saħħitha f'Viljandi, Haapsalu, u Vana-Pärnu. B'differenza mill-bliet, iż-żoni rurali kienu aktar bil-mod biex jadottaw il-Protestantiżmu, u l-influwenza Kattolika baqgħet tippersisti fost in-nobbli lokali u l-bdiewa sew fis-snin 30 tas-seklu l-1530. Bir-Riforma, is-servizzi reliġjużi bdew isiru bil-lingwa vernakulari, li fil-bidu kien ifisser il-Ġermaniż baxx, iżda mill-1530 'il quddiem. servizzi reliġjużi regolari saru bl-Estonjan. L-ewwel testi Protestanti ħarġu bil-lingwa Estonjana, inkluż il-Katekiżmu Wanradt-Koell fl-1535.

Matul is-seklu 16, il-monarkiji espansjonisti tal-Muscovy, l-Isvezja, u l-Polonja-Litwanja kkonsolidaw il-poter tagħhom, u ħolqu theddida dejjem tikber għal Livonia deċentralizzata, imdgħajfa minn tilwim bejn bliet, nobbli, isqfijiet, u l-Ordni. Fl-1558, it-Tsar Ivan il-Terribbli tar-Russja (Muscovy) invada Livonia, u beda l-Gwerra Livonjana. L-Ordni Livonjan ġie megħlub b'mod deċiżiv fl-1560. Il-maġġoranza tal-Livonia aċċettat il-ħakma Pollakka-Litwana, filwaqt li Tallinn u nobbli Estonjani tat-Tramuntana ħalew lealtà lir-re Żvediż, u l-isqof ta' Ösel-Wiek biegħ l-artijiet tiegħu lir-re Daniż. Il-forzi tat-Tsar Ivan inizjalment setgħu jirbħu ħafna minn Livonia. L-epidemiji tal-pesta qerdu t-territorju, u aggravaw il-qerda. Il-bdiewa Estonjani, dejjem aktar mimlijin minħabba n-nuqqas tal-awtoritajiet lokali li jipproteġuhom minn rejds Russi Tsarist, faqqgħu rewwixti fl-1560 u assedjaw il-Kastell Koluvere f'Läänemaa. Ir-ribelljoni rat lill-Estonjani jeleġġu fil-qosor is-sultan tagħhom stess qabel ma eventwalment ġie mrażżan.

Rapporti ta' atroċitajiet Russi kontra l-Livonjani, immexxija minn Ivan il-Terribbli u l-forzi tiegħu, infirxu ħafna madwar l-Ewropa. Il-kronikaturi ta' dak iż-żmien, għalkemm ta’ sfondi u pożizzjonijiet politiċi diversi, iddeskrivew lil Ivan u l-armati tiegħu bħala barbari u tiraniċi, u enfasizzaw it-tbatija tal-popolazzjonijiet lokali taħt l-okkupazzjoni ta' Moska. Dawn ir-rakkonti għenu jsawru l-perċezzjonijiet Ewropej tal-kunflitt, u b’hekk saħħew ir-reputazzjoni ta' Ivan bħala oppressor brutali. Dan ma waqqafx lil Magnus, Duka ta' Holstein, milli jkollu rwol kontroversjali ikkaratterizzat minn bidla fil-lealtajiet u l-aspirazzjonijiet għall-poter. Fl-10 ta' Ġunju, 1570, wasal Moska u ġie inkurunat re ta' Livonia minn Ivan, filwaqt li wiegħed lealtà lejn it-zar Russu bħala s-sid tiegħu. Põltsamaa saret il-kapitali tas-saltna tiegħu ta' Livonia għal żmien qasir. Ivan u Magnus darbtejn poġġew assedju brutali fuq Tallinn, madankollu, naqsu milli jaqbduh. Armata tal-bdiewa Estonjani mmexxija minn Ivo Schenkenberg kienet qed tagħmel ħerba fuq wara Russa. Sas-snin 1580, l-armati Pollakk-Litwani u Svediżi kienu marru fuq l-offensiva u l-gwerra ntemmet fl-1583 bit-telfa Russa.

Bħala riżultat tal-Gwerra Livonjana, it-Tramuntana tal-Estonja saret id-Dukat Svediż tal-Estonja u n-nofsinhar saret id-Dukat Pollakk tal-Livonia. Saaremaa baqa' taħt il-kontroll Daniż filwaqt li Ruhnu kien parti mid-Dukat ta' Kurland u Semigalia. Matul il-ħakma Pollakka fin-Nofsinhar tal-Estonja, saru sforzi biex jiġi restawrat il-Kattoliċiżmu, għalkemm dan kien distint mill-azzjonijiet tradizzjonali ta' Kontra-Riforma, peress li l-Polonja u l-Litwanja ħeġġu t-tolleranza reliġjuża. Fl-1582, il-Kostituzzjonijiet Livonjani stabbilixxew mill-ġdid lil Livonia bħala isqof Kattoliku, u b'hekk immarka żvolta fl-influwenza reliġjuża fir-reġjun. L-influwenza tal-Ġiżwiti ffjorixxiet, u waqqfet istituzzjonijiet bħall-Collegium Derpatense f'Tartu, fejn ġew ippubblikati katekiżmi bil-lingwa Estonjan biex jappoġġjaw missjonijiet lokali. Minkejja l-isforzi tal-Ġiżwiti, inklużi inizjattivi estensivi ta' pubblikazzjoni u edukattivi, il-preżenza tagħhom f’Tartu ġiet interrotta mill-konkwista Żvediża fil-bidu tas-seklu 17.

Dominju Żvediż u Russu

Il-Gwerra Pollakka-Svediż, li bdiet fl-1600, ħarġet snin ta' aktar devastazzjoni fl-Estonja. Il-Battalja ta' Weissenstein (Paide) fl-1604 immarkat bidla kritika, fejn il-hetman Litwan Jan Karol Chodkiewicz mexxa forza Pollakka-Litwana iżgħar ta' 2,300 raġel għal rebħa deċiżiva kontra armata Svediża ta '6,000 Minkejja din ir-rebħa u oħrajn, il-gwerer dam sal-1629, u kkonkluda bil-konkwista mill-Isvezja ta' Livonia, li kienet tinkludi n-Nofsinhar tal-Isvezja. L-Estonja u t-Tramuntana tal-Latvja. Barra minn hekk, is-Saaremaa Daniż ġie trasferit lejn l-Isvezja fl-1645. Matul il-Gwerra Russo-Svediż, ir-Russja qabdet fl-1656 partijiet tal-Lvant tal-Estonja, inkluż Tartu, u żammha sakemm it-Trattat ta' Cardis ġie konkluż fl-1661. Il-gwerer kienu naqqsu bin-nofs il-popolazzjoni tal-Estonja minn madwar 250-270,000 ruħ f'nofs is-seklu 16 sa 115-120,000 fi l-1630s.

L-era Svediża fl-Estonja kienet kumplessa, ikkaratterizzata kemm minn repressjoni kulturali kif ukoll minn riformi sinifikanti. Fil-bidu, huwa ġab miegħu Puritani Protestanti li opponew it-twemmin u l-prattiċi tradizzjonali Estonjani, li wasslu għal proċessi tas-sħaħar, projbizzjonijiet fuq il-mużika folkloristika, u l-ħruq ta' kostumi tradizzjonali. Filwaqt li partijiet kbar tal-popolazzjoni rurali baqgħu f'qagħda matul il-ħakma Żvediża, riformi legali taħt ir-Re Karlu XI saħħew l-użu tal-art u d-drittijiet tal-wirt ta' serfs u bdiewa kerrejja ħielsa; Għalhekk, dan il-perjodu kiseb ir-reputazzjoni ta' "The Good Old Swedish Era" fil-memorja storika. Ir-re Żvediż Gustavus Adolphus stabbilixxa gymnasiums f'Tallinn u Tartu; din tal-aħħar ġiet promossa għall-Università ta' Tartu fl-1632. Fiż-żewġt ibliet ġew stabbiliti wkoll stampi. Il-bidu tas-sistema tal-edukazzjoni pubblika Estonjana deher fis-snin 1680, l-aktar minħabba l-isforzi ta' Bengt Forselius, li introduċa wkoll riformi ortografiċi għall-Estonjan miktub. Il-popolazzjoni tal-Estonja kibret b'rata mgħaġġla sal-Kuħ il-Kbir tal-1695-97, li fiha mietet madwar 20% tal-popolazzjoni.

Matul il-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana, Pietru l-Kbir tar-Russja nieda invażjoni oħra tal-Estonja fl-1700. Fi żmien il-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana, ħafna Estonjani kienu leali lejn il-kuruna Svediża, b’sa 20,000 jiġġieldu biex jiddefendu l-Estonja kontra l-invażjoni Russa. L-istejjer tar-re Żvediż Karlu XII, li kien meqjum fil-memorja popolari Estonjana, jinkorporaw sentiment li jiddistingwi l-era Svediża mill-ħakma Russa aktar ħarxa li segwiet. Minkejja s-suċċess inizjali Svediż fil-Battalja rebbieħa ta' Narva, ir-Russja rebħet l-Estonja kollha sa tmiem l-1710. Il-gwerra reġgħet qerdet il-popolazzjoni ta' l-Estonja, b'popolazzjoni stmata fl-1712 ta' bejn 150,000 u 170,000 biss.

Taħt it-termini tal-Kapitulazzjoni Estonjana u Livonjana, il-pajjiż ġie inkorporat fl-Imperu Russu taħt l-"Ordni Baltiku Speċjali" (Balti erikord). Din il-politika rrestawrat id-drittijiet politiċi u tal-proprjetà tal-art tal-aristokrazija lokali, u rrikonoxxiet il-Luteraniżmu bħala l-fidi dominanti. L-Estonja kienet maqsuma f'żewġ governorati: il-Gvernatorat Estonjan, li kien jinkludi Tallinn u l-parti tat-tramuntana tal-Estonja, u l-Gvernatorat tan-Nofsinhar ta' Livonja, li kien estiż sal-parti tat-tramuntana tal-Latvja. Id-drittijiet tal-bdiewa lokali laħqu l-iktar punt baxx tagħhom, hekk kif is-serf iddominat kompletament ir-relazzjonijiet agrikoli matul is-seklu 18.

Minkejja tentattivi okkażjonali mill-gvern ċentrali Russu biex jallinja l-governanza Estonjana ma 'standards imperjali usa', l-awtonomija tal-provinċji Baltiċi ġeneralment baqgħet intatta, peress li r-reġim tsarist fittex li jevita kunflitti man-nobbli lokali. Mill-1783 sal-1796, l-istruttura amministrattiva nbidlet temporanjament taħt is-"Sistema ta' Gvernatur" tal-Imperatriċi Catherine II, bil-għan li tiċċentralizza l-governanza u tqarreb ir-reġjuni Baltiċi lejn l-istandards imperjali; Madankollu, din is-sistema tħassret u l-Ordni Baltiku Speċjali ġiet restawrata taħt l-Imperatur Pawlu I. Din l-Ordni Baltiku Speċjali baqgħet fil-biċċa l-kbira fis-seħħ sal-aħħar tas-seklu 19, u mmarka perjodu distintiv ta'governanza lokali fi ħdan l-Imperu Russu. Is-serf tneħħa fl-1816-1819, iżda fil-bidu dan ftit kellu effett prattiku; Titjib kbir fid-drittijiet tal-bdiewa beda b'riformi f'nofs is-seklu 19.

Qawmien nazzjonali

Il-ftuħ mill-ġdid tal-università f'Tartu fl-1802 ta opportunitajiet ta' edukazzjoni ogħla kemm lill-Ġermaniżi Baltiċi kif ukoll lil numru dejjem jikber ta' studenti Estonjani. Fost dawn tal-aħħar kien hemm l-ewwel difensuri pubbliċi tan-nazzjonaliżmu Estonjan, bħall-poeta żagħżugħ Kristjan Jaak Peterson. Fl-istess ħin, l-ideat nazzjonalisti ta' Johann Gottfried Herder influwenzaw ħafna lill-intelliġenza Ġermaniża Baltika biex tara l-valur tal-kultura nattiva Estonjana. Il-moviment Estonjan li rriżulta ta lok għas-Soċjetà Xjentifika Estonjana u soċjetajiet xjentifiċi oħra, appoġġja l-edukazzjoni tal-lingwa Estonjana, u waqqaf l-ewwel gazzetti tal-lingwa Estonjana. Bdew ukoll jivvalutaw u jiġbru l-folklor Estonjan, inklużi l-miti u t-tradizzjonijiet pre-Kristjani li baqgħu ħajjin. Sinjal ieħor ta 'kuxjenza nazzjonali Estonjana li qed tikber kien moviment tal-massa fin-Nofsinhar tal-Estonja biex jikkonvertu għall-Ortodossija tal-Lvant fl-1840, wara ġuħ u wegħda li jiġu ppremjati bl-art.

Fl-1850, diversi figuri prominenti ppromwovu identità nazzjonali Estonjana fost il-popolazzjoni ġenerali. Ix-xiri mifrux ta' rziezet mill-Estonjani u l-klassi ta' bdiewa li s-sidien tal-artijiet li tirriżulta li qed tikber malajr ipprovdew il-bażi ekonomika għall-affermazzjoni politika tal-identità Estonjana. Fl-1857, Johann Voldemar Jannsen beda jippubblika waħda mill-ewwel gazzetti ta' kull ġimgħa bil-lingwa Estonjan iċċirkolati b'suċċess, Perno Postimees, u beda jippopolalizza l-eestlane (l-Estonjan). L-għalliem tal-iskola Carl Robert Jakobson u l-kleru Jakob Hurt saru figuri ewlenin f'moviment nazzjonalista, u ħeġġu lill-bdiewa Estonjani biex ikunu kburin bil-lingwa tagħhom u bl-identità etnika tagħhom Estonjana.

L-ewwel movimenti fil-pajjiż kollu ġew iffurmati fis-snin 60, bħala kampanja biex tiġi stabbilita l-Iskola Alexander bil-lingwa Estonjana, it-twaqqif tas-Soċjetà tal-Litteraturi Estonjani u s-Soċjetà tal-Istudenti Estonjani, u l-ewwel festival nazzjonali tal-kanzunetti, li sar fl-1869 f'Tartu. Ir-riformi lingwistiċi għenu biex tiżviluppa l-lingwa Estonjana. L-epika nazzjonali Kalevipoeg ġiet ippubblikata fl-1857, u fl-1870 saru l-ewwel spettakli tat-teatru Estonjan. Fl-1878 kien hemm diviżjoni importanti fil-moviment nazzjonali. Il-fergħa moderata mmexxija minn Hurt iffokat fuq l-iżvilupp tal-kultura u l-edukazzjoni Estonjana, filwaqt li l-parti radikali mmexxija minn Jakobson bdiet titlob drittijiet politiċi u ekonomiċi akbar.

Fl-aħħar tas-seklu 19, bdiet ir-Russifikazzjoni, hekk kif il-gvern ċentrali beda diversi miżuri amministrattivi u kulturali biex jorbtu aktar mill-qrib il-governorati Baltiċi mal-imperu. Il-lingwa Russa ssostitwiet il-Ġermaniż u l-Estonjan fil-biċċa l-kbira tal-iskejjel sekondarji u l-universitajiet, u ħafna attivitajiet soċjali u kulturali fil-lingwi lokali ġew imrażżna. Fl-aħħar tas-snin disgħin, kien hemm żieda ġdida tan-nazzjonaliżmu biż-żieda ta' figuri prominenti bħal Jaan Tõnisson u Konstantin Päts. Fil-bidu tas-seklu 20, l-Estonjani bdew jieħdu l-kontroll tal-gvernijiet lokali fl-ibliet mill-Ġermaniżi.

Matul ir-Rivoluzzjoni tal-1905, twaqqfu l-ewwel partiti politiċi legali fl-Estonja. Tlaqqa' kungress nazzjonali Estonjan li talab l-unifikazzjoni taż-żoni Estonjani f'territorju wieħed awtonomu u t-tmiem tar-Russifikazzjoni. L-irvellijiet kienu akkumpanjati kemm b'dimostrazzjonijiet politiċi paċifiċi kif ukoll b'rewwixti vjolenti bi serq fid-distrett kummerċjali ta' Tallinn u diversi mansions ta' sidien għonja tal-art fil-kampanja tal-Estonja. Il-bandiera Estonjana, adottata mis-Soċjetà tal-Istudenti Estonjani mill-1881, kienet karatteristika prominenti waqt dawn id-dimostrazzjonijiet. F'Diċembru 1905, l-ewwel tentattiv biex l-Estonja tiġi ddikjarata pajjiż indipendenti seħħ fir-raħal Vaali ta' Järvamaa. Il-gvern zarist wieġeb b’repressjoni brutali; Madwar 500 persuna ġew eżegwiti u mijiet oħra ġew ħabs jew deportati lejn is-Siberja.

Indipendenza

Matul l-Ewwel Gwerra Dinjija, aktar minn 100,000 raġel Estonjan ġew mobilizzati fl-Armata Imperjali Russa. Minn dawn, madwar 8,000 sa 10,000 mietu, u wieħed minn kull ħamsa sofra ġrieħi. Fit-taħwid tal-gwerra, l-ideat biex tiġi stabbilita armata nazzjonali Estonjana bdew jieħdu l-għeruq, filwaqt li n-nuqqasijiet u d-diffikultajiet fuq il-front domestiku wasslu għal inkwiet ċivili. Fl-1917, wara r-Rivoluzzjoni ta' Frar, il-Gvern Proviżorju Russu fl-aħħar ċeda għat-talbiet politiċi Estonjani: iż-żewġ governorati separati ewlenin abitati minn Estonjani ingħaqdu f'wieħed, l-Estonja ngħatat status awtonomu, u l-Assemblea Provinċjali Estonjana ġiet iffurmata permezz ta' elezzjonijiet demokratiċi.

F'Novembru 1917, il-Bolxeviki ħatfu l-poter fl-Estonja, u ddikjaraw l-Assemblea Provinċjali maħlula. Bi tweġiba, l-Assemblea stabbilixxiet il-Kumitat tas-Salvazzjoni Estonjan, li kellu rwol kruċjali matul il-perjodu qasir bejn l-irtirar Bolxevik u l-wasla tal-forzi Ġermaniżi. Fit-23 ta' Frar, 1918 f'Pärnu u fl-24 ta' Frar f'Tallinn, il-kumitat iddikjara l-indipendenza tal-Estonja, u fforma l-Gvern Proviżorju Estonjan. Ftit wara, bdiet l-okkupazzjoni Ġermaniża, akkumpanjata minn attentat biex jinħoloq id-Dukat Magħqud tal-Baltiku, li kellu l-għan li jistabbilixxi stat klijent tal-Imperu Ġermaniż fir-reġjun. Madankollu, wara t-telfa tal-Ġermanja fl-Ewwel Gwerra Dinjija, il-Ġermaniżi kienu mġiegħla jittrasferixxu l-poter lura lill-Gvern Proviżorju Estonjan fid-19 ta' Novembru, 1918.

Fit-28 ta' Novembru, 1918, ir-Russja Sovjetika invadiet l-Estonja, u bdiet il-Gwerra ta' l-Indipendenza Estonjana. L-Armata l-Ħamra laħqet sa 30 km minn Tallinn, iżda f'Jannar 1919, l-Armata Estonjana, immexxija minn Johan Laidoner, nediet kontrooffensiva, u keċċiet il-forzi Bolxeviki 'l barra mill-Estonja fi żmien ġimgħat. Aktar attakki Sovjetiċi fallew u fir-rebbiegħa tal-1919, l-armata Estonjana, f'kooperazzjoni mal-forzi Russi l-Abjad, avvanzat lejn ir-Russja u l-Latvja. F'Ġunju 1919, l-Estonja għelbet lill-Landeswehr Ġermaniża li kienet ippruvat tiddomina l-Latvja, u rrestawrat il-poter lill-gvern ta' Kārlis Ulmanis hemmhekk. Wara l-kollass tal-forzi Russi l-Abjad, l-Armata l-Ħamra nediet offensiva kbira kontra Narva fl-aħħar tal-1919, iżda naqset milli tikseb avvanz. Fit-2 ta' Frar 1920, l-Estonja u r-Russja Sovjetika ffirmaw it-Trattat ta' Paċi ta' Tartu, li fih din tal-aħħar qablet li tirrinunzja b'mod permanenti kull pretensjoni sovrana lill-Estonja.

Ċelebrazzjoni tal-ewwel anniversarju tal-indipendenza tal-Estonja fil-kapitali Tallinn (24 ta' Frar, 1919)

F'April 1919, ġiet eletta l-Assemblea Kostitwenti Estonjana, li approvat riforma radikali tal-art li esproprjat proprjetà kbar u adottat kostituzzjoni ġdida, liberali ħafna li stabbiliet l-Estonja bħala demokrazija parlamentari. Fl-1924, l-Unjoni Sovjetika organizzat tentattiv ta' kolp ta' stat komunista, li falla malajr. Il-liġi tal-Estonja dwar l-awtonomija kulturali għall-minoranzi etniċi, adottata fl-1925, hija rikonoxxuta b'mod wiesa' bħala waħda mill-aktar liberali fid-dinja dak iż-żmien. Id-Depressjoni l-Kbira għamlet pressjoni qawwija fuq is-sistema politika tal-Estonja, u fl-1933 il-moviment tal-lemin Vaps mexxa riforma kostituzzjonali li stabbiliet presidenza b'saħħitha. Fit-12 ta’ Marzu 1934, l-aġent kap tal-istat, Konstantin Päts, estenda l-istat ta' emerġenza għall-pajjiż kollu, bl-iskuża li l-moviment Vaps kien qed jippjana kolp ta' stat. Päts baqa' jmexxi b'digriet għal diversi snin, filwaqt li l-parlament ma reġax iltaqa’ (“era ta’ silenzju”). Ġiet adottata kostituzzjoni ġdida f'referendum fl-1937, u fl-1938 ġie elett parlament bikamerali ġdid f’vot popolari, fejn ipparteċipaw kemm kandidati favur il-gvern kif ukoll dawk tal-oppożizzjoni. Ir-reġim ta' Päts kien relattivament beninni meta mqabbel ma' reġimi awtoritarji oħra fl-Ewropa ta' bejn il-gwerra, u r-reġim qatt ma uża l-vjolenza kontra l-avversarji politiċi.

Minkejja l-kumplikazzjonijiet politiċi, l-Estonja gawdiet minn tkabbir ekonomiku mgħaġġel matul il-perjodu ta' bejn il-gwerra. Ir-riformi tal-art tejbu l-kundizzjonijiet għall-bdiewa, iżda l-pajjiż prospera wkoll permezz tal-industrijalizzazzjoni u l-iżvilupp tal-minjieri tax-shale. Bl-indipendenza, il-biċċa l-kbira tar-rabtiet ekonomiċi mar-Russja nqatgħu, iżda l-kummerċ malajr ġie ridirett lejn is-swieq tal-Punent. L-Estonja ngħaqdet mal-Lega tan-Nazzjonijiet fl-1921. It-tentattivi biex tiġi stabbilita alleanza usa' flimkien mal-Finlandja, il-Polonja u l-Latvja fallew, u kien iffirmat biss patt ta' difiża reċiproka mal-Latvja fl-1923, li aktar tard kien segwit mill-Entente tal-Baltiku fl-1934. fis-snin tletin, l-Estonja pparteċipat ukoll f'kooperazzjoni militari sigrieta mal-Finlandja. Patti ta’ non-aggressjoni ġew iffirmati mal-Unjoni Sovjetika fl-1932 u mal-Ġermanja fl-1939. Fl-1939, l-Estonja ddikjarat in-newtralità tagħha, iżda dan wera li kien inutli fit-Tieni Gwerra Dinjija.

It-Tieni Gwerra Dinjija

Ġimgħa qabel ma faqqgħet it-Tieni Gwerra Dinjija, il-protokoll sigriet tal-Patt Molotov-Ribbentrop assenja lill-Estonja għall-isfera ta' influwenza tal-Unjoni Sovjetika. Matul l-invażjoni tal-Polonja, Joseph Stalin ippreżenta lill-Estonja b'ultimatum u l-gvern Estonjan iffirma t-"Trattat ta' Assistenza Reċiproka Sovjetika-Estonjana", li ppermetta lill-USSR tistabbilixxi bażijiet militari fl-Estonja. Fl-14 ta' Ġunju, 1940, l-Unjoni Sovjetika stabbilixxiet imblokk navali u bl-ajru totali tal-Estonja, u waqqa' l-ajruplan tal-linja Kaleva. Fis-16 ta' Ġunju, l-USSR ippreżentat ultimatum ieħor li jitlob passaġġ ħieles ta' l-Armata l-Ħamra lejn l-Estonja u t-twaqqif ta' gvern bis-satellita pro-Sovjetiku. Billi ħass li r-reżistenza kienet għalxejn, il-gvern Estonjan ikkonforma u l-pajjiż kollu kien okkupat. Il-Battaljun tas-Sinjali Indipendenti kien l-unika unità tal-Armata Estonjana li offriet reżistenza armata. Fis-6 ta' Awwissu 1940, l-Estonja ġiet annessa formalment mal-Unjoni Sovjetika bħala r-Repubblika Soċjalista Sovjetika tal-Estonja.

L-USSR stabbilixxiet reġim ripressiv ta' żmien il-gwerra fl-Estonja okkupata, li timmira lill-elite tal-pajjiż għall-arrest. Ir-repressjoni Sovjetika intensifikat fl-14 ta' Ġunju, 1941, meta madwar 11,000 Estonjan ġew deportati lejn ir-Russja. Meta l-Ġermanja nediet l-Operazzjoni Barbarossa kontra l-Unjoni Sovjetika fit-22 ta' Ġunju, bdiet il-Gwerra tas-Sajf fl-Estonja. L-awtoritajiet Sovjetiċi rreklutaw bil-forza madwar 34,000 żagħżugħ Estonjan; inqas minn 30% jsalvaw il-gwerra. Il-battaljuni Sovjetiċi ta' sterminazzjoni adottaw politika ta' l-art maħruqa, u massakraw ħafna nies ċivili fil-proċess, u l-unitajiet NKVD esegwiw priġunieri politiċi li ma setgħux jiġu evakwati. Eluf ta' Estonjani ngħaqdu ma' gruppi partiġġjani anti-Sovjetiċi magħrufa bħala Forest Brothers. F'nofs Lulju, ir-rewwixta tal-Forest Brothers irnexxielha tillibera n-Nofsinhar tal-Estonja qabel l-armata Ġermaniża li qed tavvanza, u ppermettiet lill-istituzzjonijiet lokali tar-Repubblika tal-Estonja ta' qabel il-gwerra jerġgħu jibdew l-operazzjonijiet. L-USSR evakwat għal kollox Tallinn fl-aħħar ta' Awwissu, u sofriet telf kbir fil-proċess.

Ġiet stabbilita awto-amministrazzjoni Estonjana pupazz u l-Estonja okkupata ġiet magħquda fir-Reichskommissariat Ostland. Madwar elf Lhudi Estonjan inqatlu fl-1941 u ġew stabbiliti bosta kampijiet tax-xogħol furzat. L-awtoritajiet tal-okkupazzjoni Ġermaniżi bdew jirreklutaw irġiel f'unitajiet ta 'voluntiera u r-reskrizzjoni limitata ġiet istitwita fl-1943, li eventwalment wasslet għall-formazzjoni tad-diviżjoni Estonjana Waffen-SS. Eluf ta' Estonjani ħarbu lejn il-Finlandja, fejn ħafna offrew biex jiġġieldu flimkien mal-Finlandiżi kontra s-Sovjetiċi.

L-Armata l-Ħamra reġgħet laħqet il-fruntieri tal-Estonja kmieni fl-1944, u qajmet biża' ta' okkupazzjoni Sovjetika mġedda. L-Awto-Amministrazzjoni Estonjana, bl-appoġġ tal-partiti politiċi ewlenin ta' qabel il-gwerra u l-aġent president Jüri Uluots, iddikjarat mobilizzazzjoni ġenerali, u rekluta 38,000 raġel fil-Waffen-SS. B'appoġġ sinifikanti mill-unitajiet Estonjani, il-forzi Ġermaniżi rnexxielhom iwaqqfu l-avvanz Sovjetiku għal sitt xhur fi battalji ħarxa qrib Narva. Il-Forza tal-Ajru Sovjetika nediet rejds estensivi ta' bombi fuq Tallinn u bliet Estonjani oħra, li rriżultaw f’ħsara kbira u telf ta' ħajjiet.

Minn Lulju sa Settembru, il-forzi Sovjetiċi nedew diversi offensivi kbar, u ġiegħlu lit-truppi Ġermaniżi jirtiraw. Waqt l-irtirar tal-Ġermanja, Jüri Uluots ħatar gvern immexxi minn Otto Tief fi sforz tal-aħħar biex terġa' tinġibed l-indipendenza. Il-gvern ħa l-kontroll ta' Tallinn u partijiet tal-Punent tal-Estonja, iżda naqas milli jwaqqaf l-offensiva Sovjetika, li qabdet Tallinn fit-22 ta' Settembru u l-bqija tal-Estonja kontinentali ftit wara. F'Novembru u Diċembru, l-aħħar truppi Ġermaniżi fil-gżejjer Estonjani ġew evakwati lejn il-But Kuronjan, u ħallew lill-Estonja taħt okkupazzjoni Sovjetika.

Quddiem it-tieni okkupazzjoni Sovjetika, għexieren ta' eluf ta' Estonjani ħarbu lejn il-punent. B'kollox, l-Estonja tilfet madwar 25% tal-popolazzjoni tagħha minħabba mwiet, deportazzjonijiet u evakwazzjonijiet matul it-Tieni Gwerra Dinjija. L-Estonja sofriet ukoll xi telf territorjali irrevokabbli, peress li l-Unjoni Sovjetika ttrasferiet żoni tal-fruntiera li kienu jinkludu madwar 5% tat-territorju Estonjan ta' qabel il-gwerra mir-Repubblika Soċjalista Sovjetika Estonjana għar-Repubblika Soċjalista Sovjetika Federali Russa.

Okkupazzjoni Sovjetika

Wara l-okkupazzjoni Sovjetika mġedda tal-Estonja, eluf ta' Estonjani reġgħu ngħaqdu mal-Foresti Brothers biex jirreżistu l-ħakma Sovjetika. Din ir-reżistenza armata kienet partikolarment intensa fis-snin immedjatament wara l-gwerra, iżda l-forzi Sovjetiċi eventwalment idgħajfuha permezz ta' tattiċi ta' attrizzjoni bla waqfien, u temmew ir-reżistenza armata organizzata fis-sittinijiet Ir-reġim Sovjetiku intensifika wkoll il-politika tiegħu ta 'kollettivizzazzjoni, u ġiegħel lill-bdiewa Estonjani jabbandunaw il-privat biedja u tingħaqad ma' kollettivi statali. Meta n-nies tal-lokal irreżistu, l-awtoritajiet nedew kampanja ta' terrur li laħqet il-qofol tagħha f'Marzu tal-1949 bl-Operazzjoni Priboi, id-deportazzjoni tal-massa ta' madwar 20,000 Estonjan lejn is-sistema tal-gulag fis-Siberja. Kollettivizzazzjoni sħiħa seħħet ftit wara, li mmarkat fażi ġdida ta' kontroll Sovjetiku fuq l-ekonomija tal-Estonja.

Fl-istess ħin, l-Unjoni Sovjetika tat bidu għal politiki ta' Russifikazzjoni li fittxew li jsawru mill-ġdid id-demografija tal-Estonja u jnaqqsu l-identità kulturali tagħha. Għadd kbir ta' Russi etniċi u ċittadini Sovjetiċi oħra ġew risistemati fl-Estonja, u heddew li jibdlu lill-Estonjani indiġeni f'minoranza f'pajjiżhom stess. Bejn l-1945 u l-1989, il-proporzjon ta' Estonjani etniċi fil-pajjiż naqas minn 97% għal 62%. Il-Partit Komunista Estonjan, iddominat minn Russi etniċi, aġixxa bħala mekkaniżmu għal din il-bidla demografika. L-awtoritajiet okkupanti wettqu kampanji ta' tindif etniku, deportazzjoni tal-massa ta' popolazzjonijiet indiġeni, u kolonizzazzjoni tal-massa minn settlers Russi. L-Estonjani ffaċċjaw tbatijiet addizzjonali, hekk kif eluf ġew reklutati bil-forza għall-kunflitti Sovjetiċi, inkluża l-Gwerra Sovjetika-Afgana u t-tindif tad-diżastru ta' Chernobyl.

Ir-reġim Sovjetiku ħataf l-industrija kollha u l-agrikoltura ċentralizzata, u enfasizza l-iżvilupp industrijali qawwi li ħafna drabi ttraskura l-benessri lokali u kkawża ħsara ambjentali sinifikanti. Il-preżenza militari kienet omnipreżenti, b'żoni militari magħluqa jokkupaw 2% tal-pajjiż, filwaqt li d-dħul fiż-żoni kostali kien jeħtieġ permessi speċjali, u ħalliet lill-Estonja parzjalment iżolata mid-dinja ta' barra. L-Estonja okkupata kienet ferm lura lill-ġar tagħha l-Finlandja fl-iżvilupp ekonomiku u l-kwalità tal-ħajja.

Il-forzi tas-sigurtà Sovjetiċi fl-Estonja gawdew setgħat wesgħin biex jrażżnu d-dissens, iżda r-reżistenza taħt l-art baqgħet. Minkejja ċ-ċensura qawwija, ħafna Estonjani ħarbu mir-restrizzjonijiet billi semgħu bil-moħbi xandiriet ta' Voice of America u jaraw it-televiżjoni Finlandiża, li offrew ħjiriet rari tal-ħajja lil hinn mill-Purtiera tal-Ħadid. Fl-aħħar tas-snin sebgħin, il-pressjoni ideoloġika minn Moska intensifikat b'mewġa ġdida ta' immigrazzjoni Russa, u Karl Vaino, uffiċjal ta' Moska li bilkemm kien jitkellem bl-Estonjan, inħatar kap tal-Partit Komunista Estonjan. Id-dissidenti Estonjani, b'reazzjoni għal din ir-Russifikazzjoni dejjem tiżdied, saru dejjem aktar leħinhom, bi protesti notevoli bħall-Appell Baltiku lin-Nazzjonijiet Uniti fl-1979 u l-Karta ta' 40 Intellettwali fl-1980, li kkritikat b'mod miftuħ il-politiki Sovjetiċi.

Il-biċċa l-kbira tan-nazzjonijiet tal-Punent irrifjutaw li jirrikonoxxu l-annessjoni tal-Estonja tal-Unjoni Sovjetika, u sostnew li kienet illegali taħt il-liġi internazzjonali. Il-kontinwità legali tal-istat Estonjan ġiet ippreservata permezz tal-gvern fl-eżilju u r-rappreżentanti diplomatiċi Estonjani li l-gvernijiet tal-Punent komplew jirrikonoxxu. Din il-pożizzjoni kisbet appoġġ mid-Duttrina Stimson, li ċaħdet ir-rikonoxximent tal-bidliet territorjali ppromulgati bil-forza, u dehret fuq mapep magħmulin mill-Amerika, li ġarrbu ċaħdiet li jasserixxu n-nuqqas ta 'rikonoxximent tal-annessjoni Sovjetika tal-1940 Fl-1980, Tallinn ospitat l-avvenimenti tat-tbaħħir għall- L-Olimpjadi ta’ Moska, okkażjoni li qanqlet bojkotts internazzjonali li jipprotestaw kemm l-invażjoni Sovjetika tal-Afganistan kif ukoll għall-okkupazzjoni tal-istati Baltiċi. Għalkemm l-Olimpjadi ġabu investiment ekonomiku f'Tallinn, ħafna eżiljati Estonjani u nazzjonijiet tal-Punent ikkundannaw l-avvenimenti li saru fuq ħamrija okkupata.

Indipendenza restawrata

L-introduzzjoni tal-perestroika mill-gvern Sovjetiku fl-1987 reġgħet fetħet il-possibbiltà ta' attiviżmu politiku fl-Estonja, li tat bidu għar-Rivoluzzjoni Sung, moviment paċifiku lejn l-indipendenza. Wieħed mill-ewwel atti ewlenin ta 'reżistenza kienet il-Gwerra tal-Fosforita, protesta ambjentali kontra l-pjanijiet Sovjetiċi biex jiġu stabbiliti minjieri kbar tal-fosfat fuq Virumaa. Fit-23 ta' Awwissu, 1987, il-laqgħa ta' Hirvepark f’Tallinn talbet għall-iżvelar pubbliku tal-Patt Molotov-Ribbentrop u l-protokolli sigrieti tiegħu li kienu wasslu għat-telf tal-indipendenza tal-Estonja. Għalkemm għadhom ma saru l-ebda talbiet diretti għall-indipendenza, l-organizzaturi kellhom l-għan li jsaħħu l-kontinwità tal-istat Estonjan u jħejju l-pedamenti għal restawr ibbażat fuq prinċipji legali.

Fl-1988, ħarġu movimenti politiċi ġodda, inkluż il-Front Popolari Estonjan, li rrappreżenta fazzjoni moderata fi ħdan il-moviment tal-indipendenza, u l-Partit tal-Indipendenza Nazzjonali Estonjan, li sar l-ewwel partit politiku mhux komunista reġistrat legalment fl-Unjoni. Il-parlament tal-Estonja kkontrollata mis-Sovjetiċi afferma l-primat tal-liġijiet Estonjani bid-Dikjarazzjoni tas-Sovranità fis-16 ta' Novembru, 1988, ispirat dikjarazzjonijiet simili f'repubbliki Sovjetiċi oħra. Fit-23 ta' Awwissu, 1989, madwar żewġ miljun ruħ iffurmaw il-Via Baltica, katina umana mifruxa mal-Estonja, il-Latvja u l-Litwanja, biex juru l-għaqda fit-tfittxija għall-indipendenza. Fl-1989, il-Kumitati taċ-Ċittadini Estonjani bdew jirreġistraw iċ-ċittadini skont il-jus sanguinis, dawk li ċ-ċittadinanza tagħhom kienet tmur lura għar-repubblika ta' qabel il-gwerra. Dan wassal għall-formazzjoni tal-Kungress Estonjan, parlament tal-bażi ddedikat għall-kisba tal-indipendenza permezz tal-kontinwità legali u s-sovranità. F'Marzu 1991 sar referendum li fih 78.4% tal-votanti (inklużi ċittadini Sovjetiċi) appoġġaw l-indipendenza sħiħa. Matul l-attentat ta' kolp ta' stat f'Moska, l-Estonja ddikjarat ir-restawr tal-indipendenza fl-20 ta' Awwissu, 1991. L-awtoritajiet Sovjetiċi rrikonoxxew l-indipendenza tal-Estonja fis-6 ta' Settembru, 1991, u fis-17 ta' Settembru l-Estonja ġiet ammessa fin-Nazzjonijiet Uniti. L-aħħar unitajiet tal-armata Russa telqu mill-Estonja fl-1994.

Fl-1992, l-Estonja implimentat kostituzzjoni ġdida approvata b'referendum u introduċiet il-munita tagħha stess, il-kuruna Estonjana. F'dik l-istess sena, l-Estonja għamlet l-ewwel elezzjonijiet parlamentari u presidenzjali tagħha ta' wara l-gwerra, fejn eleġġet lil Lennart Meri bħala president u Mart Laar bħala Prim Ministru. Taħt it-tmexxija ta' Laar, l-Estonja bdiet riformi rapidi u radikali tas-suq, inkluż il-privatizzazzjoni u reviżjoni monetarja, li aċċelleraw it-tranżizzjoni għal ekonomija tas-suq.

Fl-1996, il-President Meri nieda l-programm Tiigrihüpe, inizjattiva nazzjonali mmirata biex tittrasforma l-Estonja f’soċjetà tal-informazzjoni billi tippromwovi kompjuterizzazzjoni mifruxa. Fl-1999, il-koalizzjoni taċ-ċentru-lemin immexxija minn Mart Laar reġgħet lura għall-poter, u lestiet in-negozjati għas-sħubija tal-Estonja fl-Unjoni Ewropea u n-NATO, eliminat it-taxxa tad-dħul korporattiva u introduċiet il-karta tal-identità nazzjonali. Minkejja t-tkabbir ekonomiku, id-diffikultajiet politiċi wasslu għall-kollass tal-gvern fl-2002, u wara Siim Kallas tal-Partit Riformista sar Prim Ministru. Arnold Rüütel ġie elett president fl-2001.

Fl-2004, l-Estonja ngħaqdet man-NATO u l-Unjoni Ewropea, u b'hekk immarka kisba sinifikanti tal-politika barranija stabbilita matul l-għaxar snin preċedenti. L-Estonja ngħaqdet mal-OECD fl-2010. Fl-2007, l-Estonja ffaċċjat tensjonijiet interni u internazzjonali wara r-rilokazzjoni tas-Suldat tal-Bronż ta' Tallinn, monument tal-gwerra Sovjetiku, li wassal għall-irvellijiet tal-Lejla tal-Bronż f'Tallinn u attakki ċibernetiċi kbar diretti kontra l-istituzzjonijiet Estonjani. L-inċident għaqqad ir-relazzjonijiet mar-Russja, kompliet aggravat minn azzjonijiet Russi sussegwenti fil-Ġeorġja u l-Ukrajna. L-Estonja allinjat ruħha mal-UE billi imponiet sanzjonijiet kontra r-Russja b'reazzjoni għal dawn l-aggressjonijiet.

Fost il-kriżi finanzjarja globali, it-tkabbir ekonomiku tal-Estonja staġna fl-2008, u wassal lill-gvern biex jimplimenta tnaqqis strett fil-baġit biex jilħaq il-kriterji għall-adozzjoni tal-euro. L-Estonja ngħaqdet maż-żona tal-euro fl-1 ta' Jannar, 2011. Is-snin 2010 raw ukoll polarizzazzjoni politika dejjem akbar fl-Estonja, hekk kif kemm il-movimenti konservattivi nazzjonali kif ukoll dawk liberali soċjali kisbu prominenza. L-Estonja kienet membru tal-Kunsill tas-Sigurtà tan-NU mill-2020 sal-2021, u kompliet tafferma r-rwol tagħha fid-diplomazija globali.

Ġeografija

L-Estonja tinsab fl-Ewropa, fuq il-kosta tal-Lvant tal-Baħar Baltiku, fil-Pjanura tal-Ewropa tal-Lvant. Hija tmiss mit-tramuntana mal-Golf tal-Finlandja 'l barra mill-Finlandja, lejn il-punent mal-baħar 'il barra mill-Isvezja, fin-nofsinhar mal-Latvja, u lejn il-lvant mir-Russja. Ikopri erja ta' 45,335 km² (17,504 sq mi), li 4.6% minnhom huma ilmijiet interni.

Il-kosta tal-Estonja tinfirex għal 3,794 kilometru (2,357 mi) u fiha rdum tal-franka tul il-kosta tat-Tramuntana kif ukoll l-akbar gżejjer tagħha. In-numru totali ta' gżejjer Estonjani, inklużi dawk li jinsabu f'ilmijiet interni, huwa ta' 2,355, li minnhom 2,222 jinsabu fil-Baħar Baltiku. L-akbar gżejjer huma Saaremaa, Hiiumaa u Muhu. L-Estonja qed tesperjenza żieda gradwali mill-baħar, li tbiddel il-ġeografija kostali tagħha.

It-terren tal-pajjiż huwa fil-biċċa l-kbira ċatt, b'elevazzjoni medja ta' madwar 50 metru (164 pied) 'l fuq mil-livell tal-baħar. Filwaqt li r-reġjuni tat-Tramuntana u tal-Punent qrib il-Baħar Baltiku jikkonsistu fi pjanuri ċatti, il-partijiet tan-Nofsinhar u tal-Lvant tal-Estonja huma aktar muntanjużi. Suur Munamägi, l-ogħla quċċata fil-Baltiku bi 318-il metru (1,043 pied), tinsab fiż-Żona ta’ Konservazzjoni tal-Pajsaġġ ta’ Haanja. Il-pajsaġġ ta' l-Estonja fih diversi tipi ta' artijiet għolja, inklużi artijiet muntanjużi bil-mod ondulati (Pandivere Upland), plateaus ta' elevazzjoni wieqfa (Sakala Upland), u żoni muntanjużi (Otepää Upland). It-terren tan-Nofsinhar tal-Estonja huwa kkaratterizzat minn taħlita ta' plateaus, għoljiet, widien u canyons estensivi tax-xmajjar tal-qedem.

L-Estonja fiha aktar minn 1,560 lag naturali, bil-Lag Peipus u Võrtsjärv fiċ-ċentru tal-Estonja jkunu l-akbar. Id-distribuzzjoni ta' dawn il-lagi hija irregolari, bl-ogħla konċentrazzjonijiet jinstabu fix-Xlokk u fin-Nofsinhar tal-Estonja, filwaqt li żoni kbar tal-Punent u ċ-ċentru tal-Estonja m’għandhomx lagi. Minbarra l-lagi naturali, l-Estonja għandha bosta ġibjuni artifiċjali, inkluż il-ġibjun kbir ta' Narva fuq il-fruntiera tal-Lvant. Il-pajjiż huwa wkoll dar għal aktar minn 7,000 xmara, nixxiegħa u kanal, b'għaxra minnhom biss jaqbżu l-100 kilometru (62 mi) fit-tul. L-itwal xmajjar tal-Estonja jinkludu l-Võhandu f'162 kilometru (101 mi) u l-Pärnu f'144 kilometru (89 mi). Ix-xmajjar huma mitmugħa primarjament mill-ilma ta’ taħt l-art, ix-xita u t-tidwib tas-silġ, b'kull sors jikkontribwixxi madwar terz tat-tnixxija annwali. Swamps u bogs ikopru madwar 23.2% tal-art tal-Estonja, u swamps individwali ħafna drabi jiffurmaw kumplessi estensivi ta' artijiet mistagħdra kkaratterizzati minn peat bogs kbar imxerrda ma' foresti swamp, gżejjer, lagi u xmajjar.

Ġeoloġija

L-Estonja tinsab fil-parti tal-majjistral tal-Blata tal-Ewropa tal-Lvant, mal-fruntiera mal-Fennoscandian Shield. Is-sodda tal-blat Estonjan tikkonsisti f'żewġ saffi ewlenin: il-kantina kristallina u l-għata sedimentarja. Dawn imbagħad huma kklassifikati fi tliet kumplessi ġeoloġiċi differenti. Il-kantina kristallin, magħmul minn graniti, gneisses u blat kristallin ieħor, iffurmat matul il-Proterozoic. Hija mgħottija minn kopertura sedimentarja ta 'blat Paleozoic, inklużi ġebla tal-franka u ġebel ramli. Fuq dan, saff tal-wiċċ Kwaternarju huwa magħmul prinċipalment minn sedimenti mhux konsolidati bħal żrar, ramel u tafal, li ffurmaw fiċ-Ċenozojku.

Klima

L-Estonja tesperjenza klima tranżizzjonali li tinsab bejn influwenzi kontinentali u marittimi, ikkaratterizzata bħala klima kontinentali umda. Il-klima tal-Estonja hija notevolment aktar ħafifa minn reġjuni oħra fl-istess latitudni minħabba l-effetti moderati tal-Oċean Atlantiku u l-Kurrent tal-Atlantiku tat-Tramuntana. Fl-Amerika ta 'Fuq, l-Estonja tallinja mal-latitudni medja tal-Peniżola ta' Labrador u l-kosta tan-Nofsinhar tal-Alaska, u tagħmel il-klima tagħha unika għall-pożizzjoni ġeografika tagħha. Ix-xejriet tat-temp prevalenti fl-Estonja huma influwenzati b'mod sinifikanti minn attività ċiklonika attiva fl-Atlantiku tat-Tramuntana, partikolarment mill-pressjoni baxxa Iżlandiża. Dan jirriżulta f'riħ qawwi, preċipitazzjoni, u varjazzjonijiet f'daqqa fit-temperatura, speċjalment matul ix-xhur tal-ħarifa u tax-xitwa. L-irjieħ tal-Punent iġorru arja marittima niedja fl-intern kontinentali, li jirriżultaw f’temperaturi aktar ħfief fix-xitwa u kundizzjonijiet kemmxejn aktar friski fis-sajf meta mqabbla ma' żoni kontinentali aktar ‘il bogħod mill-kosta. Ir-reġjuni kostali u l-gżejjer ġeneralment igawdu minn klima aktar ħafifa, bil-Baħar Baltiku jimmodera t-temperaturi, u jżomm iż-żoni kostali aktar sħan fix-xitwa u aktar friski fis-sajf.

L-Estonja tinsab fiż-żona klimatika moderata, u fiż-żona ta’ tranżizzjoni bejn il-klima marittima u dik kontinentali, ikkaratterizzata minn sjuf sħan u xtiewi pjuttost ħfief. Id-differenzi lokali ewlenin huma kkawżati mill-Baħar Baltiku, li jsaħħan iż-żoni kostali fix-xitwa u jkessaħhom fir-rebbiegħa. It-temperaturi medji jvarjaw minn 17.8 °C (64.0 °F) f'Lulju għal -3.8 °C (25.2 °F) fi Frar, bil-medja annwali tkun 6.4 °C (43.5 °F). L-ogħla temperatura rreġistrata hija 35.6 °C (96.1 °F) fl-1992, u l-inqas hija -43.5 °C (−46.3 °F) fl-1940. Il-preċipitazzjoni annwali medja hija ta '662 millimetri (26.1 in), b'rekord ta' kuljum ta' 148 millimetru (5.8 pulzieri). Il-kopertura tas-silġ tvarja b'mod sinifikanti fi snin differenti. Ir-riħ predominanti huma mill-punent, lbiċ u nofsinhar, b'veloċità medja tar-riħ ta' 3-5 m/s fl-intern u 5-7 m/s fuq il-kosta. It-tul medju ta' xemx fix-xahar ivarja minn 290 siegħa f'Awwissu għal 21 siegħa f'Diċembru.

Id-differenzi staġjonali fl-Estonja huma evidenti, mhux biss f'termini ta 'temperatura iżda wkoll fit-tul tal-ġurnata. Pereżempju, l-itwal jum idum sa 18-il siegħa u 40 minuta f'Tallinn u 18-il siegħa u 10 minuti f'Võru, filwaqt li l-iqsar jum huwa bejn wieħed u ieħor 6 sigħat u 2 minuti f'Tallinn u 6 sigħat u 39 minuta f'Valga. Il-fenomenu tal-"iljieli bojod" iseħħ mill-bidu ta' Mejju sal-aħħar ta' Lulju, li matulu x-xemx tibqa' viżibbli għal perjodi estiżi. L-Estonja tirċievi madwar 1,600 sa 1,900 siegħa ta' xemx fis-sena. Il-perjodu ta' veġetazzjoni jifrex minn 180 sa 195 jum, u l-perjodu ħieles mill-ġlata jdum minn 110 sa 190 jum. Il-kopertura tas-silġ tvarja b'mod sinifikanti madwar il-pajjiż, b'medja ta' bejn 75 u 135 jum fis-sena, bl-inqas ammont jinstab fil-kosta tal-punent ta' Saaremaa u l-akbar f’Haanja u Pandivere Upland.

Bijodiversità

Il-belgħa tal-barn (H. r. rustica) hija l-għasfur nazzjonali tal-Estonja.

L-Estonja hija rikonoxxuta bħala wieħed mir-reġjuni l-aktar bijodiversi fl-Ewropa, partikolarment minħabba d-daqs u l-latitudni tagħha. Il-pajjiż għandu varjetà kbira ta' kundizzjonijiet klimatiċi u tal-ħamrija, kif ukoll abbundanza kbira ta' ekosistemi tal-baħar u tal-ilma ħelu. Din il-bijodiversità rikka tippermetti s-sopravivenza ta' ħafna speċi li ġew estinti fil-biċċa l-kbira tan-nazzjonijiet Ewropej l-oħra. Iż-żoni protetti jkopru 19.4% tat-territorju Estonjan u 23% taż-żona totali tagħha flimkien mal-baħar territorjali. Il-pajjiż huwa dar għal kważi 4,000 oġġett naturali protett, li jkopru sitt parks nazzjonali, 231 żona ta' konservazzjoni tan-natura u 154 riżerva tal-pajsaġġ.

L-Estonja tinsab fuq il-fruntiera bejn it-taiga u l-bijomi tal-foresti moderati tal-weraq wiesa'. Fitoġeografikament, l-Estonja hija maqsuma bejn il-provinċji tal-Ewropa Ċentrali u tal-Lvant tal-Ewropa tar-Reġjun Ċirkumboreal fi ħdan ir-Renju Boreali. Skont il-WWF, it-territorju tal-Estonja jappartjeni għall-ekoreġjun tal-foresti mħallta Sartic. Fl-Estonja nstabu aktar minn 330 speċi ta' għasafar, inklużi l-ajkla ta' denbu abjad, l-ajkla b’tikek, l-ajkla tad-deheb, is-serduq tal-Punent, iċ-ċikonja sewda u bajda u varjetà ta' kokki, waders u wiżż. Il-belgħa tal-barn hija l-għasfur nazzjonali tal-Estonja. L-Estonja tinsab fuq ir-rotta migratorja ta' miljuni ta' passerines li jtiru miċ-ċentru tal-Estonja, kif ukoll aktar minn 50 miljun għasfur tal-ilma u għasafar tax-xatt li jtiru tul il-kosta tal-majjistral, li għandhom ir-rekord Ewropew tal-akbar numru ta’ speċi migratorji osservati.

Il-fawna tal-Estonja hija kkaratterizzata minn preżenza sinifikanti ta' speċijiet akkwatiċi, tax-xmara, tal-foresti u ta' l-għelieqi miftuħin. Il-pajjiż fih 64 speċi reġistrati ta’ mammiferi, 11-il anfibju u 5 rettili. Mammiferi kbar jinkludu l-lupu griż, il-linċi, l-ors kannella, il-volpi aħmar, il-badger, il-ħanżir selvaġġ, l-elk, iċ-ċriev, il-kastur, il-lontra, il-foki griż u l-foki ċrieki. Notevolment, l-Estonja żammet b'suċċess popolazzjoni ta' minks Ewropew fuq il-gżejjer tagħha permezz ta' programmi ta' konservazzjoni ta' għexieren ta' snin, li jiġġieldu l-invażjoni tal-minks Amerikani. Il-mink Ewropew li jinsab fil-periklu kritiku reġa' ġie introdott b’suċċess f’Hiumaa, filwaqt li l-iskojjattlu rari Siberjan li jtir jiffjorixxi fil-Lvant tal-Estonja. Barra minn hekk, iċ-ċriev aħmar, li qabel kien estirpat, ġie introdott mill-ġdid b'suċċess. Fil-bidu tas-seklu 21, popolazzjoni ta' jackals Ewropej ġiet ikkonfermata fil-punent tal-Estonja, u espandiet b'mod sinifikanti l-firxa tagħhom. Il-mammiferi introdotti jinkludu ċ-ċriev tas-sika, iċ-ċriev mhux maħdum, il-kelb tar-rakkun, il-faru muskrat, u l-mink Amerikan.

Il-pajsaġġ naturali tal-Estonja fih flora unika, inklużi speċi endemiċi bħas-rattle isfar Saaremaa, li ma jinstab imkien ieħor fid-dinja. Il-pajjiż għandu kompożizzjoni rikka ta 'gruppi floristiċi, b'madwar 3,000 speċi ta' alka u cyanobacteria, 850 likeni u 600 brijofit. Fl-2012, il-foresti koprew 48 % tal-art tal-Estonja, u appoġġaw firxa wiesgħa ta' speċi ta' pjanti. Fost dawn, ġew identifikati 87 speċi ta' siġar u arbuxelli indiġeni u aktar minn 500 speċi introdotta, l-aktar siġar komuni huma l-arżnu (41%), il-betula (28%) u ż-żnuber (23%). Il-cornflower hija l-fjura nazzjonali tal-Estonja. Barra minn hekk, l-Estonja hija dar għal madwar 6,000 speċi ta 'fungi, bi 3,461 identifikati. Dawn il-fungi għandhom rwol vitali fl-ekosistema billi jiffurmaw assoċjazzjonijiet mikorriziċi mas-siġar u l-arbuxxelli, u l-ispeċi kollha tas-siġar preżenti fl-Estonja jiddependu minn dawn ir-relazzjonijiet simbjotiċi għat-tkabbir u s-saħħa tagħhom.

Atmosfera

L-istatus ambjentali tal-Estonja huwa ġeneralment favorevoli, iżda jippersistu problemi relatati mat-tniġġis tat-trasport, il-preservazzjoni tal-bijodiversità, u l-protezzjoni tal-korpi tal-ilma. Il-Lag Peipus jiffaċċja sfidi ekoloġiċi importanti. Id-dejta tal-monitoraġġ mill-2009 sal-2023 tiżvela li l-indikaturi tal-kwalità tal-ilma tal-lag huma fil-biċċa l-kbira f'kundizzjoni ekoloġika ħażina. Fl-2023, temperaturi tal-ilma għoljin mhux tas-soltu ppromwovu r-rilaxx tal-fosfru mis-sedimenti tal-lagi, u kompliet iddeterjora l-kwalità tal-ilma. Barra minn hekk, it-trasparenza tal-ilma tal-lag wriet xejra 'l isfel, li tindika stress ambjentali kontinwu.

Għalkemm in-numru ta' sustanzi li jniġġsu emessi kien qed jonqos mill-1980, l-arja għadha ikkontaminata bid-dijossidu tal-kubrit mill-industrija tal-minjieri li l-Unjoni Sovjetika żviluppat malajr fil-bidu tas-snin 50 F'xi żoni, ilma tax-xorb baħar Kostali huwa mniġġes, prinċipalment madwar il Kumpless industrijali Sillamäe. L-ilmijiet kostali Estonjani wkoll jiffaċċjaw tħassib ambjentali simili. Il-monitoraġġ ta' ħames korpi tal-ilma kostali fl-2023 indika stati ekoloġiċi mhux ottimali. Livelli għoljin ta' merkurju fil-bijota kienu kontributur ewlieni għal dawn il-klassifikazzjonijiet, u fil-Bajja ta' Tallinn, il-konċentrazzjonijiet ta' tributyl tin fis-sedimenti qabżu wkoll il-limiti sikuri. Dawn il-kontaminanti kimiċi joħolqu riskji kemm għall-ekosistemi akkwatiċi kif ukoll għas-saħħa ambjentali ġenerali tar-reġjun.

Diversi indikaturi marru għall-agħar f'dawn l-aħħar snin, partikolarment dawk relatati mal-emissjonijiet tal-gassijiet serra u l-ġestjoni tal-iskart. L-emissjonijiet netti tal-gassijiet serra tal-Estonja żdiedu minn 13.4 miljun tunnellata ta' CO₂ ekwivalenti fl-2021 għal 14.3 miljun tunnellata fl-2022, u b'hekk il-pajjiż tbiegħed aktar mill-mira tiegħu ta' 8 miljun tunnellata sal-2035. L-iskart kiber ukoll, minn 19.4 miljun tunnellata fl-2029 għal 222. miljun tunnellata fl-2022, li jenfasizzaw il-problemi użu eċċessiv tar-riżorsi u rati inadegwati ta' riċiklaġġ tal-iskart. Il-konsum tar-riżorsi u r-riċiklaġġ tal-iskart huma oqsma ewlenin ta' tħassib fil-miżuri ta' sostenibbiltà tal-Estonja. Ir-rata ta' riċiklaġġ tal-iskart muniċipali staġnat. Id-dipendenza tal-Estonja fuq ir-riżorsi naturali hija riflessa aktar fiż-żieda fl-estrazzjoni tax-shale taż-żejt, minn 9.2 miljun tunnellata fl-2021 għal 10.7 miljun tunnellata fl-2022, u f'żieda fl-estrazzjoni tal-ilma ta 'taħt l-art għal 236.5 miljun metru kubu fl-2022.

Politika

L-Estonja hija repubblika parlamentari unitarja li fiha l-parlament unikamerali, ir-Riigikogu, jaġixxi bħala l-leġiżlatur u l-gvern jaġixxi bħala l-fergħa eżekuttiva. Ir-Riigikogu huwa magħmul minn 101 membru eletti għal mandati ta' erba' snin b’rappreżentanza proporzjonali, bi drittijiet tal-vot mogħtija liċ-ċittadini ta' aktar minn 18-il sena. Il-Parlament japprova l-gvern nazzjonali, japprova l-liġijiet u l-baġit statali, u jeżerċita sorveljanza parlamentari. Barra minn hekk, fuq rakkomandazzjoni tal-president, ir-Riigikogu jaħtar il-president tal-Qorti Suprema, il-president tal-Bank tal-Estonja, l-awditur ġenerali, il-Kanċillier tal-Ġustizzja u l-kap kmandant tal-Forzi tad-Difiża.

Il-Gvern tal-Estonja, immexxi mill-Prim Ministru, huwa ffurmat min-nomina tal-President u jrid jirċievi l-approvazzjoni mir-Riigikogu. Il-Prim Ministru u l-ministri jissorveljaw l-amministrazzjoni tal-politika domestika u barranija, u kull ministru jirrappreżenta l-interessi tal-ministeru tiegħu. Is-sistema politika tal-Estonja kienet ikkaratterizzata minn gvernijiet ta' koalizzjoni, peress li l-ebda partit ma rnexxielu jassigura maġġoranza assoluta fir-Riigikogu. Il-President, il-kap tal-istat tal-Estonja, għandu rwol primarjament ċerimonjali, li jirrappreżenta n-nazzjon internazzjonalment u għandu s-setgħa li jipproklama jew jivvota liġijiet mgħoddija mir-Riigikogu. Jekk liġi tgħaddi mingħajr modifiki wara veto presidenzjali, il-President jista' jitlob lill-Qorti Suprema biex tirrevedi l-kostituzzjonalità tagħha. M'hemm l-ebda vot popolari għall-elezzjoni tal-president, li jintgħażel mir-Riigikogu jew minn kulleġġ elettorali speċjali.

Il-Kostituzzjoni tal-Estonja tappoġġja l-potenzjal għal demokrazija diretta permezz ta' referenda, għalkemm mill-adozzjoni tal-kostituzzjoni fl-1992 l-uniku referendum kien ir-referendum dwar is-sħubija fl-Unjoni Ewropea fl-2003. servizzi online u ssir l-ewwel pajjiż fid-dinja li jippermetti votazzjoni fuq l-Internet vinkolanti fuq livell nazzjonali fl-elezzjonijiet lokali tal-2005 Matul l-elezzjonijiet parlamentari tal-2023, aktar minn nofs il-voti ġew mitfugħa online. Sitt partiti rebħu siġġijiet fir-Riigikogu fl-elezzjoni tal-2023, b'Kaja Kallas tal-Partit Riformista jifforma gvern ta' koalizzjoni mal-Estonja 200 u l-Partit Soċjali Demokratiku, filwaqt li l-Partit Popolari Konservattiv, il-Partit taċ-Ċentru u Isamaa saru l-oppożizzjoni. Fl-2024, wara li Kallas irriżenja, Kristen Michal saret Prim Ministru.

Is-sistema politika

L-Estonja hija repubblika parlamentari. Il-kap tal-gvern tagħha - il-prim ministru - huwa maħtur mill-president u approvat mill-parlament. Dan huwa responsabbli mis-setgħa eżekuttiva mogħtija lill-gvern. Il-kap tal-istat - il-president - huwa elett mill-Parlament jew il-kulleġġ elettorali għal 5 snin. Il-Parlament għandu 101 membri, eletti kull 4 snin. Il-pajjiż huwa maqsum fi 15-il kontea u 79 muniċipalità.^[6]

L-Estonja fl-UE

Hemm 6 membri tal-Parlament Ewropew mill-Estonja.^[6]

Fil-Kunsill tal-UE, il-ministri nazzjonali jiltaqgħu b'mod regolari biex jadottaw il-liġijiet tal-UE u jikkoordinaw il-politiki. Il-laqgħat tal-Kunsill jattendu għalihom regolarment rappreżentantiFittex it-traduzzjonijiet disponibbli tal-link preċedentiEN••• tal-gvern Estonjan, skont il-qasam tal-politika li jkun qed jiġi indirizzat.^[6]

Il-Kunsill tal-UE m’għandux persuna waħda permanenti bħala president (bħal pereżempju, il-Kummissjoni jew il-Parlament). Minflok, ix-xogħol jitmexxa mill-pajjiż li jkollu l-Presidenza tal-Kunsill, li jinbidel kull sitt xhur. Matul dawn is-6 xhur, il-ministri mill-gvern ta’ dak il-pajjiż jippresiedu u jgħinu jiddeterminaw l-aġenda tal-laqgħat tal-Kunsill f’kull qasam ta’ politika, u jiffaċilitaw id-djalogu ma’ istituzzjonijiet oħra tal-UE. Dati tal-presidenzi Estonjani: Lul-Diċ 2017.^[6]

Il-Kummissarju nominat mill-Estonja għall-Kummissjoni Ewropea hi Kadri Simson, li hi responsabbli għall-Enerġija.^[6]

Il-Kummissjoni hija rrappreżentata f'kull pajjiż tal-UE minn uffiċċju lokali, imsejjaħ “rappreżentanza”.^[6]

L-Estonja għandha 6 rappreżentanti fil-Kumitat Ekonomiku u Soċjali Ewropew. Dan il-korp konsultattiv – li jirrappreżenta lil dawk li jħaddmu, il-ħaddiema u gruppi oħra ta’ interess – huwa kkonsultat dwar il-liġijiet proposti, biex ikun hemm idea aħjar tal-bidliet possibbli tas-sitwazzjonijiet soċjali u tax-xogħol fil-pajjiżi membri.^[6]

L-Estonja għandha 6 rappreżentanti fil-Kumitat Ewropew tar-Reġjuni, l-assemblea tal-UE tar-rappreżentanti reġjonali u lokali. Dan il-korp konsultattiv jiġi kkonsultat dwar il-liġijiet proposti, biex jiżgura li dawn il-liġijiet iqisu l-perspettiva minn kull reġjun tal-UE.^[6]

L-Estonja tikkomunika wkoll mal-istituzzjonijiet tal-UE permezz tar-rappreżentanza permanenti tagħha fi Brussell. Bħala l-“ambaxxata għall-UE” tal-Estonja, il-kompitu ewlieni tagħha hu li tiżgura li l-interessi u l-politiki tal-pajjiż huma segwiti b’mod effettiv kemm jista’ jkun fl-UE.^[6]

L-ammont li jħallas kull pajjiż tal-UE fil-baġit tal-UE huwa kkalkulat b’mod ġust, skont il-mezzi. Aktar ma tkun kbira l-ekonomija tal-pajjiż, aktar iħallas – u viċi versa. L-għan tal-baġit tal-UE mhuwiex li jipprova jqassam mill-ġdid il-ġid, iżda pjuttost jiffoka fuq il-ħtiġijiet tal-Ewropej b’mod ġenerali. ^[6]

Ċifri tal-2018 għall-Estonja:^[6]

Nefqa totali tal-UE fl-Estonja – € 0.759 biljun (ekwivalenti għal 3.03% tal-ekonomija Estonjana)
Kontribuzzjoni totali għall-baġit tal-UE – € 0.210 biljun (ekwivalenti għal 0.84% tal-ekonomija Estonjana)

Il-flus imħallsa fil-baġit tal-UE mill-Estonja jgħinu biex jiġu ffinanzjati programmi u proġetti fil-pajjiżi kollha tal-UE – bħall-bini ta' toroq, is-sussidjar ta' riċerkaturi u l-ħarsien tal-ambjent.^[6]

Diviżjonijiet amministrattivi

L-Estonja hija pajjiż unitarju b'sistema ta' gvern lokali b'livell wieħed. L-affarijiet lokali huma ġestiti b'mod awtonomu mill-gvernijiet lokali. Mill-riforma amministrattiva tal-2017, hemm total ta '79 gvern lokali, inklużi 15-il belt u 64 muniċipalità rurali. Il-muniċipalitajiet kollha għandhom l-istess status legali u huma parti minn maakond (kontea), li hija subunità amministrattiva tal-istat. Il-korp rappreżentattiv tal-awtoritajiet lokali huwa l-kunsill muniċipali, elett f'elezzjonijiet ġenerali diretti għal perjodu ta' erba' snin. Il-kunsill jaħtar il-gvern lokali. Għall-ibliet, il-kap tal-gvern lokali huwa linnapea (sindku) u vallavanem għall-parroċċi. Għal aktar deċentralizzazzjoni, l-awtoritajiet lokali jistgħu jiffurmaw distretti muniċipali b'awtorità limitata, bħalissa dawn ġew iffurmati f'Tallinn u Hiiumaa u f'diversi parroċċi oħra.

Il-Kostituzzjoni tiggarantixxi l-awtonomija tal-gvernijiet lokali, li tippermetti lill-muniċipalitajiet jiddeċiedu u jimmaniġġjaw l-affarijiet lokali b'mod indipendenti fil-limiti tal-Kostituzzjoni u l-leġiżlazzjoni nazzjonali. Għalhekk, il-gvernijiet lokali mhumiex estensjonijiet tal-ministeri tal-istat jew tal-gvern ċentrali, iżda pjuttost iservu biex jindirizzaw il-ħtiġijiet tal-komunitajiet lokali direttament u adattati għal kull lokalità. Kwistjonijiet bħal proġetti ta' kostruzzjoni, manutenzjoni tat-toroq, ġestjoni tal-iskart u inizjattivi ta' kwalità tal-ħajja huma primarjament immaniġġjati minn komunitajiet lokali, li huma meqjusa bl-aħjar mod biex jieħdu deċiżjonijiet li jkunu ta' benefiċċju għar-residenti tagħhom. Madankollu, l-Istat jipprovdi appoġġ finanzjarju u leġiżlattiv, u jiżgura li l-gvernijiet lokali jkollhom finanzjament adegwat għal dawn l-inizjattivi.

L-Estonja hija pajjiż unitarju b'sistema ta' gvern lokali b'livell wieħed. L-affarijiet lokali huma ġestiti b'mod awtonomu mill-gvernijiet lokali. Mir-riforma amministrattiva fl-2017, b'kollox hemm 79 gvern lokali, inklużi 15-il belt u 64 muniċipalità rurali. Il-muniċipalitajiet kollha għandhom status legali ugwali u jiffurmaw parti minn maakond (kontea), li hija subunità amministrattiva tal-istat. Il-korp rappreżentattiv tal-awtoritajiet lokali huwa kunsill muniċipali, elett f'elezzjonijiet ġenerali diretti għal terminu ta' erba' snin. Il-kunsill jaħtar gvern lokali, immexxi minn sindku. Għal deċentralizzazzjoni addizzjonali l-awtoritajiet lokali jistgħu jiffurmaw distretti muniċipali b'awtorità limitata, bħalissa dawk ġew iffurmati f'Tallinn u Hiiumaa.

Separatament minn unitajiet amministrattivi, hemm ukoll unitajiet ta' settlement: raħal, borough żgħir, borough, u belt. Ġeneralment, irħula għandhom inqas minn 300, boroughs żgħar għandhom bejn 300 u 1000, boroughs u bliet għandhom aktar minn 1000 abitant.

Liġi

Il-Kostituzzjoni tal-Estonja hija l-liġi fundamentali, li tistabbilixxi l-ordni kostituzzjonali bbażata fuq ħames prinċipji: id-dinjità tal-bniedem, id-demokrazija, l-istat tad-dritt, l-istatus soċjali u l-identità Estonjana. L-Estonja għandha sistema legali tal-liġi ċivili bbażata fuq il-mudell legali Ġermaniku. Is-sistema ġudizzjarja għandha struttura ta' tliet livelli. L-ewwel istanza huma l-qrati tal-kontea li jieħdu ħsieb il-każijiet ċivili u kriminali kollha, u l-qrati amministrattivi li jisimgħu lmenti dwar uffiċjali tal-gvern u lokali, u tilwim pubbliku ieħor. It-tieni istanza huma l-qrati distrettwali li jieħdu ħsieb l-appelli mid-deċiżjonijiet tal-ewwel istanza. Il-Qorti Suprema hija l-qorti tal-kassazzjoni, twettaq reviżjoni kostituzzjonali u għandha 19-il membru. Il-ġudikatura hija indipendenti, l-imħallfin jinħatru għal għomru u jistgħu jitneħħew mill-kariga biss meta jinstabu ħatja ta' reat. Is-sistema tal-ġustizzja ġiet ikklassifikata fost l-aktar effiċjenti fl-Unjoni Ewropea mill-EU Justice Scoreboard.

Is-sistema legali Estonjana hija bbażata fuq istituzzjonijiet demokratiċi stabbli, b'ġudikatura indipendenti bħala pilastru fundamentali tal-istat tad-dritt. Madankollu, għad baqa’ tħassib dwar l-indipendenza strutturali tal-ġudikatura, partikolarment minħabba r-rwol importanti li għandu l-Ministeru tal-Ġustizzja fil-ġestjoni tal-qrati inferjuri u s-superviżjoni tal-amministrazzjoni tagħhom.

Relazzjonijiet barranin

L-Estonja żammet b'mod attiv relazzjonijiet mill-qrib mal-pajjiżi tal-Punent minn meta rrestawrat l-indipendenza tagħha fl-1991. Bħala membru tal-Lega tan-Nazzjonijiet mill-1921 u membru tan-Nazzjonijiet Uniti mill-1991, l-Estonja malajr integrat fl-oqfsa Ewropej u transatlantiċi, ingħaqdet man-NATO u l-Unjoni Ewropea fl-2004. Fl-2007, l-Estonja ngħaqdet maż-Żona Schengen u fl-2011 fiż-Żona Ewro. Tallinn hija d-dar tal-Aġenzija tal-Unjoni Ewropea għal Sistemi tal-Kompjuter fuq Skala Kbira, li ilha operattiva mill-2012, u l-Estonja kellha l-presidenza b'rotazzjoni tal-Kunsill tal-Unjoni Ewropea fit-tieni nofs tal-2017. L-Estonja hija wkoll membru tal-OECD, OSKE , id-WTO, l-IMF, il-Kunsill tal-Istati tal-Baħar Baltiku, u serva bħala membru mhux permanenti tal-Kunsill tas-Sigurtà tan-Nazzjonijiet Uniti għal perjodu ta' sentejn li jibda f’Jannar 2020.

Komponent ewlieni tal-politika barranija tal-Estonja kien il-kooperazzjoni mill-qrib mal-Latvja u l-Litwanja, il-parteċipazzjoni fil-kooperazzjoni reġjonali Baltika u r-relazzjonijiet Nordiku-Baltiku. L-Estonja tipparteċipa f'diversi kunsilli reġjonali, bħall-Assemblea Baltika, il-Kunsill tal-Ministri Baltiku u l-Kunsill tal-Istati tal-Baħar Baltiku. Mill-okkupazzjoni Sovjetika, ir-relazzjonijiet mar-Russja baqgħu tensjoni ħafna. Mill-24 ta' Frar, 2022, ir-relazzjonijiet mar-Russja ddeterjoraw saħansitra aktar milli kienu diġà minħabba l-invażjoni Russa tal-Ukrajna. L-Estonja appoġġat bil-qawwa lill-Ukrajna matul il-gwerra, u pprovdietha bl-akbar appoġġ meta mqabbel mal-prodott gross domestiku tagħha.

L-Estonja bniet relazzjoni mill-qrib mal-pajjiżi Nordiċi, speċjalment il-Finlandja u l-Isvezja, u hija membru tat-Tmien Pajjiżi Nordiċi-Baltiċi. Proġetti konġunti Nordiku-Baltiku jinkludu l-programm edukattiv Nordplus u programmi ta' mobilità għan-negozju u l-industrija u għall-amministrazzjoni pubblika. Il-Kunsill Nordiku tal-Ministri għandu uffiċċju f'Tallinn b'sussidjarji f'Tartu u Narva. L-istati Baltiċi huma membri tal-Bank tal-Investiment Nordiku, il-Grupp ta' Battalja Nordiku tal-Unjoni Ewropea, u fl-2011 ġew mistiedna jikkooperaw mal-Kooperazzjoni tad-Difiża Nordika dwar attivitajiet magħżula. Fl-1999, il-Ministru għall-Affarijiet Barranin Toomas Hendrik Ilves sostna biex l-Estonja titqies bħala "pajjiż Nordiku", bil-għan li jenfasizza l-progress ekonomiku u soċjali tal-Estonja u tiddistingwiha mill-ġirien Baltiċi tagħha. Sas-snin 2020, l-aspirazzjoni li titqies bħala “Nordika” kienet naqset fl-Estonja, u dan jirrifletti kburija dejjem tikber fl-assoċjazzjoni mal-pajjiżi tal-Ewropa tal-Lvant, speċjalment permezz tal-Inizjattiva tat-Tliet Ibħra.

Militari

Stampa:Baltic Battalion Soldiers,Trident Juncture 15 (22200204329).jpg

Suldati Estonjani waqt eżerċizzju tan-NATO fl-2015

Il-Forzi tad-Difiża Estonjani jikkonsistu minn forzi tal-art, navali u tal-ajru. Is-servizz militari nazzjonali attwali huwa obbligatorju għal irġiel abbli ta' bejn it-18 u t-28 sena, b'rekluti li jservu perjodi ta' servizz ta' 8 jew 11-il xahar, skont l-edukazzjoni tagħhom u l-pożizzjoni pprovduta mill-Forzi tad-Difiża. Id-daqs taż-żmien tal-paċi tal-Forzi tad-Difiża Estonjani huwa ta' madwar 6,000 ruħ, li nofshom huma reklutati. Id-daqs ippjanat ta' żmien il-gwerra tal-Forzi tad-Difiża huwa ta' 60,000 suldat, inklużi 21,000 suldat f'riżerva ta' prontezza għolja. Mill-2015, il-baġit tad-difiża tal-Estonja kien aktar minn 2 % tal-PDG, u ssodisfa l-obbligu tan-NATO tan-nefqa għad-difiża.

Il-Lega tad-Difiża Estonjana hija organizzazzjoni tad-difiża nazzjonali volontarja taħt id-direzzjoni tal-Ministeru tad-Difiża. Hija organizzata fuq il-bażi ta' prinċipji militari, għandha t-tagħmir militari tagħha stess, u toffri lill-membri tagħha diversi tipi ta' taħriġ militari, inklużi tattiċi ta 'guerilla. Il-Lega tad-Difiża għandha 17,000 membru, flimkien ma' 11,000 voluntier ieħor fl-organizzazzjonijiet affiljati tagħha.

L-Estonja tikkoopera mal-Latvja u l-Litwanja f'diversi inizjattivi ta' kooperazzjoni tad-difiża trilaterali fil-Baltiku. Bħala parti min-Netwerk tas-Sorveljanza tal-Ajru Baltiku (BALTNET), it-tliet pajjiżi jamministraw iċ-ċentru ta' kontroll tal-ispazju tal-ajru Baltiku, il-Battaljun Baltiku (BALTBAT) ipparteċipa fil-Forza ta' Rispons tan-NATO u impriża konġunta ta' istituzzjoni edukattiva militari, il-Kulleġġ tad-Difiża Baltiku, jinsab Tartu. L-Estonja ngħaqdet man-NATO fid-29 ta' Marzu, 2004. Iċ-Ċentru Kooperattiv ta' Eċċellenza ta' Difiża Ċibernetika tan-NATO ġie stabbilit f’Tallinn fl-2008. B’reazzjoni għall-gwerra Russa fl-Ukrajna, mill-2017 grupp ta' battalji tal-battaljun tal-Preżenza 'l quddiem ir-Rinfurzar tan-NATO kien ibbażat fit-Tapa. Bażi tal-Armata. Parti wkoll min-NATO, l-iskjerament tal-Baltic Air Policing ilu bbażat fil-Bażi tal-Ajru ta' Ämari mill-2014. Fl-Unjoni Ewropea, l-Estonja tipparteċipa fil-Grupp ta' Battalja Nordiku u fil-Kooperazzjoni Strutturata Permanenti.

Skont l-Indiċi tal-Paċi Globali tal-2024, l-Estonja hija l-24 l-iktar pajjiż paċifiku fid-dinja. Mill-1995, l-Estonja pparteċipat f'bosta missjonijiet internazzjonali tas-sigurtà u taż-żamma tal-paċi, inklużi: l-Afganistan, l-Iraq, il-Libanu, il-Kosovo u l-Mali. L-ogħla qawwa tal-iskjerament tal-Estonjan fl-Afganistan kienet ta' 289 suldat fl-2009. Ħdax-il suldat Estonjan mietu f'missjonijiet fl-Afganistan u l-Iraq. Barra minn hekk, sa mitt voluntier Estonjan ingħaqdu mal-Forzi Armati Ukrajni waqt l-invażjoni Russa tal-Ukrajna, tlieta minnhom mietu.

Aġenziji ta' l-infurzar tal-liġi u servizzi ta' emerġenza

L-Estonja hija pajjiż fil-biċċa l-kbira protett minn diżastri naturali kbar. Madankollu, nirien fil-foresti, għargħar minuri f'żoni baxxi u terremoti żgħar okkażjonali jkomplu joħolqu problemi lokalizzati. L-aktar diżastru riċenti sinifikanti fl-istorja tal-Estonja kien l-għarqa tal-MS Estonja fil-Baħar Baltiku fl-1994, li għadu l-aktar diżastru marittimu fatali fi żmien paċi fl-Ewropa.

L-infurzar tal-liġi fl-Estonja huwa ġestit prinċipalment minn korpi taħt il-Ministeru tal-Intern. Il-korp ewlieni, il-Bord tal-Pulizija u l-Gwardja tal-Fruntiera, jissorvelja l-infurzar tal-liġi u s-sigurtà interna, u huwa responsabbli għal numru ta' kompiti li jvarjaw minn ordni pubbliku sal-kontroll tal-immigrazzjoni. L-Estonja għandha wkoll settur tas-sigurtà privat b'saħħtu, li jipprovdi servizzi ta' sigurtà addizzjonali lil individwi u negozji, iżda m'għandha l-ebda awtorità legali li tarresta jew iżżomm is-suspettati. Biex jindirizza s-sigurtà nazzjonali, is-Servizz ta' Sigurtà Interna tal-Estonja jaġixxi bħala l-aġenzija ewlenija tal-pajjiż kontra l-intelliġenza u l-ġlieda kontra t-terroriżmu, filwaqt li s-Servizz tal-Intelliġenza Barranija tal-Estonja jittratta theddid estern u jiġbor intelligence barra mill-pajjiż biex jipproteġi l-interessi nazzjonali.

Is-servizzi ta' emerġenza fl-Estonja jinkludu servizzi mediċi ta' emerġenza komprensivi u l-Bord ta' Salvataġġ Estonjan, li huwa responsabbli għall-operazzjonijiet ta' tfittxija u salvataġġ fil-pajjiż kollu. Dawn is-servizzi ta' emerġenza għandhom rwol kritiku fil-ġestjoni u l-mitigazzjoni tar-riskji, il-koordinazzjoni tal-isforzi ta' rispons rapidu għall-inċidenti, u l-iżgurar tas-sikurezza pubblika fi żminijiet ta' kriżi.

Ekonomija

Bħala membru tal-Unjoni Ewropea u tal-OECD, l-Estonja hija meqjusa bħala ekonomija bi dħul għoli mill-Bank Dinji. Il-PGD (PPP) per capita tal-pajjiż kien ta' $46,385 fl-2023 skont il-Fond Monetarju Internazzjonali, ikklassifikat fl-40 post.

L-Estonja tikklassifika ħafna fi klassifiki internazzjonali għall-kwalità tal-ħajja, l-edukazzjoni, il-libertà tal-istampa, id-diġitalizzazzjoni tas-servizzi pubbliċi u l-prevalenza tal-kumpaniji tat-teknoloġija.

Minħabba t-tkabbir mgħaġġel tagħha, l-Estonja spiss ġiet deskritta bħala Tigra Baltika ħdejn il-Litwanja u l-Latvja. Mill-1 ta' Jannar 2011, l-Estonja adottat l-euro u saret is-17-il stat membru taż-żona tal-euro.

Skont il-Eurostat, l-Estonja kellha l-inqas proporzjon ta' dejn tal-gvern mal-PDG fost il-pajjiżi tal-UE b’6.7 % fi tmiem l-2010. Baġit bilanċjat, dejn pubbliku kważi ineżistenti, taxxa fuq id-dħul b'rata fissa, reġim ta' kummerċ ħieles, settur bankarju kummerċjali kompetittiv, Servizzi elettroniċi innovattivi u anke servizzi bbażati fuq il-mowbajl huma kollha karatteristiċi tal-ekonomija tas-suq tal-Estonja.

L-Estonja tipproduċi madwar 75 % tal-elettriku kkunsmat tagħha. Fl-2011, madwar 85 % minnu kien iġġenerat bix-shale taż-żejt imminat lokalment. Sorsi ta' enerġija alternattivi bħall-injam, il-pit u l-bijomassa jiffurmaw madwar 9% tal-produzzjoni tal-enerġija primarja.

Il-kummerċ u l-ekonomija

L-aktar setturi importanti tal-ekonomija tal-Estonja fl-2018 kienu l-kummerċ bl-ingrossa u bl-imnut, it-trasport, l-akkomodazzjoni u s-servizzi tal-ikel (21.1%), l-industrija (20.8%) u l-amministrazzjoni pubblika, id-difiża, l-edukazzjoni, is-saħħa tal-bniedem u l-attivitajiet ta' xogħol soċjali (15.6%).^[6]

Il-kummerċ fi ħdan l-UE jammonta għal 68% tal-esportazzjonijiet tal-Estonja (il-Finlandja 16%, l-Iżvezja 11% u l-Latvja 10%), filwaqt li barra mill-UE 6% jmorru fl-Istati Uniti u fir-Russja.^[6]

F’termini ta’ importazzjonijiet, 77% jiġu minn Stati Membri tal-UE (il-Finlandja 13%, il-Ġermanja 10% u l-Litwanja 9%), filwaqt li barra mill-UE 9% jiġu mir-Russja u 4% miċ-Ċina.^[6]

Indikaturi ekonomiċi

L-ekonomija tal-Estonja għadha tibbenefika minn gvern trasparenti u politiki li jsostnu livell għoli ta' libertà ekonomika, u tikklassifika fis-6 post globalment u fit-tieni post fl-Ewropa. L-istat tad-dritt jibqa' sostnut u infurzat b'mod qawwi minn sistema ġudizzjarja indipendenti u effiċjenti. Sistema tat-taxxa simplifikata b'rati fissi u tassazzjoni indiretta baxxa, ftuħ għall-investiment barrani, u reġim ta' kummerċ liberali appoġġaw l-ekonomija reżiljenti u li taħdem tajjeb. Minn Mejju 2018, l-Ease of Doing Business Index mill-Grupp tal-Bank Dinji jpoġġi lill-pajjiż fis-16-il post fid-dinja. L-enfasi qawwija fuq is-settur tal-IT permezz tal-programm e-Estonja tagħha wasslet għal servizzi pubbliċi ħafna aktar mgħaġġla, sempliċi u effiċjenti fejn pereżempju l-preżentazzjoni ta' dikjarazzjoni tat-taxxa tieħu inqas minn ħames minuti u 98 % tat-tranżazzjonijiet bankarji jsiru permezz tal-internet. L-Estonja għandha t-13-il l-inqas riskju ta' tixħim tan-negozju fid-dinja, skont TRACE Matrix.

L-Estonja hija pajjiż żviluppat b'ekonomija avvanzata u bi dħul għoli li kienet fost l-aktar li kiber fl-UE sa mid-dħul tagħha fl-2004. Il-pajjiż jikklassifika għoli ħafna fl-Indiċi tal-Iżvilupp tal-Bniedem, u jqabbel sew f'miżuri ta' libertà ekonomika, libertajiet ċivili, edukazzjoni, u libertà tal-istampa. Iċ-ċittadini Estonjani jirċievu kura tas-saħħa universali, edukazzjoni b'xejn, u l-itwal leave tal-maternità mħallas fl-OECD. Waħda mill-aktar soċjetajiet diġitali avvanzati fid-dinja, fl-2005 l-Estonja saret l-ewwel stat li għamel elezzjonijiet fuq l-Internet, u fl-2014, l-ewwel stat li pprovda residenza elettronika.

Żvilupp storiku

Fl-1928, ġiet stabbilita munita stabbli, il-kroon. Huwa maħruġ mill-Bank of Estonja, il-bank ċentrali tal-pajjiż. Il-kelma kroon (pronunzja Estonjana: [ˈkroːn], "kuruna") hija relatata ma' dik tal-muniti Nordiċi l-oħra (bħall-krona Svediża u l-krona Daniża u Norveġiża). Il-krona rnexxielha t-trade mark fl-1928 u ntużat sal-1940. Wara li l-Estonja reġgħet kisbet l-indipendenza tagħha, il-krona reġgħet ġiet introdotta fl-1992.

Wara li rrestawrat l-indipendenza sħiħa, fis-snin 90, l-Estonja ddeċidiet lilha nnifisha bħala l-"portal bejn il-Lvant u l-Punent" u segwiet b'mod aggressiv ir-riforma ekonomika u r-riintegrazzjoni mal-Punent. Din ir-rata minn dakinhar tnaqqset diversi drabi, eż., għal 24 % fl-2005, 23 % fl-2006, u għal 21 % fl-2008. Il-Gvern tal-Estonja ffinalizza d-disinn tal-muniti tal-euro Estonjan fl-aħħar tal-2004, u adotta l-euro bħala l-munita tal-pajjiż fl-1 ta' Jannar 2011, aktar tard minn dak ippjanat minħabba inflazzjoni għolja kontinwa. Tinġabar Taxxa fuq il-Valur tal-Art li tintuża biex tiffinanzja muniċipalitajiet lokali. Hija taxxa fuq livell statali, iżda 100% tad-dħul jintuża biex jiffinanzja l-Kunsilli Lokali. Ir-rata hija stabbilita mill-Kunsill Lokali fil-limiti ta’ 0.1–2.5%. Huwa wieħed mill-aktar sorsi importanti ta' finanzjament għall-muniċipalitajiet. It-Taxxa fuq il-Valur tal-Art hija imposta fuq il-valur tal-art biss b'titjib u bini mhux ikkunsidrat. Ftit li xejn huma kkunsidrati eżenzjonijiet fuq it-taxxa fuq il-valur tal-art u anke istituzzjonijiet pubbliċi huma suġġetti għat-taxxa. It-taxxa kkontribwiet għal rata għolja (~90%) ta’ residenzi okkupati mis-sid fl-Estonja, meta mqabbla ma' rata ta' 67.4% fl-Istati Uniti.

Fl-1999, l-Estonja esperjenzat l-agħar sena ekonomikament tagħha minn meta reġgħet kisbet l-indipendenza fl-1991, l-aktar minħabba l-impatt tal-kriżi finanzjarja Russa tal-1998. L-Estonja ngħaqdet mad-WTO f'Novembru 1999. B'għajnuna mill-Unjoni Ewropea, il-Bank Dinji u l-Bank Nordiku tal-Investiment, l-Estonja lestiet ħafna mill-preparamenti tagħha għas-sħubija fl-Unjoni Ewropea sa tmiem l-2002 u issa għandha waħda mill-ekonomiji l-aktar b’saħħithom tal-istati membri l-ġodda tal-Unjoni Ewropea. L-Estonja ngħaqdet mal-OECD fl-2010.

Trasport

Il-Port ta' Tallinn, b'kont meħud kemm tat-traffiku tal-merkanzija kif ukoll tal-passiġġieri, huwa wieħed mill-akbar intrapriżi tal-port tal-Baħar Baltiku.Fl-2018, il-kumpanija kienet elenkata fil-Borża ta' Tallinn. Kienet l-ewwel darba fi kważi 20 sena fl-Estonja meta kumpanija tal-istat saret pubblika fl-Estonja. Kienet ukoll it-tieni l-akbar IPO fin-Nasdaq Tallinn fin-numru ta’ investituri fil-livell tal-konsumatur li pparteċipaw. Ir-Repubblika tal-Estonja tibqa' l-akbar azzjonist u għandha 67 % tal-kumpanija.

Proprjetà ta' AS Eesti Raudtee, hemm ħafna konnessjonijiet tal-ferroviji sinifikanti fl-Estonja, bħall-ferrovija Tallinn–Narva, li hija 209.6 km (130.2 mi) konnessjoni ewlenija twila għal San Pietruburgu. L-aktar toroq importanti fl-Estonja, min-naħa l-oħra, jinkludu Narva Highway (E20), Tartu Highway (E263) u Pärnu Highway (E67).

L-Ajruport Lennart Meri Tallinn f'Tallinn huwa l-akbar ajruport fl-Estonja u jservi bħala hub għal-linja nazzjonali tal-ajru Nordica, kif ukoll bħala hub sekondarju għal AirBaltic u LOT Polish Airlines. Il-passiġġieri totali li jużaw l-ajruport żdiedu bħala medja b'14.2% fis-sena mill-1998. Fis-16 ta' Novembru 2012 l-Ajruport ta' Tallinn laħaq żewġ miljun passiġġier għall-ewwel darba fl-istorja tiegħu.

Riżorsi

Għalkemm l-Estonja hija ġeneralment fqira fir-riżorsi, l-art xorta toffri varjetà kbira ta' riżorsi iżgħar. Il-pajjiż għandu depożiti kbar tax-shale taż-żejt u tal-franka. Minbarra x-shale taż-żejt u l-ġebla tal-franka, l-Estonja għandha wkoll riżervi kbar ta 'fosforit, pitchblende, u granit li bħalissa mhumiex imminati, jew mhux imminati b'mod estensiv.

Jinstabu kwantitajiet sinifikanti ta' ossidi ta' art rari f'denbijiet akkumulati minn 50 sena ta' minjieri tal-mineral tal-uranju, tax-shale u tal-loparite f'Sillamäe. Minħabba l-prezzijiet li qed jogħlew ta 'artijiet rari, l-estrazzjoni ta' dawn l-ossidi saret ekonomikament vijabbli. Il-pajjiż bħalissa jesporta madwar 3000 tunnellata fis-sena, li jirrappreżentaw madwar 2% tal-produzzjoni dinjija.

Mill-2008 'l hawn, id-dibattitu pubbliku ddiskuta jekk l-Estonja għandhiex tibni impjant tal-enerġija nukleari biex tiżgura l-produzzjoni tal-enerġija wara l-għeluq ta' unitajiet antiki fl-Impjanti tal-Enerġija ta' Narva, jekk ma jiġux rikostruwiti sal-2016.

L-Estonja kellha foresti li koprew 48% tal-art. Madankollu s-snin reċenti raw żieda sostanzjali fil-qtugħ tas-siġar, u l-qtugħ iseħħ mhux biss fil-pajjiż kollu f’art privata, iżda anke f'parks nazzjonali suppost protetti. L-Estonja teħtieġ li taqta’ b’mod sinifikanti inqas foresta biex iżżomm il-bijodiversità u tilħaq l-għan tal-pajjiż tas-sekwestru tal-karbonju, iżda qed tiżdied, u fl-2022 il-ministeru tal-gvern responsabbli għall-forestrija, l-RMK, irrapporta profitt rekord ta' 1.4 biljun ewro.

Industrija u ambjent

L-industriji tal-ikel, tal-kostruzzjoni u elettroniċi bħalissa huma fost l-aktar fergħat importanti tal-industrija tal-Estonja. Fl-2007, l-industrija tal-kostruzzjoni impjegat aktar minn 80,000 ruħ, madwar 12% tal-forza tax-xogħol tal-pajjiż kollu. Settur industrijali importanti ieħor huwa l-industrija tal-makkinarju u l-kimika, li tinsab prinċipalment fil-kontea ta' Ida-Viru u madwar Tallinn.

L-industrija tal-minjieri bbażata fuq ix-shale taż-żejt, ikkonċentrata wkoll fil-Lvant tal-Estonja, tipproduċi madwar 90% tal-elettriku tal-pajjiż kollu. Għalkemm in-numru ta' sustanzi li jniġġsu emessi ilu jonqos mis-snin tmenin, l-arja għadha kkontaminata bid-dijossidu tal-kubrit mill-industrija tal-minjieri li l-Unjoni Sovjetika żviluppat malajr fil-bidu tas-snin ħamsin. F'xi żoni, l-ilma baħar kostali huwa mniġġes, prinċipalment madwar il-kumpless industrijali Sillamäe.

L-Estonja hija dipendenti fuq pajjiżi oħra għall-enerġija. F'dawn l-aħħar snin, ħafna kumpaniji lokali u barranin kienu qed jinvestu f'sorsi ta 'enerġija rinnovabbli. L-enerġija mir-riħ ilha tiżdied b'mod kostanti fl-Estonja u l-ammont totali attwali ta' enerġija prodotta mir-riħ huwa ta' kważi 60 MW; Bħalissa qed jiġu żviluppati proġetti oħra li jiswew madwar 399 MW u qed jiġu proposti aktar minn 2800 MW fiż-żona tal-Lag Peipus u ż-żoni kostali ta’ Hiiumaa.

Bħalissa, hemm pjanijiet biex jiġġeddu xi unitajiet anzjani tal-Impjanti tal-Enerġija Narva, jiġu stabbiliti power stations ġodda, u jipprovdu effiċjenza ogħla fil-produzzjoni tal-enerġija bbażata fuq ix-shale taż-żejt. L-Estonja lliberalizzat 35 % tas-suq tal-elettriku tagħha f'April 2010; is-suq tal-elettriku kollu kemm hu kellu jiġi liberalizzat sal-2013.

Flimkien mal-Litwanja, il-Polonja, u l-Latvja, il-pajjiż ikkunsidra li jipparteċipa fil-bini tal-impjant nukleari ta' Visaginas fil-Litwanja biex jieħu post l-impjant nukleari ta' Ignalina. Madankollu, minħabba l-pass kajman tal-proġett u l-problemi fis-settur nukleari (bħad-diżastru ta 'Fukushima u eżempju ħażin tal-impjant ta' Olkiluoto), Eesti Energia qalbet l-attenzjoni ewlenija tagħha għall-produzzjoni taż-żejt tax-shale, meqjusa bħala ferm aktar profittabbli.

In-netwerk tal-elettriku Estonjan jifforma parti min-netwerk Nord Pool Spot.

L-Estonja għandha settur tat-teknoloġija tal-informazzjoni b'saħħtu, parzjalment minħabba l-proġett Tiigrihüpe li sar f'nofs id-disgħinijiet, u ssemma bħala l-aktar pajjiż "fili" u avvanzat fl-Ewropa f'termini ta' Gvern elettroniku tal-Estonja. Il-programm ta' residenza elettronika tal-2014 beda joffri dawk is-servizzi lil persuni mhux residenti fl-Estonja.

Skype nkiteb mill-iżviluppaturi bbażati fl-Estonja Ahti Heinla, Priit Kasesalu u Jaan Tallinn, li oriġinarjament kienu żviluppaw ukoll Kazaa. Startups notevoli oħra li oriġinaw mill-Estonja jinkludu Bolt, GrabCAD, Fortumo u Wise (magħrufa qabel bħala TransferWise). Ġie rrappurtat li l-Estonja għandha l-ogħla proporzjon ta' startups għal kull persuna fid-dinja. Minn Jannar 2022, hemm 1,291 startup mill-Estonja, li sebgħa minnhom huma unicorns, li jammontaw għal kważi bidu għal kull 1,000 Estonjan.

Kummerċ

L-Estonja kellha ekonomija tas-suq sa mill-aħħar tad-disgħinijiet u wieħed mill-ogħla livelli ta’ dħul per capita fl-Ewropa tal-Lvant. Il-prossimità għas-swieq Skandinavi u Finlandiżi, il-lokazzjoni tagħha bejn il-Lvant u l-Punent, l-istruttura kompetittiva tal-ispejjeż u forza tax-xogħol b'ħiliet għolja kienu l-vantaġġi komparattivi ewlenin tal-Estonja fil-bidu tas-snin 2000 (għaxar snin). Bħala l-akbar belt, Tallinn ħarġet bħala ċentru finanzjarju u l-Borża ta’ Tallinn reċentement ingħaqdet mas-sistema OMX. Diversi pjattaformi tal-kummerċ tal-kripto-munita huma rikonoxxuti uffiċjalment mill-gvern, bħal CoinMetro. Il-gvern attwali wettaq politiki fiskali stretti, li rriżultaw f'baġits ibbilanċjati u dejn pubbliku baxx.

Fl-2007, madankollu, defiċit kbir fil-kont kurrenti u żieda fl-inflazzjoni għamlu pressjoni fuq il-munita tal-Estonja, li kienet marbuta mal-Euro, u enfasizzaw il-ħtieġa għal tkabbir fl-industriji li jiġġeneraw l-esportazzjoni. L-Estonja tesporta prinċipalment makkinarju u tagħmir, injam u karta, tessuti, prodotti tal-ikel, għamara, u metalli u prodotti kimiċi. L-Estonja tesporta wkoll 1.562 biljun kilowatt siegħa ta' elettriku kull sena. Fl-istess ħin l-Estonja timporta makkinarju u tagħmir, prodotti kimiċi, tessuti, prodotti tal-ikel u tagħmir tat-trasport. L-Estonja timporta 200 miljun kilowatt siegħa ta' elettriku kull sena.

Bejn l-2007 u l-2013, l-Estonja rċeviet 53.3 biljun kroons (3.4 biljun ewro) minn diversi Fondi Strutturali tal-Unjoni Ewropea bħala appoġġi diretti, li ħolqu l-akbar investimenti barranin fl-Estonja. Il-maġġoranza tal-għajnuna finanzjarja tal-Unjoni Ewropea se tkun investita fl-oqsma li ġejjin: ekonomiji tal-enerġija, intraprenditorija, kapaċità amministrattiva, edukazzjoni, soċjetà tal-informazzjoni, ħarsien tal-ambjent, żvilupp reġjonali u lokali, attivitajiet ta' riċerka u żvilupp, kura tas-saħħa u benesseri, trasport u suq tax-xogħol. Sorsi ewlenin ta' investimenti barranin diretti lejn l-Estonja huma l-Isvezja u l-Finlandja (Sal-31 ta' Diċembru 2016 48,3 %).

Demografija

Qabel it-Tieni Gwerra Dinjija, l-Estonjani etniċi kienu jiffurmaw 88% tal-popolazzjoni, bil-minoranzi nazzjonali jagħmlu t-12% li kien fadal. L-akbar gruppi minoritarji fl-1934 kienu Russi, Ġermaniżi, Svediżi, Latvjani, Lhud, Pollakki u Finlandiżi.

Il-proporzjon tal-Ġermaniżi Baltiċi fl-Estonja kien naqas minn 5.3% (~46,700) fl-1881 għal 1.3% (16,346) fl-1934, prinċipalment minħabba l-emigrazzjoni lejn il-Ġermanja fid-dawl tar-Russifikazzjoni ġenerali fl-aħħar tas-seklu 19 u l-indipendenza tal-Estonja.

Bejn l-1945 u l-1989, il-proporzjon ta' Estonjani etniċi fil-popolazzjoni residenti fil-konfini definiti bħalissa tal-Estonja niżel għal 61%, ikkawżat primarjament mill-okkupazzjoni Sovjetika u l-programm li jippromwovi l-immigrazzjoni tal-massa ta' ħaddiema industrijali urbani mir-Russja, l-Ukrajna u l-Belarus, kif ukoll l-emigrazzjoni fi żmien il-gwerra u l-eżekuzzjonijiet ta' deportazzjonijiet tal-massa ta' Joseph Stalin. Fl-1989, il-minoranzi kienu jammontaw għal aktar minn terz tal-popolazzjoni, peress li n-numru ta' persuni mhux Estonjani kien kważi kvintupla.

Fl-aħħar tas-snin tmenin, l-Estonjani pperċepew it-tibdil demografiku tagħhom bħala katastrofi nazzjonali. Dan kien ir-riżultat ta' politiki ta' migrazzjoni essenzjali għall-Programm ta' Nazzjonalizzazzjoni Sovjetika bil-għan li l-Estonja tiġi Russifikata: immigrazzjoni amministrattiva u militari ta' persuni mhux Estonjani mill-USSR flimkien mad-deportazzjoni tal-Estonjani lejn l-USSR.

Fl-għaxar snin wara r-rikostituzzjoni tal-indipendenza, l-emigrazzjoni fuq skala kbira ta’ Russi etniċi u t-tneħħija ta’ bażijiet militari Russi fl-1994 ikkawżaw [ċitazzjoni meħtieġa] li l-proporzjon ta’ Estonjani etniċi fl-Estonja żdied minn 61% għal 69% fl-2006.

L-Estonja moderna hija pajjiż pjuttost omoġenju etnikament, iżda din l-omoġeneità storika hija karatteristika ta' 13 mill-15-il maakond (kontej) tal-pajjiż. Il-popolazzjoni tal-immigranti l-aktar li jitkellmu bir-Russu hija kkonċentrata f'żoni urbani li amministrattivament jappartjenu għal żewġ kontej. Għalhekk, 13 mill-15-il kontea tal-Estonja huma aktar minn 80% tal-Estonja etnika, b'Hiumaa tkun l-aktar omoġenja, fejn l-Estonjani jiffurmaw 98.4% tal-popolazzjoni. Madankollu, f'Harju (inkluża l-belt kapitali Tallinn) u l-kontej ta' Ida-Viru, l-Estonjani etniċi jiffurmaw 60% u 20% tal-popolazzjoni, rispettivament. Il-minoranza etnika tal-immigranti Russi tammonta għal madwar 24% tal-popolazzjoni totali tal-pajjiż issa, iżda tammonta għal 35% tal-popolazzjoni fil-Kontea ta' Harju u kważi 70% tal-maġġoranza fil-Kontea ta' Ida-Viru.

Il-liġi tal-Awtonomija Kulturali Estonjana li għaddiet fl-1925 kienet unika fl-Ewropa f'dak iż-żmien. [323] L-awtonomija kulturali tista' tingħata lil minoranzi ta' aktar minn 3,000 ruħ b'rabtiet fit-tul mar-Repubblika tal-Estonja. Qabel l-okkupazzjoni Sovjetika, il-minoranzi Ġermaniżi u Lhud irnexxielhom jeleġġu kunsill kulturali. Il-Liġi dwar l-Awtonomija Kulturali għall-Minoranzi Nazzjonali reġgħet iddaħħlet fl-1993. Storikament, ħafna mill-kosta u l-gżejjer tal-Majjistral tal-Estonja ġew popolati mill-grupp etniku indiġenu rannarootslased ("Isvediżi kostali").

F'dawn l-aħħar snin in-numru ta' residenti Svediżi fl-Estonja reġa' żdied, u laħaq kważi 500 ruħ fl-2008, minħabba r-riformi tal-proprjetà immobbli tal-bidu tad-disgħinijiet. Fl-2004 il-minoranza Finlandiża tal-Ingrija tal-Estonja eleġġet kunsill kulturali u ngħatat awtonomija kulturali. L-Isvediżi tal-minoranza tal-Estonja ngħataw ukoll awtonomija kulturali fl-2007. Matul il-gwerra Russo-Ukrajna tal-2022, għexieren ta' eluf ta' refuġjati Ukraini waslu fl-Estonja.

Hemm ukoll komunità Roma fl-Estonja. Fl-Estonja jgħixu madwar 1,000-1,500 Roma.

Soċjetà

Fost l-istati post-komunisti, l-Estonja hija waħda mill-aktar pajjiżi tal-Punent, u s-soċjetà Estonjana għaddiet minn bidliet konsiderevoli minn meta l-pajjiż reġa’ kiseb l-indipendenza sħiħa fl-1991. Uħud mill-aktar bidliet notevoli kienu fil-livell ta' stratifikazzjoni u distribuzzjoni tad-dħul tad-dar. Il-koeffiċjent ta' Gini baqa' b'mod konsistenti 'l fuq mill-medja tal-Unjoni Ewropea (31 fl-2009), għalkemm naqas b'mod ċar. Ir-rata tal-qgħad irreġistrata f'Jannar 2021 kienet ta' 6.9%.

L-Estonja hija pajjiż multinazzjonali li fih jiġu mitkellma aktar minn mitt lingwa, skont dejta minn ċensiment preċedenti li sar fl-2000. Fl-2000, 67.3% tal-popolazzjoni adulta tal-pajjiż tkellmu l-Estonjan bħala l-ewwel lingwa tagħhom, filwaqt li aktar minn 30% tal-popolazzjoni tkellmu lingwi oħra fil-livell nattiv. Mit-2 ta' Lulju 2010, 84.1% tar-residenti Estonjani huma ċittadini Estonjani, 8.6% huma ċittadini ta' pajjiżi oħra, u 7.3% huma "ċittadini b'ċittadinanza mhux determinata". Mill-1992, madwar 140,000 persuna kisbu ċ-ċittadinanza Estonjana billi għaddew mill-eżamijiet tan-naturalizzazzjoni. L-Estonja aċċettat ukoll kwoti ta' refuġjati taħt il-pjan ta' migrazzjoni miftiehem mill-istati membri tal-UE fl-2015.

Id-distribuzzjoni etnika fl-Estonja hija omoġenja ħafna fil-livell tal-kontea; fil-biċċa l-kbira tal-kontej, aktar minn 90% tar-residenti huma Estonjani etniċi. In contrast, fil-belt kapitali Tallinn u fiż-żoni urbani tal-Kontea ta' Ida-Viru (li jmissu mar-Russja), l-Estonjani etniċi jammontaw għal madwar 60% tal-popolazzjoni bil-bqija jkunu magħmula prinċipalment minn immigranti Russi u Ukraini, li ġew l-Estonja matul il-perjodu tal-okkupazzjoni Sovjetika (1944-1991), iżda issa jinkludi wkoll aktar minn 30,000 % ta' refuġjati mill-popolazzjoni tal-Ukrajna.

Ir-rapport tal-Kunsill tad-Drittijiet tal-Bniedem tan-Nazzjonijiet Uniti tal-2008 sejjaħ id-deskrizzjoni tal-politika taċ-ċittadinanza tal-Estonja bħala "diskriminatorja" "estremament kredibbli". Skont stħarriġ, 5% biss tal-komunità Russa kkunsidraw li jirritornaw lejn ir-Russja fil-futur qarib. Ir-Russi Estonjani żviluppaw l-identità tagħhom stess: aktar minn nofs dawk li wieġbu għarfu li r-Russi Estonjani huma differenti ħafna mir-Russi fir-Russja. Meta mqabbla mar-riżultati ta 'stħarriġ tal-2000, ir-Russi kellhom attitudni aktar pożittiva lejn il-futur.

Urbanizzazzjoni

Tallinn hija l-kapitali u l-akbar belt tal-Estonja, u tinsab fuq il-kosta tat-tramuntana tal-Estonja, tul il-Golf tal-Finlandja. Hemm 33 belt u diversi bliet-parroċċi fil-pajjiż. B'kollox, hemm 47 linn a, b'"linn" bl-Ingliż tfisser kemm "bliet" kif ukoll "bliet". Aktar minn 70% tal-popolazzjoni tgħix fl-ibliet.

Mudell:Largest cities

Reliġjon

L-Estonja għandha storja reliġjuża diversa, iżda f'dawn l-aħħar snin saret dejjem aktar sekulari, jew bi pluralità jew maġġoranza tal-popolazzjoni li tiddikjara lilhom infushom mhux reliġjużi f'ċensimenti reċenti, segwita minn dawk li jidentifikaw bħala reliġjużi "mhux iddikjarati". L-akbar gruppi minoritarji huma d-denominazzjonijiet Kristjani varji, l-aktar Kristjani Luterani u Ortodossi, b'numru żgħir ħafna ta' aderenti fi twemmin mhux Kristjan, jiġifieri l-Ġudaiżmu, l-Islam u l-Buddiżmu. Stħarriġ ieħor jissuġġerixxi li l-pajjiż huwa maqsum b'mod ġenerali bejn Insara u dawk mhux reliġjużi / reliġjużi mhux iddikjarati.

Fl-Estonja tal-qedem, qabel il-Kristjanizzazzjoni u skont il-Kronika Livonjana ta’ Henry, Tharapita kienet id-divinità predominanti għall-Oeseljani.

L-Estonja ġiet Kristjanizzata mill-Kavallieri Teuttoni Kattoliċi fis-seklu 13. Ir-Riforma Protestanta wasslet għat-twaqqif tal-knisja Luterana fl-1686. Qabel it-Tieni Gwerra Dinjija, l-Estonja kienet madwar 80% Protestanti, fil-biċċa l-kbira Luterana, segwita mill-Kalviniżmu u fergħat Protestanti oħra. Ħafna Estonjani jistqarru li mhumiex partikolarment reliġjużi minħabba li s-seklu 19 kienet assoċjata mal-ħakma feudali Ġermaniża. Storikament kien hemm minoranza żgħira iżda notevoli ta 'Russi Old-twemmin żona Lake Peipus fil-kontea ta' Tartu.

Illum, il-kostituzzjoni tal-Estonja tiggarantixxi l-libertà tar-reliġjon, is-separazzjoni tal-knisja u l-istat, u d-drittijiet individwali għall-privatezza tat-twemmin u r-reliġjon. Skont id-Dentsu Communication Institute Inc, l-Estonja hija waħda mill-inqas pajjiżi reliġjużi fid-dinja, b'75.7% tal-popolazzjoni tgħid li hija irreliġjuża. L-Istħarriġ tal-Eurobarometer 2005 sab li 16% biss tal-Estonjani jistqarru twemmin f'alla, l-inqas twemmin mill-pajjiżi kollha studjati. Stħarriġ ta’ Gallup tal-2009 sab riżultati simili, b’16% biss tal-Estonjani jiddeskrivu r-reliġjon bħala “importanti” fil-ħajja tagħhom ta’ kuljum, u bhekk l-Estonja kienet l-aktar irreliġjuża fost in-nazzjonijiet mistħarrġa.

Stħarriġ ġdid dwar ir-reliġjożità fl-Unjoni Ewropea fl-2012 mill-Eurobarometer sabu li l-Kristjaneżmu huwa l-akbar reliġjon fl-Estonja li jammonta għal 45% tal-Estonjani. L-Ortodossi tal-Lvant huma l-akbar grupp Kristjan fl-Estonja, li jammontaw għal 17% taċ-ċittadini Estonjani, filwaqt li l-Protestanti jammontaw għal 6%, u Kristjani oħra jiffurmaw 22%. Kont mhux jemmen/Agnostic 22%, Atheist jammonta għal 15%, u mhux iddikjarat jammonta għal 15%.

L-aktar riċenti Pew Research Center, sab li fl-2015, 51% tal-popolazzjoni tal-Estonja ddikjaraw lilhom infushom Kristjani, 45% reliġjużi mhux affiljati—kategorija li tinkludi atei, agnostiċi u dawk li jiddeskrivu r-reliġjon tagħhom bħala "xejn b'mod partikolari", filwaqt li 2% kienu jappartjenu għal twemmin ieħor. L-Insara qasmu bejn 25% Ortodossi tal-Lvant, 20% Luterani, 5% Insara oħra u 1% Kattoliċi. Filwaqt li dawk reliġjużi mhux affiljati qasmu bejn 9% bħala atei, 1% bħala agnostics u 35% bħala Xejn b'mod partikolari.

Tradizzjonalment, l-akbar denominazzjoni reliġjuża fil-pajjiż kienet il-Luteraniżmu, li kien imwaħħal miegħu minn 160,000 Estonjan (jew 13% tal-popolazzjoni) skont iċ-ċensiment tal-2000, prinċipalment Estonjani etniċi. Skont il-Federazzjoni Dinjija Luterana, id-denominazzjoni storika Luterana għandha 180,000 membru reġistrat. Organizzazzjonijiet oħra, bħall-Kunsill Dinji tal-Knejjes, jirrapportaw li hemm daqs 265,700 Luteran Estonjan. Barra minn hekk, hemm bejn 8,000 u 9,000 membru barra minn Malta. Madankollu, iċ-ċensiment tal-2011 indika li l-Ortodossija tal-Lvant kienet qabżet il-Luteraniżmu, li jammonta għal 16.5% tal-popolazzjoni (176,773 ruħ).

L-Ortodossija tal-Lvant hija pprattikata prinċipalment mill-minoranza Russa. Il-Knisja Ortodossa Estonjana, affiljata mal-Knisja Ortodossa Russa, hija d-denominazzjoni Ortodossa primarja. Il-Knisja Ortodossa Appostolika Estonjana, taħt il-Patrijarkat Ekumeniku Grieg-Ortodoss, tippretendi 20,000 membru ieħor.

Il-Kattoliċi huma minoranza żgħira fl-Estonja. Huma organizzati taħt l-Amministrazzjoni Appostolika Latina tal-Estonja u żewġ parroċċi Kattoliċi Griegi.

Skont iċ-ċensiment tal-2000 (dejta fit-tabella fuq il-lemin), kien hemm madwar 1,000 aderenti tal-fidi Taara jew Maausk fl-Estonja (ara Maavalla Koda). Il-komunità Lhudija għandha popolazzjoni stmata ta' madwar 1,900 (ara Storja tal-Lhud fl-Estonja), u l-komunità Musulmana tammonta għal ftit aktar minn 1,400. Madwar 68,000 ruħ iqisu lilhom infushom bħala atei.

Mudell:Pie chart

Lingwi

Il-lingwa uffiċjali, l-Estonjan hija lingwa Finnika, u hija konvenzjonalment klassifikata bħala membru tal-familja tal-lingwa Uralika. L-Estonjan huwa relatat mill-qrib mal-Finlandiż u waħda mill-ftit lingwi tal-Ewropa li mhix ta 'oriġini Indo-Ewropea. B'differenza mill-Estonjan u l-Finlandiż, il-lingwi tal-pajjiżi ġirien ġeografiċi eqreb tagħhom, l-Iżvediż, il-Latvjan u r-Russu, huma kollha lingwi Indo-Ewropej.

Għalkemm il-lingwi Estonjan u Ġermaniku huma ta' oriġini differenti, wieħed jista' jidentifika ħafna kliem simili fl-Estonjan u l-Ġermaniż. Dan huwa primarjament minħabba li l-lingwa Estonjana ssellef kważi terz tal-vokabularju tagħha minn lingwi Ġermaniċi, prinċipalment minn Sassonu Baxx (Ġermaniż Nofs-Baxx) matul il-perjodu tal-ħakma Ġermaniża, u Ġermaniż Għoli (inkluż Ġermaniż standard). Il-perċentwal ta' kliem tas-self b'Sassonu Baxx u Ġermaniż Għoli jista' jiġi stmat għal 22–25 fil-mija, b'Sassonu Baxx jagħmel madwar 15 fil-mija.

Il-lingwi tan-Nofsinhar tal-Estonja huma mitkellma minn 100,000 ruħ u jinkludu d-djaletti ta 'Võro u Seto. Il-lingwi huma mitkellma fix-Xlokk tal-Estonja, huma ġenealoġikament distinti mit-Tramuntana tal-Estonja: iżda huma tradizzjonalment u uffiċjalment meqjusa bħala djaletti u "forom reġjonali tal-lingwa Estonjana", mhux lingwa/i separata/i.

Ir-Russu huwa l-aktar lingwa minoritarja mitkellma fil-pajjiż. Hemm bliet fl-Estonja b'konċentrazzjonijiet kbar ta' kelliema Russu u hemm bliet fejn kelliema Estonjan huma f'minoranza (speċjalment fil-grigal, eż. Narva). Ir-Russu huwa mitkellem bħala lingwa sekondarja minn Estonjani etniċi ta' bejn erbgħin u sebgħin sena, minħabba li r-Russu kien il-lingwa mhux uffiċjali tal-SSR Estonjan mill-1944 sal-1990 u kien mgħallem bħala t-tieni lingwa obbligatorja matul l-era Sovjetika. Fil-perjodu bejn l-1990 u l-1995, il-lingwa Russa ngħatat status speċjali uffiċjali skont il-liġijiet tal-lingwa Estonjana. Fl-1995 tilfet l-istatus uffiċjali tagħha. Fl-1998, il-biċċa l-kbira ta' l-immigranti industrijali ta' l-ewwel u t-tieni ġenerazzjoni mill-ex Unjoni Sovjetika (l-aktar l-SFSR Russu) ma kinux jitkellmu bl-Estonjan. Dawn tal-aħħar, l-aktar minoranzi etniċi li jitkellmu bir-Russu, joqogħdu prinċipalment fil-belt kapitali ta' Tallinn u fiż-żoni urbani industrijali fil-kontea ta’ Ida-Viru.

Mis-seklu 13 sas-seklu 20, kien hemm komunitajiet li jitkellmu bl-Iżvediż fl-Estonja, partikolarment fiż-żoni kostali u fuq il-gżejjer (eż., Hiiumaa, Vormsi, Ruhnu; bl-Iżvediż, magħrufa bħala Dagö, Ormsö, Runö, rispettivament) tul il-baħar Baltiku, komunitajiet li llum kważi għebu. Mill-1918 sal-1940, meta l-Estonja kienet indipendenti, il-komunità żgħira Żvediża ġiet ittrattata tajjeb. Il-muniċipalitajiet b'maġġoranza Svediża, li jinsabu l-aktar tul il-kosta, użaw l-Iżvediż bħala l-lingwa amministrattiva u l-kultura Svediża-Estonja rat titjib. Madankollu, il-biċċa l-kbira tan-nies li jitkellmu bl-Iżvezja ħarbu lejn l-Isvezja qabel it-tmiem tat-Tieni Gwerra Dinjija, qabel l-invażjoni tal-Estonja mill-armata Sovjetika fl-1944. Fadal biss numru żgħir ta 'kelliema anzjani. Apparti minn ħafna żoni oħra l-influwenza tal-Isvediż hija distinta fil-Parroċċa ta' Noarootsi tal-kontea ta' Lääne fejn hemm ħafna rħula b'ismijiet bilingwi Estonjan jew Svediż u sinjali tat-toroq.

L-aktar lingwi barranin komuni li jitgħallmu mill-istudenti Estonjani huma l-Ingliż, ir-Russu, il-Ġermaniż u l-Franċiż. Lingwi popolari oħra jinkludu l-Finlandiż, l-Ispanjol u l-Iżvediż.

Lotfitka Romani huwa mitkellem mill-minoranza Roma fl-Estonja.

Edukazzjoni u xjenza

L-istorja tal-edukazzjoni formali fl-Estonja tmur lura għas-sekli 13 u 14 meta twaqqfu l-ewwel skejjel monastiċi u katidral. L-ewwel primer fil-lingwa Estonjana ġiet ippubblikata fl-1575. L-eqdem università hija l-Università ta' Tartu, stabbilita mir-Re Svediż Gustav II Adolf fl-1632. Fl-1919, l-ewwel korsijiet universitarji ġew mgħallma fil-lingwa Estonjana.

L-edukazzjoni tal-lum fl-Estonja hija maqsuma f'ġenerali, vokazzjonali, u passatemp. Is-sistema edukattiva hija bbażata fuq erba' livelli: edukazzjoni ta' qabel l-iskola, bażika, sekondarja u ogħla. Ġie stabbilit netwerk wiesa' ta' skejjel u istituzzjonijiet edukattivi ta' appoġġ. Is-sistema edukattiva Estonjana tikkonsisti minn istituzzjonijiet statali, muniċipali, pubbliċi u privati. Bħalissa hemm 589 skola fl-Estonja.

L-Estonja bdiet tgħaqqad l-iskejjel kollha tagħha mal-internet kmieni ħafna. Tiigrihüpe (Estonjan għal Tiger Leap) kien proġett li sar mill-istat biex jinvesti bil-kbir fl-iżvilupp u l-espansjoni tal-infrastruttura tal-kompjuter u tan-netwerk fl-Estonja, b'enfasi partikolari fuq l-edukazzjoni.

Fir-rapport tal-Programm tal-2018 għall-Valutazzjoni tal-Istudenti Internazzjonali (PISA), l-istudenti tal-Estonja jikklassifikaw fl-ewwel post fl-Ewropa. Fid-dinja, l-istudenti tal-Estonja jikklassifikaw fil-5 post fil-qari, fit-8 fil-matematika u fir-4 fix-xjenzi. Barra minn hekk, madwar 89 % tal-adulti Estonjani ta' bejn il-25 u l-64 sena kisbu l-ekwivalenti ta’ lawrja tal-iskola għolja, waħda mill-ogħla rati fid-dinja industrijalizzata.

L-edukazzjoni ogħla akkademika fl-Estonja hija maqsuma fi tliet livelli: studji ta' baċellerat, masters u dottorat. F'xi speċjalitajiet (studji mediċi bażiċi, veterinarji, farmaċija, dentistrija, perit-inġinier, u programm għall-għalliema fil-klassi) il-livelli tal-baċellerat u tal-master huma integrati f'unità waħda. L-universitajiet pubbliċi Estonjani għandhom awtonomija b'mod sinifikanti aktar mill-istituzzjonijiet ta' edukazzjoni ogħla applikati. Minbarra li jorganizzaw il-ħajja akkademika tal-università, l-universitajiet jistgħu joħolqu kurrikuli ġodda, jistabbilixxu termini u kundizzjonijiet ta 'ammissjoni, japprovaw il-baġit, japprovaw il-pjan ta' żvilupp, jeleġġu r-rettur, u jieħdu deċiżjonijiet ristretti fi kwistjonijiet li jikkonċernaw l-assi. L-Estonja għandha numru moderat ta' universitajiet pubbliċi u privati. L-akbar universitajiet pubbliċi huma l-Università ta' Tartu, l-Università tat-Teknoloġija ta' Tallinn, l-Università ta' Tallinn, l-Università Estonjana tax-Xjenzi tal-Ħajja, l-Akkademja tal-Arti Estonjana; l-akbar università privata hija Estonjan Business School.

L-Akkademja tax-Xjenzi Estonjana hija l-akkademja nazzjonali tax-xjenza. L-aktar istitut ta' riċerka pubbliku b'saħħtu mingħajr skop ta' qligħ li jwettaq riċerka fundamentali u applikata huwa l-Istitut Nazzjonali tal-Fiżika u l-Bijofiżika Kimika (NICPB; Estonjan KBFI). L-ewwel ċentri tal-kompjuter ġew stabbiliti lejn l-aħħar tas-snin ħamsin f’Tartu u Tallinn. Speċjalisti Estonjani kkontribwew fl-iżvilupp ta 'standards ta' inġinerija tas-softwer għall-ministeri tal-Unjoni Sovjetika matul is-snin tmenin. Mill-2015, l-Estonja tonfoq madwar 1.5 % tal-PDG tagħha fuq ir-Riċerka u l-Iżvilupp, meta mqabbel ma' medja tal-UE ta' madwar 2.0 %. L-Estonja ġiet ikklassifikata fit-18-il post fl-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali

Uħud mill-aktar xjentisti magħrufa relatati mal-Estonja jinkludu l-astronomi Friedrich Georg Wilhelm von Struve, Ernst Öpik u Jaan Einasto, bijologu, semijotiku Juri Lotman.

Skont New Scientist, l-Estonja se tkun l-ewwel nazzjon li jipprovdi servizz ta' informazzjoni ġenetika personali sponsorjat mill-istat. Huma għandhom l-għan li jimminimizzaw u jipprevjenu trattamenti futuri għal dawk li l-ġeni tagħhom jagħmluhom aktar suxxettibbli għal kundizzjonijiet bħad-dijabete tal-adulti u mard kardjovaskulari. Il-gvern qed jippjana li jipprovdi pariri dwar l-istil tal-ħajja bbażati fuq id-DNA għal 100,000 mill-1.3 miljun ċittadin tiegħu.

Universitajiet

Fl-Estonja hemm 15-il università pubblika u 9 privati. Ħafna universitajiet joffru varjetà ta 'programmi bl-Ingliż. Uħud mill-universitajiet l-aktar importanti fl-Estonja huma: Università ta' Tartu: L-eqdem u l-akbar fil-pajjiż, b’enfasi fuq ix-xjenza u l-mediċina. Università tat-Teknoloġija ta' Tallinn (TalTech): Istituzzjoni ewlenija li tinsab fil-kapitali tal-pajjiż. Università ta' Tallinn: Istituzzjoni ewlenija li tinsab fil-kapitali tal-pajjiż. Akkademja tal-Arti: Università li tinsab f'Tallinn. Akkademja tal-Mużika u Teatru: Università li tinsab f'Tallinn. Fl-Estonja, l-universitajiet pubbliċi huma ffinanzjati mill-istat, għalhekk l-istudju huwa b'xejn għaċ-ċittadini.

Kultura

Is-soċjetà tal-lum, Estonjana tħeġġeġ il-libertà u l-liberaliżmu, b'impenn popolari għall-ideali tal-gvern limitat, li jiskoraġġixxi l-poter ċentralizzat u l-korruzzjoni. Il-

L-Akkademja tal-Arti Estonjana (Estonjan: Eesti Kunstiakadeemia, EKA) qed tipprovdi edukazzjoni ogħla fl-arti, id-disinn, l-arkitettura, il-midja, l-istorja tal-arti u l-konservazzjoni filwaqt li l-Akkademja tal-Kultura tal-Università ta' Tartu Viljandi għandha approċċ biex tippopolalizza l-kultura nattiva permezz ta' kurrikuli bħal kostruzzjoni indiġena, ħaddied indiġeni, disinn tat-tessuti indiġeni, artiġjanat nazzjonali tradizzjonali u mużika jazz tradizzjonali, iżda wkoll mużika jazz u church. Fl-2010, kien hemm 245 mużew fl-Estonja li l-kollezzjonijiet magħquda tagħhom fihom aktar minn 10 miljun oġġett.

Mużika

L-ewwel referenza tal-kant Estonjan tmur lura għal Saxo Grammaticus Gesta Danorum (c. 1179). Saxo jitkellem dwar ġellieda Estonjani li kantaw bil-lejl waqt li jistennew battalja. Il-kanzunetti folkloristiċi anzjani jissejħu wkoll regilaulud, kanzunetti fir-regivärss tradizzjonali

Strumenti tar-riħ tradizzjonali derivati minn dawk użati mir-rgħajja darba kienu mifruxa ħafna, u issa qed isiru aktar komunement daqq għal darb'oħra. Strumenti oħra, inklużi l-fiddle, iż-zither, il-konċertina u l-accordion jintużaw biex idoqqu polka jew mużika oħra taż-żfin. Il-kannel huwa strument nattiv li qed jerġa' jsir aktar popolari fl-Estonja. Native Music Preserving Centre infetaħ fl-2008 f’Viljandi.

It-tradizzjoni tal-Festivals tal-Kanzunetta Estonjan (Laulupidu) bdiet fl-eqqel tal-qawmien nazzjonali Estonjan fl-1869. Illum, huwa wieħed mill-akbar avvenimenti korali tad-dilettanti fid-dinja. Fl-2004, madwar 100,000 ruħ ipparteċipaw fil-Festival tal-Kanzunetta. Mill-1928, it-Tallinn Song Festival Grounds

Mużiċisti u kompożituri professjonali Estonjani bħal Aleksander Eduard Thomson, Rudolf Tobias, Miina Härma, Mart Saar, Artur Kapp, Juhan Aavik, Aleksander Kunileid, Artur Lemba u Heino Eller ħarġu fl-aħħar tas-seklu 19. Bħalissa, l-aktar kompożituri Estonjani magħrufa huma Arvo Pärt, Eduard Tubin, u Veljo Tormis.

Fis-snin ħamsin, il-baritonu Estonjan Georg Ots żdied għal prominenza dinjija bħala kantant tal-opra.

Fil-mużika popolari, l-artist Estonjan Kerli Kõiv sar popolari fl-Ewropa, u kiseb ukoll popolarità fl-Amerika ta' Fuq. Hija pprovdiet mużika għall-film Disney tal-2010 Alice in Wonderland u s-serje televiżiva Smallville fl-Istati Uniti tal-Amerika.

L-Estonja rebħet il-Eurovision Song Contest fl-2001 bil-kanzunetta “Everybody” interpretata minn Tanel Padar u Dave Benton. Fl-2002, l-Estonja ospitat l-avveniment. Maarja-Liis Ilus ikkompetiet għall-Estonja fl-1996 u l-1997, filwaqt li Eda-Ines Etti, Koit Toome u Evelin Samuel kienu parzjalment dovuti l-popolarità tagħhom għall-konkors tal-kanzunetti. Lenna Kuurmaa kisbet rikonoxximent fl-Ewropa billi ddoqq mal-band tagħha Vanilla Ninja. "Rändajad" ta' Urban Symphony kienet l-ewwel kanzunetta bl-Estonjan li ntbagħtet fir-Renju Unit, fil-Belġju u fl-Żvizzera.

Il-plejer tal-kitarra tal-pajjiż Estonjan Laur Joamets rebaħ Grammy Award mal-kantant country Sturgill Simpson fl-2017 għall-Aqwa Rekord tal-Pajjiż tas-sena, A Sailor's Guide to Earth.

Letteratura

Il-letteratura Estonjana tirreferi għal-letteratura miktuba fil-lingwa Estonjana (madwar 1 miljun kelliem). Id-dominazzjoni tal-Estonja wara l-Kruċjati tat-Tramuntana, mis-seklu 13 sal-1918 mill-Ġermanja, l-Isvezja, u r-Russja, irriżulta fi ftit xogħlijiet letterarji bikrija li nkitbu bil-lingwa Estonjana. L-eqdem rekords tal-Estonjan miktub imorru mis-seklu 13. Joriġina Livoniae fil-Kronika ta’ Henry ta' Livonia fiha ismijiet ta' postijiet, kliem u frammenti ta' sentenzi Estonjani. Il-Ħafna rakkonti folkloristiċi jingħadu sal-lum u xi wħud ġew miktuba u tradotti biex ikunu aċċessibbli għal qarrejja internazzjonali. ABD ehk Luggemise-Ramat Lastele, ktieb tal-alfabett bil-lingwa Estonjana minn Otto Wilhelm Masing, ġie ppubblikat fl-1795.

L-istratum kulturali tal-Estonjan kien oriġinarjament ikkaratterizzat minn forma fil-biċċa l-kbira lirika ta' poeżija folkloristika bbażata fuq kwantità sillabika. Apparti xi ftit, għalkemm notevoli, eċċezzjonijiet, din il-forma arkajka ma ġietx użata ħafna fi żminijiet ta 'wara. Waħda mill-aktar kisbiet pendenti fil-qasam hija l-epika nazzjonali Kalevipoeg. Fuq livell professjonali, il-kanzunetta folkloristika tradizzjonali laħqet l-aqwa żmien tagħha matul l-aħħar kwart tas-seklu 20, primarjament grazzi għall-ħidma tal-kompożitur Veljo Tormis.

Oskar Luts kien l-aktar kittieb prominenti tal-proża tal-letteratura Estonjana bikrija u għadu jinqara ħafna llum, partikolarment ir-rumanz liriku tiegħu għall-iskola Kevade (Ir-Rebbiegħa). Il-pentaloġija realista epika soċjali u psikoloġika ta' A. H. Tammsaare, Verità u Ġustizzja, qabdet l-evoluzzjoni tas-soċjetà Estonjana minn komunità fqira tal-bdiewa għal nazzjon indipendenti. Fi żminijiet moderni, Jaan Kross u Jaan Kaplinski huma l-aktar kittieba magħrufa u l-aktar tradotti fl-Estonja. Fost l-aktar kittieba popolari tal-aħħar tas-seklu 20 u l-bidu tas-seklu 21 hemm Tõnu Õnnepalu u Andrus Kivirähk, li juża elementi tal-folklor u l-mitoloġija Estonjana, u jiddeformahom fl-assurd u grottesk.

Medja

Iċ-ċinema tal-Estonja bdiet fl-1908 bil-produzzjoni ta' newsreel dwar iż-żjara tar-Re Svediż Gustav V f'Tallinn. L-ewwel xandira pubblika tat-televiżjoni fl-Estonja kienet f'Lulju 1955. Xandiriet regolari tar-radju diretti bdew f'Diċembru 1926. Id-deregolamentazzjoni fil-qasam tal-midja elettronika ġabet magħha bidliet radikali meta mqabbla mal-bidu tad-disgħinijiet. L-ewwel liċenzji għal xandara tat-TV privati nħarġu fl-1992. L-ewwel stazzjon tar-radju privat ħareġ fl-ajru fl-1990.

L-aktar films Estonjani magħrufa internazzjonalment jinkludu Those Old Love Letters, The Heart of the Bear, Names in Marble, The Singing Revolution, Autumn Ball, 1944, The Fencer u November. Atturi tal-films Estonjani magħrufa internazzjonalment jinkludu Lembit Ulfsak, Jaan Tätte, u

Is-settur tal-midja Estonjan għandu numru kbir ta' gazzetti u rivisti ta' kull ġimgħa, u l-Estonjani għandhom għażla ta' 9 stazzjonijiet tat-TV domestiċi u għadd kbir ta' stazzjonijiet tar-radju. L-Estonja ġiet rikonoxxuta internazzjonalment għar-rata għolja tagħha ta' libertà tal-istampa, wara li ġiet ikklassifikata fit-tielet post fl-Indiċi tal-Libertà tal-Istampa tal-2012 minn Reporters Without Borders.

L-Estonja għandha żewġ aġenziji tal-aħbarijiet. Il-Baltic News Service (BNS), imwaqqaf fl-1990, huwa aġenzija tal-aħbarijiet reġjonali privata li tkopri l-Estonja, il-Latvja u l-Litwanja. L-ETV24 hija aġenzija proprjetà ta' Eesti Rahvusringhääling li hija organizzazzjoni tar-radju u t-televiżjoni ffinanzjata pubblikament maħluqa fit-30 ta' Ġunju 2007 biex tieħu f'idejha l-funzjonijiet ta' Eesti Raadio u Eesti Televisioon li qabel kienu separati taħt it-termini tal-Att tax-Xandir Nazzjonali Estonjan.

Libertà tal-espressjoni

Skont il-klassifika tal-organizzazzjoni internazzjonali Reporters Without Borders, fl-2013 l-Estonja waqgħet mit-3 għall-11-il post fid-dinja f'dak li għandu x'jaqsam mal-libertà tal-espressjoni. L-organizzazzjoni mhux governattiva Amerikana Freedom House taqsam opinjoni simili dwar il-livell għoli ta' libertà tal-espressjoni fl-Estonja.

F'Marzu 2011, il-Parlament Ewropew adotta riżoluzzjoni li tesprimi tħassib serju dwar il-pluraliżmu u l-libertà tal-midja f'diversi pajjiżi tal-UE, inkluża l-Estonja. Fl-istess xahar, is-sindku ta’ Tallinn, il-mexxej tal-Partit taċ-Ċentru Estonjan u eks Prim Ministru Estonjan Edgar Savisaar (li ffirma ftehim ta’ kooperazzjoni mar-Russja Magħquda u wara ġie pproċessat għal korruzzjoni), sostna li l-midja Estonjana kienet inqas ħielsa milli fir-Russja. Skont Savisaar, Andrus Ansip, il-Prim Ministru tal-Estonja dak iż-żmien, ikkonsolida s-setgħa tiegħu, inkluż fil-qasam tal-informazzjoni, ferm aktar mill-President Russu Vladimir Putin. Fl-2008, l-Unjoni tal-Ġurnalisti Estonjana semmiet lil Ansip bħala l-avversarju ewlieni tal-libertà tal-kelma fl-Estonja.

Festi

Il-Jum Nazzjonali tal-Estonja huwa Jum l-Indipendenza ċċelebrat fl-24 ta' Frar, il-jum li fih inħarġet id-Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Estonja. Mill-2013, hemm 12-il festa pubblika (li għandhom ġurnata ta' mistrieħ) u 12-il festa nazzjonali ċċelebrati kull sena.

Kċina

Storikament, il-kċina Estonjana tiddependi fuq l-istaġuni u l-ikel sempliċi mill-irziezet lokali u mill-baħar. Illum, jinkludi wkoll ħafna ikel "globali". L-aktar ikel tipiku tal-Estonja moderna huwa l-ħobż iswed, il-majjal, il-patata u l-ħalib. Tradizzjonalment, fis-sajf u fir-rebbiegħa, l-Estonjani jħobbu jieklu kollox frisk: berries, ħxejjex aromatiċi, ħxejjex, u dak kollu li jiġi dritt mill-ġnien. Il-kaċċa u s-sajd kienu wkoll komuni ħafna, għalkemm illum il-kaċċa u s-sajd l-aktar jitgawdew bħala passatempi. Illum il-ġurnata, huwa wkoll popolari ħafna li grill barra fis-sajf.

Bun tal-ħobż imħawwar bil-kardamomu u pejst tal-lewż vastlakukkel huwa bun ħelu tradizzjonali Estonjan, speċjalment popolari mill-Milied sal-Għid.

Tradizzjonalment, fix-xitwa, ġamm, priżervi u pickles jinġiebu fuq il-mejda. Il-ġbir u l-preservazzjoni tal-frott, il-faqqiegħ u l-ħaxix għax-xitwa dejjem kien popolari, iżda llum il-ġbir u l-preservazzjoni qed isiru inqas komuni għax kollox jista' jinxtara mill-ħwienet. Madankollu, il-preparazzjoni tal-ikel għax-xitwa għadha popolari ħafna fil-kampanja.

Eżempji: Kama (ikel), Kalev (għaġina), Kohuke u Verivorst.

Sports

L-Estonja ikkompetiet għall-ewwel darba bħala nazzjon indipendenti fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-1920. Atleti Estonjani pparteċipaw fl-Olimpjadi tal-1952-1988 taħt il-bandiera Sovjetika, peress li l-pajjiż kien okkupat u anness mill-Unjoni Sovjetika fl-1940. Ir-regatta tal-qlugħ tal-Olimpjadi tas-Sajf tal-1980 saret fil-belt kapitali Tallinn. Wara li reġgħet kisbet l-indipendenza fl-1991, l-Estonja pparteċipat f'kull Logħob Olimpiku. L-Estonja rebħet ħafna mill-midalji tagħha fit-track and field, fil-weightlifting, fil-lotta, u fl-iskijar tal-pajjiż. L-Estonja kienet waħda mill-aktar nazzjonijiet ta' suċċess fil-Logħob Olimpiku f'termini ta' midalji mirbuħa per capita.L-aħjar riżultati tal-Estonja kienu fit-13-il post fit-tabella tal-midalji totali fl-Olimpjadi tas-Sajf tal-1936 u fit-12-il post fl-Olimpjadi tax-Xitwa tal-2006.

L-Estonja għandha ħafna faċilitajiet ġewwa u barra ddedikati għal diversi fergħat tal-isports.

Kiiking, sport relattivament ġdid, ġie ivvintat fl-1993 minn Ado Kosk fl-Estonja. Kiiking jinvolvi swing modifikat li fih ir-rikkieb swing jipprova spin 360 grad.

Gallerija

Narva
Tartu
Narva
Il-Kastell ta’ Hermann (Hermanni linnus)
Fuerte/Forte/Fortizza Ivangorod Fort
Fuerte/Forte/Fortizza Narva Fort ()
Fuerte/Forte/Fortizza Ivangorod Fort
Fuerte/Forte/Fortizza Ivangorod Fort
Il-Belt ta' Valga, il-Knisja u l-Istazzjon tal-Ferroviji ta' Jaani (San Ġwann)/Valga Town Hall, Jaani (St. John´s) Church and Railway Station/La Ciudad de Valga, la Iglesia y la Estación de Ferrocarril de Jaani (San Juan).
Petsery
Petsery
Il-bandiera attwali fuq it-torri Pikk Hermann, il-Kastell/Castle ta' Toompea, Tallinn.
Bandiera tal-Estonja fuq it-torri tal-għassa Suur Munamägi, l-ogħla punt fl-Estonja, fi 318-il metru (1,043 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar.
Ċpar ta’ filgħodu fir-Riżerva Naturali ta’ Põhja-Kõrvemaa.
Bandiera ta' salib Estonjan użata fil-gżira ta' Vormsi.
Jaan Künnap fuq Ibn Sina Peak, l-ewwel darba li l-bandiera Estonjana kienet murija 'l fuq minn 7,000 metru (23,000 pied).
Il-bandiera oriġinali (1881) tas-Soċjetà tal-Istudenti Estonjani.
Bnadar Estonjani waqt it-tħabbira tad-dikjarazzjoni tal-Indipendenza f'Pärnu fit-23 ta' Frar 1918. Waħda mill-ewwel immaġini tar-Repubblika tal-Estonja.
Il-bandiera Estonjana blu-iswed-abjad ittajret f'Pikk Hermann fl-24 ta' Frar, 1989.
Fuerte/Forte/Fortizza Ivangorod Fort, Il-knejjes ta' San Nikola (1498) u d-Dormizzjoni tal-Verġni (1558) ġewwa l-ħitan tal-fortizza.
Katina Baltika: il-katina umana li tgħaqqad it-tliet kapitali Baltiċi: Tallinn, Riga u Vilnius (Balti kett/Baltijas ceļš/Baltijos kelias)
Munita kommemorattiva għall-10 anniversarju tal-Katina Baltika (Munita Litwana tal-1999)
Il-pjazza ta' quddiem il-Katidral ta' Vilnius saret waħda mill-postijiet ewlenin tad-dimostrazzjoni. Iktar minn 40,000 ruħ inġabru hemmhekk (Vilnius/Wilno)
Il-ġebla “STEBUKLAS” quddiem il-Katidral ta' Vilnius, fis-sit fejn, skont il-leġġenda, bdiet il-Katina Baltika (Vilnius/Wilno)
kienet Katina Umana u Protesta kontra r-Reġim Sovjetiku Oppressiv li bdiet fit-23 ta' Awwissu 1989 għall-50 anniversarju tal-Patt Ribbentrop-Molotov (patt bejn il-Ġermanja Nażista u l-Unjoni Sovjetika biex tinvadi: il-Polonja u l-Istati Baltiċi (l-Estonja, il-Latvja) u l-Litwanja)) kien hemm parteċipazzjoni ta' 2000000 ruħ u l-għan kien li tinkiseb il-Libertà u l-Indipendenza tal-Pajjiżi Baltiċi taħt l-Oppressjoni u l-Okkupazzjoni Sovjetika, l-Indipendenza ta' dawn it-3 Pajjiżi nkisbet fit-23 ta' Awwissu 1989.

Oqbra taċ-ċisti tal-ġebel tal-Età tal-Bronż fit-Tramuntana tal-Estonja
Kuressaare Castle f'Saaremaa jmur lura għall-1380s
L-"Akkademja Dorpatensis" (issa l-Università ta' Tartu) twaqqfet fl-1632 mir-Re Gustaf bħala t-tieni università tar-renju tal-Isvezja. Wara l-mewt tar-re saret magħrufa bħala l-"Akkademja ta' Gustav".
Carl Robert Jakobson kellu rwol ewlieni fil-qawmien nazzjonali Estonjan.
Il-bnadar tricolor tal-Estonja għall-wiri waqt it-tħabbira pubblika tad-Dikjarazzjoni tal-Indipendenza tal-Estonja f'Pärnu fit-23 ta' Frar 1918. Waħda mill-ewwel immaġini tar-repubblika indipendenti.
Il-kapitali Tallinn wara l-bumbardament mill-Forza tal-Ajru Sovjetika waqt il-gwerra fuq il-Front tal-Lvant f'Marzu 1944
Vapur bl-Isvediżi Estonjani jaħarbu lejn il-punent mill-invażjoni Sovjetika (1944)
Partiġjani Estonjani, il-"Forest Brothers".
Fil-Baltic Way fit-23 ta' Awwissu 1989, żewġ miljun ruħ iffurmaw katina umana madwar tliet pajjiżi f'dimostrazzjoni tal-massa kontra l-okkupazzjoni Sovjetika.
Il-belgħa tal-barn (H. r. rustica) hija l-għasfur nazzjonali tal-Estonja.
It-Tarvasjõgi għaddej mir-Riżerva Naturali ta' Põhja-Kõrvemaa
Alar Karis, President mill-2021
Kaja Kallas, Prim Ministru mill-2021
Is-sede tal-Parlament tal-Estonja fil-Kastell ta' Toompea (4 ta' Ġunju 2016)
Bini tal-Qorti Suprema tal-Estonja f'Tartu (Riigikohus)
Il-President Amerikan Barack Obama jagħti diskors f'Tallinn (2014)
Suldati Estonjani waqt eżerċizzju tan-NATO fl-2015
Id-distrett tan-negozju ċentrali ta' Tallinn
Eżempju ta' arkitettura vernakulari Estonjana fil-Mużew tal-Arja Miftuħa tal-Estonja, fl-5 ta' Ġunju 2008.
Mużew ta' Mihkli Põhja fir-raħal ta' Viki fl-6 ta' Awwissu 2009.
Sawna Estonjana fil-Mużew tal-Arja Miftuħa tal-Estonja, fl-5 ta' Ġunju 2008.
Razzett Tammsaare-Põhja, il-post fejn twieled il-kittieb Estonjan A.H. Tammsaare fl-21 ta' Marzu, 2009.

Referenzi

^ "PHC 2011 RESULTS". Statistics Estonia. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2016-10-10. Miġbur 2013-01-16.
^ "Statistics Estonia". Stat.ee. 2013-01-01. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2016-11-14. Miġbur 2013-06-25.
^ ^a ^b ^ċ ^d "Estonja". International Monetary Fund. Miġbur 2013-04-17.
^ "Human Development Report 2011". United Nations. 2011. Miġbur 2011-08-14.
^ Repubblika Estonjana. Websajt uffiċjali tar-Repubblika tal-Estonja (Estonjan)
^ ^a ^b ^ċ ^d ^e ^f ^ġ ^g ^għ ^h ^ħ ⁱ ^ie ^j ^k europa.eu, Estonja

[1] "PHC 2011 RESULTS". Statistics Estonia. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2016-10-10. Miġbur 2013-01-16.

[2] "Statistics Estonia". Stat.ee. 2013-01-01. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2016-11-14. Miġbur 2013-06-25.

[imf2-3] ċ ^d "Estonja". International Monetary Fund. Miġbur 2013-04-17.

[HDI-4] "Human Development Report 2011". United Nations. 2011. Miġbur 2011-08-14.

[5] Repubblika Estonjana. Websajt uffiċjali tar-Repubblika tal-Estonja (Estonjan)

[EU-6] ċ ^d ^e ^f ^ġ ^g ^għ ^h ^ħ ⁱ ^ie ^j ^k europa.eu, Estonja

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

a • d • m Pajjiżi fl-Ewropa
Stati sovrani	Albanija · Andorra · Armenja · Awstrija · Ażerbajġan · Belġju · Belarussja · Bożnija-Ħerzegovina · Bulgarija · Ċekja · Ċipru · Danimarka · Estonja · Finlandja · Franza · Georgia · Ġermanja · Greċja · Irlanda · Italja · Iżlanda · Każakistan · Kroazja · Latvja · Liechtenstein · Litwanja · Lussemburgu · Maċedonja ta' Fuq · Malta · Moldova · Monaco · Montenegro · Norveġja · Pajjiżi l-Baxxi · Polonja · Portugall · Renju Unit · Rumanija · Russja · San Marino · Serbja · Slovakkja · Slovenja · Spanja · Turkija · Ukrajna · Ungerija · Vatikan · Żvezja · Żvizzera
Stati b'rikonoxximent limitat	Abkażja · Kosovo · Nagorno-Karabakh · Ossezja t'Isfel · Repubblika Torka tat-Tramuntana ta' Ċipru · Transnistrija

a • d • m Kunsill Nordiku
Membri	Danimarka · Finlandja · Iżlanda · Norveġja · Żvezja
Assoċjati	Gżejjer Åland · Gżejjer Faroe · Groenlandja
Osservaturi	Estonja · Latvja · Litwanja