Moldova

Repubblika tal-Moldova
*Republica Moldova*
Repubblika tal-Moldova Republica Moldova
	Innu nazzjonali: ; Limba Noastră; Lingwa tagħna; ;
	Lokazzjoni tal-Moldova (aħdar) u Transnistrija (aħdar ċar); fil-kontinent Ewropew.
Belt kapitali; (u l-ikbar belt)	Chișinău; 47°0′N 28°55′E / 47°N 28.917°E
Lingwi uffiċjali	Rumen1
Gvern	Repubblika parlamentari
Indipendenza	mill-Unjoni Sovjetika
Erja
Popolazzjoni
PGD (PSX)	stima tal-2012
PGD (nominali)	stima tal-2012
IŻU (2013)	▲ 0.660 (medju) (113)
Valuta	leu Moldovan (MDL)
Żona tal-ħin	EET (UTC+2)
Kodiċi telefoniku	+373
TLD tal-internet	.md
1	Kif intqal fil-Kostituzzjoni tal-Moldova. Norma letterarja identika għar-Rumen.

Il-Moldova mɔːlˈdoʊvə (għajnuna·info), uffiċjalment ir-Repubblika tal-Moldova (Moldovan/Rumen:Republica Moldova) hu pajjiż interkjuż li jinsab fl-Ewropa tal-Lvant bejn ir-Rumanija lejn il-punent u l-Ukrajna lejn it-tramuntana, lvant u n-nofsinhar.^[4] Il-belt kapitali hija Chișinău.

Il-Moldova ddikjarat lilha nnifsa stat indipendenti bl-istess konfini bħar-Repubblika Sovjetika Soċjalista Moldovana fl-1991 bħala parti mix-xoljiment tal-Unjoni Sovjetika. Fid-29 ta' Lulju, 1994, ġiet adottata kostituzzjoni ġdida tal-Moldova. Strixxa tat-territorju rikonoxxut internazzjonalment tal-Moldova fuq il-bank tal-lvant tax-xmara Dniester ilha taħt il-kontroll de facto tal-gvern mifrud ta' Transnistrija mill-1990.

Mill-Waqgħa tal-Unjoni Sovjetika, il-piż relattiv tas-settur tas-servizzi fl-ekonomija tal-Moldova bdew jikbru u bdew jiddominaw il-PGD (issa madwar 63.5%), bħala riżultat ta' tnaqqis fl-industrija u l-agrikoltura. Madankollu, il-Moldova għadha pajjiż fqir fl-Ewropa.^[4]^[5]

Organizzazzjoni territorjali
Mappa tal-Moldova
Mappa Relief tal-Moldova
Chișinău
Bolla tal-Moldova mill-1998 li tfakkar it-80 sena tal-Unjoni mar-Rumanija.
Comrat (Veduta mill-ajru tal-Katidral ta' San Ġwann Battista
Tirișpolea
Tirișpolea
Dniester ta' Tighina
/Pjazza Ħelsien Tighina
Knisja fil-Fortizza Tighina (Cetatea Tighina)
Katidral tat-Trasfigurazzjoni f'Tighina
Fortizza Tighina fuq bolla mill-Moldova, 1995, (Marcă poștală cu cetatea Tighina, 1995)
Cityhall, Tighina
Fortaleza de Tighina desde el Lado Norte/Tighina Fortress from the North Side/Tighina Fortress min-naħa tat-Tramuntana (Cetatea Tighina)
Mappa tat-triq tal-Moldova. L-aħmar jirrappreżenta toroq maġistrali, il-vjola jirrappreżenta toroq repubblikani, u l-isfar jirrappreżenta toroq lokali (Drumurile Republicii Moldova)

Wirt[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Moldova kisbet l-indipendenza mill-Unjoni Sovjetika fl-1991. Minn dakinhar, kien hemm moviment biex jerġa' jgħaqqad ir-reġjun mar-Rumanija. Barra minn hekk, l-għaqda ta' Bessarabia mar-Rumanija issa hija mfakkar fil-Jum ta' l-Unjoni ta' Bessarabia mar-Rumanija, li jiġi ċċelebrat kull 27 ta' Marzu. Fir-Rumanija, din il-festa ilha uffiċjali mill-2017. Mhijiex uffiċjali fil-Moldova minkejja t-tentattivi biex tagħmilha, iżda xi unjonisti tal-Moldova jiċċelebrawha xorta waħda. L-istess sitwazzjoni sseħħ fit-Transnistria.

Madankollu, ir-Russja u l-gruppi favur ir-Russja fil-Moldova u l-Ukrajna jsostnu li r-Rumanija okkupat il-Bessarabia permezz ta' intervent militari u li r-reġjun kien “liberat” mill-Unjoni Sovjetika fl-1940.

Okkupazzjoni Sovjetika[immodifika | immodifika s-sors]

L-istatus quo inbidel 22 sena wara, meta, bħala riżultat tal-Patt Molotov-Ribbentrop (l-Artikolu 4 tal-Anness Sigriet tat-Trattat), il-Ġermanja Nażista qablet li ma kellha l-ebda interess fil-Bessarabia, effettivament ċedietha lill-Unjoni Sovjetika. . Fis-26 ta’ Ġunju 1940, wara l-waqgħa tal-alleat tar-Rumanija Franza, ir-Rumanija rċeviet ultimatum mill-Unjoni Sovjetika li titlob l-evakwazzjoni tal-armata u l-amministrazzjoni Rumena minn Bessarabia u n-naħa tat-tramuntana ta' Bucovina, b’theddida impliċita ta’ invażjoni fil-każ ta' nuqqas ta' konformità.Taħt pressjoni minn Moska u Berlin, l-amministrazzjoni u l-armata Rumena kienu mġiegħla jirtiraw minn Bessarabia u Bukovina tat-Tramuntana biex jevitaw il-gwerra. Fit-28 ta' Ġunju 1940, dawn it-territorji ġew okkupati mill-Unjoni Sovjetika. Matul l-irtirar, l-Armata Rumena ġiet attakkata mill-Armata Sovjetika, li daħlet fil-Bessarabia qabel ma l-amministrazzjoni Rumena spiċċat tirtira. Madwar 48,888 suldat u uffiċjal Rumen għebu wara l-irtirar, inklużi 53 vittmi. Fil-każ ta 'diversi diviżjonijiet tal-armata, aktar minn nofs il-persunal kien iddiżertat u kien għażel li jibqa' Bessarabia.

Il-partijiet tan-Nofsinhar u tat-Tramuntana, li l-popolazzjoni tagħhom kienet ftit aktar minn nofs minoranzi etniċi (Ukraini, Bulgari Bessarabian, Ġermaniżi Bessarabian, u Lipovans), ġew trasferiti lill-SSR Ukrain bħala Izmail Oblast u bħala parti minn Izmail Oblast. Chernivtsi . Fl-istess ħin, l-ASSR tal-Moldova, fejn ir-Rumeni etniċi kienu pluralità, ġiet xolta, u ftit inqas minn nofs it-territorju tagħha ngħaqad mat-territorju li kien fadal ta 'Bessarabia biex tifforma l-SSR tal-Moldova, li tmiss mal-Moldova tal-lum. Għalkemm it-truppi Sovjetiċi tkeċċew fl-1941 bl-invażjoni tal-forzi tal-Assi u r-Rumanija reġgħet stabbilixxiet l-amministrazzjoni tagħha, l-Unjoni Sovjetika reġgħet ikkonkwistat u reġgħet annesset iż-żona fi Frar-Awwissu 1944.

Il-politika uffiċjali Sovjetika (1940-1941, 1944-1989) iddikjarat ukoll li r-Rumen u l-Moldova kienu żewġ lingwi differenti, u biex tenfasizza d-distinzjoni, il-Moldova nkiteb bl-użu ta’ alfabett Ċirilliku speċjali (l-alfabett Ċirilliku tal-Moldova), b’differenza mir-Rumen, li fih l-alfabett Ċirilliku Rumen ġie mibdul bl-alfabett Latin Rumen fis-snin sittin tas-seklu l-ieħor.

Rumanija l-Kbir[immodifika | immodifika s-sors]

Kien hemm 86 vot favur, 3 kontra u 36 deputat astjenew. L-ewwel kundizzjoni għar-riforma tal-art ġiet diskussa u approvata f’Novembru tal-1918, u Sfatul Țării imbagħad ivvota fuq mozzjoni li tneħħi l-kundizzjonijiet l-oħra kollha, b’fiduċja li r-Rumanija tkun pajjiż demokratiku. Il-vot, li rrinunzjat għall-awtonomija ta' Bessarabia, ġie ġġudikat illeġittimu, peress li ma kienx hemm kworum: 44 biss mill-125 membru pparteċipaw (kollha vvutaw "favur").

L-istoriku Bernard Newman, li dam bir-rota madwar ir-Rumanija l-Kbira, iddikjara li m'hemm l-ebda dubju li l-vot irrappreżenta x-xewqa prevalenti f'Bessarabia u li l-avvenimenti li wasslu għall-unifikazzjoni jindikaw li ma kienx "takeover", iżda att volontarju fuq il- parti mill-poplu tiegħu.

Il-Prim Ministru Rumen dak iż-żmien, Alexandru Marghiloman, ammetta madankollu li l-unifikazzjoni kienet deċiża fir-Rumanija, hekk kif il-mexxejja tal-Moldova Daniel Ciugureanu u Ion Inculeț, konxji tan-nuqqas ta’ fiduċja mifruxa fil-gvern Rumen, beżgħu li annessjoni miftuħa twassal għal rivoluzzjonarju. sitwazzjoni.

Fil-ħarifa tal-1919, saru elezzjonijiet ġenerali f’Bessarabia biex jiġu eletti 90 deputat u 35 senatur għall-parlament Rumen – l-Assemblea Kostitwenti. Fl-20 ta' Diċembru 1919, ir-rappreżentanti eletti rratifikaw, flimkien mal-kollegi tagħhom mill-provinċji storiċi l-oħra, l-atti ta' għaqda li kienu ġew approvati mill-Sfatul Țării u l-Kungressi Nazzjonali fit-Transilvanja u l-Bucovina.

Bessarabia bl-isfar u Bucovina tat-Tramuntana bil-griż, bħala partijiet mir-Renju tar-Rumanija. Nota: Ir-reġjun lil hinn mix-Xmara Dniester kien parti mir-Rumanija biss fil-qosor, matul it-Tieni Gwerra Dinjija.
Bolla Rumena li tfakkar l-10 snin tal-Unjoni
Bolla tal-Moldova mill-1998 li tfakkar it-80 sena tal-Unjoni.

Matul it-taħditiet ta' paċi bejn il-potenzi l-kbar u r-Rumanija, fl-1 ta’ Frar, 1919, il-Prim Ministru Ingliż David Lloyd George tkellem ma’ Ion IC Brătianu u, wara li rtirat id-delegazzjoni tal-gvern Rumen, Lloyd George ippropona li t-talbiet Rumeni jiġu analizzati minn kummissjoni territorjali. . li jeżamina l-fatti storiċi, etnografiċi, ġeografiċi, strateġiċi, iżda mhux politiċi. Ġiet iffurmata l-Kummissjoni Territorjali għall-Affarijiet Rumeni, li permezz tagħha r-rappreżentanti tal-Erbgħa Potenzi Kbar ippreżentaw il-proposti tagħhom u ddeċidew il-futur territorjali tar-Rumanija. Il-kummissjoni kienet tikkonsisti minn Clive Day u Charles Seymour (Stati Uniti), Sir Eyre Crowe u Alan Leeper (Renju Unit), André Tardieu u Guy Laroche (Franza), u Giacomo De Martino u l-Konti Luigi Vannutelli-Rey (l-Italja). Matul id-diskussjonijiet, l-unika kwistjoni relatata mar-Rumanija li r-rappreżentanti qablu dwarha kienet li Bessarabia għandha tappartjeni lir-Rumanija. Madankollu, l-Stati Uniti rrifjutat li tiffirma t-Trattat għar-raġuni li r-Russja ma kinitx rappreżentata fil-konferenza. Ir-Russja komunista l-ġdida ma għarfetx il-ħakma Rumena fuq Bessarabia, pożizzjoni li ġiet aċċettata taċitament minn ħafna pajjiżi oħra inkluż l-Istati Uniti.

L-unjoni ġiet rikonoxxuta mir-Renju Unit, Franza u l-Italja fit-Trattat ta’ Pariġi (1920). Madankollu, it-trattat ma daħalx fis-seħħ minħabba li l-Ġappun, wieħed mill-firmatarji, ma rratifikahx. Ir-Russja Sovjetika ma kinitx rappreżentata bħala parti fil-konferenza tat-trattat. [16] L-ebda trattat reċiproku ma ġie ffirmat bejn is-Sovjetiċi u r-Rumanija minħabba t-talbiet ta 'l-ewwel lejn Bessarabia. Fit-Trattat Kellogg-Briand tal-1928 u fit-Trattat ta' Londra ta' Lulju 1933, l-Unjoni Sovjetika u r-Rumanija issottoskrivew għall-prinċipju ta' soluzzjoni mhux vjolenti ta' tilwim territorjali. It-Transnistria, dak iż-żmien parti mill-SSR tal-Ukrajna, hija stess parti mill-Unjoni Sovjetika, ġiet iffurmata fl-ASSR tal-Moldova (1924–1940) wara l-falliment tar-rewwixta Tatarbunar.

Ir-riforma tal-artijiet illeġiżlata minn Sfatul Țării fl-1918-1919 rriżultat fit-tqassim mill-ġdid tal-art fost il-popolazzjoni rurali tar-reġjun, li kienet tagħmel 80%. Il-proċess attwali dam għaddej sal-bidu tas-snin tletin, meta l-art medja allokata naqset mis-6 ettari preskritti għal kull individwu eliġibbli. Il-liġi kienet notevoli fost it-territorji kkontrollati mir-Rumanija, peress li esproprjat art mhux biss minn sidien kbar, iżda wkoll minn bdiewa li kisbu art permezz ta 'diviżjonijiet ad hoc ta' art agrikola matul ir-Rivoluzzjoni Russa. allokazzjoni lil uffiċjali u uffiċjali tal-istat Rumeni, kif ukoll lid-deputati li vvutaw għall-unjoni mar-Rumanija fl-1918 (dawn tal-aħħar ġew allokati 50 ettaru kull wieħed). Taħt pressjoni mis-sidien il-kbar fit-territorji oriġinali Rumeni, ir-riforma tal-art kienet teħtieġ kumpensi mis-sidien preċedenti, b’kuntrast ma’ dikjarazzjonijiet preċedenti ta’ Sfatul Țării li pproponiet l-esproprjazzjoni tal-proprjetà jew saħansitra s-soċjalizzazzjoni. F'tentattiv biex tikseb rikonoxximent legali għall-unjoni, ir-Rumanija kkonkludiet ukoll ftehimiet intergovernattivi li joffru kumpens preferenzjali lis-sidien deposti ta' kumpaniji Brittaniċi, Franċiżi u Taljani. Ir-rata tal-litteriżmu kibret għal aktar minn 40% fl-1930; madankollu, ir-reġjun baqa' lura fl-edukazzjoni.

Fl-1924, Pan Halippa, sostenitur qawwi tal-Unjoni fl-1918, ikkritika lill-gvern Rumen talli ttrasforma l-Bessarabia f’“infern”, fejn il-“poplu tal-Moldova jbati u joħroġ aktar demm milli taħt ir-reġim zarist”.

Unjoni ta' Bessarabia mar-Rumanija (Unirea Basarabiei)[immodifika | immodifika s-sors]

L-għaqda ta' Bessarabia mar-Rumanija ġiet ipproklamata fid-9 ta' April [OS 27 ta' Marzu], 1918 minn Sfatul Țării, il-korp leġiżlattiv tar-Repubblika Demokratika tal-Moldova. Dan l-istat kellu l-istess fruntieri bħar-reġjun ta' Bessarabia, li kien anness mill-Imperu Russu wara t-Trattat ta’ Bukarest tal-1812 u organizzat l-ewwel bħala Oblast (awtonoma sal-1828) u wara bħala Governorat. Taħt il-ħakma Russa, ħafna mit-Tatari indiġeni ġew imkeċċija minn partijiet ta' Bessarabia u sostitwiti minn Moldovans, Vlachs, Bulgars, Ukraini, Griegi, Russi, Lipovans, Bormak, Gagauzes, u popli oħra, għalkemm il-kolonizzazzjoni ma pproċedietx. lejn l-artijiet li qabel kienu abitati mit-Tatari. Ir-Russja ppruvat ukoll tintegra r-reġjun billi timponi l-lingwa Russa fl-amministrazzjoni u tirrestrinġi l-edukazzjoni f’lingwi oħra.

Il-bidu tal-Ewwel Gwerra Dinjija kkawża żieda fil-kuxjenza nazzjonali fost il-Bessarabians, u wara l-bidu tar-Rivoluzzjoni Russa fl-1917, Bessarabia pproklamat il-parlament tagħha stess, l-Sfatul Țării, li ddikjara r-Repubblika Demokratika tal-Moldova. Wara intervent militari Rumen, bl-Armata Rumena fil-kontroll sod tar-reġjun, Sfatul Țării ivvota għall-indipendenza u pproklamat fid-9 ta’ April [OS 27 ta' Marzu] 1918 unifikazzjoni mar-Renju tar-Rumanija. Għalkemm l-għaqda saret taħt diversi kundizzjonijiet, kollox ħlief il-wegħda tar-riforma tal-art, li saret, wara ġew abbandunati minn minoranza tal-Sfatul. Sussegwentement, l-amministrazzjoni Rumena malajr xolt l-assemblea u ċaħdet il-protesti tal-eks deputati. F'taħditiet ta' paċi wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, il-qawwiet Ewropej taw il-Bessarabia lir-Rumanija, għalkemm l-SSR Russa li għadha kif ġiet iffurmata, appoġġata mill-Istati Uniti, qatt ma rrikonoxxiet dan.

L-Att tal-Unjoni tal-1918.
Mappa Etnoloġika tal-Popolazzjoni Rumena ta' Heinrich Kiepert, 1876.

Madankollu, is-sitwazzjoni f’Bessarabia kienet se tinbidel wara l-iffirmar tal-Patt Molotov-Ribbentrop bejn l-Unjoni Sovjetika (USSR) u l-Ġermanja Nażista, li fiha din tal-aħħar esprimiet in-nuqqas ta’ interess tagħha fir-reġjun. Dan ippermetta li l-USSR tibgħat ultimatum lir-Rumanija, issa iżolata diplomatikament bit-tfaqqigħ tat-Tieni Gwerra Dinjija, fis-26 ta’ Ġunju 1940 li fiha talbet lill-Bessarabia u wkoll it-Tramuntana ta’ Bukovina. Wara li r-Rumanija aċċettatha, l-USSR okkupat dawn it-territorji, u spiċċat il-ħakma Rumena fiż-żona. Bessarabia kienet organizzata u maqsuma bejn l-SSR Ukrain u l-SSR il-ġdid tal-Moldova, li kisbet l-indipendenza fl-1991 bħala l-Moldova. Minn dak iż-żmien 'l hawn, kien hemm moviment minoritarju iżda dejjem jikber biex ir-reġjun jerġa' jingħaqad mar-Rumanija, b'partitarji fir-Rumanija u l-Moldova jfakkru l-jum tal-unjoni, is-27 ta' Marzu, f'Jum l-Unjoni ta' Bessarabia mar-Rumanija.

Att ta' Unjoni[immodifika | immodifika s-sors]

Fid-9 ta' April [OS 27 ta' Marzu], 1918, Sfatul Țării iddeċieda b’86 vot favur, 3 kontra u 36 astensjoni (l-aktar mhux Rumeni), favur l-unjoni mar-Renju tar-Rumanija, bil-kundizzjoni tal-konformità tar-riforma agrarja, lokali awtonomija u rispett għad-drittijiet universali tal-bniedem. Dan minkejja li r-referendum nazzjonali mitlub mil-liġi ma kienx sar.

Billi jibżgħu minn riforma radikali tal-art, il-kunsilli tal-kontej ta’ Bălți, Soroca u Orhei, iddominati minn sidien kbar tal-art, kienu l-ewwel li sejħu għall-unifikazzjoni mar-Renju tar-Rumanija, billi qiesu l-ħakma rjali preferibbli għas-Sfatul Țării, iddominata minn populisti tax-xellug. Fid-9 ta’ April [OS 27 ta' Marzu], 1918, Sfatul Țării ivvota favur l-unjoni, bil-kundizzjonijiet li ġejjin:

Sfatul Țării se twettaq riforma agrarja, li tkun aċċettata mill-Gvern Rumen.
Bessarabia tibqa’ awtonoma, bid-dieta tagħha stess, Sfatul Țării, elett demokratikament
Sfatul Țării jivvota għall-baġits lokali, jikkontrolla l-kunsilli taż-zemstvos u l-ibliet, u jsemmi l-amministrazzjoni lokali
Il-konskrizzjoni ssir fuq bażi territorjali
Il-liġijiet lokali u l-forma ta’ amministrazzjoni jistgħu jinbidlu biss bl-approvazzjoni tar-rappreżentanti lokali
Id-drittijiet tal-minoranzi kellhom jiġu rispettati
Żewġ rappreżentanti tal-Bessarabja jkunu parti mill-gvern Rumen
Bessarabia kienet tibgħat lill-Parlament Rumen numru ta’ rappreżentanti daqs il-proporzjon tal-popolazzjoni tagħha
L-elezzjonijiet kollha għandhom jinvolvu vot dirett, ugwali, sigriet u universali
Il-libertà tal-kelma u t-twemmin trid tkun garantita fil-kostituzzjoni
L-individwi kollha li jkunu wettqu reati għal raġunijiet politiċi matul ir-rivoluzzjoni jkunu amnestjati.

Repubblika Demokratika tal-Moldova[immodifika | immodifika s-sors]

Ir-Repubblika Demokratika tal-Moldova (MDR; Rumen: Republica Democratică Moldovenească, RDM), magħrufa wkoll bħala r-Repubblika tal-Moldova, kien stat ipproklamat fil-15 ta’ Diċembru [OS 2 ta’ Diċembru] 1917 mill-Sfatul Țării (Kunsill Nazzjonali) ta’ Bessarabia, elett f’ Ottubru–Novembru 1917 wara r-Rivoluzzjoni ta' Frar u l-bidu tad-diżintegrazzjoni tal-Imperu Russu.

L-Sfatul Țării kien il-korp leġiżlattiv tiegħu, filwaqt li l-"Kunsill tad-Diretturi Ġenerali", imsejjaħ mill-ġdid bħala "Kunsill tal-Ministri" wara d-Dikjarazzjoni tal-Indipendenza, kien il-gvern tiegħu. Ir-Repubblika ġiet ipproklamata fit-2/15 ta’ Diċembru 1917, bħala riżultat tad-Dikjarazzjoni tad-Drittijiet tal-Popli tar-Russja.

L-innu tal-pajjiż kien Dșteaptă-te, române! ("Qum, Rumen!")

Ir-Repubblika Demokratika tal-Moldova ngħaqdet mar-Renju tar-Rumanija f'April 1918.

L-Ewwel Gwerra Dinjija ġabet żieda fil-kuxjenza politika, kulturali u nazzjonali tal-popolazzjoni, hekk kif 300,000 Bessarabians irreġistrati fl-Armata Russa ffurmaw fl-1917, fi ħdan unitajiet akbar, diversi "Kumitati tas-Suldati tal-Moldova". Wara r-Rivoluzzjoni Russa tal-1917, Bessarabia eleġġet il-parlament tagħha stess, Sfatul Țării (Ottubru-Novembru 1917), li ġie inawgurat fit-3 ta' Diċembru [OS 21 ta' Novembru] 1917, ipproklamat ir-Repubblika Demokratika tal-Moldova (15 ta’ Diċembru [OS 2 ta' Diċembru] 1917), ifforma l-gvern tiegħu (21 ta’ Diċembru [ OS 8 ta' Diċembru] 1917), ipproklama l-indipendenza tar-Russja (6 ta' Frar [ OS 24 ta' Jannar] 1918).

Bandiera
Bandiera ta' Sfatul Tarii
Tarka ta' Sfatul Tarii
Territorju mitlub mir-Repubblika Demokratika tal-Moldova
Palazz Sfatul Țării
Membri Sfatul Țării quddiem il-bini tal-parlament, 10 ta' Diċembru, 1918.
Dikjarazzjoni tar-Repubblika Popolari tal-Moldova.
Il-Prim Ministru Daniel Ciugureanu.
Constantino Estéreo
Pan Halippa u l-Palazz Sfatul Țării (1883-1979).
Stefan Ciobanu (1883-1950)
Dimitrie Bogos, Kap tal-Persunal Ġenerali tal-Armata. (1889-1946)
Petru Cazacu (1873-1956), Prim Ministru tal-Moldova
Teofil Ioncu (1885-1954), Direttur Ġenerali tal-Finanzi.
Gherman Pântea (1894-1968), Direttur Ġenerali tal-Forzi Armati.
Xi avvenimenti ewlenin u kuntest storiku. Id-dati kollha jsegwu l-kalendarju Gregorjan.

Storja Qasira[immodifika | immodifika s-sors]

L-istorja qasira tar-Repubblika Demokratika tal-Moldova 1917-1918 tista 'tinqasam fi tliet perjodi: il-perjodu ta' awtonomija fir-Russja, il-perjodu ta 'indipendenza, u l-perjodu ta' federazzjoni mar-Rumanija. Fit-2/15 ta' Diċembru, il-Moldova pproklamat lilha nnifisha repubblika kostitwenti tar-Repubblika Demokratika Federattiva Russa. Fl-14 ta’ Jannar, 1918, is-Sezzjoni ta’ Front tal-Bolxeviki Rumcherod daħlet f’Chisinau, il-kapitali tar-repubblika li għadha kemm bdiet. Wara li l-fazzjoni nazzjonalista ta’ Sfatul Țării talbet assistenza militari mir-Rumanija, l-Armata Rumena qasmet il-fruntiera tar-repubblika fl-10/23 ta’ Jannar, u ħadet il-kapitali fi ftit jiem. Bl-armata Rumena f'kontroll sħiħ, fl-24 ta' Jannar/6 ta' Frar, ir-Repubblika Demokratika tal-Moldova pproklamat l-indipendenza tagħha. Fis-27 ta’ Marzu/9 ta’ April, il-Moldova daħlet f’unjoni kondizzjonali (essenzjalment federazzjoni) mar-Renju tar-Rumanija, u żammet l-awtonomija provinċjali tagħha kif ukoll il-korp leġiżlattiv tagħha (Sfatul Țării). Fis-27 ta’ Novembru/10 ta’ Diċembru, wara t-tmiem tal-Ewwel Gwerra Dinjija, laqgħa sigrieta tal-membri ta’ Sfatul Țării irrinunzjat għall-kundizzjonijiet kollha u pproklamat l-unjoni inkondizzjonata ta’ Bessarabia mar-Rumanija, li effettivament kienet tammonta għal annessjoni mill-aħħar lott. Dan kien l-aħħar att tiegħu, peress li aktar tard ġie xolt u trejdunjonisti prominenti ġew mistiedna Bukarest. Matul l-eżistenza tagħha ta' sena, ir-Repubblika Demokratika tal-Moldova kellha tliet Prim Ministri: Pantelimon Erhan, Daniel Ciugureanu u Petru Cazacu.

Storja Dettaljata[immodifika | immodifika s-sors]

Meta seħħet ir-Rivoluzzjoni ta' Frar f'Petrograd fl-1917, il-gvernatur tal-Gvern ta' Bessarabia rriżenja u għadda s-setgħat legali tiegħu lil Constantin Mimi, iċ-Chairman tal-Gubernial Zemstvo, li nħatar Kummissarju tal-Gvern Proviżorju f'Bessarabia, b'Vladimir Cristi id-deputat tiegħu. Twettqu proċeduri simili fir-reġjuni kollha tal-Imperu Russu: il-kapijiet tal-amministrazzjonijiet zaristi għaddew is-setgħat legali tagħhom lill-kapijiet taż-zemstvos tal-kontea u l-gvernatorat, li mbagħad kienu jissejħu kommissarji tal-kontea/governorat.

Il-Kungress tal-Bdiewa, li sar f'Ottubru 1917, ivvota lil Mimi barra u lil Ion Inculeț bħala l-Kummissarju l-ġdid. Din il-mossa kienet immexxija minn Alexander Kerensky, li bagħat lil Inculeț, professur assoċjat fl-Università ta’ Petrograd, f’Bessarabia biex jieħu ħsieb is-sitwazzjoni. Hekk kif il-Kungress tal-Bdiewa, li ma kellu l-ebda setgħa legali, ivvota, Kerenski formalment issostitwixxa lil Mimi b'Inculeț. Meta Inculeț ġie Chișinău biex jaħtaf il-poter, huwa ffaċċja oppożizzjoni kwieta min-nobbli, li għaliha qabel li jieħu f’idejh bħala deputat kummissarju minn Vladimir Cristi. Meta r-repubblika ġiet ipproklamata, Cristi irriżenja u għadda s-setgħat legali tiegħu lil Inculeț.

L-Sfatul Țării (Kunsill Nazzjonali) ta' Bessarabia ġie elett f’Ottubru–Novembru 1917 u beda jiffunzjona f’Diċembru 1917. Huwa pproklama r-Repubblika Demokratika tal-Moldova bħala suġġett federali (repubblika awtonoma) tar-Repubblika Federattiva Demokratika Russa.

Fil-kuntest tar-Rivoluzzjoni ta' Ottubru, l-armata Russa fuq il-front Rumen iddiżintegrat. In-numru kbir ta 'suldati li kienu qed jirtiraw żied il-livell ta' illegalità f'Bessarabia, u ħalla lill-Kunsill Nazzjonali b'awtorità minima fuq it-territorju. Biex ikompli jikkumplika l-affarijiet, hekk kif il-kunsill kien qed jittardja deċiżjoni dwar il-kwistjoni agrarja, il-bdiewa madwar ir-reġjun bdew jaqsmu l-proprjetajiet tas-sidien il-kbar u jaqsmuhom bejniethom. Peress li l-Istaff Ġenerali tal-Front Rumen ma setax jibgħat truppi, sar tentattiv biex tiġi organizzata Gwardja Nazzjonali tal-Moldova, iżda r-riżultati kienu 'l bogħod mill-aspettattivi. Barra minn hekk, il-biċċa l-kbira tal-korp tal-armata nominalment soġġetti għall-Kunsill Nazzjonali kien taħt kmand Bolxevik. Madankollu, f’nofs Jannar, ir-Rumeni daħlu fil-pajjiż, impenjaw ruħhom fi battalji mat-truppi tal-Moldova u Bolxeviki, u fi żmien ftit ġimgħat ikkontrollaw ħafna mill-pajjiż. Il-mexxejja tat-truppi tal-Moldova li offrew reżistenza inkludew ukoll figuri li qabel kienu leali lejn il-Kunsill Nazzjonali, bħall-Kaptan Anatolie Popa.

Wara l-iffirmar ta' armistizji ta' paċi separati mill-Ġermanja Imperjali mar-Rumanija, l-Ukrajna u r-Russja Bolxevika, l-Sfatul Țării, b'86 vot favur, 3 kontra u 36 astensjoni, ipproklamat l-Unjoni ta' Bessarabia mar-Renju tar-Rumanija fid-9 ta' April [ OS Marzu 27 ] 1918, bil-kundizzjoni ta' awtonomija lokali u l-kontinwazzjoni tal-korpi leġiżlattivi u eżekuttivi ta' Bessarabia, li ttemm legalment ir-Repubblika Demokratika tal-Moldova. Skoraġġuti mill-fatt li t-truppi Rumeni kienu diġà preżenti f'Chisinau, bosta Membri Parlamentari ta’ minoranza astjenew milli jivvutaw. L-għaqda ġiet ikkonfermata fit-Trattat ta' Pariġi (1920).

Tmexxija[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Kabinett ta' Pantelimon Erhan, il-Kabinett ta' Daniel Ciugureanu u l-Kabinett ta' Petru Cazacu

It-tmexxija tar-Repubblika tal-Moldova kienet tikkonsisti minn Ion Inculeț, President ta' Sfatul Țării u President tar-Repubblika; u Pantelimon Erhan, iċ-Chairman tal-Bord tad-Diretturi Ġenerali. It-tmexxija l-ġdida u l-Kunsill ġew stabbiliti wara li Daniel Ciugureanu, bħala President tal-Kunsill tal-Ministri, iddikjara l-indipendenza tal-pajjiż. L-Sfatul Țării inizjalment kien magħmul minn 120 membru eletti, għalkemm in-numru ta' membri aktar tard żdied għal 135 u mbagħad 150. Pereżempju, fid-9 ta' April kien hemm 138 leġiżlatur, li minnhom 125 ħadu sehem fil-votazzjoni u 13 kienu assenti.

Fil-21 ta' Diċembru [OS 8 ta' Diċembru], 1917, Sfatul Țării eleġġa l-gvern tar-Repubblika Demokratika tal-Moldova – il-Kunsill tad-Diretturi Ġenerali, b’disa’ membri, seba’ Moldovans, wieħed Ukrain u wieħed Lhudi:

Fit-8 ta' Diċembru (OS 21 ta' Diċembru 1917), l-Sfatul Țării eleġġa l-gvern tar-Repubblika Demokratika tal-Moldova - il-Kunsill tad-Diretturi Ġenerali, b'disa' membri, seba' Moldaviani, Ukrain wieħed, u Lhudi wieħed:

Pantelimon Erhan, President tal-kunsill, u Direttur Ġenerali għall-Agrikoltura.
Vladimir Cristi, Direttur Ġenerali għall-Affarijiet Interni.
Ștefan Ciobanu, Direttur Ġenerali għall-Edukazzjoni.
Teofil Ioncu, Direttur Ġenerali għall-Finanzi.
Nicolae N. Codreanu, Direttur Ġenerali għall-Ferroviji.
Il-Maġġur Teodor Cojocaru, Direttur Ġenerali għall-Forzi Armati.
Mihail Savenco, Direttur Ġenerali għall-Ġustizzja.
E. Grinfeld, Direttur Ġenerali għall-Industrija u l-Kummerċ.
Ion Pelivan, Direttur Ġenerali għall-Affarijiet Barrani.

Fl-ewwel digriet tiegħu, il-Kunsill ressaq l-għan li "jintroduċi l-ordni fl-aspetti kollha tal-ħajja tal-pajjiż, biex jiġu eliminati l-anarkija u d-diżastri, biex jiġu organizzati l-aspetti kollha tal-amministrazzjoni tal-istat". Twaqqaf Uffiċċju tal-Iskrivan Eżekuttiv (Cancelarie) tal-Kunsill tad-Diretturi Ġenerali, u l-istituzzjonijiet statali, pubbliċi u privati kollha kienu meħtieġa jikkomunikaw permezz tal-Uffiċċju tal-Iskrivan Eżekuttiv lid-Direttur Ġenerali korrispondenti għall-mistoqsijiet kollha dwar il-gvern ta' il-pajjiż. L-atti kollha fil-qasam tal-amministrazzjoni pubblika li saru mingħajr il-kunsens preċedenti tad-Diretturi Ġenerali rispettivi ġew iddikjarati legalment nulli, filwaqt li d-direttur meħlus mir-responsabbiltà għal tali atti.

Governatorat ta' Bessarabia[immodifika | immodifika s-sors]

It-Trattat ta' Bukarest tal-1812 bejn l-Imperu Ottoman u l-Imperji Russi pprovda għall-annessjoni Russa tal-parti tal-lvant tat-territorju tal-Prinċipat tal-Moldova, kif ukoll ir-reġjuni ta’ Khotyn u Budjak (in-Nofsinhar ta' Bessarabia) immexxija mit-Torok. Għall-ewwel ir-Russi użaw l-isem "Moldavia-Bessarabia Oblast", li ppermettilhom grad għoli ta 'awtonomija, iżda fl-1828 ir-Russja ssospendiet l-awto-amministrazzjoni u sejħitha l-Governarat ta' Bessarabia, jew sempliċiment Bessarabia. Filwaqt li l-parti tal-grigal tal-Moldova, imsejħa Bucovina, kienet annessa bl-istess mod mill-Imperu Awstrijak, il-parti tal-punent tal-Moldova baqgħet prinċipat awtonomu u, fl-1859, ingħaqdet ma' Wallachia biex tifforma r-Renju tar-Rumanija. Fl-1856, it-Trattat ta 'Pariġi rritorna n-Nofsinhar ta' Bessarabia lill-Moldova, iżda fl-1878, ir-Renju tar-Rumanija rritornahom lill-Imperu Russu bħala riżultat tat-Trattat ta 'Berlin.

Fiż-żmien tal-annessjoni, il-popolazzjoni tal-Moldova kienet predominata f'Bessarabia. Il-kolonizzazzjoni tar-reġjun fis-seklu 19 wasslet għal żieda kbira fil-popolazzjoni Russa, Ukraina, Lipovan, u Bormla fir-reġjun; dan, flimkien ma’ influss kbir ta' immigranti Bulgari, żied il-popolazzjoni Slava għal aktar minn ħamsa tal-popolazzjoni totali sal-1920.

Il-politika Tsarist f'Bessarabia kienet parzjalment immirata biex tiċnazzjonalizza l-element tal-Moldova billi tipprojbixxi wara s-snin sittin l-edukazzjoni u l-liturġija bir-Rumen. Madankollu, l-effett kien rata ta' litteriżmu estremament baxxa (fl-1897, 18% għall-irġiel u 4% għan-nisa) aktar milli denazzjonalizzazzjoni. Xi storiċi Rumeni sostnew li sensazzjoni qawwija ta' frustrazzjoni u riżentiment lejn il-kontroll Russu kien beda jidher qabel il-bidu tal-Ewwel Gwerra Dinjija.

Prinċipat tal-Moldova Țara Moldovei (Rumen), Землѧ Молдавскаѧ (Slavona tal-Knisja), Ἡγεμονία τῆς Μολδαβίας (Grieg) 1346-1859[immodifika | immodifika s-sors]

Moldova (Rumen: Moldova, ppronunzjata [molˈdova] (isma) jew Țara Moldovei, lit. "Il-Pajjiż tal-Moldova"; Rumen Ċirilliku: Молдова jew Цара Мѡлдовєй; Slavoniku tal-Knisja: Землѧ Молдовєй; Землѧ Молдовєй; γ Молдав; Μολδαβίας) huwa reġjun storiku u principat preċedenti fl-Ewropa Ċentrali u tal-Lvant, li jikkorrispondi għat-territorju bejn il-Karpazji tal-Lvant u x-Xmara Dniester. Stat inizjalment indipendenti u mbagħad awtonomu, kien jeżisti mis-seklu 14 sal-1859, meta ngħaqad ma' Wallachia (Țara Românească) bħala l-bażi tal-istat Rumen modern; f'diversi żminijiet, il-Moldova inkludiet ir-reġjuni ta' Bessarabia (ma' Budjak), kollha ta' Bukovina, u Hertsa. Ir-reġjun ta 'Pokuttya kien ukoll parti minnu għal perjodu ta' żmien.

In-nofs tal-punent tal-Moldova issa hija parti mir-Rumanija, in-naħa tal-lvant tappartjeni lir-Repubblika tal-Moldova, u l-partijiet tat-Tramuntana u tax-Xlokk huma territorji Ukraini.

Isem u etimoloġija[immodifika | immodifika s-sors]

Ir-referenza oriġinali u ta’ ħajja qasira għar-reġjun kienet Bogdania, wara Bogdan I, il-figura fundatriċi tal-prinċipat. L-ismijiet Moldavia u Moldavia huma derivati mill-isem tax-xmara Moldavia; madankollu, l-etimoloġija mhix magħrufa u jeżistu diversi varjanti:

Leġġenda msemmija fid-Descriptio Moldaviae ta' Dimitrie Cantemir (1714) tgħaqqadha ma’ vjaġġ għall-kaċċa tal-Urka tal-Voivodeship ta' Maramureș Dragoș u l-insegwiment ta' dan tal-aħħar lejn uruq immarkat bl-istilla. Dragoș kien akkumpanjat mill-hound tiegħu, jismu Molda; meta laħqu x-xatt ta’ xmara mhux magħrufa, Molda qabdet mal-annimal u nqatlet bih. L-isem tal-kelb kien ikun magħqud mal-kelma Rumena għall-ilma, ilma, u jingħata lix-xmara u estiża għall-pajjiż. il-Gothic Mulda (Gotiku: 𐌼𐌿𐌻𐌳𐌰, ᛗᚢᛚᛞᚨ) li jfisser 'trab', 'ħmieġ' (imqabbad mal-moffa Ingliża), li jirreferi għax-xmara. Etimoloġija Slava (-ova hija suffiss Slavi pjuttost komuni), li timmarka t-tmiem ta' forma ġenittiva Slava, li tindika sjieda, prinċipalment ta' nomi femminili (jiġifieri 'dak minn Molda'). Sid l-art jismu Alexa Moldaowicz jissemma f’dokument tal-1334 bħala bojar lokali fis-servizz ta’ Yuriy II ta’ Halych; dan jixhed l-użu tal-isem qabel it-twaqqif tal-istat tal-Moldova u jista' jkun is-sors tal-isem tar-reġjun. Fuq sensiela ta' muniti Pietru I u Stiefnu I milqutin minn kaptani Sassoni u li jġorru leġġendi Ġermaniżi, in-naħa ta' wara jidher l-isem tal-Moldavia fil-forma Molderlang/Molderlant (recte: Molderland).

F'diversi referenzi bikrin, Il-Moldova hija mogħtija bħala kompost Moldo-Wallachian (bl-istess mod li Wallachia tista' tidher bħala Ungeriża-Wallachian). Referenzi Torok Ottomani għall-Moldova kienu jinkludu Boğdan Iflak (بغدان افلاق‎, li tfisser 'Bogdan's Wallachia') u Boğdan (u kultant Kara-Boğdan, قره بغدان, 'Black Bogdania'). Ara wkoll ismijiet f'lingwi oħra.

Ismijiet għar-reġjun f'lingwi oħra jinkludu Franċiż: Moldavie, Ġermaniż: Moldau, Ungeriż: Moldva, Russu: Молдавия (Moldaviya), Tork: Boğdan Prensliği, Grieg: Μολδαβία.

Bandiera (sekli 14-15)
Tarka (sekli 14-15)
Post tal-Prinċipat tal-Moldavia, 1789
Il-kaċċa tal-Bison tal-Voivode Dragoș (minn Constantin Lecca)
Fdalijiet tal-Katidral Kattoliku Ruman stabbilit minn settlers Sassoni Transilvanjani f'Baia (Ġermaniż: Moldenmarkt), il-Kontea ta' Suceava, ir-Rumanija (Catedrala Catolică din Baia)
Is-Seat Fortress f'Suceava, Rumanija
Statwa ekwestri tal-prinċep tal-Moldova Stephen il-Kbir f'Suceava
Ċittadella ta' Neamț fi Târgu Neamț, ir-Rumanija (CetateaNeamtului)
Soroca Fort f'Soroca, ir-Repubblika tal-Moldova
Akkerman Fortress f'Cetatea Alba, l-Ukrajna
Il-Fortezza ta' Khotyn fuq ix-Xmara Dniester, Ukrajna tal-lum, imbagħad mal-fruntiera tat-tramuntana tal-Prinċipalità tal-Moldova u n-Nofsinhar tal-Commonwealth Pollakka-Litwanja.
Il-Monasteru Trei Ierarhi f'Iași, kien fih il-Kulleġġ Vasilian, istituzzjoni ta' tagħlim ogħla mwaqqfa fl-1640.
Fl-1600 Mikiel il-Brave sar Prinċep ta' Wallachia, Transilvanja, u Moldavia.
Moldova matul iż-żminijiet
Il-Prinċipalitajiet tal-Moldavia u l-Valakija fl-1782, mappa Taljana ta' G. Pittori, mill-ġeografiku Giovanni Antonio Rizzi Zannoni
L-assedju u l-qbid ta' Iași fl-1788 mill-Armata Imperjali Russa
Il-Prinċipat tal-Moldova, 1793–1812, enfasizzat bl-oranġjo
Iași, Palazz Prinċipali tal-Moldova
Iași, Obelisk tal-Iljuni (1834), iddedikat lill-Istatut Organiku
Moldova (bl-oranġjo) wara l-1856
Truppi tal-Moldova fil-battalja, kif muri f'Johannes de Thurocz (edizzjoni tal-1488); Tintwera l-bandiera tal-Moldova.
Mappa fiżika tal-Moldova
Mihăileană Academy kienet l-ewwel istituzzjoni moderna ta' edukazzjoni ogħla fil-Moldova.
It-Teatru l-Kbir tal-Moldavia, Iași, 01/12/1896
Albina Românească (In-Naħla Rumena) kienet, fl-1829, l-ewwel rivista bil-lingwa Rumena ppubblikata fil-Moldova.

Flotta (Militari)[immodifika | immodifika s-sors]

Aċċenn bikri ta' flotta navali tal-Moldova jinstab b’rabta mal-ħakma ta' Aron Tiranul, li użaha biex jgħin lill-ħakkiem tal-Valakija Mikiel il-Brave jistabbilixxi l-kontroll tiegħu fuq il-fergħa Chilia tad-Danubju u Dobruja.

It-Trattat ta' Adrianopli pprovda għal forza navali ta' awto-difiża tal-Moldova, li għandha tkun komposta minn bastimenti caicque. L-iskuni armati bil-kanuni nbnew għall-ewwel darba fis-snin 1840. Minbarra li għamlu ronda fuq id-Danubju, dawn għamlu triqithom' il fuq mit-tributarji tiegħu, is-Siret u x-Xmara Prut.

Ġeografija[immodifika | immodifika s-sors]

Ġeografikament, il-Moldova hija mdawra mill-Muntanji Karpazji lejn il-punent, ix-Xmara Cheremosh fit-tramuntana, ix-Xmara Dniester fil-lvant, u d-Danubju u l-Baħar l-Iswed fin-nofsinhar. Ix-Xmara Prut tgħaddi bejn wieħed u ieħor min-nofs tagħha mit-tramuntana għan-nofsinhar.

Mill-aħħar tas-seklu 15 il-Moldova, b'erja ta '94,862 km 2 (36,626 sq mi), il-biċċa l-kbira u l-qalba tal-prinċipat ta' qabel tinsab fir-Rumanija (45.6%), segwita mir-Repubblika tal-Moldova (31.7%). ), u l-Ukrajna (22.7%). Dan jirrappreżenta 88.2% taż-żona tar-Repubblika tal-Moldova, 18% taż-żona tar-Rumanija u 3.5% taż-żona tal-Ukraina.

Ir-reġjun huwa l-aktar muntanjuż, b'firxa ta 'muntanji fil-punent u żoni ċatti fix-Xlokk. L-ogħla altitudni tal-Moldova hija Ineu Peak (2,279 m), li hija wkoll l-iktar punt tal-punent tar-reġjun.

Il-partijiet tal-Moldova popolati minn Ungeriżi Csángó kultant jissejħu art Csángó.

Edukazzjoni[immodifika | immodifika s-sors]

Fl-1562, l-hekk imsejħa Schola Latina (kulleġġ akkademiku Latin) twaqqfet f'Cotnari, qrib Iași, skola li mmarkat il-bidu ta' istituzzjonijiet edukattivi umanistiċi organizzati fil-Moldova.

L-ewwel istitut ta' tagħlim ogħla li jiffunzjona fit-territorju tar-Rumanija kien l-Akkademja Vasiliană (1640), imwaqqfa mill-Prinċep Vasile Lupu bħala skola ogħla għal-lingwi Latini u Slavi, segwita mill-Akkademja Prinċiparja, fl-1707. L-ewwel struttura edukattiva Ogħla edukazzjoni fil-lingwa Rumena ġiet stabbilita fil-ħarifa tal-1813, meta Gheorghe Asachi stabbilixxa l-pedament għal klassi ta' inġiniera, li l-attivitajiet tagħhom kienu mwettqa fi ħdan l-Akkademja Prinċipali Griega.

Wara l-1813, mumenti oħra mmarkaw l-iżvilupp tal-edukazzjoni ogħla fil-lingwa Rumena, kemm fl-istudji umanistiċi kif ukoll fix-xjenzi tekniċi. L-Akkademja Mihăileană, imwaqqfa fl-1835 mill-Prinċep Mihail Sturdza, hija meqjusa bħala l-ewwel istitut ogħla Rumen. Fl-1860, tliet fakultajiet li kienu parti mill-Akkademja Mihăileană ffurmaw in-nukleu tal-Università ta' Iași li għadha kif twaqqfet, l-ewwel università moderna Rumena.

Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]

^ "Preliminary number of resident population in the Republic of Moldova as of January 1, 2012" (bl-Ingliż). National Bureau of Statistics of Moldova. 2012-02-08. Miġbur 2012-02-18.
^ ^a ^b ^ċ ^d "Moldova" (bl-Ingliż). Fond Monetarju Internazzjonali. Miġbur 2012-04-22.
^ "Human Development Report 2013" (PDF) (bl-Ingliż). Nazzjonijiet Uniti. 2013. Miġbur 2013-03-14.
^ ^a ^b "Moldova". CIA World Factbook.
^ "Poorest Countries in Europe".

[PopEst2012-1] "Preliminary number of resident population in the Republic of Moldova as of January 1, 2012" (bl-Ingliż). National Bureau of Statistics of Moldova. 2012-02-08. Miġbur 2012-02-18.

[imf2-2] ċ ^d "Moldova" (bl-Ingliż). Fond Monetarju Internazzjonali. Miġbur 2012-04-22.

[HDI-3] "Human Development Report 2013" (PDF) (bl-Ingliż). Nazzjonijiet Uniti. 2013. Miġbur 2013-03-14.

[CIA_World_Factbook_Moldova-4] "Moldova". CIA World Factbook.

[5] "Poorest Countries in Europe".

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

a • d • m Pajjiżi fl-Ewropa
Stati sovrani	Albanija · Andorra · Armenja · Awstrija · Ażerbajġan · Belġju · Belarussja · Bożnija-Ħerzegovina · Bulgarija · Ċekja · Ċipru · Danimarka · Estonja · Finlandja · Franza · Georgia · Ġermanja · Greċja · Irlanda · Italja · Iżlanda · Każakistan · Kroazja · Latvja · Liechtenstein · Litwanja · Lussemburgu · Maċedonja ta' Fuq · Malta · Moldova · Monaco · Montenegro · Norveġja · Pajjiżi l-Baxxi · Polonja · Portugall · Renju Unit · Rumanija · Russja · San Marino · Serbja · Slovakkja · Slovenja · Spanja · Turkija · Ukrajna · Ungerija · Vatikan · Żvezja · Żvizzera
Stati b'rikonoxximent limitat	Abkażja · Kosovo · Nagorno-Karabakh · Ossezja t'Isfel · Repubblika Torka tat-Tramuntana ta' Ċipru · Transnistrija