Aqbeż għall-kontentut

Marokk

Immodifika l-ħoloq
Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Renju tal-Marokk
المملكة المغربية
al-Mamlaka l-Magħribijja
ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ
المملكة المغربية al-Mamlaka l-Magħribijja ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ – Bandiera المملكة المغربية al-Mamlaka l-Magħribijja ⵜⴰⴳⵍⴷⵉⵜ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ – Emblema
Mottu: "الله، الوطن، الملك"
"Allāh, al-Waṭan, al-Malik"  (transliterazzjoni)
"ⴰⴽⵓⵛ, ⴰⵎⵓⵔ, ⴰⴳⵍⵍⵉⴷ"
"Alla - Patria - Re"
Innu nazzjonali: "An-Naxid ax-Xarif"
"L-Innu x-Xarif"  (transliterazzjoni)
Belt kapitaliRabat
34°02′N 6°51′W / 34.033°N 6.85°W / 34.033; -6.85

L-ikbar belt Casablanca
Lingwi uffiċjali Għarbi[1] Berberu[2]
Gvern Monarkija kostituzzjonali
 -  Re Moħammed VI
 -  Prim Ministru Aziz Akhannouch[3]
Unifikazzjoni 1554 
 -  Unifikata mid-Dinastija Sagħdija 1554 
 -  Dinastija Għalawija (preżenti) 1666 
 -  Independenza minn Franza 2 ta' Marzu, 1956 
 -  Independenza minn Spanja 7 ta' April, 1956 
Erja
 -  Total 446,300 km2 (57)
172,414 mil kwadru 
 -  Ilma (%) 250km² (0.056%)
Popolazzjoni
 -  stima tal-2009 31,993,000[5] (37)
 -  ċensiment tal-2004 29,680,069[4] 
 -  Densità 71.6/km2 (122)
185.5/mili kwadri
PGD (PSX) stima tal-2008
 -  Total $137.126 biljun[6] (57)
 -  Per capita $4,362[6] (115)
PGD (nominali) stima tal-2008
 -  Total $88.879 biljun[6]> (61)
 -  Per capita $2,827[6] (109)
IŻU (2007) ▲ 0.654 (medju) (130)
Valuta Dirham Marokkin (MAD)
Żona tal-ħin WET (UTC+0)
Kodiċi telefoniku 212
TLD tal-internet .ma

Il-Marokk (bl-Għarbi: المغرب, rum. al-Magħrib), uffiċjalment ir-Renju tal-Marokk, huwa pajjiż fir-reġjun tal-Magreb fl-Afrika ta’ Fuq. Tinjora l-Baħar Mediterran lejn it-tramuntana u l-Oċean Atlantiku lejn il-punent, u għandha fruntieri fuq l-art mal-Alġerija fil-lvant, u t-territorju kkontestat tas-Saħara tal-Punent fin-nofsinhar. Il-Marokk jippretendi wkoll il-komunità awtonoma Spanjoli ta' Ceuta, Melilla u Peñón de Vélez de la Gomera, u diversi gżejjer żgħar ikkontrollati mill-Ispanjol lil hinn mill-kosta tiegħu.[7] Mifrux fuq medda ta’ 446,300 km2 (172,300 sq mi)[8] jew 716,550 km2 (276,660 sq mi),[9][b], u b’popolazzjoni ta’ madwar 37 miljun ċittadin. Ir-reliġjon uffiċjali u predominanti tagħha hija l-Islam, u l-lingwi uffiċjali huma l-Għarbi u l-Berberu (Tamazight); il-Franċiż u d-djalett Marokkin tal-Għarbi (l-Għarbija l-Magħribija d-Dariġa) huma wkoll mitkellma ħafna. L-identità u l-kultura Marokkina hija taħlita ta’ kulturi Għarab, Berber, Afrikani u Ewropej. Il-kapitali tagħha hija Rabat, filwaqt li l-akbar belt tagħha hija Casablanca.[10] Il-bliet importanti ieħor tinkludi Agadir, Fes, Meknès, Marrakexx, u Uġda.

Ir-reġjun li jikkostitwixxi l-Marokk ilu abitat mill-era tal-Paleolitiku aktar minn 300,000 sena ilu. Id- dinastija Idrisija ġiet stabbilita minn Idris I fl-788 u sussegwentement ġiet immexxija minn serje ta’ dinastiċi indipendenti oħra, li laħqet il-quċċata tagħha bħala qawwa reġjonali fil-11 u t-12-il seklu, taħt id-dinastiji Almoravid u Almohad, meta kienet tikkontrolla l-biċċa l-kbira tal-Peniżola Iberika u l-Magreb.[11] Sekli ta' migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb mis-seklu 7 bidlu l-ambitu demografiku tar-reġjun. Fis-sekli 15 u 16, il-Marokk iffaċċja theddid estern għas-sovranità tiegħu, bil-Portugall ħataf xi territorju u l-Imperu Ottoman jindaħal mil-lvant. Id-dinastiji Marinija u Sagħdija inkella rreżistu d-dominazzjoni barranija, u l-Marokk kien l-uniku nazzjon tal-Afrika ta’ Fuq li ħarab mid-dominju Ottoman. Id-dinastija Għalawija, li tmexxi l-pajjiż sal-lum, ħatbet il-poter fl-1631, u matul iż-żewġ sekli ta' wara espandiet ir-relazzjonijiet diplomatiċi u kummerċjali mad-dinja tal-Punent. Il-post strateġiku tal-Marokk ħdejn il-bokka tal-Mediterran ġibed interess Ewropew imġedded; fl-1912, Franza u Spanja qasmu l-pajjiż fi protettorati rispettivi, u rriżervaw żona internazzjonali f'Tanġer. Wara rvellijiet u rewwixti intermittenti kontra l-ħakma kolonjali, fl-1956, il-Marokk reġa’ kiseb l-indipendenza tiegħu u rġa’ unifikat.

Mill-indipendenza, il-Marokk baqa' relattivament stabbli. Għandha l-ħames l-akbar ekonomija fl-Afrika u teżerċita influwenza sinifikanti kemm fl-Afrika kif ukoll fid-dinja Għarbija; hija meqjusa bħala qawwa tan-nofs fl-affarijiet globali u għandha sħubija fil-Lega Għarbija, l-Unjoni tal-Magreb Għarbi, l-Unjoni għall-Mediterran, u l-Unjoni Afrikana.[12] Il-Marokk huwa unitarju semi-monarkija kostituzzjonali b'parlament elett. Il-fergħa eżekuttiva hija mmexxija mir-Re tal-Marokk (il-Malek), bir-renjanti attwali huwa r-re Moħammed VI, u l-prim ministru, filwaqt li setgħa leġiżlattiva hija mogħtija lill-żewġ kmamar tal-parlament: il-Kamra tar-Rappreżentanti u l-Kamra tal-Kunsillieri. Is-setgħa ġudizzjarja hija tal-Qorti Kostituzzjonali, li tista' tirrevedi l-validità tal-liġijiet, l-elezzjonijiet, u r-referenda.[13] Ir-re għandu setgħat eżekuttivi u leġiżlattivi vasti, speċjalment fuq il-militari, politika barranija u affarijiet reliġjużi; jista' joħroġ digrieti msejħa dahir (Għarbi: ظهير, rum. Ẓahīr), li għandhom saħħa ta' liġi, u jista' wkoll ixolji l-parlament wara li jikkonsulta lill-prim ministru u lill- president tal-qorti kostituzzjonali.

Il-Marokk jippretendi s-sjieda tal-territorji mhux awtonomi tas-Saħara tal-Punent, li hija ddeżinjaha l-Provinċji tan-Nofsinhar. Fl-1975, wara li Spanja qablu li tiddikolonizza t-territorju u ċċedi l-kontroll tagħha lill-Marokk u lill-Mawritanja, faqqgħet gwerra tal-guerrilla bejn dawk il-poteri u wħud mill-abitanti lokali. Fl-1979, il-Mawritanja ċediet lil tal-pretensjoni tagħha lejn iż-żona, iżda l-gwerra kompliet tiġri. Fl-1991, intlaħaq ftehim ta’ waqfien mill-ġlied, iżda l-kwistjoni tas-sovranità baqgħet mhux solvuta. Illum, il-Marokk jokkupa żewġ terzi tat-territorju, u l-sforzi biex tissolva t-tilwima s'issa naqsu milli jkisser l-imblokk politiku.

Isem u etimoloġija

[immodifika | immodifika s-sors]
It-test tal-Quran bil-kaligrafija Magrebija.

L-isem Marokk hija msellef mit-Taljan Marocco, mill-Portugiż Marrocos jew mill-Ispanjol Marruecos, mill-Għarbi مُرَّاكُش‎ (murrākux), aktarx minn Berber; qabbel l-Amażigh Marokkin ⴰⵎⵓⵔ ⵏ ⴰⴽⵓⵛ (amūr n akuc, litteralment “Art ta’ Alla”), derivat mill-isem tal-belt Marrakexx, li kienet il-kapitali tad-dinastija Almoravid, il-kalifat Almohad, u d-dinastija Sagħdija.[14] Matul id-dinastija Almoravid, il-belt Marrakexx ġiet stabbilita taħt l-isem Tāmurākuxt, derivat mill-Berber antika tal-belt amūr n akux (litteralment “Art/Pajjiż ta’ Alla”).[15]

Storikament, it-territorju kien parti minn dak li ġeografi Misilmin rreferew bħala l-Magreb l-Aqsa (Għarbi: المغرب الأقصى, al-Magħrib al-Aqṣā, "il-Punent l-Ibgħad [fid-dinja Islamika]" li tindika bejn wieħed u ieħor iż-żona minn Tiaret sal-Atlantiku) b'kuntrast mar-reġjuni ġirien tal-Magreb l-Awsat (Għarbi: المغرب الأوسط, al-Magħrib al-Awsaṭ, "il-Punent in-Nofs": Tripli sa Béjaïa) u l-Magreb l-Adna (Għarbi: المغرب الأدنى, al-Magħrib al-Adnā, "il-Punent l-Eqreb": Alessandria sa Tripli).[16]

L-isem modern l-Għarbi tal-Marokk huwa l-Magħrib (المغرب, li jfisser "il-punent; l-art tal-estinzjoni"), bl-isem Għarbi uffiċjali tar-Renju jkun al-Mamlakat al-Magħribijja (المملكة المغربية; li jfisser "ir-Renju tal-Magreb/Punent/l-art tal-estinzjoni").[17][18][19] Bit-Tork, il-Marokk huwa magħruf bħala Fas, isem li ġej mill-kapitali antika tiegħu ta' Fes li x'aktarx ġej mill-Berber issafen (litteralment: "xmajjar").[20][21]

F'partijiet oħra tad-dinja Misilma, pereżempju fil-letteratura Għarbija Eġizzjana u tal-Lvant Nofsani qabel nofs is-seklu 20, il-Marokk kien komunement imsejjaħ Murrākux/Marrākix (مراكش).[22] It-terminu għadu jintuża biex jirreferi għall-Marokk illum f'diversi Indo-Iranjani lingwi, inklużi Persjan, Urdu, u Punġabi.[23]

Il-Marokk ġie msemmi politikament ukoll b'varjetà ta' termini li jindikaw il-wirt Xarifi tad-dinastija Għalawija, bħal al-Ijāla ax-Xarīfa (الإيالة الشريفة) jew al-Imbarāṭūrijja ax-Xarīfa (الإمبراطورية الشريفة), mogħtija bil-Franċiż bħala l'Empire chérifien u bl-Ingliż bħala l-Cherifian Empire.[24][25] Allura huwa wkoll mogħtija bil-Malti bħala l-Imperu Xarif.

Storja

[immodifika | immodifika s-sors]

Fondazzjoni u dinastiji

[immodifika | immodifika s-sors]
Munita Idrisija fil-Fes, 840 WK.

Il-konkwista Misilma tal-Magreb, li bdiet f'nofs is-seklu 7, inkiseb mill-kalifat tad-dinastija Umawija kmieni fis-seklu ta' wara. Ġib kemm il-lingwa Għarbija kif ukoll l-Islam fiż-żona. Għalkemm parti mill-Imperu Islamiku akbar, il-Marokk kien inizjalment organizzat bħala provinċja sussidjarja tal-Ifriqija, bil-gvernaturi lokali maħtura mill-gvernatur Misilmin fil-Kairouan.[26] Sekli ta' migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb mis-seklu 7 bidlu l-ambitu demografiku tal-Marokk.

It-tribujiet indiġeni Berberi adottaw l-Islam, iżda żammew il-liġi konswetudinarja tagħhom. Huma ħallsu wkoll taxxi u ġieħ lill-amministrazzjoni Musulmana l-ġdida.[27] L-ewwel stat Mislem indipendenti fiż-żona tal-Marokk modern kien ir-Renju ta’ Nekor, emirat fil-Muntanji tar-Rif. Din twaqqfet minn Saliħ I bin Mansur fl-710, bħala stat klijent tal-kalifat Umawi. Wara li faqqgħet ir-Rivolta tal-Berber fl-739, il-Berberi ffurmaw stati indipendenti oħra bħall-Miknasa tal-Siġilmasa u l-Barghawata.

Il-Qarawin, imwaqqfa f'Fes fis-seklu 9, kienet ċentru spiritwali, letterarju u intellettwali ewlieni.

Il-fundatur tad-dinastija Idrisija u l-bun-neputi ta' Ħasan bin Għali, Idris bin Għabdilla, kien ħarab lejn il-Marokk wara l-kalifat Għabbasi massakru tal-familja tiegħu fil-Ħeġaż. Huwa kkonvinċa lit-tribujiet Berberi Awraba biex ikissru l-lealtà tagħhom lejn l-Għabbasin imbiegħda u waqqaf id-dinastija Idrisija fis-sena 788. L-Idrisin stabbilixxew Fes bħala l-kapitali tagħhom u l-Marokk sar ċentru ta’ tagħlim Islamiku u maġġuri qawwa reġjonali. L-Idrisin ġew imkeċċija fl-927 mill-kalifat Fatimi u l-alleati tagħhom Miknasa. Wara li Miknasa kissru r-relazzjonijiet mal-Fatimin fl-932, dawn tneħħew mill-poter mill-Maghrawa tal-Siġilmasa fl-980.

Mis-seklu 11 'il quddiem, qamet sensiela ta' dinastiji Berberi.[28][29][30] Taħt id-dinastija Sanhaġa Almoravida u d-dinastija Masmuda Almohada,[31] il-Marokk iddomina l-Magreb, il-Andalus fil-Iberja, u r-reġjun tal-Punent tal-Mediterran. Mis-seklu 13 'il quddiem il-pajjiż ra migrazzjoni massiva tat-tribujiet Għarab Bni Hilal. Fis-sekli 13 u 14 id-dinastija Zenata Berbera Marinija kellhom il-poter fil-Marokk u stinkaw biex jirreplikaw is-suċċessi tal-Almohadin permezz ta’ kampanji militari fl-Alġerija u Spanja. Kienu segwiti mid-dinastija Wattasija. Fis-seklu 15, ir-Reconquista temmet il-ħakma Misilma fl-Iberja u ħafna Misilmin u Lhud ħarbu lejn il-Marokk.[32]

L-Imperu Portugiż twaqqaf meta l-Prinċep Enriku n-Navigatur mexxa l-konkwista ta’ Ceuta, li bdiet il-preżenza Portugiża fil-Marokk, li damet mill-1415 sal-1769.

L-isforzi tal-Portugiżi biex jikkontrollaw il-kummerċ tal-baħar Atlantiku fis-seklu 15 ma affettwawx ħafna l-intern tal-Marokk minkejja li rnexxielhom jikkontrollaw xi possedimenti fuq il-kosta tal-Marokk iżda ma vvizzjawx aktar 'il bogħod minn ġewwa.

Fl-1549, ir-reġjun waqa 'f'idejn dinastiji Għarab suċċessivi li jsostnu nisel mill-Profeta Islamiku, Muħammad: l-ewwel id-dinastija Xarifija Sagħdija li ħakmet mill-1549 sal-1659, u mbagħad id-dinastija Għalawi, li baqgħu fil-poter mis-seklu 17. Il-Marokk iffaċċja aggressjoni minn Spanja fit-tramuntana, u l-alleati tal-Imperu Ottoman ippressaw lejn il-punent.

Il-fdalijiet tas-Sagħdi Sultan Aħmad il-Mansur fis-seklu 16, il-Palazz Badigħ.

Taħt id-dinastija Sagħdija, il-pajjiż temm id-dinastija Aviz tal-Portugall fil-Battalja ta' Alcácer Quibir fl-1578. Ir-renju tas-Sultan Aħmad il-Mansur ġab għana ġdid u prestiġju lis-Saltna s-Sagħdija, u spedizzjoni kbira lejn l-Afrika tal-Punent kkaġunaw telfa kbira lill-Imperu Songhai fl-1591. Madankollu, il-ġestjoni tat-territorji madwar is-Saħara wera diffiċli wisq. Wara l-mewt tal-Mansur, il-pajjiż kien maqsum fost uliedu.

Bandiera tal-Marokk (1666–1915)

Wara perjodu ta' frammentazzjoni politika u kunflitt matul it-tnaqqis tad-dinastija Sagħdija, il-Marokk fl-aħħar reġa' ngħaqad mis-Sultan l-Għalawi (jew Alaouite) ir-Raxid fl-aħħar tas-snin 60, li ħa Fez fl-1666 u Marrakexx fl-1668.[33]: 230 [34]: 225  L-Għalawin irnexxielhom jistabbilizzaw il-pożizzjoni tagħhom, u filwaqt li r-renju kien iżgħar minn dawk preċedenti fir-reġjun, baqgħet pjuttost għonja. Kontra l-oppożizzjoni tat-tribujiet lokali Ismagħil Bin Xarif (1672–1727) beda joħloq stat magħqud.[35] Bil-Ġajx Ahl ir-Rif (Armata tar-Riffi) tiegħu reġa' okkupa Tanġer mir-Ingliż li kien abbandunah fl-1684 u saq lill-Spanjol minn Larache fl-1689. Il-Portugiż abbandunaw Mazagão (illum belt Il-Ġdida), l-aħħar territorju tagħhom fil-Marokk, fl-1769. Madankollu, l-assedju ta’ Melilla kontra l-Ispanjoli spiċċa b’telfa fl-1775.

It-Trattat tal-Paċi u l-Ħbiberija Marokkin-Amerikana, issiġillat mis-Sultan Moħammed III, iffirmat minn Thomas Jefferson u John Adams, u ratifikat mill-Kungress tal-Istati Uniti fit-18 ta’ Lulju, 1787.

Il-Marokk kien l-ewwel nazzjon li rrikonoxxa lill-Istati Uniti li għadhom żgħar bħala nazzjon indipendenti fl-1777.[36][37][38] Fil-bidu tar-Rivoluzzjoni Amerikana, bastimenti merkantili Amerikani fl-Oċean Atlantiku kienu suġġetti għal attakki minn flotot oħra. Fl-20 ta’ Diċembru 1777, is-Sultan il-Marokk Moħammed III iddikjara li l-vapuri merkantili Amerikani kienu se jkunu taħt il-protezzjoni tas-saltna u għalhekk setgħu jgawdu passaġġ sigur. It-Trattat ta' Ħbiberija bejn il-Marokk u l-Amerika, iffirmat fl-1786, huwa l-eqdem trattat ta' ħbiberija mhux miksura fl-Istati Uniti.[39][40]

Ġeografija

[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Marokk għandu kosta ħdejn l-Oċean Atlantiku li tilħaq wara l-Istrett ta’ Ġibiltà fil-Baħar Mediterran. Hija mdawwar ma' Spanja fit-tramuntana (fruntiera tal-ilma mill-Istrett u fruntieri tal-art bi tliet exclaves żgħar kkontrollati mill-Ispanjol, Ceuta, Melilla, u Peñón de Vélez de la Gomera), l-Alġerija lejn il-lvant, u s-Saħara tal-Punent fin-nofsinhar. Peress li l-Marokk jikkontrolla l-biċċa l-kbira tas-Saħara tal-Punent, il-konfini de facto fin-Nofsinhar tiegħu hija mal-Mawritanja.

It-total tal-fruntieri l-Marokk huwa 3,523.5 km, bit-tliet pajjiżi tal-fruntiera: fl-Alġerija 1,941 km; fil-Mawritanja 1,564 km; fis-Spanja ta' Ceuta 8 km u ta' Melilla 10.5 km, teżisti wkoll segment tal-fruntiera addizzjonali ta' 75 metru bejn il-Marokk u l-exclave Spanjola ta' Peñón de Vélez de la Gomera.

Il-ġeografija tal-Marokk tifrex mill-Oċean Atlantiku, sa żoni muntanjużi, sad-deżert tas-Saħara. Il-Marokk huwa pajjiż tal-Afrika ta' Fuq li jmiss mal-Oċean Atlantiku tat-Tramuntana u l-Baħar Mediterran, bejn l-Alġerija u s-Saħara tal-Punent annessa. Hija waħda minn tliet nazzjonijiet (flimkien ma' Spanja u Franza) li għandhom kemm il-kosta Atlantika kif ukoll dik tal-Mediterran.

Il-belt kapitali tal-Marokk hija Rabat; l-akbar belt tagħha hija l-port prinċipali tagħha, Casablanca. Bliet oħra li jirreġistraw popolazzjoni ta' aktar minn 500,000 fiċ-ċensiment Marokkin tal-2014 huma Fes, Marrakexx, Meknes, Salé u Tanġer.[41]

Demografija

[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Marokk għandu popolazzjoni ta' madwar 37,076,584 (stima tal-2021). Huwa stmat li 44% sa 67% tar-residenti huma Għarab u 31% sa 60% huma Berber. Parti konsiderevoli tal-popolazzjoni tidentifika bħala Haratin u Gnawa (jew Gnaoua), dixxendenti ta' skjavi jew mestizos tal-Afrika tal-Punent, u Moriscos, Musulmani Ewropej imkeċċija minn Spanja u l-Portugall fis-seklu 17. Sekli ta' migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb mis-seklu 7 bidlu l-ambitu demografiku tal-Marokk.

Skont iċ-ċensiment tal-popolazzjoni tal-Marokk tal-2014, kien hemm madwar 84,000 immigrant fil-pajjiż. Minn dawn ir-residenti mwielda barra, il-maġġoranza kienu ta' oriġini Franċiża, segwiti minn individwi primarjament minn diversi nazzjonijiet tal-Afrika tal-Punent u l-Alġerija. Hemm ukoll numru ta' residenti barranin ta' oriġini Spanjola. Xi wħud minnhom huma dixxendenti ta' settlers, li jaħdmu prinċipalment għal kumpaniji multinazzjonali Ewropej, filwaqt li oħrajn huma miżżewġin lil Marokkini jew huma rtirati. Qabel l-indipendenza, il-Marokk kien dar għal nofs miljun Ewropew; li kienu l-aktar insara. Barra minn hekk, qabel l-indipendenza, il-Marokk kien dar għal 250,000 Spanjol. Il-minoranza Lhudija prominenti tal-Marokk, darba prominenti, naqset b’mod sinifikanti mill-quċċata tagħha ta' 265,000 fl-1948, u naqset għal madwar 3,500 fl-2022.

Il-Marokk għandu dijaspora kbira, li l-biċċa l-kbira tagħha tinsab fi Franza, fejn jingħad li hemm aktar minn miljun Marokkin sat-tielet ġenerazzjoni. Hemm ukoll komunitajiet Marokkini kbar fi Spanja (madwar 700,000 Marokkin), l-Olanda (360,000) u l-Belġju (300,000). Komunitajiet kbar oħra jistgħu jinstabu fl-Italja, il-Kanada, l-Istati Uniti u l-Iżrael, fejn il-Lhud Marokkini huma maħsuba li jikkostitwixxu t-tieni l-akbar sottogrupp etniku Lhudi.

Popolazzjonijiet (f'eluf)

[immodifika | immodifika s-sors]
  • 1950 8,986 —
  • 1960 12,329 +3.21%
  • 1970 16,040 +2.67%
  • 1980 20,072 +2.27%
  • 1990 24,950 +2.20%
  • 2000 28,951 +1.50%
  • 2010 32,108 +1.04%
  • 2020 35,952 +1.14%

Lista tal-bliet li għandhom mill-inqas 200,000 ruħ

[immodifika | immodifika s-sors]
Lista tal-bliet li għandhom mill-inqas 200,000 ruħ[42]
Bliet Populażżjoni 2007
Casablanca 3,209,054
Rabat 1,721,760
Fes 1,001,798
Marrakex 872,015
Agadir 739,161
Tanġa 726,855
Meknès 564,853
Uġda 414,053
Qnitra 381,543
Tetuwan 337,773
Safi 294,856
Lagħjun 190,148
Daħla 72,832
Smara 43,561
Buġdur 42,878

Politika

[immodifika | immodifika s-sors]
Ir-Re Mohammed VI seduta, warajh is-siġra tal-familja tad-dinastija Għalawija.
Ir-Re tal-Marokk, il-Malek Moħammed VI, mas-siġra tal-familja Xarifija sa Muħammad fl-isfondu.

Skont l-Economist Democracy Index tal-2022, il-Marokk huwa mmexxi taħt reġim ibridu, li skorja #3 fil-Lvant Nofsani u l-Afrika ta' Fuq, u #95 fid-dinja.[43] Il-Marokk għandu klassifikazzjoni "diffiċli" fuq il-2023 Indiċi Dinji tal-Libertà tal-Istampa.[44]

Wara l-elezzjonijiet ta' Marzu 1998, ġie ffurmat gvern ta' koalizzjoni mmexxi mill-mexxej tal-oppożizzjoni soċjaliżmu Abderrahmane Youssoufi u magħmul fil-biċċa l-kbira minn ministri miġbuda minn partiti tal-oppożizzjoni. Il-gvern tal-Prim Ministru Youssoufi kien l-ewwel gvern li qatt ġie mfassal primarjament mill-partiti tal-oppożizzjoni, u jirrappreżenta wkoll l-ewwel opportunità għal koalizzjoni ta’ partiti soċjalisti, xellug taċ-ċentru u nazzjonalisti biex jiġu inklużi fil-gvern sa Ottubru 2002. Kien ukoll il- l-ewwel darba fl-istorja politika moderna tad-dinja Għarbija li l-oppożizzjoni ħadet il-poter wara elezzjoni. Il-gvern attwali huwa mmexxi minn Aziz Akhannouch.

Il-Kostituzzjoni tal-Marokk tipprovdi għal monarkija b'Parlament u ġudikatura indipendenti. Bir-riformi kostituzzjonali tal-2011, ir-Re tal-Marokk iżomm inqas setgħat eżekuttivi filwaqt li dawk tal-prim ministru ġew imkabbra.[45][46]

Il-kostituzzjoni tagħti lir-re setgħat onoriċi (fost setgħat oħra); huwa kemm il-mexxej politiku sekulari kif ukoll l-Amir al-Mu'minīn (Emir il-Mwemmnin jew Kmandant/Prinċep tal-Fidili) bħala dixxendent dirett tal-Profeta Muħammad. Huwa jippresiedi l-Kunsill tal-Ministri; jaħtar lill-Prim Ministru mill-partit politiku li rebaħ l-aktar siġġijiet fl-elezzjonijiet parlamentari, u fuq rakkomandazzjonijiet ta’ dan tal-aħħar, jaħtar il-membri tal-gvern.

Il-kostituzzjoni tal-1996 teoretikament ippermettiet lir-re jtemm il-mandat ta’ kwalunkwe ministru, u wara konsultazzjoni mal-kapijiet tal-Assembleji ogħla u baxxi, li jxolji l-Parlament, jissospendi l-kostituzzjoni, isejjaħ għal elezzjonijiet ġodda, jew imexxi b’digriet. L-unika darba li dan ġara kien fl-1965. Ir-Re huwa formalment il-kmandant in-kap tal-forzi armati.

Il-Marokk huwa uffiċjalment maqsum fi 12-il reġjuni,[47] li, min-naħa tagħhom, huma suddiviżi fi 62 provinċja u 13-il prefettura.[48]

Reġjuni (bl-ismijiethom f'ortografija Maltija mill-Għarbi)

It-12-il reġjun amministrattiv uffiċjali tal-Marokk, bl-ismijiet indiġeni tagħhom fil-lingwa l-Berbera.
  1. Tanger - Tetouan - Al Hoceima (Tanġer - Tetwan - Il-Ħusejma)
  2. Orientale (Lvant/Xerqi)
  3. Fès-Meknès (Fas - Maknes)
  4. Rabat-Salé-Kénitra (Ir-Rabat - Sala - Il-Qnejtra)
  5. Béni Mellal-Khénifra (Bni Mellal - Ħanifra)
  6. Casablanca-Settat (Dar il-Bajda - Settat)
  7. Marrakech-Safi (Marrakexx - Safi)
  8. Drâa-Tafilalet (Dragħ - Tafilalt)
  9. Souss-Massa (Sus - Massa)
  10. Guelmim-Oued Noun (Gulmim/Kulmim - Wied Nun)
  11. Laâyoune-Sakia El Hamra (L-Għejun - Saqja il-Ħamra)
  12. Dakhla-Oued Ed-Dahab (Daħla - Wied id-Deheb)

Fergħa leġiżlattiva

[immodifika | immodifika s-sors]

Sa mir-riforma kostituzzjonali tal-1996, il-fergħa leġiżlattiva hija bikamerali u hija magħmula minn żewġ kmamar. L-Assemblea tar-Rappreżentanti tal-Marokk ( Majlis an-Nuwwâb/Assemblée des Répresentants ) għandha 395 membru eletti għal perjodu ta' ħames snin, 305 minnhom eletti f'kostitwenzi b'diversi membri u 90 f'listi nazzjonali magħmula minn nisa' u żgħażagħ.

L-Assemblea tal-Kunsilliera (Majlis al-Mustasharin) għandha 120 membru, eletti għal terminu ta' sitt snin. 72 membru huma eletti fil-livell reġjonali, 20 membru huma eletti minn unions, 8 siġġijiet minn organizzazzjonijiet professjonali u 20 minn impjegati.

Is-setgħat tal-Parlament, għalkemm għadhom relattivament limitati, ġew estiżi fir-reviżjonijiet kostituzzjonali tal-1992 u l-1996 u saħansitra aktar f'dawk tal-2011 u jinkludu kwistjonijiet baġitarji, l-għoti ta' kontijiet, l-interrogazzjoni tal-ministri u t-twaqqif ta' kummissjonijiet ta' inkjesta ad hoc biex jinvestigaw. azzjonijiet tal-gvern. Il-kamra t'isfel tal-Parlament tista' xolji l-gvern permezz ta' vot ta' sfiduċja.

L-aħħar elezzjoni parlamentari saret fit-8 ta' Settembru, 2021. Il-parteċipazzjoni tal-votanti f'dawn l-elezzjonijiet kienet stmata li kienet ta' 50.35% tal-votanti reġistrati.

Relazzjonijiet barranin

[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Marokk huwa membru tan-Nazzjonijiet Uniti u jappartjeni għall-Unjoni Afrikana (UA), il-Lega Għarbija, l-Unjoni tal-Magreb Għarbi (AMU), l-Organizzazzjoni tal-Kooperazzjoni Iżlamika (OIC), il-Moviment Mhux Allinjat u l-Komunità tal-Istati Saħel -Saħarjani (CEN_SAD). Ir-relazzjonijiet tal-Marokk ivarjaw ħafna bejn l-istati Afrikani, Għarab u tal-Punent. Il-Marokk kellu rabtiet sodi mal-Punent għal benefiċċji ekonomiċi u politiċi. Franza u Spanja jibqgħu l-imsieħba kummerċjali ewlenin, kif ukoll il-kredituri ewlenin u l-investituri barranin fil-Marokk. Mill-investimenti barranin totali fil-Marokk, l-Unjoni Ewropea tinvesti madwar 73.5%, filwaqt li d-dinja Għarbija tinvesti biss 19.3%. Bosta pajjiżi fir-reġjuni tal-Golf Persjan u tal-Magreb qed isiru aktar involuti fi proġetti ta' żvilupp fuq skala kbira fil-Marokk.

Fl-2004, l-amministrazzjoni ta' George W. Bush tat lill-Marokk status ta' alleat ewlieni mhux tan-NATO. Ta' min jinnota li l-Marokk kien l-ewwel pajjiż fid-dinja li rrikonoxxa s-sovranità tal-Istati Uniti, fl-1777.

Wara li kiseb l-indipendenza, il-Marokk stabbilixxa rabtiet sodi mal-Istati Uniti, u rċieva għajnuna ekonomika u militari sinifikanti. Din is-sħubija ffjorixxiet matul il-Gwerra Bierda, u l-Marokk sar alleat ewlieni kontra l-espansjoni komunista fl-Afrika ta' Fuq. Bi tpattija, l-Istati Uniti appoġġaw l-ambizzjonijiet territorjali tal-Marokk u l-isforzi tiegħu biex jimmodernizza l-ekonomija tiegħu. Il-Marokk irċieva aktar minn $400 miljun f'għajnuna Amerikana bejn l-1957 u l-1963, u għolliha għall-ħames l-akbar riċevitur ta' għajnuna agrikola Amerikana fl-1966. il-Marokk.

Barra minn hekk, il-Marokk huwa inkluż fil-Politika Ewropea tal-Viċinat (ENP) tal-Unjoni Ewropea, li għandha l-għan li tqarreb l-UE lejn il-ġirien tagħha.

Il-Marokk ġie mistoqsi u kkritikat b'mod wiesa' talli appoġġa r-riammissjoni tas-Sirja taħt Assad fil-Lega Għarbija, u l-Ministru tal-Affarijiet Barranin Nasser Bourita ġie mistoqsi u kkritikat ukoll talli jippromwovi relazzjoni aħjar mad-Ditatorjat ta’ Assad. u kien ukoll mistoqsija u kkritikat b'mod wiesa 'l-laqgħa ta' Ġunju 2023, fil-ġenb tat-13-il konferenza tal-ministri Għarab tal-edukazzjoni organizzata minn ALESCO, il-Ministru tal-Edukazzjoni tas-Sirja ta' Assad Dr Darem Tabbaa iltaqa' mal-kontroparti tiegħu Chakib Benmoussa, Chakib Benmoussa kien wara mistoqsi u kkritikat.

Il-Marokk ġie kkritikat ħafna talli ma' kkundannax l-invażjoni Russa tal-Ukrajna, hekk kif il-Marokk iddeċieda li ma jipparteċipax fil-vot tan-NU li kkundanna l-invażjoni Russa tal-Ukrajna.

Ir-relazzjoni tiegħu maċ-Ċina u l-appoġġ tiegħu għal-Liġi tas-Sigurtà ta' Ħong Kong ġew ikkritikati.

Il-Marokk ġie kkritikat ħafna wkoll talli ospita s-VI Forum ta' Kooperazzjoni Russa-Għarbija f'Marrakech (il-Marokk) fl-20 ta' Diċembru, 2023.


Referenzi

[immodifika | immodifika s-sors]
  1. ^ Kostituzzjoni Marokkina, 1996
  2. ^ "Archive copy" (PDF). Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2011-10-03. Miġbur 2019-12-28.Manutenzjoni CS1: kopja arkivjata bħala titlu (link)
  3. ^ (lingwa taxelħita) ⵉⵙⵜⵉ ⴱⴰⴱ ⵏ ⵡⴰⴷⴷⵓⵔ ⵎⴰⵙⵙ ⵄⴰⵣⵉⵣ ⴰⵅⵏⵓⵛ ⴰⴷ ⵉⴳ ⴰⵏⵙⵙⵉⵅⴼ ⵏ ⵜⵏⴱⴰⴹⵜ ⵉⵙⵎⴳⵍⵜ ⵙ ⵜⵓⴳⵉ ⵏ ⵜⵏⴱⴰⴹⵜ ⵜⴰⵎⴰⵢⵏⵓⵜ
  4. ^ Recensement général de la Population et de l'Habitat 2004, Haut-Commissariat Au Plan, 2004
  5. ^ World Population Prospects, Table A.1, Nazzjonijiet Uniti, 2008.
  6. ^ a b ċ d Fond Monetarju Internazzjonali (ed.). "Morocco" (bl-Ingliż). Parametru mhux magħruf |aċċess= injorat (forsi ridt tuża |data-aċċess= minflok) (għajnuna)
  7. ^ "Ceuta, Melilla profile" (bl-Ingliż). BBC News. 2018. Miġbur 13 Novembru 2018.
  8. ^ Żball fl-użu tar-referenzi: Użu invalidu ta' <ref>; l-ebda test ma ġie provdut għar-referenza bl-isem BBC country profile.
  9. ^ Żball fl-użu tar-referenzi: Użu invalidu ta' <ref>; l-ebda test ma ġie provdut għar-referenza bl-isem CIA Factbook.
  10. ^ Jamil M. Abun-Nasr (20 Awwissu 1987). A History of the Maghrib in the Islamic Period. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-33767-0.
  11. ^ Hall, John G.; Chelsea Publishing House (2002). North Africa. Infobase Publishing. ISBN 978-0-7910-5746-9.
  12. ^ Balfour, Rosa (Marzu 2009). "The Transformation of the Union for the Mediterranean". Mediterranean Politics. 14 (1): 99–105. doi:10.1080/13629390902747491. ISSN 1362-9395.
  13. ^ -Ct-Advocacy-Position-paper-2018-ENG.pdf Il-Marokk: Neħħi l-Ostakli għall-Aċċess għall-Qorti Kostituzzjonali Mudell:Webarchive. Kummissjoni Internazzjonali tal-Ġuristi.
  14. ^ "Country names". The CIA World Factbook. Miġbur 2023-12-09.
  15. ^ Ghouirgate, Mehdi (2020-02-27). Chapitre VIII. Le calife en son palais : maintenir son rang (bil-Franċiż). Toulouse: Presses universitaires du Midi. pp. 357–402. ISBN 978-2-8107-0867-3.Manutenzjoni CS1: data u sena (link)
  16. ^ El Hareir, Idris; Mbaye, Ravane (1 Jannar 2011). The Spread of Islam Throughout the World (bl-Ingliż). UNESCO. ISBN 978-92-3-104153-2.Manutenzjoni CS1: data u sena (link)
  17. ^ "Maghreb, en arabe Maghrib ou Marhrib (" le Couchant ")". Encyclopédie Larousse (bil-Franċiż). Miġbur 2023-12-09.
  18. ^ Abun-Nasr, Jamil M. (1987). Introduction. A History of the Maghrib in the Islamic Period (bl-Ingliż). Cambridge: Cambridge University Press. pp. 1–25. doi:10.1017/cbo9780511608100.003. ISBN 978-0-521-33767-0. Miġbur 2023-12-09.
  19. ^ "Maghreb". Encyclopedia Britannica (bl-Ingliż). Miġbur 2023-12-09.
  20. ^ Wust, Efraim (2020-07-09). "Catalogue of the Arabic, Persian, and Turkish Manuscripts of the Yahuda Collection of the National Library of Israel Volume 2" (bl-Għarbi). Brill. ISBN 978-90-04-38530-6. Miġbur 2023-12-09.
  21. ^ Mataillet, Dominique. "D'où vient le nom de Fès ?". Jeune Afrique (bil-Franċiż). Miġbur 2023-12-09.
  22. ^ Gershovich, Moshe (12 Ottubru 2012). French Military Rule in Morocco (bl-Ingliż). doi:10.4324/9780203044988. ISBN 9780203044988.Manutenzjoni CS1: data u sena (link)
  23. ^ "مراکش - معنی در دیکشنری آبادیس". abadis.ir (bil-Persjan). Miġbur 2023-12-09.
  24. ^ ملين, نبيل (2017). فكرة الدستور في المغرب : وثائق ونصوص (19012011) (bl-Għarbi). Tīl Kīl Mīdiyā. ISBN 978-9954-28-764-4. OCLC 994641823.
  25. ^ Laskier, Michael M. (1 September 2019). "Prelude to Colonialism: Moroccan Muslims and Jews through Western Lenses, 1860–1912". European Judaism (bl-Ingliż). 52 (2): 111–128. doi:10.3167/ej.2019.520209. ISSN 0014-3006. S2CID 203553804.
  26. ^ Abun-Nasr 1987, p.33
  27. ^ Abun-Nasr 1987, pp. 33–34
  28. ^ Ramirez-Faria, Carlos (2007). Concise Encyclopaedia of World History (bl-Ingliż). Atlantic Publishers & Dist. ISBN 978-81-269-0775-5.
  29. ^ "Almoravides". Universalis Encyclopedia (bil-Franċiż).
  30. ^ "Marīnid dynasty". Encyclopædia Britannica (bl-Ingliż).
  31. ^ "The Maghrib under the Almoravids and the Almohads". Encyclopædia Britannica (bl-Ingliż). Miġbur 1 Awwissu 2011.
  32. ^ "Morocco – History". Encyclopædia Britannica (bl-Ingliż). Miġbur 1 Awwissu 2011.
  33. ^ Żball fl-użu tar-referenzi: Użu invalidu ta' <ref>; l-ebda test ma ġie provdut għar-referenza bl-isem Abun-Nasr19875.
  34. ^ Rivet, Daniel (2012). Histoire du Maroc: de Moulay Idrîs à Mohammed VI. Fayard.
  35. ^ "Welcome to the US Petabox". web.archive.org. 2013-08-06. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-08-06. Miġbur 2024-02-07.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  36. ^ . 22 ta' Novembru 2013 joint-statement-united-states-america-and-kingdom-morocco https://obamawhitehouse.archives.gov/the-press-office/2013/11/22/ joint-statement-united-states-america-and-kingdom-morocco Iċċekkja l-valur ta' |url= (għajnuna) – via Arkivji Nazzjonali . Parametru mhux magħruf |title= injorat (għajnuna); Parametru mhux magħruf |work= injorat (għajnuna); Iċċekkja l-valuri tad-data f': |data= (għajnuna); |title= nieqes jew vojt (għajnuna)
  37. ^ USA (NA) International Business Publications. Pubblikazzjonijiet tan-Negozju Int'l. ISBN 978-0-7397-6000-0 [https:/ /books.google.com/books?id=5V77mdCXHJcC&pg=PA114 https:/ /books.google.com/books?id=5V77mdCXHJcC&pg=PA114] Iċċekkja l-valur ta' |url= (għajnuna). Parametru mhux magħruf |publisher= injorat (forsi ridt tuża |pubblikatur= minflok) (għajnuna); Parametru mhux magħruf |titolu= injorat (għajnuna); Parametru mhux magħruf |date= injorat (għajnuna); Parametru mhux magħruf |pages= injorat (għajnuna); Parametru mhux magħruf |author= injorat (forsi ridt tuża |awtur= minflok) (għajnuna); |title= nieqes jew vojt (għajnuna)Mudell:Rabta mejta
  38. ^ Kozaryn, Linda D. U.S. Dipartiment tad-Difiża http://www.defense.gov/news/newsarticle.aspx?id=41811. Parametru mhux magħruf |title= injorat (għajnuna); Parametru mhux magħruf |access-date= injorat (għajnuna); Parametru mhux magħruf |author= injorat (forsi ridt tuża |awtur= minflok) (għajnuna); |title= nieqes jew vojt (għajnuna)
  39. ^ Roberts, Priscilla H. u Richard S. Roberts, Thomas Barclay (1728–1793): Konslu fi Franza, Diplomat in Barbary, Lehigh University Press, 2008, pp. 206–223 ISBN 093422398X.
  40. ^ U.S. Dipartiment tal-Istat https://2009-2017.state.gov/s/d/rm/rls/perfrpt/2002/html/18995.htm. Parametru mhux magħruf |title= injorat (għajnuna); Parametru mhux magħruf |access-date= injorat (għajnuna); |title= nieqes jew vojt (għajnuna)
  41. ^ "Population Légale des Régions, Provinces, Préfectures, Municipalités, Arrondissements et Communes du Royaume D'Après Les Résultats du RGPH 2014" (bl-Għarbi u bil-Franċiż). High Commission for Planning, Morocco. 8 April 2015. Miġbur 29 Settembru 2017.
  42. ^ Les villes les plus grandes avec des statistiques de la population du Maroc sur World Gazetteer
  43. ^ "Democracy Index 2022: Frontline democracy and the battle for Ukraine" (PDF). Economist Intelligence Unit (bl-Ingliż). 2023.
  44. ^ "Morocco / Western Sahara". rsf.org (bl-Ingliż). 2023-05-19. Miġbur 2023-07-02.
  45. ^ "King declares Morocco a constitutional monarchy - Yahoo! News". web.archive.org. 2011-06-23. Arkivjat mill-oriġinal fl-2011-06-23. Miġbur 2024-02-07.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  46. ^ Moroccan king in referendum win Mudell:Webarchive. The Irish Times. 2 July 2011.
  47. ^ "Décret fixant le nom des régions" (PDF). Portail National des Collectivités Territoriales (bil-Franċiż). Miġbur 11 Ġulju2015. Parametru mhux magħruf |archive-date= injorat (għajnuna); Parametru mhux magħruf |archive-url= injorat (għajnuna); Iċċekkja l-valuri tad-data f': |data-aċċess= (għajnuna)
  48. ^ www.statoids.com http://www.statoids.com/yma.html. Parametru mhux magħruf |title= injorat (għajnuna); |title= nieqes jew vojt (għajnuna)

Maroc.Ma

a • d • m
Pajjiżi fl-Afrika
Afrika
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Marokk&oldid=318243"