Kaunas

Kaunas
	Litwanja
Amministrazzjoni
Stat sovran	Litwanja
City municipality of Lithuania	Muniċipalità tal-Belt ta' Kaunas
Kap tal-Gvern	Visvaldas Matijošaitis (en)
Isem uffiċjali	Kaunas; Коўна; Ковно; Каунас; Ковно; Каунас; Каунас; Ковно
Ismijiet oriġinali	Kaunas
Kodiċi postali	LT-44001
Ġeografija
Koordinati	54°54′N 23°56′E / 54.9°N 23.93°EKoordinati: 54°54′N 23°56′E / 54.9°N 23.93°E
	Kaunas Kaunas (Lithuania)
Superfiċjenti	157 kilometru kwadru
Għoli	48 m
Demografija
Popolazzjoni	305,120 abitanti (1 Jannar 2023)
Informazzjoni oħra
Kodiċi tat-telefon	837
Żona tal-Ħin	UTC+2u UTC+3
bliet ġemellati	Grenoble, Bila Tserkva, Kharkiv, Wrocław, Tampere, Brno, Los Angeles, Xiamen, Ferrara, Białystok, Canelli, Brescia, Cava de' Tirreni, Addis Ababa, Pordenone, Storo, Odense, Muniċipalità ta' Linköping, Myślibórz, Lutsk, Muniċipalità ta' Växjö, Toruń, Hordaland, Lippe, Oblast ta' Lviv, Riga, Rende, San Martín Partido, Vestfoldu Bălţi
	kaunas.lt…u en.kaunas.lt…

Kaunas (/ˈkaʊnəs/; bil-Litwan: [ˈkɐʊˑnɐs] ^ⓘ; magħrufa fl-imgħoddi wkoll bħala Kovno) hija t-tieni l-ikbar belt fil-Litwanja wara Vilnius, ir-raba' l-ikbar belt fl-Istati Baltiċi u ċentru importanti tal-ħajja ekonomika, akkademika u kulturali tal-Litwanja. Kaunas kienet l-ikbar belt u ċ-ċentru ta' kontea fid-Dukat ta' Trakai tal-Gran Dukat tal-Litwanja u l-Palatinat ta' Trakai mill-1413. Fl-Imperu Russu, kienet il-belt kapitali tal-Governorat ta' Kaunas mill-1843 sal-1915.

Fil-perjodu ta' bejn il-gwerer, kienet il-belt kapitali temporanja tal-Litwanja, meta Vilnius inħatfet u kienet ikkontrollata mill-Polonja bejn l-1920 u l-1939. Matul dak il-perjodu Kaunas ġiet iċċelebrata għall-ħajja kulturali u akkademika rikka tagħha, għall-moda, għall-kostruzzjoni ta' bosta binjiet, għamara popolari, disinn intern tal-epoka u kultura mifruxa ta' kafetteriji bl-istili arkitettoniċi tal-Art Deco u tar-Rinaxximent Nazzjonali Litwan. L-arkitettura tal-belt bejn il-gwerer titqies fost l-ifjen eżempji ta' Art Deco tal-Ewropa u ngħatat iċ-Ċertifikat tal-Wirt Ewropew. Tat kontribut biex Kaunas tiġi ddeżinjata bħala l-ewwel belt fl-Ewropa Ċentrali u fil-Lvant tal-Ewropa bit-titlu ta' Belt tad-Disinn tal-UNESCO, kif ukoll Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2023,^[1]^[2] bħala l-unika belt Ewropea li tirrappreżenta l-urbanizzazzjoni fuq skala kbira fil-perjodu ta' bejn il-gwerer flimkien ma' arkitettura versatili tal-Moderniżmu.^[3]^[4]^[5]

Kaunas intgħażlet bħala l-Belt Kapitali Ewropea tal-Kultura għall-2022, flimkien ma' Esch-sur-Alzette, il-Lussemburgu u Novi Sad, is-Serbja.^[6]

Il-belt hija l-belt kapitali tal-Kontea ta' Kaunas, u s-sede tal-muniċipalità tal-belt ta' Kaunas u tal-muniċipalità tad-distrett ta' Kaunas. Hija wkoll is-sede tal-Arċidjoċesi Kattolika Rumana ta' Kaunas. Kaunas tinsab fil-konfluwenza tal-ikbar żewġ xmajjar Litwani, Nemunas u Neris, u tinsab qrib il-Ġibjun ta' Kaunas, l-ikbar korp tal-ilma fil-Litwanja kollha.

Kif definit mill-Eurostat, il-popolazzjoni taż-żona urbana funzjonali ta' Kaunas, hija stmata li tlaħħaq it-391,153 ruħ (mill-2021), filwaqt li skont l-istatistika tal-fond territorjali tal-assigurazzjoni tas-saħħa ta' Kaunas, hemm 447,946 abitant permanenti (mill-2022) f'Kaunas u fil-muniċipalitajiet tad-distrett ta' Kaunas f'daqqa.

Etimoloġija[immodifika | immodifika s-sors]

Isem il-belt għandu oriġini Litwana u x'aktarx li ġej minn isem personali. Qabel l-indipendenza mill-ġdid tal-Litwanja, il-belt kienet magħrufa b'mod ġenerali bħala Kovno, il-forma Slava tradizzjonali tal-isem. L-isem bil-Pollakk huwa Kowno [ˈkɔvnɔ], filwaqt li l-isem bil-Belarussu huwa Koўна, Koŭna [ˈkɔu̯na]. Fl-imgħoddi isem bir-Russu kien Ковно Kovno, għalkemm mill-1940 beda jintuża l-isem Каунас Kaunas. L-isem bil-Yiddish huwa קאָװנע Kovne, u l-ismijiet bil-Ġermaniż jinkludu Kaunas u Kauen. Il-belt u l-elderati tagħha wkoll għandhom ismijiet b'lingwi oħra.

Storja folkloristika[immodifika | immodifika s-sors]

Leġġenda tas-seklu 16 issostni li Kaunas ġiet stabbilita mir-Rumani fi żmien il-qedem. Skontha dawn ir-Rumani kienu mmexxija minn patrizjan jismu Palemon, li kellu tliet ulied subien: Barcus, Kunas u Sperus. Palemon ħarab minn Ruma minħabba li beża' mill-Imperatur Neruni. B'hekk, Palemon, uliedu u qrabat oħra vvjaġġaw lejn il-Litwanja. Wara l-mewt ta' Palemon, uliedu qasmu l-art tiegħu bejniethom. Kunas kiseb l-art fejn issa hemm Kaunas. Huwa bena fortizza qrib il-konfluwenza tax-xmajjar Nemunas u Neris u l-belt li kibret hemmhekk ingħatat ismu. Hemm reġjun suburban fil-qrib tal-belt li jismu "Palemonas".

Stemma[immodifika | immodifika s-sors]

Fl-1408 Vytautas il-Kbir ta d-drittijiet ta' belt lil Kaunas u hu stess għażel l-istemma ta' Kaunas.

Fit-30 ta' Ġunju 1993, l-istemma storika tal-belt ta' Kaunas ġiet stabbilita mill-ġdid permezz ta' digriet presidenzjali speċjali. L-istemma fiha bhima estinta bajda qisha barri b'salib tad-deheb bejn qrunha, fi sfond aħmar skur. Din il-bhima kienet is-simbolu tal-istemma oriġinali tal-belt, li ġiet stabbilita fl-1400. L-istemma ta' Kaunas, li ġiet introdotta fil-bidu tas-seklu 15 matul ir-renju tal-Gran Duka Vytautas, hija l-eqdem stemma ta' belt magħrufa fit-territorju tal-Gran Dukat tal-Litwanja. L-emblema attwali hija r-riżultat ta' ħafna studju u diskussjoni min-naħa tal-Kummissjoni Litwana tal-Istemmi, u twettqet mill-artist Raimondas Miknevicius. Il-bhima tal-istemma attwali ħadet post il-biżont li kien hemm fl-emblema Sovjetika li ntużat mill-1969.

Kaunas għandha wkoll stemma oħra, li tintuża l-iktar għal skopijiet ta' rappreżentanza tal-belt ta' Kaunas. Il-baħri, tliet blalen tad-deheb, u t-test bil-Latin "Diligite justitiam qui judicatis terram" (bil-Malti: Ħaddnu l-ġustizzja, intom li tiġġudikaw id-dinja) f'din l-istemma huma referenza għal San Nikola, il-qaddis patrun tal-merkanti u tal-baħħara, li jitqies bħala l-gwardjan qaddis ta' Kaunas mir-Reġina Bona Sforza.

Storja[immodifika | immodifika s-sors]

Storja bikrija[immodifika | immodifika s-sors]

Skont l-iskavi arkeoloġiċi, l-iżjed kollezzjonijiet rikki taċ-ċeramika u ta' artefatti oħra li nstabu fil-konfluwenza tax-xmajjar Nemunas u Neris imorru lura għat-tieni u għall-ewwel millenji Q.K. Matul dak iż-żmien, in-nies insedjaw xi territorji tal-belt attwali ta' Kaunas: iż-żona tal-konfluwenza tal-itwal żewġ xmajjar tal-Litwanja, u s-siti ta' Eiguliai, Lampėdžiai, Linkuva, Kaniūkai, Marvelė, Pajiesys, Romainiai, Petrašiūnai, Sargėnai u Veršvai.

Gran Dukat tal-Litwanja[immodifika | immodifika s-sors]

Fis-sit taċ-ċentru storiku attwali tal-belt ta' Kaunas ġie stabbilit insedjament fil-konfluwenza taż-żewġ xmajjar kbar, għall-ħabta tas-seklu 10 W.K., u iktar insedjamenti ġew żviluppati fis-seklu 11 W.K. Kaunas issemmiet għall-ewwel darba fis-sorsi bil-miktub fl-1361 u fi tmiem is-seklu 13 inbena l-Kastell ta' Kaunas bil-brikks biex jiġu difiżi r-residenti tal-belt mill-attakki tal-Ordni Tewtonika. Dak iż-żmien kien hemm żewġ kastelli tal-brikks biss qrib ix-xmara Nemunas (f'Kaunas u f'Grodno), li kienu l-front prinċipali tal-ġlied bejn il-ġellieda tal-Kruċjati u l-Litwani. B'hekk, il-Kastell ta' Kaunas kellu importanza strateġika, peress li pprevjena lill-ġellieda tal-Kruċjati milli jinvadu iktar 'il ġewwa fil-Litwanja u l-belt kapitali tagħha, Vilnius.

Il-Knisja ta' Vytautas il-Kbir, l-eqdem knisja f'Kaunas, iffinanzjata mill-Gran Duka nnifsu.

Fl-1362, il-kastell inħataf wara assedju ta' diversi ġimgħat u nqered mill-Ordni Tewtonika. Il-mexxejja Litwani Kęstutis u l-Gran Duka Algirdas taw l-għajnuna tagħhom biex jiddefendu l-kastell, iżda l-kastell diġà kien imdawwar mill-fortifikazzjonijiet tal-ġellieda tal-Kruċjati, u ma setgħu jagħmlu xejn għajr iġarrbu t-telfa tal-kastell. Il-biċċa l-kbira tal-400 difensur tal-kastell inqatlu fl-azzjoni, u l-kmandant Vaidotas tal-gwarniġjon tal-Kastell ta' Kaunas ipprova jattakka b'36 raġel, iżda ttieħed bħala priġunier. Din kienet waħda mill-ikbar rebħiet militari u fost l-iżjed importanti tal-Ordni Tewtonika fis-seklu 14 kontra l-Gran Dukat tal-Litwanja.

Il-Litwani bnew kastell ġdid tal-injam fuq il-gżira ta' Virgalė, fil-konfluwenza tax-xmajjar Nemunas u Nevėžio; madankollu, fl-1363, il-ġellieda tal-Kruċjati ħarqu l-kastell. Il-kastell tal-injam reġa' nbena, iżda fl-1368 il-ġellieda tal-Kruċjati reġgħu attakkaw u qerdu l-kastell, u skont il-kronaka, qatlu 600 difensur pagan, filwaqt li huma stess ġarrbu tliet imwiet biss.

Il-Litwani ppruvaw jerġgħu jibnu l-kastell bil-ġebel, b'ħitan usa' u ogħla, b'erba' torrijiet laterali, imdawwar b'ħandaq, iżda qabel ma tlesta l-ġellieda tal-Kruċjati attakkaw fis-sajf tal-1369, keċċew lil-Litwani mill-gżira ta' Virgalė u bl-istess ġebel minflok bnew il-Kastell ta' Gotteswerder. Dan il-kastell inħataf wara assedju ta' ħames ġimgħat mill-Armata tal-Gran Dukat tal-Litwanja, immexxija minn Algirdas u minn Kęstutis, u nbnew żewġ kastelli tal-injam qribu. Minkejja dan, il-ġlied għaż-żona bejn il-ġellieda tal-Kruċjati u l-Litwani baqa' għaddej sa meta l-Litwani eventwalment ħadu l-kontroll fl-1404; dan kien punt importanti waqt ir-Ribelljoni Samogizjana tal-1409 u l-gwerra tal-1410 mal-ġellieda tal-Kruċjati.

Il-Gran Duka Vytautas il-Kbir iffinanzja l-Knisja tat-Tlugħ is-Sema tal-Madonna f'Kaunas (il-kostruzzjoni tlestiet fl-1400) biex irodd ħajr lill-Madonna talli salvatu mill-għarqa fix-xmara, matul il-Battalja tax-xmara Vorskla, fl-1399. Wara l-Battalja ta' Grunwald fl-1410, il-Kastell ta' Kaunas sar residenza tal-mexxej anzjan ta' Kaunas, u l-importanza militari tiegħu naqset.

"Wara li tlaqt minn Poseur, wasalt fil-belt iffortifikata kbira ta' Kaunas. Għandha kastell kbir mill-isbaħ fuq irdum max-xmara Nemunas. Kaunas tinsab tnax-il mil minn Poseur".

Fl-1408, il-belt ingħatat id-drittijiet ta' Magdeburg mingħand Vytautas il-Kbir u fl-1413 saret iċ-ċentru tal-Powiat ta' Kaunas, fil-Voivodat ta' Trakai. Barra minn hekk, Vytautas ta lil Kaunas id-dritt tas-sjieda tal-miżien għall-użin tal-oġġetti miġjuba lejn il-belt jew ippakkjati fil-post, flimkien mal-faċilitajiet tal-ipproċessar tax-xama' u tat-tirqim tad-drappijiet tas-suf. Is-setgħa tal-awtogovernanza ta' Kaunas kienet kondiviża bejn tliet istituzzjonijiet ewlenin marbuta ma' xulxin: il-vaitas (is-sindku), il-maġistrat (12-il imħallef u 4 burgomastri), u l-hekk imsejħa Qorti tal-Bankijiet (12-il persuna). Kaunas bdiet tikseb importanza, peress li kienet tinsab f'salib it-toroq tar-rotot kummerċjali u port tax-xmara. Dak iż-żmien, Kaunas saret port u ċentru kummerċjali importanti mal-Punent tal-Ewropa, u għaldaqstant kompliet tikber. Fl-1441, Kaunas ingħaqdet mal-Lega Anseatika, u nfetaħ l-uffiċċju tal-merkanti Anseatiċi ta' Kontor – l-uniku wieħed fil-Gran Dukat tal-Litwanja.

Sas-seklu 16, Kaunas kellha wkoll skola pubblika u sptar u kienet waħda mill-iżjed bliet stabbiliti fil-pajjiż kollu. Barra minn hekk, fis-seklu 16, il-Gran Dukessa Bona Sforza kisbet il-jedd li l-Elderat ta' Kaunas isir proprjetà tad-dinastija Jagjellonjana; mill-1533 hija wettqet ir-Riforma ta' Volok.

L-aqwa żmien ekonomiku ta' Kaunas kien fl-aħħar tas-seklu 16 u fil-bidu tas-seklu 17, u dan wassal għall-kostruzzjoni ta' bosta binjiet tal-brikks fil-belt kollha. Fil-bidu tas-seklu 17, il-prosperità ta' Kaunas wasslet għall-bidu tal-kostruzzjoni tal-Ħajt ta' Kaunas, li xorta waħda ma tlestiex, minħabba raġunijiet ekonomiċi u minħabba gwerer li seħħew wara. Fl-1665, l-armata Russa attakkat il-belt diversi drabi, u fl-1701 il-belt ġiet okkupata mill-Armata Żvediża, matul il-Gwerra l-Kbira tat-Tramuntana. Il-pesta s-sewda nfirxet fl-inħawi fl-1657 u fl-1708, u qatlet bosta residenti. In-nirien qerdu partijiet mill-belt fl-1731 u fl-1732.

Fl-ewwel nofs tas-seklu 18, il-ħajt tat-Tramuntana u żewġ torrijiet tal-Kastell ta' Kaunas ikkrollaw, minħabba ħsara mġarrba mill-ilma tax-xmara, u dan wassal biex il-kastell jiġi abbandunat u mitluq. Sussegwentement, ġie stabbilit ħabs f'parti mill-kastell, f'nofs is-seklu 18. Fl-aħħar tas-seklu 18, il-kastell xi kultant intuża għal xi laqgħat tal-familji nobbli tal-Powiat ta' Kaunas.

Imperu Russu[immodifika | immodifika s-sors]

Wara t-tieliet u l-aħħar qsim tal-istat Pollakk-Litwan fl-1795, il-belt ittieħdet mill-Imperu Russu u saret parti mill-Governorat ta' Vilna. Matul l-invażjoni Franċiża tar-Russja fl-1812, l-Armata l-Kbira ta' Napuljun għaddiet minn Kaunas darbtejn, u qerditha d-darbtejn li huma. Fil-belt ta' Kaunas hemm forti fuq għolja magħrufa bħala l-Għolja ta' Napuljun.

Sabiex jiġi evitat l-aċċess faċli għall-belt u jiġu protetti l-fruntieri tal-Punent tar-Russja, inbniet il-Fortizza ta' Kovno li għadha viżibbli fil-belt attwali kollha.

Il-Governorat ta' Kovno, b'ċentru f'Kovno (Kaunas), ġie ffurmat fl-1843. Fl-1862 inbniet linja ferrovjarja li tikkollega l-Imperu Russu u l-Ġermanja Imperjali, u b'hekk Kaunas saret ċentru ferrovjarju sinifikanti b'waħda mill-ewwel mini ferrovjarji fl-imperu, li tlestiet fl-1861. Fl-1898 beda jitħaddem l-ewwel impjant tal-enerġija fil-Litwanja.

Wara li ma rnexxietx ir-Rewwixta ta' Jannar fl-1863 kontra l-Imperu Russu, l-awtorità ksarista ttrasferiet is-Seminarju Kattoliku ta' Varniai u istituzzjonijiet prominenti tal-isqof Motiejus Valančius u tad-djoċesi Samogizjana lejn Kaunas, fejn ingħataw l-eks Monasteru u Palazz Bernardin u l-Knisja ta' San Ġorġ Martri. Ftit nobbli magħżula biss kienu jitħallew jistudjaw fis-Seminarju, u l-unika eċċezzjoni kien l-iben ta' raħħal Antanas Baranauskas, li b'mod illegali rċieva d-dokumenti ta' nobbli mingħand Karolina Praniauskaitė. Huwa beda jagħti l-lekċers bil-lingwa Litwana, minflok bir-Russu, u influwenza ferm l-ispirtu ta' dawk li attendew is-Seminarju permezz tar-rakkonti tiegħu dwar il-Litwanja tal-qedem u speċjalment dwar it-tumbati funebri tal-ħamrija tagħha. Iktar 'il quddiem, bosta mill-istudenti tas-Seminarju kienu attivi fil-kuntrabbandu tal-kotba bil-Litwan; l-objettiv prinċipali tagħhom kienet ir-reżistenza kontra l-politiki tar-Russifikazzjoni. Is-Seminarju Spiritwali ta' Kaunas fl-aħħar mill-aħħar sar jitmexxa għalkollox bil-Litwan meta fl-1909 il-Professur Jonas Mačiulis-Maironis sar ir-rettur, u ssostitwixxa l-użu tal-Pollakk għat-tagħlim bl-użu tal-Litwan.

Qabel it-Tieni Gwerra Dinjija, Kaunas, bħal bosta bliet fil-Lvant tal-Ewropa, kellha popolazzjoni Lhudija sinifikanti. Skont iċ-ċensiment Russu tal-1897, b'kollox kien hemm 25,500 Lhudi, jiġifieri 35.3 % mill-popolazzjoni totali ta' 73,500 ruħ. Il-popolazzjoni ġiet irreġistrata kif ġej: 25.8 % Russi, 22.7 % Pollakki, 6.6 % Litwani. Din il-komunità stabbiliet bosta skejjel u sinagogi li kienu importanti għal sekli sħaħ għall-kultura u għan-negozju tal-belt.

Matul l-Irtirar il-Kbir tal-Armata tal-Imperu Russu fl-Ewwel Gwerra Dinjija, l-Għaxar Armata Ġermaniża ta' Paul von Hindenburg okkupat lil Kaunas f'Awwissu 1915.

Litwanja fil-perjodu bejn il-gwerer[immodifika | immodifika s-sors]

Wara li Vilnius ġiet okkupata mill-Armata l-Ħamra fl-1919, il-Gvern tar-Repubblika tal-Litwanja stabbilixxa l-bażi prinċipali tiegħu f'Kaunas matul il-Gwerer Litwani għall-Indipendenza. Iktar 'il quddiem, wara li l-belt kapitali, Vilnius, ġiet annessa mit-Tieni Repubblika Pollakka, Kaunas saret il-belt kapitali temporanja tal-Litwanja u baqgħet hekk sat-28 ta' Ottubru 1939, meta l-Armata l-Ħamra ċediet lil Vilnius lura lil-Litwanja wara l-invażjoni tagħha fil-Polonja. L-Assemblea tal-Kostitwenti tal-Litwanja ltaqgħet għall-ewwel darba f'Kaunas fil-15 ta' Mejju 1920. Għaddiet xi liġijiet importanti, b'mod partikolari dwar ir-riforma tal-artijiet u dwar il-munita nazzjonali, u adottat kostituzzjoni ġdida. Il-kolp ta' stat militari seħħ f'Kaunas fis-17 ta' Diċembru 1926. Inġenerali ġie organizzat mill-militar, speċjalment mill-Ġeneral Povilas Plechavičius, u rriżulta fis-sostituzzjoni tal-Gvern u tal-President Kazys Grinius eletti demokratikament, ma' Gvern awtoritarju nazzjonalist konservattiv immexxi minn Antanas Smetona. Ftit wara, it-tensjoni bejn Antanas Smetona u Augustinas Voldemaras, appoġġata mill-Assoċjazzjoni tal-Lupu tal-Ħadid, żdiedet fit-tentattiv li tinħataf l-awtorità. Wara li t-tentattiv ta' kolp ma rnexxiex f'Ġunju 1934, Voldemaras intefa' l-ħabs għal erba' snin u ngħata amnestija bil-kundizzjoni li jitlaq mill-pajjiż.

Matul il-perjodu ta' bejn il-gwerer, Kaunas ġiet imlaqqma Pariġi ż-Żgħira minħabba l-ħajja kulturali u akkademika rikka, il-moda, l-arkitettura tal-Art Deco, il-binjiet, l-għamara popolari, id-disinn intern tal-epoka u l-kultura mifruxa tal-kafetteriji bi stil arkitettoniku tar-Rinaxximent Nazzjonali Litwan. Il-belt kapitali temporanja u l-pajjiż innifsu wkoll kellhom standard ta' għajxien tal-Punent b'salarji pjuttost għoljin u bi prezzijiet baxxi. Dak iż-żmien, il-ħaddiema kkwalifikati hemmhekk kienu qed jaqilgħu pagi reali simili ħafna għall-ħaddiema fil-Ġermanja, fl-Italja, fl-Iżvizzera u fi Franza, il-pajjiż ukoll kellu żieda naturali kbira fil-popolazzjoni ta' 9.7 %, u l-produzzjoni industrijali tal-Litwanja żdiedet b'160 % mill-1913 sal-1940. Il-popolazzjoni ta' Kaunas żdiedet bi 8,6 darbiet matul il-perjodu ta' bejn il-gwerer minn ~18,000 resident għal ~154,000 resident.

Bejn il-Gwerer Dinjin, l-industrija tkattret f'Kaunas, li kienet l-ikbar belt fil-Litwanja dak iż-żmien. Taħt it-tmexxija tas-sindku Jonas Vileišis (1921–1931) Kaunas kibret malajr u ġiet immodernizzata b'mod estensiv. Ġew installati sistemi tal-ilma u tal-ilma mormi, li swew iktar minn 15-il miljun lita Litwana, il-belt tkabbret minn 18-il kilometru kwadru għal 40 kilometru kwadru (6.9 mili kwadri għal 15.4-il mil kwadru), inbnew iktar minn 2,500 binja, u nbnew tliet pontijiet moderni fuq ix-xmajjar Neris u Nemunas. It-toroq kollha tal-belt ġew pavimentati, it-trasport biż-żwiemel ġie sostitwit b'karozzi tal-linja moderni, ġew ippjanati u nbnew subborgi ġodda (b'mod partikolari l-kwartier ta' Žaliakalnis), u ġew stabbiliti parks u pjazez ġodda. Ġew stabbiliti l-pedamenti ta' sistema tas-sigurtà soċjali u nbnew tliet skejjel ġodda u diversi libreriji pubbliċi ġodda, inkluż il-librerija ta' Vincas Kudirka. Vileišis żamm bosta kuntatti fi bliet Ewropej oħra, u b'hekk, Kaunas kienet parteċipant attiv fil-ħajja urbana Ewropea.

Il-belt kienet ukoll ċentru partikolarment importanti għall-Forzi Armati Litwani. F'Jannar 1919, matul il-Gwerer Litwani għall-Indipendenza, ġiet stabbilita l-Iskola Militari ta' Kaunas u bdiet tħarreġ lis-suldati li f'qasir żmien bdew jintbagħtu fil-front biex isaħħu l-Forzi Armati Litwani. Parti mill-unità militari Litwana tal-vetturi armati ġiet ittrasferita lejn Žaliakalnis, u ġiet armata b'tankijiet avvanzati u ġodda fjamanti, fosthom ir-Renault FT, il-Vickers-Armstrong tal-1933 u l-Vickers-Armstrong tal-1936. F'Mejju 1919, il-Fabbrika Statali Litwana tal-Inġenji tal-Ajru ġiet stabbilita fi Freda għat-tiswija u għall-produzzjoni tal-inġenji tal-ajru militari għall-armata. Din ġiet immodernizzata ferm minn Antanas Gustaitis u bdiet tipproduċi inġenji tal-ajru militari ANBO Litwani. Bis-saħħa tad-dixxiplina u tar-regolarità eċċezzjonali, il-Forza tal-Ajru Litwana kienet ta' eżempju għal unitajiet militari oħra. L-ANBO 41 kienet minn ta' quddiem ferm bħala inġenji tal-ajru barranin ta' rikonjizzjoni bl-aqwa karatteristiċi strutturali ta' dak iż-żmien, u speċjalment bl-aqwa veloċità u rata ta' tlugħ.

Dak iż-żmien, Kaunas kellha popolazzjoni Lhudija ta' 35,000–40,000 ruħ, madwar kwart il-popolazzjoni totali tal-belt. Il-Lhud kienu jokkupaw il-biċċa l-kbira tas-setturi kummerċjali, artiġjanali u professjonali tal-belt. Kaunas kienet ċentru tat-tagħlim Lhudi, u l-yeshiva fi Slobodka (Vilijampolė) kienet waħda mill-istituzzjonijiet l-iktar prestiġjużi tat-tagħlim Lhudi avvanzat fl-Ewropa. Kaunas kellha kultura Lhudija rikka u varjata. Kien hemm kważi 100 organizzazzjoni Lhudija, 40 sinagoga, bosta skejjel bil-Yiddish, 4 skejjel sekondarji bl-Ebrajk, sptar Lhudi, u għexieren ta' negozji b'sjieda Lhudija. Kienet ukoll ċentru Żionista importanti.

Inizjalment qabel it-Tieni Gwerra Dinjija, il-Litwanja ddikjarat in-newtralità. Madankollu, fis-7 ta' Ottubru 1939, id-delegazzjoni Litwana telqet lejn Moska, fejn iktar 'il quddiem kellha tiffirma t-Trattat ta' Assistenza Reċiproka bejn is-Sovjetiċi u l-Litwani minħabba sitwazzjoni mhux favorevoli. It-trattat wassal għal ħames bażijiet militari Sovjetiċi b'20,000 suldat stabbiliti fil-Litwanja kollha bħala skambju għall-belt kapitali storika tal-Litwanja, Vilnius. Skont il-Ministru Litwan għad-Difiża Nazzjonali Kazys Musteikis, il-Ministru Litwan għall-Affarijiet Barranin Juozas Urbšys inizjalment qal li l-Litwani rrifjutaw ir-Reġjun ta' Vilnius kif ukoll il-gwarniġjoni Russi, iżda nervuż, Joseph Stalin wieġeb, "Sew jekk tieħdu Vilnius u sew jekk le, il-gwarniġjoni Russi xorta waħda se jidħlu fil-Litwanja". Huwa informa wkoll lil Juozas Urbšys dwar il-protokolli sigrieti bejn is-Sovjetiċi u l-Ġermaniżi u wrieh il-mapep tal-influwenza li kellu. Tnejn mill-bażijiet militari b'eluf ta' suldati Sovjetiċi ġew stabbiliti qrib Kaunas f'Prienai u f'Gaižiūnai. Minkejja l-ksib mill-ġdid tal-belt kapitali storika, il-Presidenza u l-Gvern baqgħu f'Kaunas.

Fl-14 ta' Ġunju 1940, eżatt qabel nofsillejl, saret l-aħħar laqgħa tal-gvern Litwan f'Kaunas. Matulha, ġie diskuss l-ultimatum ippreżentat mill-Unjoni Sovjetika. Il-President Antanas Smetona ċaħad kategorikament li jaċċetta l-biċċa l-kbira tat-talbiet tal-ultimatum, argumenta favur ir-reżistenza militari u ġie appoġġat minn Kazys Musteikis, Konstantinas Šakenis u Kazimieras Jokantas. Madankollu, il-Kmandant tal-Forzi Armati Vincas Vitkauskas, il-Ġeneral tad-Diviżjoni Stasys Raštikis, Kazys Bizauskas, Antanas Merkys u l-biċċa l-kbira tal-membri tal-gvern Litwan iddeċidew li ma kienx hemm tama, speċjalment is-suldati Sovjetiċi li kienu ġew skjerati fl-imgħoddi, u b'hekk aċċettaw l-ultimatum. Dak il-lejl qabel ma uffiċjalment ġie aċċettat l-ultimatum, il-forzi Sovjetiċi ġustizzjaw il-gwardja tal-fruntieri Litwan Aleksandras Barauskas qrib il-fruntiera mar-Repubblika Sovjetika tal-Belarussja. Filgħodu, il-Gvern Litwan irriżenja, u l-President telaq mill-pajjiż biex jevita d-destin tal-pupazzi Sovjetiċi u bit-tama li jifforma gvern fl-eżilju. F'qasir żmien, l-Armata l-Ħamra invadiet il-Litwanja mill-fruntiera bejn il-Litwanja u l-Belarussja, b'iktar minn 200,000 suldat u ħadet il-kontroll tal-iżjed bliet importanti, inkluż Kaunas fejn kienu jirresjedu l-kapijiet tal-istat. Il-Forzi Armati Litwani ngħataw l-ordni biex ma jirreżistux, u l-Forza tal-Ajru Litwana baqgħet fuq l-art. Dak iż-żmien, il-Forzi Armati Litwani kellhom 26,084 suldat (li minnhom 1,728 kienu fizzjali) u 2,031 ħaddiem taċ-ċivil. L-Unjoni Litwana tas-Suldati bis-Snieter, li kienet subordinata għall-kmandant tal-armata, kellha iktar minn 62,000 membru, li minnhom madwar 70 % kienu bdiewa u ħaddiema agrikoli.

Wara l-okkupazzjoni, is-Sovjetiċi wettqu azzjonijiet brutali minnufih kontra l-uffiċjali għoljin tal-istat. It-tnejn li kienu fil-mira tal-ultimatum, il-Ministru tal-Intern Kazys Skučas u d-Direttur tad-Dipartiment tas-Sigurtà tal-Istat tal-Litwanja Augustinas Povilaitis, ġew ittrasportati lejn Moska u iktar 'il quddiem ġew ġustizzjati. Antanas Gustaitis, Kazys Bizauskas, Vytautas Petrulis, Kazimieras Jokantas, Jonas Masiliūnas u Antanas Tamošaitis ukoll iffaċċjaw dak id-destin, u l-President Aleksandras Stulginskis, Juozas Urbšys, Leonas Bistras, Antanas Merkys, Pranas Dovydaitis, Petras Klimas, Donatas Malinauskas u eluf oħra ġew deportati. Stasys Raštikis, ipperswadut minn martu, b'mod sigriet qasam il-fruntiera Ġermaniża. Wara li saru jafu b'dan, l-NKVD bdew azzjoni ta' terrur kontra l-familja ta' Raštikis. Martu ġiet isseparata minn binthom ta' sena u ġiet interrogata b'mod brutali fil-Ħabs ta' Kaunas, u missieru xiħ Bernardas Raštikis, it-tliet ulied bniet, iż-żewġ aħwa subien u oħtu ġew deportati lejn is-Siberja. Is-suldati, il-fizzjali, l-uffiċjali għoljin u l-ġenerali tal-Armata Litwana u l-membri tal-LRU, li kienu meqjusa bħala theddida għall-okkupanti, malajr ġew arrestati, interrogati, deportati lejn kampijiet ta' konċentrament jew ġustizzjati, u b'hekk bosta, fit-tentattiv li jaħarbu dak id-destin, ingħaqdu mal-forzi partiġjani Litwani. L-armata stess inizjalment saret magħrufa bħala l-Armata Popolari Litwana iżda iktar 'il quddiem ġiet organizzata mill-ġdid fid-29 Korp tas-Suldati bis-Snieter tal-Unjoni Sovjetika.

Okkupazzjoni Sovjetika u r-Rewwixta ta' Ġunju[immodifika | immodifika s-sors]

F'Ġunju 1940, l-Unjoni Sovjetika okkupat u annettiet il-Litwanja f'konformità mal-Patt ta' Molotov–Ribbentrop. Vladimir Dekanozov, emissarju Sovjetiku minn Moska, kiseb poter effettiv fil-Litwanja. Ftit wara, fis-17 ta' Ġunju 1940, ġie ffurmat il-Gvern Popolari pupazz tal-Litwanja, li b'mod konsistenti qered is-soċjetà u l-istituzzjonijiet politiċi Litwani u witta t-triq biex jiġi stabbilit il-Partit Komunista. Fl-1 ta' Lulju, sabiex tiġi stabbilita l-leġittimità tal-gvern u jitfasslu l-pjanijiet tal-"adeżjoni legali tal-Litwanja fl-Unjoni Sovjetika", is-Seimas tal-Litwanja ġie xolt, u tħabbru l-elezzjonijiet għas-Sejmas Popolari pupazz. L-elezzjonijiet ikkontrollati (il-passaporti kellhom l-impronti) u ffalsifikati tas-Seimas Popolari ntrebħu mill-Unjoni Popolari tal-Laburisti Litwani, li obdiet il-proposta tal-okkupanti li "titlob" lill-awtoritajiet Sovjetiċi biex il-Litwanja tidħol fl-Unjoni Sovjetika.

Wara l-okkupazzjoni, is-Servizz Diplomatiku Litwana ma rrikonoxxiex l-awtorità tal-okkupanti l-ġodda u beda kampanja diplomatika ta' liberazzjoni tal-Litwanja. Fl-1941, Kazys Škirpa, Leonas Prapuolenis, Juozas Ambrazevičius u l-partitarji tagħhom, inkluż l-eks Kmandant tal-Armata Litwana, il-Ġeneral Stasys Raštikis, li l-familja kollha tiegħu kienet ġiet deportata lejn is-Siberja, bdew jorganizzaw rewwixta. Wara li rrealizzaw x'kienet ir-realtà tat-tmexxija Sovjetika repressiva u brutali, kmieni filgħodu tat-22 ta' Ġunju 1941 (l-ewwel jum meta l-Ġermanja Nażista attakkat lill-Unjoni Sovjetika), il-Litwani bdew ir-Rewwixta ta' Ġunju, li ġiet organizzata mill-Front Attivist Litwan, f'Kaunas, fejn kienu kkonċentrati l-forzi prinċipali tiegħu. F'qasir żmien ir-rewwixta nfirxet lejn Vilnius u lokalitajiet oħra. L-għan ewlieni tagħha ma kinitx il-ġlieda kontra s-Sovjetiċi iżda s-sigurtà interna tal-belt (organizzazzjonijiet, istituzzjonijiet u impriżi siguri) u d-dikjarazzjoni tal-indipendenza. Sa filgħaxija tat-22 ta' Ġunju, il-Litwani kellhom il-kontroll tal-Palazz Presidenzjali, tal-uffiċċju postali, tat-telefon u tat-telegrafu, kif ukoll tar-radju. Il-kontroll ta' Vilnius u tal-biċċa l-kbira tat-territorju Litwan ftit wara ttieħed ukoll mir-ribelli.

Diversi diviżjonijiet tal-Armata l-Ħamra stazzjonati madwar Kaunas, inkluż l-Ewwel Diviżjoni NKVD brutali tal-artillerija, responsabbli għad-deportazzjoni ta' Ġunju, u l-kmandanti pupazzi tar-reġim tar-Repubblika Soċjalista Sovjetika Litwana ġew imġiegħla jaħarbu fir-Repubblika Soċjalista Sovjetika Latvjana permezz tax-xmara Daugava. Il-kmandanat tal-188 Diviżjoni tas-Suldati bis-Snieter tal-Armata l-Ħamra, il-Kurunell Piotr Ivanov irrapporta lill-11-il Diviżjoni tal-Persunal tal-Armata li matul l-irtirar tad-diviżjoni tiegħu minn Kaunas "kontrorivoluzzjonarji lokali mix-xelters sparaw apposta fuq l-Armata l-Ħamra, u l-istakkamenti ġarrbu bosta mwiet fost is-suldati u tilfu ħafna tagħmir militari". Fil-Litwanja nqatlu madwar 5,000 okkupant.

Fit-23 ta' Ġunju 1941 fid-9:28 ta' filgħodu, indaqq it-Tautiška giesmė, l-innu nazzjonali tal-Litwanja, fuq ir-radju f'Kaunas. Bosta nies semgħu l-innu nazzjonali Litwan bid-dmugħ f'għajnejhom. Permezz tax-xandara tar-radju ta' Kaunas, il-Litwanja saret taf li kien hemm ribelljoni fil-pajjiż, li r-ribelli ħadu l-kontroll ta' Kaunas, u l-Proklamazzjoni tal-Indipendenza mill-Ġdid tal-Litwanja u l-lista tal-Gvern Proviżorju tħabbru minn Leonas Prapuolenis. Il-messaġġ ġie ripetut bosta drabi b'lingwi differenti. Il-Gvern Proviżorju ttama li l-Ġermanja Nażista kienet se terġa' tistabbilixxi l-indipendenza Litwana jew mill-inqas tippermetti xi livell ta' awtonomija (simili għar-Repubblika Slovakka), kien qed ifittex il-protezzjoni taċ-ċittadini tiegħu u ma appoġġax il-politika Nażista tal-Olokawst. Madankollu, il-Gvern Proviżorju ma għamilx wisq biex itemm il-vjolenza kontra l-Lhud mħeġġa min-Nażisti u mit-tmexxija anti-Semita tal-Front Attivist Litwan.

Il-Ministru għad-Difiża Nazzjonali, il-Ġeneral Stasys Raštikis iltaqa' personalment mal-ġenerali tal-Wehrmacht biex jiddiskutu s-sitwazzjoni. Huwa pprova jitlob lill-Kmandant Ġenerali fil-Post tal-Gwerra f'Kaunas Oswald Pohl u lill-Ġeneral Rappreżentattiv tal-Kmand Militari Karl von Roques biex jeħilsu lil-Lhud, iżda huma wieġbu li l-Gestapo kien qed jindirizza dawk il-kwistjonijiet u li huma ma setgħu jagħmlu xejn. Barra minn hekk, fil-bidu tal-okkupazzjoni, il-Prim Ministru tal-Gvern Proviżorju tal-Litwanja, Juozas Ambrazevičius, organizza laqgħa li fiha l-Ministri pparteċipaw flimkien mal-eks President Kazys Grinius, mal-Isqof Vincentas Brizgys u ma' oħrajn. Il-Ministri ilmentaw kontra l-atroċitajiet li kienu qed isiru kontra l-Lhud iżda taw il-parir biss li "minkejja l-miżuri kollha li jridu jittieħdu kontra l-Lhud minħabba l-attività Komunista tagħhom u l-ħsara li wettqu kontra l-Armata Ġermaniża, il-partiġjani u l-individwi misshom jevitaw li l-Lhud jiġu ġustizzjati fil-pubbliku". Skont l-istoriku Litwan-Amerikan tal-Olokawst Saulius Sužiedėlis, "xejn minn dan ma sarraf f'ċanfira pubblika li waħedha setgħet ipperswadiet mill-inqas lil uħud mil-Litwani voluntiera jew li ntbagħtu biex jipparteċipaw fil-qtil biex forsi jibdlu għemilhom". Il-battaljuni tal-pulizija Litwana ffurmati mill-Gvern Proviżorju eventwalment inkitbu min-Nażisti biex jgħinu fit-twettiq tal-Olokawst.

Fl-ewwel ħarġa tal-ġurnal Į laisvę (Lejn il-Ħelsien), ġiet ippubblikata d-Dikjarazzjoni tal-Indipendenza mill-Ġdid, li qabel kienet tħabbret fuq ir-radju. Iddikjarat, bil-firem, li: "Il-Gvern Proviżorju stabbilit tal-Litwanja l-ġdida jiddikjara mill-ġdid l-Istat Ħieles u Indipendenti tal-Litwanja. L-istat Litwan żagħżugħ b'entużjażmu jwiegħed li jikkontribwixxi favur l-organizzazzjoni ta' Ewropa fuq bażi ġdida quddiem il-kuxjenza innoċenti tad-dinja kollha. In-Nazzjon Litwan, mifni mit-terrur tal-Bolxeviki brutali, iddeċieda li jibni l-futur tiegħu abbażi tal-għaqda nazzjonali u l-ġustizzja soċjali".

Fl-24 ta' Ġunju 1941, l-unitajiet bit-tankijiet tal-gwerra tal-Armata l-Ħamra f'Jonava ġew ordnati jerġgħu jieħdu lil Kaunas taħt il-kontroll tagħhom. Ir-ribelli talbu l-assistenza mill-Ġermaniżi permezz tar-radju. L-unitajiet ġew ibbumbardjati mil-Luftwaffe u ma rnexxilhomx jaslu sal-belt. Din kienet l-ewwel azzjoni kkoordinata bejn il-Litwani u l-Ġermaniżi. L-ewwel scouts Ġermaniżi, il-Logutenent Flohret u erba' uffiċjali privati, daħlu f'Kaunas fl-24 ta' Ġunju u sabu li kienet f'idejn amikevoli. L-għada, il-forzi ewlenin immarċjaw fil-belt kważi daqslikieku kienu qed jagħmlu xi parata.

Okkupazzjoni Nażista[immodifika | immodifika s-sors]

Fis-26 ta' Ġunju 1941, l-Oberkommando der Wehrmacht Ġermaniż ordna lill-gruppi ribelli biex jerħu l-armi u jxolju ruħhom. Jumejn wara l-gwardji u l-uffiċjali Litwani tneħħew ukoll. Diġà f'Lulju, f'taħdita, l-aġent tal-Gestapo Nażist ta' Tilsit Heinz Gräfe ddikjara b'mod ċar lil Stasys Raštikis li l-Gvern Proviżorju kien ġie ffurmat mingħajr l-għarfien tal-Ġermaniżi. Tali aġir, għalkemm ma kien hemm xejn personali kontra xi individwi, ma kienx aċċettabbli għall-Ġermaniżi. B'hekk il-Gvern Proviżorju attwali kellhu jiġi ttrasformat f'Kumitat jew f'Kunsill Nazzjonali taħt l-awtorità militari Ġermaniża. Il-Ġermaniżi Nażisti ma rrikonoxxewx il-Gvern Proviżorju, iżda ma ħadux azzjoni biex ixoljuh. Il-Gvern Proviżorju, għalkemm ma qabilx li jibqa' jkun strument tal-okkupanti Ġermaniżi, xolja ruħu fil-5 ta' Awwissu 1941, wara l-iffirmar ta' protesta kontra l-azzjoni tal-Ġermaniżi biex jiġu sospiżi l-poteri tal-Gvern Litwan. Imbagħad il-Membri tal-Gvern Proviżorju marru bħala korp fil-Ġnien tal-Vytautas, il-Mużew tal-Gwerra l-Kbira, fejn iddedikaw girlanda quddiem il-Qabar tas-Suldat Mhux Magħruf fil-preżenza ta' udjenza numeruża. Is-Sicherheitsdienst ikkonfiskaw ir-ritratti taċ-ċerimonja tat-tqegħid tal-girlanda, peress li kienu tal-fehma li setgħet tkun perikoluża għall-politika tal-okkupazzjoni Ġermaniża fil-Litwanja.

Fis-17 ta' Lulju 1941 ġiet stabbilita l-amministrazzjoni ċivili Ġermaniża. Il-poteri tal-gvern ittieħdu f'idejn l-okkupanti l-ġodda. Il-Ġermanja Nażista stabbiliet ir-Reichskommissariat Ostland fl-Istati Baltiċi u fil-biċċa l-kbira tal-Belarussja, u ċ-ċentru amministrattiv għal-Litwanja (Generalbezirk Litauen) kien f'Kaunas, immexxi mill-Kummissarju-Ġeneral Adrian von Renteln.

Komunità Lhudija ta' Kaunas[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Lhud bdew jinsedjaw Kaunas fit-tieni nofs tas-seklu 17. Ma kinux jitħallew jgħixu fil-belt, għalhekk il-biċċa l-kbira baqgħu fl-insedjament ta' Vilijampolė max-xatt tal-lemin tax-xmara Neris. Il-ħajja tal-Lhud f'Kaunas ġiet imxekkla għall-ewwel darba meta l-Unjoni Sovjetika okkupat il-Litwanja f'Ġunju 1940. Flimkien mal-okkupazzjoni saru arresti, konfiski u l-eliminazzjoni tal-istituzzjonijiet ħielsa kollha. L-organizzazzjonijiet tal-komunità Lhudija għebu kważi mil-lejl għan-nhar. L-awtoritajiet Sovjetiċi kkonfiskaw il-proprjetà ta' bosta Lhud, filwaqt li mijiet ta' Lhud ġew eżiljati lejn is-Siberja.

Meta faqqgħet it-Tieni Gwerra Dinjija, kien hemm 30,000 Lhudi jgħixu f'Kaunas, jiġifieri madwar 25 % tal-popolazzjoni tal-belt. Meta l-Unjoni Sovjetika ħadet il-kontroll tal-Litwanja fl-1940, xi residenti Olandiżi Lhud fil-Litwanja ppruvaw jiksbu viża mingħand il-konslu Olandiż Jan Zwartendijk biex jaħarbu lejn l-Indji tal-Punent Olandiżi. Zwartendijk qabel li jgħinhom u l-Lhud li ħarbu mill-Polonja okkupata mill-Ġermaniżi fittxew l-assistenza tiegħu wkoll. Fi ftit jiem, bl-għajnuna ta' xi wħud, Zwartendijk ipproduċa iktar minn 2,200 viża għal-Lhud biex jaħarbu lejn Curaçao. Imbagħad ir-refuġjati talbu l-għajnuna mingħand il-konslu Ġappuniż Chiune Sugihara, li tahom viża ta' tranżitu mill-Unjoni Sovjetika lejn il-Ġappun, kontra n-nuqqas ta' approvazzjoni tal-gvern tiegħu stess. B'hekk, bosta refuġjati ngħataw l-opportunità jitilqu mil-Litwanja lejn il-Lvant Imbiegħed Russu permezz tal-Linja Ferrovjarja Trans-Siberjana. Il-Lhud li ħarbu kienu refuġjati mill-Punent tal-Polonja okkupata mill-Ġermaniżi u mil-Lvant tal-Polonja okkupata mis-Sovjetiċi, kif ukoll residenti ta' Kaunas u ta' territorji Litwani oħra. Id-Dar ta' Sugihara, fejn qabel kien qed joħroġ il-viżi ta' tranżitu, attwalment hija mużew u ċ-Ċentru għall-Istudji Asjatiċi tal-Università ta' Vytautas Magnus.

Wara l-invażjoni tal-Unjoni Sovjetika min-naħa ta' Hitler fit-22 ta' Ġunju 1941, il-qawwiet Sovjetiċi ħarbu minn Kaunas. Kemm qabel kif ukoll matul l-okkupazzjoni Ġermaniża li bdiet fil-25 ta' Ġunju, l-anti-Komunisti, imħeġġa mit-tmexxija anti-Semita tal-Front Attivist Litwan (FAL) ibbażat f'Berlin, bdew jattakkaw lil-Lhud, u jagħtuhom il-ħtija tar-repressjonijiet Sovjetiċi, speċjalment tul it-toroq ta' Jurbarko u Kriščiukaičio. Is-saġġ bl-għamla ta' manifest tal-FAL "L-Attivisti Għal Xiex Qed Jiġġieldu?" jiddikjara: "Il-Front Attivist Litwan, bl-istabbiliment mill-ġdid tal-Litwanja l-ġdida, huwa ddeterminat li jwettaq tisfija immedjata u fundamentali tan-nazzjon Litwan u tat-territorju tiegħu mil-Lhud ...". L-awtoritajiet Nażisti ħadu vantaġġ mill-Battaljuni TDA Litwani u stabbilew kamp ta' konċentrament fis-Seba' Forti, wieħed mill-għaxar fortijiet storiċi tal-belt, u 4,000 Lhudi ġew miġbura u maqtula hemmhekk. Il-pogrom ta' Kaunas kien massakru tal-Lhud li kienu jgħixu f'Kaunas li seħħ fil-25–29 ta' Ġunju 1941; l-ewwel jiem tal-Operazzjoni Barbarossa u tal-okkupazzjoni Nażista tal-Litwanja. Qabel il-kostruzzjoni tal-mużew tad-Disa' Forti fis-sit, l-arkeologi sabu qabar tal-massa u l-oġġetti personali tal-vittmi Lhud. Id-Disa' Forti ġiet rinnovata f'mafkar tal-gwerer u huwa s-sit fejn inqatlu kważi 50,000 Litwan matul l-okkupazzjoni Nażista. Minn dawn l-imwiet, iktar minn 30,000 kienu Lhud.

Amministrazzjoni Sovjetika[immodifika | immodifika s-sors]

Mill-1944, l-Armata l-Ħamra bdiet l-offensivi li eventwalment wasslu għall-konkwista mill-ġdid tat-tliet Stati Baltiċi. Kaunas inħatfet fl-1 ta' Awwissu 1944 u dan wassal għat-tkomplija tar-repressjonijiet Sovjetiċi. Kaunas reġgħet saret iċ-ċentru ewlieni tar-reżistenza kontra l-Unjoni Sovjetika. Mill-bidu nett tal-gwerra tal-partiġjani Litwani, l-iżjed distretti partiġjani importanti kienu bbażati madwar Kaunas. Għalhekk il-ġlied intemm għall-ħabta tal-1953, l-oppożizzjoni Litwana għat-tmexxija Sovjetika ma ntemmitx. Fl-1956 in-nies fir-reġjun ta' Kaunas appoġġaw ir-rewwixti fl-Ungerija permezz ta' rvellijiet.

F'Jum l-Erwieħ Kollha fl-1956, f'Kaunas seħħet l-ewwel protesta pubblika kontra s-Sovjetiċi: iċ-ċittadini xegħlu xemgħat fiċ-ċimiterju militari ta' Kaunas u kantaw kanzunetti nazzjonali, u dan wassal għal taqbid mal-Militsiya.

Fl-14 ta' Mejju 1972, Romas Kalanta ta' 19-il sena, ipproklama l-"Ħelsien għal-Litwanja!", u ta n-nar lilu nnifsu fil-ġnien tat-Teatru Mużikali, wara li għamel diskors kontra t-tkasbir Sovjetiku tad-drittijiet nazzjonali u reliġjużi. Dan wassal għal irvell politiku, li ġie mrażżan bil-forza mill-KGB u mill-Militsiya. Wassal ukoll għal forom ġodda ta' reżistenza: ir-reżistenza passiva fil-Litwanja kollha. L-oppressjoni kontinwa tal-Knisja Kattolika u r-reżistenza tagħha kkawżaw il-ħruġ tal-Kronaka tal-Knisja Kattolika fil-Litwanja. F'konfoffa sħiħa, il-patri Kattoliku Sigitas Tamkevičius (issa l-Arċisqof Metropolitan ta' Kaunas) implimenta din l-idea u l-ewwel ħarġa ġiet ippubblikata fid-distrett ta' Alytus fid-19 ta' Marzu 1972. Il-Kronaka bdiet fażi ġdida ta' reżistenza fil-ħajja tal-Knisja Kattolika Litwana u fil-ġlieda tal-Litwanja kollha kontra l-okkupazzjoni, billi jikxfu lid-dinja kollha t-tkasbir tad-drittijiet tal-bniedem u tal-libertajiet fil-Litwanja għal kważi żewġ deċennji.

Fl-1 ta' Novembru 1987, protesta mhux sanzjonat seħħet qrib il-Katidral-Bażilika ta' Kaunas, fejn in-nies inġabru biex ifakkru l-125 anniversarju ta' għeluq snin il-poeta Litwan famuż Maironis. Fl-10 ta' Ġunju 1988, il-grupp li ta bidu lill-moviment ta' Sąjūdis li ġie ffurmat f'Kaunas. Fid-9 ta' Ottubru 1988, il-Bandiera tal-Litwanja ġiet olzata fuq it-torri tal-Mużew Militari. F'Kaunas, kif ukol f'Vilnius, seħħew kważi dimostrazzjonijiet kostanti, filwaqt li l-Litwani bdew proċess fejn bdew jiskopru lilhom infushom. Il-katavri tal-Litwani li mietu fl-eżilju fis-Siberja nġabu lura lejn il-Litwanja għad-dfin mill-ġdid, u l-anniversarji tad-deportazzjonijiet kif ukoll dati importanti fl-istorja Litwana bdew jiġu mfakkra permezz ta' diskorsi u dimostrazzjonijiet.

Fis-16 ta' Frar 1989, il-Kardinal Vincentas Sladkevičius, għall-ewwel darba, sejjaħ għall-indipendenza tal-Litwanja fl-omelija tiegħu fil-Katidral ta' Kaunas. Wara l-quddiesa, 200,000 persuna nġabru fiċ-ċentru ta' Kaunas biex jipparteċipaw fiċ-ċerimonja fejn monument ġdid ġie ddedikat lill-ħelsien minflok il-monument li kien twaqqa' mill-awtoritajiet Sovjetiċi wara t-Tieni Gwerra Dinjija.

Indipendenza mill-ġdid[immodifika | immodifika s-sors]

Wara t-Tieni Gwerra Dinjija, Kaunas saret il-belt industrijali prinċipali tal-Litwanja; kienet tipproduċi kważi kwart tal-output industrijali tal-pajjiż.

Wara li fl-1990 ġiet ipproklamata l-indipendenza Litwana, it-tentattivi Sovjetiċi ta' trażżin tar-ribelljoni ffukaw fuq l-Istazzjon tar-Radju ta' Sitkūnai. Dan ġie difiż miċ-ċittadini ta' Kaunas. Il-Papa Ġwanni Pawlu II iċċelebra l-quddiesa għall-fidili tal-Arċidjoċesi ta' Kaunas fil-Katidral-Bażilika ta' Kaunas u organizza laqgħa maż-żgħażagħ tal-Litwanja fl-Istadium ta' S. Darius u S. Girėnas, matul iż-żjara tiegħu fil-Litwanja fl-1993. Iċ-ċittadini mwielda f'Kaunas Vytautas Landsbergis u Valdas Adamkus saru Kapijiet tal-Istat fl-1990, u rispettivament fl-1998 u fl-2004. Mill-indipendenza mill-ġdid, diversi kollegamenti tat-trasport bl-ajru u bit-triq mal-Punent tal-Ewropa ttejbu b'mod sostanzjali u b'hekk Kaunas saret iktar faċilment aċċessibbli għat-turisti barranin.

Kaunas hija famuża għall-klabb tal-basketball tagħha, Žalgiris, li ġie stabbilit fl-1944 u kien waħda mill-iżjed espressjonijiet popolari mhux vjolenti ta' reżistenza waqt it-taqbida ma' CSKA Moska. Fl-2011 inbniet l-ikbar arena interna fl-Istati Baltiċi u ġiet imsemmija bħala l-Arena ta' Žalgiris. Kaunas ospitat il-finali tal-Kampjonat Ewropew tal-Basketball tal-2011.

F'Marzu 2015, il-binjiet ta' Kaunas tal-perjodu ta' bejn il-gwerer ingħataw iċ-Ċertifikat tal-Wirt Ewropew.

Fid-29 ta' Marzu 2017, Kaunas ġiet ikkonfermata bħala Kapitali Ewropea tal-Kultura għall-2022.

Fit-28 ta' Settembru 2017, ir-rebbieħ tal-kompetizzjoni arkitettonika taċ-Ċentru tal-Kunċerti ta' M. K. Čiurlionis tħabbar u ċ-ċentru kellu jitlesta sal-2022, qrib il-Pont il-Kbir ta' Vytautas.

Sit ta' Wirt Dinji[immodifika | immodifika s-sors]

Fit-18 ta' Settembru 2023, l-arkitettura moderna tal-perjodu ta' bejn il-gwerer f'Kaunas ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO bit-titlu "Kaunas Modernista: Arkitettura Ottimista, 1919-1939".^[2]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".^[2]

Ġeografija[immodifika | immodifika s-sors]

Il-belt tkopri 15,700 ettaru. Il-parks, l-għelieqi bis-siġar tal-frott, il-ġonna, ir-riżervi naturali u r-raba' agrikolu jkopru 8,329 ettaru. Il-belt hija simili għall-kumplament tal-pajjiż u tinsab fuq art baxxa.

It-territorju ta' Kaunas jinsab madwar il-belt kapitali ta' Wilno jew Vilnius flimkien mat-territorji ta' ħames irħula iżgħar — Panevėžys, Daugavpils, Maladzyechna, Lida u Grodno.

Diviżjonijiet amministrattivi[immodifika | immodifika s-sors]

Kaunas hija maqsuma fid-diviżjonijiet (elderati) li ġejjin:

Diviżjoni	Erja	Popolazzjoni (2021)	Densità tal-popolazzjoni (kull km²)
Aleksotas	24 km² (5,930.53 akru; 9.27 mili kwadri)	21,390	890
Centras	4.6 km² (1,136.68 akru; 1.78 mil kwadru)	14,356	3,100
Dainava	5.3 km² (1,309.66 akri; 2.05 mili kwadri)	53,053	10,000
Eiguliai	14.5 km² (3,583.03 akru; 5.60 mili kwadri)	39,371	2,700
Gričiupis	3.8 km² (939.00 akru; 1.47 mil kwadru)	23,894	6,300
Panemunė	24.8 km² (6,128.21 akru; 9.58 mili kwadri)	14,888	600
Petrašiūnai	28.5 km² (7,042.50 akru; 11-il mil kwadru)	12,835	450
Šančiai	7.4 km² (1,828.58 akru; 2.86 mili kwadri)	18,954	2,600
Šilainiai	25.3 km² (6,251.77 akru; 9.77 mili kwadri)	55,125	2,200
Vilijampolė	14.4 km² (3,558.32 akru; 5.56 mili kwadri)	23,687	1,600
Žaliakalnis	7.4 km² (1,828.58 akru; 2.86 mili kwadri)	21,200	2,900

Klima[immodifika | immodifika s-sors]

Kaunas għandha klima kontinentali umduża (Dfb skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen) b'temperatura annwali medja ta' madwar 7 °C (45 °F).

Minkejja l-pożizzjoni tagħha fit-Tramuntana, il-klima ta' Kaunas hija relattivament miti meta mqabbla ma' postijiet oħra f'latitudnijiet simili, l-iktar minħabba l-Baħar Baltiku. Minħabba l-latitudni tagħha, Kaunas ikollha 17-il siegħa ta' dawl binhar f'nofs is-sajf iżda madwar 7 sigħat biss f'nofs ix-xitwa. Il-Foresta ta' Kazlų Rūda, fil-Punent ta' Kaunas, toħloq mikroklima madwar il-belt, li tirregola l-umdità u t-temperatura tal-arja, u tilqalha mill-irjieħ qawwijin mill-Punent.

Is-sjuf f'Kaunas ikunu sħan u pjaċevoli b'temperaturi għoljin medji binhar ta' 21–22 °C (70–72 °F) u b'temperaturi baxxi medji ta' madwar 12 °C (54 °F), iżda t-temperatura jaf tlaħħaq it-30 °C (86 °F) f'xi jiem. Ix-xtiewi jkunu relattivament kesħin, u xi kultant bil-borra, b'temperaturi medja li jvarjaw bejn −8 u 0 °C (18 u 32 °F), u qajla jinżlu taħt −15 °C (5 °F). Ġeneralment ir-rebbiegħa u l-ħarifa jkunu miti sa friski.

Data klimatika għal Kaunas (temp. normali tal-1991–2020, temp. estremi mill-1901 sal-preżent)
Xahar	Jan	Fra	Mar	Apr	Mej	Ġun	Lul	Aww	Set	Ott	Nov	Diċ	Sena
Temp. għolja rekord f'°C (°F)	11.7 (53.1)	14.8 (58.6)	20.2 (68.4)	28.6 (83.5)	31.4 (88.5)	32.9 (91.2)	34.9 (94.8)	35.3 (95.5)	33.3 (91.9)	23.9 (75.0)	16.7 (62.1)	11.1 (52.0)	35.3 (95.5)
Temp. għolja medja f'°C (°F)	5.8 (42.4)	6.3 (43.3)	12.8 (55.0)	22.5 (72.5)	26.5 (79.7)	28.2 (82.8)	30.7 (87.3)	30.5 (86.9)	25.3 (77.5)	18.3 (64.9)	11.4 (52.5)	6.7 (44.1)	32.0 (89.6)
Temp. medja ta' kuljum f'°C (°F)	−5.4 (22.3)	−5.2 (22.6)	−2.2 (28.0)	2.7 (36.9)	7.3 (45.1)	10.9 (51.6)	13.3 (55.9)	12.6 (54.7)	8.7 (47.7)	4.1 (39.4)	0.6 (33.1)	−3.1 (26.4)	3.8 (38.8)
Temp. baxxa medja f'°C (°F)	−18.2 (−0.8)	−16.2 (2.8)	−9.9 (14.2)	−3.4 (25.9)	0.6 (33.1)	5.0 (41.0)	8.3 (46.9)	7.0 (44.6)	1.5 (34.7)	−2.9 (26.8)	−7.0 (19.4)	−12.2 (10.0)	−21.3 (−6.3)
Temp. baxxa rekord f'°C (°F)	−35.8 (−32.4)	−36.3 (−33.3)	−26.3 (−15.3)	−12.0 (10.4)	−3.7 (25.3)	0.1 (32.2)	2.1 (35.8)	0.3 (32.5)	−3.0 (26.6)	−13.7 (7.3)	−21.0 (−5.8)	−30.6 (−23.1)	−36.3 (−33.3)
Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri)	53.0 (2.09)	41.4 (1.63)	44.0 (1.73)	42.0 (1.65)	57.5 (2.26)	71.8 (2.83)	95.8 (3.77)	84.2 (3.31)	56.1 (2.21)	69.2 (2.72)	50.2 (1.98)	48.2 (1.90)	710.2 (27.96)
Medja ta' jiem bil-preċipitazzjoni	12.29	10.77	10.40	8.50	9.25	10.76	10.72	10.51	8.46	10.76	10.65	11.21	124.53
Umdità relattiva medja (%)	87	84	77	68	67	71	73	75	80	84	89	89	79
Medja ta' sigħat ta' xemx fix-xahar	40.3	67.8	127.1	174.0	251.1	264.0	257.3	238.7	159.0	99.2	42.0	27.9	1,748.4
Sors 1: NOAA (temp. estremi).^[7]
Sors 2: l-Osservatorju ta' Hong Kong (sigħat ta' xemx biss)^[8]; Météo Climat (temp. normali u preċipitazzjoni);^[9] Umdità fl-1985-2015).^[10]

Reliġjon[immodifika | immodifika s-sors]

Fost il-karatteristiċi reliġjużi ta' Kaunas hemm:

il-Knisja ta' Vytautas, waħda mill-eqdem knejjes fil-Litwanja u l-eqdem f'Kaunas;
il-Knisja ta' Santa Gertrude f'Kaunas;
il-Katidral-Bażilika ta' Kaunas, l-ikbar binja Gotika fil-Litwanja, imżejna minn ġewwa bil-Barokk Aħħari;
il-Knisja ta' San Ġorġ, li jingħad li kienet ġiet ikkonvertita f'sala taż-żfin matul l-okkupazzjoni Sovjetika;
il-Monasteru ta' Pažaislis, kumpless bi stil Barokk;
il-Knisja ta' San Franġisk Xavier;
il-Knisja Neo-Biżantina ta' San Mikiel l-Arkanġlu;
il-Knisja ta' Kristu Rxoxt b'veduta panoramika tal-belt;
is-Sinagoga ta' Kaunas;
il-Moskea ta' Kaunas.

Kultura[immodifika | immodifika s-sors]

Kaunas hija belt imsejsa fuq il-kultura. Iċ-ċentru storiku ta' Kaunas jinsab fil-konfluwenza tax-xmajjar Nemunas u Neris fejn jinsabu monumenti arkitettoniċi antiki u binjiet storiċi oħra. Fil-Lvant taċ-ċentru storiku hemm il-parti l-ġdida tal-belt, li bdiet tiżviluppa fl-1847. Fil-qalba ta' Kaunas Ċentrali hemm triq b'aċċess biss bil-mixi: it-triq twila 1.6 kilometru ta' Laisvės alėja (Triq il-Ħelsien), triq ċentrali tal-belt b'siġar tat-tilju fuq kull naħa u mżejna bil-fjuri.

It-toroq taċ-ċentru storiku wkoll huma aċċessibbli biss bil-mixi. Attrazzjonijiet prominenti taċ-ċentru storiku ta' Kaunas jinkludu l-Kastell ta' Kaunas, il-Muniċipju u l-Palazz Presidenzjali storiku. Il-Muniċipju ta' Kaunas kellu rwol importanti fil-Medju Evu bħala ċentru għall-kummerċ, għall-festivals u għall-pieni tal-kriminali. Il-Muniċipju oriġinarjament inbena f'oqfsa tal-injam, madankollu, wara diversi drabi li ħa nar fl-1542, il-binjiet bdew jinbnew bil-ġebel. Madankollu, il-binjiet tal-ġebel xorta waħda ħadu n-nar, għaldaqstant il-Muniċipju attwali nbena b'mod iktar avvanzat bejn l-1771 u l-1780. Il-Muniċipju għadu ċentru kulturali, fih isiru xi tiġijiet u jospita l-Mużew taċ-Ċeramika.

Attrazzjonijiet kulturali u storiċi ta' Kaunas jinkludu:

il-Qabar tas-Suldat Mhux Magħruf, il-Fjamma Eterna, u l-Istatwi tal-figuri tar-rinaxximent nazzjonali Litwan, li jinsabu fil-Pjazza ta' Vienybės quddiem il-Mużew tal-Gwerra;
il-Fortizza ta' Kaunas, waħda mill-ikbar strutturi difensivi fl-Ewropa, b'erja ta' 65 kilometru kwadru (25 mil kwadru), li hija fortizza militari tas-seklu 19–20, u li tinkludi sit tal-Olokawst fid-Disa' Forti;
id-Dar ta' Perkūnas;
il-kumplessi arkitettoniċi tal-funzjonaliżmu tal-perjodu ta' bejn il-gwerer;
żewġ funikular – il-Funikular ta' Žaliakalnis u l-Funikular ta' Aleksotas;
il-Mużew Etnografiku Litwan fil-beraħ, li joħroġ fid-dieher il-wirt tal-ħajja rurali Litwana f'kollezzjoni vasta ta' binjiet rinnovati awtentiċi, li jinsab fil-Lvant ta' Kaunas max-xatt tal-Ġibjun ta' Kaunas, fir-raħal ta' Rumšiškės;
iċ-Ċentru Kulturali ta' Diversi Nazzjonijiet ta' Kaunas.

Mużewijiet[immodifika | immodifika s-sors]

Kaunas sikwit tissejjaħ belt tal-mużewijiet, minħabba l-abbundanza u l-varjetà ta' mużewijiet li għandha. Il-mużewijiet ta' Kaunas jinkludu:

il-Mużew tal-Gwerra ta' Vytautas il-Kbir;
il-Mużew Nazzjonali tal-Arti ta' M. K. Čiurlionis, li jfakkar ix-xogħol tal-artist avant-garde tal-bidu tas-seklu 20 M. K. Čiurlionis, li għamel ħiltu biex jgħaqqad il-pittura u l-mużika f'mezz artistiku uniku;
il-Mużew ta' Žmuidzinavičius (l-iżjed Mużew tax-Xjaten rinomat), li jospita kollezzjoni ta' iktar minn 2,000 skultura u tinqixa ta' xjaten mid-dinja kollha, il-biċċa l-kbira minnhom ta' oriġini folkloristika. Ta' interess partikolari huma x-xjaten ta' Adolf Hitler u ta' Joseph Stalin, li flimkien jidhru qed jiżfnu ż-żifna tal-mewt fi spazju mimli għadam tal-bnedmin;
il-Mużew Litwan tal-Avjazzjoni;
il-Mużew tal-Istorja Litwana tal-Mediċina u tal-Farmaċija;
il-Palazz Presidenzjali Storiku, fejn jintwerew oġġetti tal-perjodu ta' bejn il-gwerer;
il-Mużew ta' Kaunas għall-Għomja;
il-Mużew Litwan tal-Letteratura ta' Maironis;
il-Gallerija tal-Arti ta' Kaunas;
il-Gallerija tal-Arti ta' Mykolas Žilinskas;
il-Mużew ta' Povilas Stulga tal-Istrumenti Folkloristiċi Litwani;
il-Mużew Żooloġiku ta' Tadas Ivanauskas;
id-Dar-Mużew ta' Sugihara;
l-hekk imsejħa stamperija sovversiva AB, li kienet parti mir-reżistenza mhux vjolenti tal-istampa matul iż-żminijiet Sovjetiċi; issa hija fergħa tal-Mużew tal-Gwerra ta' Kaunas, 8 kilometri (5 mili) fit-Tramuntana ta' Kaunas fir-raħal żgħir ta' Saliu, qrib ir-raħal ta' Domeikava; għalkemm l-istamperija AB kienet taħdem b'mod regolari, qatt ma ġiet individwata mill-KGB; ġiet inkluża fir-Reġistru tas-Siti Kulturali Intanġibbli tal-Litwanja fl-1999;
l-appartamenti ta' wħud minn nies famużi li twieldu f'Kaunas, fosthom Paulius Galaunė, Adam Mickiewicz, Juozas Grušas, Balys Sruoga, Juozas Tumas-Vaižgantas, Salomėja Nėris, Juozas Zikaras u Vincentas Sladkevičius, ġew ikkonvertiti f'mużewijiet pubbliċi.

Teatri[immodifika | immodifika s-sors]

Kaunas hija magħrufa għad-diversità tal-ħajja kulturali tagħha. L-Orkestra Sinfonika ta' Kaunas hija l-post ewlieni għall-kunċerti tal-mużika klassika. Fil-belt hemm ukoll tradizzjoni antika taċ-ċirklu. Fil-bidu tas-seklu 19 f'Kaunas kien ġie stabbilit ċirklu statiku fil-park ta' Vytautas. L-unika organizzazzjoni professjonali taċ-ċirklu fil-Litwanja, iċ-Ċirklu Baltiku, ġiet stabbilita f'Kaunas fl-1995. It-teatri ta' Kaunas għandhom rwol importanti fis-soċjetà Litwana. Hemm mill-inqas seba' teatri professjonali, bosta teatri amatorjali, kif ukoll kumplessi u gruppi abbundanti tal-arti u tal-isport. Uħud mill-aqwa eżempji tal-ħajja kulturali f'Kaunas huma t-teatri b'diversi stili:

it-Teatru Statali tar-Reċtar ta' Kaunas;
it-Teatru Mużikali Statali ta' Kaunas;
it-Teatru tal-Pantomimi ta' Kaunas;
it-Teatru tal-Kamra ta' Kaunas;
it-Teatru taż-Żfin ta' Kaunas;
it-Teatru Statali tal-Pupazzi ta' Kaunas.

Demografija[immodifika | immodifika s-sors]

Popolazzjoni storika
Sena	Pop.	±%
1897	70,920	—
1923	92,446	+30.4 %
1959	214,348	+131.9 %
1970	305,116	+42.3 %
1979	370,419	+21.4 %
1989	422,931	+14.2 %
2001	378,943	−10.4 %
2011	315,993	−16.6 %
2021	298,753	−5.5 %
Sors: pop-stat.mashke.org

Illum il-ġurnata, b'iktar minn 94 % taċ-ċittadini tagħha li huma Litwani etniċi, Kaunas hija waħda mill-iżjed bliet Litwani fil-pajjiż.

Il-kompożizzjoni etnika skont l-aħħar ċensiment tal-2021, minn popolazzjoni totali ta' 298,753 ruħ:

Litwani – 94.4 %
Russi – 2.9 %
Ukreni – 0.3 %
Pollakki – 0.4 %
Belarussi – 0.2 %
Oħrajn – 1.4 %

Il-kompożizzjoni etnika fl-2011, minn popolazzjoni totali ta' 315,933 ruħ:

Litwani – 93.6 %
Russi – 3.8 %
Ukreni – 0.4 %
Pollakki – 0.4 %
Belarussi – 0.2 %
Oħrajn – 1.6 %

Skont iċ-ċensiment uffiċjali tal-1923, kien hemm 92,446 abitant f'Kaunas:

Litwani – 58.9 % (54,520 ruħ)
Lhud – 27.1 % (25,044 ruħ)
Pollakki – 4.5 % (4,193 ruħ)
Ġermaniżi – 3.5 % (3,269 ruħ)
Russi – 3.2 % (2,914-il ruħ)
Belarussi – 0.2 % (171 ruħ)
Latvjani – 0.1 % (123 ruħ)
Oħrajn – 2.4 % (2,212-il ruħ)

Iċ-ċensiment Russu tal-1897 żvela l-kompożizzjoni lingwistika li ġejja fil-belt (skont l-ilsien nattiv, minn 70,920 ruħ):

Yiddish: 25,052 ruħ – 35 %
Russu: 18,308 ruħ – 26 %
Pollakk: 16,112-il ruħ – 23 %
Litwan: 4,092 ruħ – 6 %
Ġermaniż: 3,340 ruħ – 5 %
Tatari: 1,084 ruħ – 2 %
Oħrajn: 2,932 ruħ – 4 %

Kunsill tal-muniċipalità[immodifika | immodifika s-sors]

Il-kunsill tal-muniċipalità tal-belt ta' Kaunas huwa l-korp ta' governanza tal-muniċipalità tal-belt ta' Kaunas u huwa responsabbli għal-liġijiet tal-muniċipalità. Il-kunsill huwa magħmul minn 41 membru (40 kunsillier u sindku) eletti lkoll għal mandat ta' erba' snin.

Il-kunsill huwa membru tal-Assoċjazzjoni tal-Awtoritajiet Lokali fil-Litwanja.

Sindki[immodifika | immodifika s-sors]

1995–1997 – Vladas Katkevičius (Konservattivi)
1997 – Alfonsas Andriuškevičius (Konservattivi)
1997–2000 – Henrikas Tamulis (Konservattivi)
2000 – Vytautas Šustauskas (Unjoni għal-Libertà)
2000 – Gediminas Budnikas (Unjoni għal-Libertà)
2001–2002 – Erikas Tamašauskas (Liberali)
2002–2003 – Giedrius Donatas Ašmys (Soċjalisti Demokratiċi)
2003–2007 – Arvydas Garbaravičius (Liberali Ċentristi)
2007–2011 – Andrius Kupčinskas (Konservattivi)
2011 – Rimantas Mikaitis (Liberali)
2011–2015 Andrius Kupčinskas (Konservattivi)
mill-2015 – Visvaldas Matijošaitis (Vieningas Kaunas)

Edukazzjoni[immodifika | immodifika s-sors]

Fl-1844 il-Liċeo tal-Kulleġġ ta' Kražiai, wieħed mill-iżjed ċentri edukattivi u xjentifiċi importanti tal-Ġiżwiti fil-Litwanja, ġie ttrasferit minn Kražiai għal Kaunas, u attwalment jismu Università-Liċeo Maironis ta' Kaunas.

Attwalment, Kaunas spiss titqies bħala belt studenteska; hemm madwar 50,000 student li jistudjaw fl-universitajiet tagħha. L-ewwel skola parrokkjali f'Kaunas issemmiet fl-1473. Skola tal-Ġiżwiti b'kurrikulu ta' erba' snin infetħet f'Kaunas fl-1649. Ġiet organizzata mill-ġdid f'kulleġġ fl-1653. L-iżjed istituzzjoni antika tal-edukazzjoni għolja li għadha tiffunzjona hija s-Seminarju tal-Qassisin ta' Kaunas, li ġie stabbilit fl-1864. Istituzzjonijiet oħra tal-edukazzjoni għolja huma:

l-Università Vytautas Magnus li ġiet stabbilita fl-1922 bħala l-Università tal-Litwanja u ngħatat l-isem ġdid fl-1930;
l-Università ta' Kaunas tax-Xjenzi Applikati (il-Kulleġġ ta' Kaunas);
l-Università Litwana tax-Xjenzi tas-Saħħa;
l-Università tat-Teknoloġija ta' Kaunas – l-ikbar università teknika fl-Istati Baltiċi;
l-Università Litwana tal-Isport;
l-Università ta' Aleksandras Stulginskis;
il-Fakultà ta' Kaunas tal-Università ta' Vilnius;
il-Fakultà tas-Sigurtà Pubblika tal-Università Mykolas Romeris;
il-Fakultà tal-Arti ta' Kaunas tal-Akkademja tal-Arti ta' Vilnius;
il-Wied ta' Santaka – Ċentru Integrat tax-Xjenza, tal-Istudji u tan-Negozju.

Kaunas għandha wkoll għadd kbir ta' skejjel primarji u sekondarji pubbliċi u privati, kif ukoll kindergartens u skejjel tan-nuna. Kaunas għandha wkoll bosta libreriji. L-iżjed waħda importanti hija l-Librerija Pubblika tal-Kontea ta' Kaunas li ġiet stabbilita bħala l-Librerija Ċentrali tal-Litwanja fl-1919. Parti mill-kollezzjoni tagħha ġiet ittrasferita lejn il-Librerija Nazzjonali Martynas Mažvydas tal-Litwanja fl-1963. Issa l-Librerija Pubblika tal-Kontea ta' Kaunas għandha iktar minn 2.2 miljun volum fil-kollezzjoni tagħha u tiffunzjona bħala librerija depożitarja tal-Bank Internazzjonali għar-Rikostruzzjoni u l-Iżvilupp.

Avvenimenti annwali[immodifika | immodifika s-sors]

Kaunas hija magħrufa l-iktar għall-Festival tal-Jazz ta' Kaunas, għall-Festival Internazzjonali tal-Operetti, għall-Festival tal-Arti Fotografika "Kaunas photo" jew għall-Festival Mużikali ta' Pažaislis, li normalment isiru mill-bidu ta' Ġunju sal-aħħar ta' Awwissu ta' kull sena. Il-kunċerti fil-beraħ tas-sensiela storika ta' 49 qanpiena ta' Kaunas isiru fi tmiem il-ġimgħa. X'aktarx li l-iżjed festival li ilu jsir huwa l-Festival Internazzjonali taż-Żfin, li sar għall-ewwel darba fl-1989.

Il-Fiera ta' Kaziukas ta' Kaunas (fil-bidu ta' Marzu).
Il-Festival Internazzjonali tal-Jazz ta' Kaunas li jsir fil-beraħ (April–Mejju).
Jum il-Belt ta' Kaunas (f'nofs Mejju).
Il-Festival Mużikali ta' Pažaislis (Ġunju–Awwissu).
Kompetizzjoni tal-mużika folkloristika tradizzjonali "Play, Jurgelis" (Novembru).
It-Tidwil tas-Siġra tal-Milied (tmiem Novembru).

Fil-kultura popolari[immodifika | immodifika s-sors]

Kaunas hija waħda mill-bliet tal-bidu tal-Litwanja fil-logħba elettronika strateġika Medieval II: Total War: Kingdoms.
Xi xeni mill-minisensiela tal-HBO Chernobyl inġibdu f'Kaunas.
Il-minisensiela tal-HBO Catherine the Great, li ħadmet fiha Helen Mirren, inġibdet ukoll fil-Monasteru ta' Pažaislis f'Kaunas.
Il-dramm storiku tal-2018 Ashes in the Snow huwa parzjalment ambjentat fl-1941 f'Kaunas.

Ġemellaġġ[immodifika | immodifika s-sors]

Kaunas hija ġemellata ma':

Il-belt fl-imgħoddi kienet ġemellata ma':

Kaliningrad, ir-Russja;
San Pietruburgu, ir-Russja.

Ġieħ[immodifika | immodifika s-sors]

Pjaneta minuri msejħa 73059 Kaunas, skoperta mill-astronomi Litwani Kazimieras Černis u Justas Zdanavičius, fl-2002, ingħatat isem il-belt ta' Kaunas.

Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]

^ "Kauno tarpukario architektūra įrašyta į UNESCO Pasaulio paveldo sąrašą". lrt.lt (bil-Litwan). 2023-09-18. Miġbur 2024-05-24.
^ ^a ^b ^ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Modernist Kaunas: Architecture of Optimism, 1919-1939". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2024-05-24.
^ Bryant, Jon (2016-09-08). "10 of the best European cities for art deco design" (bl-Ingliż). Miġbur 2024-05-24.
^ "ART DECO KAUNAS". ART DECO KAUNAS (bl-Ingliż). Miġbur 2024-05-24.
^ "Kaunas". Cities of Design Network (bl-Ingliż). Miġbur 2024-05-24.
^ "Visit Kaunas - KAUNAS WAS AWARDED A EUROPEAN HERITAGE LABEL". web.archive.org. 2018-03-11. Arkivjat mill-oriġinal fl-2018-03-11. Miġbur 2024-05-24.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
^ "National Oceanic and Atmospheric Administration". www.noaa.gov (bl-Ingliż). Miġbur 2024-05-24.
^ "Climatological Normals of Kaunas". web.archive.org. 2019-10-25. Arkivjat mill-oriġinal fl-2019-10-25. Miġbur 2024-05-24.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
^ "Météo climat stats | Moyennes 1991/2020 / Données Météorologiques Gratuites". meteo-climat-bzh.dyndns.org. Miġbur 2024-05-24.
^ "Climate & Weather Averages in Kaunas, Lithuania". www.timeanddate.com (bl-Ingliż). Miġbur 2024-05-24.

[1] "Kauno tarpukario architektūra įrašyta į UNESCO Pasaulio paveldo sąrašą". lrt.lt (bil-Litwan). 2023-09-18. Miġbur 2024-05-24.

[:0-2] ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Modernist Kaunas: Architecture of Optimism, 1919-1939". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2024-05-24.

[3] Bryant, Jon (2016-09-08). "10 of the best European cities for art deco design" (bl-Ingliż). Miġbur 2024-05-24.

[4] "ART DECO KAUNAS". ART DECO KAUNAS (bl-Ingliż). Miġbur 2024-05-24.

[5] "Kaunas". Cities of Design Network (bl-Ingliż). Miġbur 2024-05-24.

[6] "Visit Kaunas - KAUNAS WAS AWARDED A EUROPEAN HERITAGE LABEL". web.archive.org. 2018-03-11. Arkivjat mill-oriġinal fl-2018-03-11. Miġbur 2024-05-24.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)

[7] "National Oceanic and Atmospheric Administration". www.noaa.gov (bl-Ingliż). Miġbur 2024-05-24.

[8] "Climatological Normals of Kaunas". web.archive.org. 2019-10-25. Arkivjat mill-oriġinal fl-2019-10-25. Miġbur 2024-05-24.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)

[9] "Météo climat stats | Moyennes 1991/2020 / Données Météorologiques Gratuites". meteo-climat-bzh.dyndns.org. Miġbur 2024-05-24.

[10] "Climate & Weather Averages in Kaunas, Lithuania". www.timeanddate.com (bl-Ingliż). Miġbur 2024-05-24.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]