Magreb

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Magreb
المغرب (al-Magħrib)
Pajjiżi u territorji
Organizzazzjonijiet reġjonali ewlenin Unjoni Afrikana, Lega Għarbija, Magreb Għarbi Unjoni, COMESA, Komunità Stati Saħel-Saħara, Unjoni għall-Mediterran
Populazzjoni 105,095,436 (2021*)[1]
Densità tal-popolazzjoni 16.72/km2
Erja 6,045,741km2
PGD PPP $1.299 triljun (2020)
PGD PPP per capita $12,628 (2020)
PGD nominali $382.780 biljun (2020)
PGD nominali per capita $3,720 (2020)
Lingwi
Reliġjon Iżlam Sunni, Kristjaneżmu u Ġudaiżmu

Il-Magreb jew il-Magħreb (/ˈmaɡrəb/; Għarbi: المغرب, rum. al-Magħrib), magħruf ukoll bħala l-Magreb l-Għarbi (Għarbi: المغرب العربي, rum. al-Magħrib al-Għarabi) u l-Majjistral tal-Afrika,[2] hija l-parti tal-punent tad-dinja Għarbija. Ir-reġjun jinkludi l-punent u ċ-ċentru tal-Afrika ta' Fuq, inklużi l-Alġerija, il-Libja, il-Mawritanja, il-Marokk u t-Tuneżija. Il-Magreb jinkludi wkoll it-territorju kkontestat tas-Saħara tal-Punent (ikkontrollat l-aktar mill-Marokk u parzjalment mir-Repubblika Għarbija Saħrawija Demokratika). Mill-2018, ir-reġjun kellu popolazzjoni ta' aktar minn 100 miljun ruħ.

Il-Magreb normalment huwa definit bħala li jħaddan ħafna mill-parti tat-tramuntana tal-Afrika, inkluża porzjon kbir tad-Deżert tas-Saħara, iżda eskluż l-Eġittu u s-Sudan, li huma kkunsidrati li jinsabu fil-Maxreq — il-parti tal-lvant tad-dinja Għarbija. Id-definizzjoni tradizzjonali tal-Magreb — li llimitat l-ambitu tagħha għall-Muntanji Atlas u l-pjanuri kostali tal-Marokk, l-Alġerija, it-Tuneżija u l-Libja — ġiet estiża fi żminijiet moderni biex tinkludi l-Mawritanja u t-territorju kkontestat tas-Saħara tal-Punent. Matul l-era tal-Andalus fil-Peniżola Iberika (711–1492), l-abitanti tal-Magreb — il-Magrebin Misilmin — kienu magħrufa mill-Ewropej bħala l-“Mori”.[3] Il-Griegi rreferew għar-reġjun bħala l-"Art tal-Atlas", b'referenza għall-Muntanji tal-Atlas tagħha.[4]

Qabel it-twaqqif ta' stati nazzjon moderni fir-reġjun matul is-seklu 20, il-Magreb l-aktar komuni jirreferi għal żona iżgħar, bejn il-Baħar Mediterran u l-Muntanji Atlas fin-nofsinhar. Ħafna drabi kienet tinkludi wkoll it-territorju tal-lvant tal-Libja, iżda mhux il-Mawritanja moderna. Sa l-aħħar tas-seklu 19, it-terminu "Magreb" kien użat biex jirreferi għar-reġjun tal-Punent tal-Mediterran tal-kosta tal-Afrika ta' Fuq b'mod ġenerali, u għall-Alġerija, il-Marokk, u t-Tuneżija b'mod partikolari.[5]

Matul il-ħakma tar-renju Berberi (Amażigħen) ta' Numidja, ir-reġjun kien kemmxejn unifikat bħala entità politika indipendenti. Dan il-perjodu kien segwit minn wieħed mill-ħakma jew influwenza tal-Imperu Ruman. Il-Vandali Ġermaniċi invadew wara dan, segwiti mill-istabbiliment mill-ġdid ugwalment qasir ta' ħakma Rumana dgħajfa mill-Imperu Biżantin. Il-kalifati Iżlamiċi daħlu fil-poter taħt il-Kalifat Umawi, il-Kalifat Għabbasi u l-Kalifat Fatimi. L-iktar ħakma dejjiema kienet dik tal-imperi Għarab lokali tal-Aglabidi, l-Idrisin, is-Saliħin, is-Sulejmanin, l-Umawin ta' Córdoba, il-Ħammudin, in-Nasrin, is-Sagħadin, l-Għalawin u s-Sennusin, kif ukoll l-imperi Berberi, l-Almohavidin, l-Almohadin, il-Ħammadin, iż-Żirin, il-Marinin, iż-Żajjanin, il-Ħafsin u l-Wattasin, li jestendu mis-sekli 8 sa 13. L-Imperu Ottoman ikkontrolla wkoll partijiet tar-reġjun għal perjodu.

Sekli ta' migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb sa mis-seklu 7 bidlu l-ambitu demografiku tal-Magreb favur l-Għarab. Fis-seklu 19 u kmieni fl-20, ir-reġjun kien immexxi minn poteri Ewropej: Franza (l-Alġerija, it-Tuneżija, il-Mawritanja u l-biċċa l-kbira tal-Marokk), Spanja (it-tramuntana tal-Marokk u s-Saħara tal-Punent), u l-Italja (il-Libja). L-Italja tkeċċiet mill-Afrika ta' Fuq mill-Alleati fit-Tieni Gwerra Dinjija. Id-dekolonizzazzjoni tar-reġjun kompliet fl-għexieren ta’ snin ta’ wara, b’kunflitti vjolenti bħall-Gwerra Alġerina, il-Gwerra ta’ Ifni u l-Gwerra tas-Saħara tal-Punent.

L-Alġerija, il-Libja, il-Mawritanja, il-Marokk u t-Tuneżija stabbilixxew l-Unjoni tal-Magreb l-Għarbi fl-1989 biex jippromwovu l-kooperazzjoni u l-integrazzjoni ekonomika f'suq komuni. L-unjoni inkludiet impliċitament is-Saħara tal-Punent taħt is-sħubija tal-Marokk.[6] Madankollu, dan il-progress kien ta' ħajja qasira, u l-unjoni issa hija fil-biċċa l-kbira rieqda. It-tensjonijiet bejn l-Alġerija u l-Marokk dwar is-Saħara tal-Punent reġgħu ħarġu, imsaħħa mit-tilwima tal-fruntiera mhux solvuta bejn iż-żewġ pajjiżi. Dawn iż-żewġ kunflitti fixklu l-progress fuq l-għanijiet konġunti tal-unjin.[7]

Terminoloġija[immodifika | immodifika s-sors]

It-toponimu magħreb/maghreb (mill-Għarbi: مَغْرِب, l-ittra "għ" jew "gh" hawn ippronunzjata bħala l-"r" Ġermaniż u Franċiż, magħrufa wkoll bhala r-rgħajn) huwa terminu Għarbi li l-ewwel bnedmin li jmuru jgħixu f'pajjiż li qed jiżviluppa Għarab Misilmin taw liż-żona maħkuma reċentement li tinsab fil-punent tal-kapitali Umawi ta’ Damasku fis-seklu 7 WK.[8] It-terminu kien użat biex jirreferi għar-reġjun li jestendi minn Lixandra fil-lvant sal-Oċean Atlantiku fil-punent.[9] Etimoloġikament, tfisser kemm "il-post/art tal-punent" kif ukoll "il-post fejn tinżel ix-xemx", b'kuntrast mal-Maxreq, in-Nofs Qamar Fertili u l-parti tal-lvant tad-dinja Għarbija.[10] Il-kelma "għarb" fil-Malti, li jfisser punent, hija relatata bil-kelma magħrib għax it-tnejn derivati mill-għerq għ-r-b.[1] Fl-Aħsan at-Taqāsīm fī Magħrifat al-Aqālīm (madwar 985 WK), il-ġeografu Għarbi medjevali l-Maqdisi uża t-terminu "reġjuni Għarab" (Għarbi: أَقَالِيمُ ٱلْعَرَبِ, rum. Aqālīm al-Għarab) biex jirreferi għall-artijiet l-Għarbija, l-Iraq, il-Gżira (il-Mesopotamija ta' Fuq), il-Masar (l-Eġittu) u l-Magħreb.[11] Dan kien jikkostitwixxi l-ewwel differenzjazzjoni dokumentata bejn it-termini Magħreb u Għarb/Gharb/Garb (artijiet Misilmin fil-punent tal-kapitali l-Għabbasi, Bagdad). Tal-ewwel kien jirreferi għall-Magreb tal-lum filwaqt li tal-aħħar inkorpora l-Lvant u l-Eġittu minbarra l-Magreb.[8]

L-istoriċi u l-ġeografi Misilmin Medjevali qasmu r-reġjun tal-Magreb fi tliet żoni: al-Magħrib al-Adna (il-Magħreb l-Eqreb; magħruf ukoll bħala Ifriqija), li kien jinkludi l-artijiet li jestendu minn Lixandra sa Tarabulus (il-lum Tripli) fil-punent; al-Magħrib al-Awsat (il-Magħreb l-Usat/in-Nofs), li kien estiż minn Tripli sa Biġaja (Béjaïa); u al-Magħrib al-Aqsa (il-Magreb l-Ibgħad), li kien estiż minn Tahert (Tiaret) sal-Oċean Atlantiku.[9] L-istoriċi u l-ġeografi ma qablux, madankollu, dwar id-definizzjoni tal-konfini tal-lvant. Xi awturi jpoġġuh fil-baħar ta’ Kulżum (il-Baħar l-Aħmar) u għalhekk jinkludu l-Masar (Eġittu) u Barqa (Cyrenaica) fil-Magreb. Iben Ħaldun ma jaċċettax din id-definizzjoni għax, jgħid, l-abitanti tal-Magreb ma jqisux l-Masar u l-Barqa bħala parti mill-Magreb. Dan tal-aħħar jibda biss fil-provinċja ta' Tripli u jinkludi d-distretti li minnhom kien magħmul il-pajjiż tal-Berberi fi żminijiet preċedenti. Aktar tard kittieba Magrebi tennew id-definizzjoni ta' Iben Khaldun, bi ftit varjazzjonijiet fid-dettalji.[12]

It-terminu Magħreb/Maghreb huwa użat f'oppożizzjoni għal Maxreq f'sens qrib dak li kellu fi żminijiet medjevali, iżda jindika wkoll sempliċement il-Marokk meta l-Magħrib al-Aqsa sħiħ huwa mqassar. Ċerti politiċi jfittxu għaqda politika tal-pajjiżi tal-Afrika ta’ Fuq, li huma jsejħu l-Magħrib al-Kabir (il-Magħreb il-Kbir) jew al-Magħrib al-Għarabi (il-Magħreb l-Għarbi).[12][13]

Storja[immodifika | immodifika s-sors]

Ornament tar-ras tal-Magreb (Marokk).

Preistorja[immodifika | immodifika s-sors]

Madwar 3,500 QK, bidliet fl-inklinazzjoni tal-orbita tal-Art jidhru li kkawżaw deżertifikazzjoni mgħaġġla tar-reġjun tas-Saħara li jiffurmaw ostaklu naturali li llimitaw serjament il-kuntatt bejn il-Magreb u l-Afrika sub-Saħarjana. Il-poplu Berberu ilu jgħix fil-punent tal-Afrika ta’ Fuq sa mill-inqas 10,000 QK.[14]

Antikità[immodifika | immodifika s-sors]

Trireme Rumana fuq mużajk fil-Mużew tal-Bardo, it-Tuneżija.

Parzjalment iżolati mill-bqija tal-kontinent mill-Muntanji Atlas (li jiġġebbed mill-Marokk tal-lum sat-Tuneżija tal-lum) u mid-deżert tas-Saħara, l-abitanti tal-partijiet tat-tramuntana tal-Magreb ilhom għal żmien twil rabtiet kummerċjali u kulturali madwar il-Baħar Mediterran. lill-abitanti tar-reġjuni tal-Ewropa t'Isfel u tal-Asja tal-Punent. Dawn ir-relazzjonijiet kummerċjali jmorru lura għall-inqas għall-Feniċi fl-1 millennju QK. (Skont it-tradizzjoni, il-Feniċi waqqfu l-kolonja tagħhom ta’ Kartaġni [fit-Tuneżija tal-lum] c. 800 QK).

Il-Feniċi u l-Kartaġiniżi waslu għall-kummerċ. L-insedjamenti Berberi u Feniċi ewlenin iċċentrati fil-Golf ta' Tuneż (Kartaġni, Utica, it-Tuneżija ) tul il-kosta tal-Afrika ta' Fuq, bejn il-Pilastri ta' Hercules u l-kosta Libjana fil-lvant taċ-Ċirenaika tal-qedem. Huma ddominaw il-kummerċ u l-kopulazzjoni tal-Mediterran tal-Punent għal sekli sħaħ. It-telfa ta' Ruma ta’ Kartaġni fil-Gwerer Puniċi (264 sa 146 QK) ippermettiet lil Ruma tistabbilixxi l-Provinċja tal-Afrika (146 QK) u tikkontrolla ħafna minn dawn il-portijiet. Ruma eventwalment ħadet il-kontroll tal-Magreb kollu fit-tramuntana tal-Muntanji Atlas. Ruma kienet megħjuna ħafna mid-defezzjoni ta’ Massinissa (aktar tard Re tan-Numidia, r. 202 – 148 QK) u tal-klijenti-alleati tal-Lvant ta' Kartaġni Numidian Massylii. Uħud mill-aktar reġjuni muntanjużi, bħar-Rif Marokkin, baqgħu barra mill-kontroll Ruman. Barra minn hekk, matul il-ħakma tar-Rumani, il-Biżantini, il-Vandali u l-Kartaġiniżi l-poplu Kabyle kien l-uniku jew wieħed mill-ftit fl-Afrika ta’ Fuq li baqa’ indipendenti.[15][16][17][18] Il-poplu Kabyle kien reżistenti tant li anke matul il-konkwista Għarbija tal-Afrika ta’ Fuq kien għad kellu kontroll u pussess fuq il-muntanji tagħhom.[19][20]

Il-pressjoni li saret fuq l-Imperu Ruman tal-Punent mill-invażjonijiet Barbari (notevolment mill-Vandali u l-Visigothi fl-Iberja) fis-seklu 5 WK naqqset il-kontroll Ruman u wasslet għat-twaqqif tar-Renju Vandalu tal-Afrika ta’ Fuq fl-430 AD, bil-kapitali tiegħu f’ Kartaġni. Seklu wara, fis-sena 533 WK, l-imperatur Biżantin Ġustinjanu I bagħat forza taħt il-Ġeneral Belisarius li rnexxielha teqred ir-Renju Vandalu fl-534. Il-ħakma Biżantina damet għal 150 sena. Il-Berberi kkontestaw il-firxa tal-kontroll Biżantin.[21]

Wara l-miġja tal-Islam fl-Afrika Mediterranja fil-perjodu minn 639 sa 700 WK, l-Għarab ħadu l-kontroll tar-reġjun kollu tal-Magreb.

Żmien medjevali[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Moskea l-Kbira tal-Kairouan, imwaqqfa mill-ġeneral Għarbi Għuqba bin Nafi (fl-670), hija l-eqdem moskea fil-belt Magreb ta' Kairouan, it-Tuneżija.[22]

L-Għarab laħqu l-Magreb fi żminijiet bikrin tal-Umawi fis-seklu 7, u minn dakinhar bdiet il-migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb. Ir-renji Berberi Iżlamiċi bħall-espansjoni tal-Almohadin u t-tixrid tal-Islam ikkontribwew għall-iżvilupp tal-kummerċ trans-Saħarjan. Barra minn hekk, bosta dinastiċi Għarab iffurmaw fir-reġjun tal-Magreb, bħall-Idrisin, Aglabidin, Sulejmanin u aktar. Filwaqt li ristrett minħabba l-ispiża u l-perikli, il-kummerċ kien profittabbli ħafna. Il-komoditajiet kummerċjati kienu jinkludu oġġetti bħal melħ, deheb, avorju, u skjavi. Diversi varjazzjonijiet Iżlamiċi, bħall-Ibadin u x-Xigħa, ġew adottati minn xi Berberi, ħafna drabi wasslu għal disprezz il-kontroll tal-kalifat favur l-interpretazzjoni tagħhom stess tal-Islam.

L-invażjoni tal-Għarab Bni Hilal u Bni Sulajm fis-seklu 11 kellha rwol ewlieni fit-tixrid tal-Għarbi Bedouin għal żoni rurali bħall-kampanja u l-isteppi, u sa ż-żoni tan-nofsinhar ħdejn is-Saħara.[23] Biddlet ukoll bil-kbir il-kultura fil-Magreb f'kultura Għarbija, u xerred in-nomadiżmu Badwin f'żoni fejn l-agrikoltura kienet dominanti qabel.[24] Dawn it-tribujiet Bedouin aċċelleraw u approfondiw il-proċess ta' tagħrib (Arabizzazzjoni), peress li l-popolazzjoni Berberu ġiet assimilata gradwalment mill-ġodda u kellha taqsam magħhom mergħat u mogħdijiet ta' migrazzjoni staġjonali. Sa madwar is-seklu 15, ir-reġjun tat-Tuneżija ta’ llum kien diġà kien kważi kompletament Arabizzat.[25] Hekk kif in-nomadi Għarab infirxu, it-territorji tat-tribujiet Berbera lokali ġew imċaqalqa u naqsu. Iż-Żenata ġew imbuttati lejn il-punent u l-Kabilin ġew imbuttati lejn it-tramuntana. Il-Berberi ħadu kenn fil-muntanji filwaqt li l-pjanuri kienu Arabizzati.[26] Dawn l-Għarab kienu ġew imqiegħda fuq il-Berberi mill-Fatimin bħala kastig għaż-Żiri, l-eks klijenti Berber tagħhom li ddefettaw u abbandunaw l-Islam ix-Xigħa fis-seklu 11. Matul dan il-perjodu, il-Magreb l-aktar spiss kien maqsum fi tliet stati, bejn wieħed u ieħor li jikkorrispondu mal-Marokk modern, il-Punent tal-Alġerija, u l-lvant tal-Alġerija u t-Tuneżija. Ir-reġjun tal-Magreb ġie kultant unifikat fil-qosor, bħal taħt il-Kalifat Almohad, il-Fatimin u fil-qosor taħt iż-Żiridin. Il-Ħammadin irnexxielhom jirbħu wkoll art fil-pajjiżi kollha fir-reġjun tal-Magreb.[27][28][29]

Storja moderna bikrija[immodifika | immodifika s-sors]

1707 Mappa tal-majjistral tal-Afrika minn Guillaume Delisle, inkluż il-Magreb. Wara ż-Żmien Medjevali, l-Imperu Ottoman ikkontrolla b'mod laxk iż-żona fil-lvant tal-Marokk.

Storja moderna[immodifika | immodifika s-sors]

Wara s-seklu 19, iż-żoni tal-Magreb ġew ikkolonizzati minn Franza, Spanja u aktar tard l-Italja.

Illum, aktar minn żewġ miljun u nofs immigrant Magrebi jgħixu fi Franza, ħafna mill-Alġerija u l-Marokk. Barra minn hekk, mill-1999 kien hemm 3 miljun Franċiż ta’ oriġini Magrebi (definiti bħala li għandhom mill-inqas nannu wieħed mill-Alġerija, il-Marokk jew it-Tuneżija). Stima tal-2003 tissuġġerixxi li sitt miljun residenti Franċiżi kienu Magrebi etniċi.[30][31]

Popolazzjoni[immodifika | immodifika s-sors]

Algiers, l-Alġerija
Casablanca, il-Marokk
Nies tal-Magreb.

Gruppi etniċi[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Magreb huwa primarjament abitat minn popli ta' oriġini antenati Għarbija u Berbera. L-Għarab jgħixu fl-Alġerija (70%[32] sa 80%[33] ), il-Libja (97%[34] ), il-Marokk (67%[35] ), u t-Tuneżija (98% ). Berberi jgħixu l-Alġerija (20%[33]), il-Libja (10%[36]), il-Marokk (35%[37] , u t -Tuneżija (1%[38]). Popolazzjonijiet etniċi Franċiżi, Spanjoli, Afrikani tal-Punent u Lhud Sefardi wkoll jgħixu fir-reġjun. Sekli ta' Arabizzazzjoni u migrazzjoni Għarbija lejn il-Magreb sa mis-seklu 7 bidlu l-ambitu demografiku tal-Magreb favur l-Għarab.

Diversi influwenzi oħra huma prominenti wkoll madwar il-Magreb. Fil-bliet kostali tat-tramuntana, b'mod partikolari, diversi mewġ ta' immigranti Ewropej influwenzaw il-popolazzjoni fl-era Medjevali. L-aktar notevoli kienu l-Moriscos u l-Muladís, jiġifieri, l-Ispanjoli (Mori) indiġeni li ġew ikkonvertiti bil-forza għall-Kattoliċiżmu u aktar tard imkeċċija, flimkien ma' Misilmin Għarab u Berberi etniċi, matul ir-Reconquista Kattolika Spanjola. Kontribuzzjonijiet Ewropej oħra kienu jinkludu ekwipaġġi u passiġġieri Franċiżi, Taljani u Ingliżi meħuda fil-magħluq mill-kursari. F'xi każijiet, ġew ritornati lill-familji wara li ġew fidwati; f'oħrajn, kienu użati bħala skjavi jew assimilati u adottati fi tribujiet.[39]

Storikament, il-Magreb kien dar għal komunitajiet Lhud storiċi sinifikanti msejħa Magħrebim, li kienu qabel l-introduzzjoni u l-konverżjoni tar-reġjun għall-Islam fis-seklu 7. Dawn ġew miżjuda aktar tard minn Lhud Sefardi mis-Spanja u l-Portugall li, ħarbu mill-Inkwiżizzjoni Kattolika Spanjola tas-sekli 15 u 16, stabbilixxew preżenza fl-Afrika ta’ Fuq. Huma stabbilixxew primarjament fiċ-ċentri tal-kummerċ urbani.

Grupp sinifikanti ieħor huwa t-Torok, li emigraw bl-espansjoni tal-Imperu Ottoman.

Afrikani min-nofsinhar tas-Saħara ngħaqdu mat-taħlita tal-popolazzjoni matul sekli ta' kummerċ trans-Saħarjan. Kummerċjanti u skjavi marru lejn il-Magreb mir-reġjun tas-Saħel. Fit-tarf tan-nofsinhar tas-Saħara fil-Magreb hemm komunitajiet żgħar ta’ popolazzjonijiet suwed, xi kultant imsejħa Haratin.

Fl-Alġerija speċjalment, minoranza kbira Ewropea, magħrufa bħala l-"pied noirs", immigraw lejn ir-reġjun, u stabbilixxew taħt il-ħakma kolonjali Franċiża lejn l-aħħar tas-seklu 19.[40] Mill-aħħar ċensiment fl-Alġerija mmexxija mill-Franċiżi, meħud fl-1 ta' Ġunju 1960, kien hemm 1,050,000 ċivili mhux Musulmani (l-aktar Kattoliċi, iżda inklużi 130,000 Lhudi Alġerin) fl-Alġerija, 10 fil-mija tal-popolazzjoni.[41] Huma stabbilixxew irziezet u negozji. Il-maġġoranza assoluta ta’ dawn, madankollu, telqu mill-Alġerija waqt u wara l-gwerra għall-indipendenza.[42]

Meta mqabbla mal-popolazzjoni ta' Franza, il-popolazzjoni tal-Magrebi kienet waħda minn tmienja tal-popolazzjoni ta' Franza fl-1800, kwart fl-1900, u ugwali fl-2000. Il-Magreb huwa d-dar għal 1% tal-popolazzjoni globali mill-2010.[43]

Reliġjon[immodifika | immodifika s-sors]

Il-mausoleum tal-Madghacen

Ir-reliġjonijiet oriġinali tal-popli tal-Magreb jidhru[44] li kienu bbażati fi u relatati ma' kulti tal-fertilità ta' pantheon matriarkali b'saħħtu. Din it-teorija hija bbażata fuq l-istrutturi soċjali u lingwistiċi tal-kulturi Amażigħ li kienu qabel l-influwenzi kollha Eġizzjani u tal-lvant tal-Asja, tat-tramuntana tal-Mediterran, u Ewropej.

Rekords storiċi tar-reliġjon fir-reġjun tal-Magreb juru l-inklużjoni gradwali tagħha fid-Dinja Klassika, b'kolonji kostali stabbiliti l-ewwel mill-Feniċi, xi Griegi, u wara konkwista estensiva u kolonizzazzjoni mir-Rumani. Sat-2 seklu tal-era komuni, iż-żona kienet saret ċentru tal-Kristjaneżmu li jitkellem bil-Feniċi. L-isqfijiet tagħha tkellmu u kitbu bil-Puniku, u l-Imperatur Septimius Severus kien innutat bl-aċċent lokali tiegħu. Is-settlers Rumani u l-popolazzjonijiet Romanizzati kkonvertiw għall-Kristjaneżmu. Sussegwentement Kartaġni eżerċitat primat informali bħala arċidjoċesi, li kienet l-aktar ċentru importanti tal-Kristjaneżmu fl-Afrika Rumana kollha, li tikkorrispondi mal-biċċa l-kbira tal-kosta tal-Mediterran tal-lum u l-intern tal-Afrika ta' Fuq.[45] Ir-reġjun ipproduċa figuri bħall-kittieb tal-knisja Kristjana Tertuljana (madwar 155 WK – madwar 202 WK); u martri Kristjani jew figuri ewlenin bħal Perpetwa, u Felicity (martri, madwar 200 WK); San Ċiprijan ta’ Kartaġni; Santa Monika; binha l-filosfu Santu Wistin, Isqof ta’ Ippona I; u Santa Ġilja ta’ Kartaġni (seklu V). Il-Kristjaneżmu Donatiż infirex prinċipalment fost il-popolazzjoni indiġena Berberi,[46] u mill-aħħar tal-ħames seklu u l-bidu tas-sitt seklu, ir-reġjun kien jinkludi diversi renji Berberi Kristjani.[47]

Iżlam[immodifika | immodifika s-sors]

Moskea l-Qarawin

L-Islam wasal fis-sena 647 u sfida d-dominazzjoni tal-Kristjaneżmu. L-ewwel post permanenti tal-Islam kien it-twaqqif fl-667 tal-belt ta' Kairouan, fit-Tuneżija tal-lum. Kartaġni waqgħet f’idejn il-Misilmin fis-sena 698 u l-bqija tar-reġjun waqa’ b’70. Iżlamizzazzjoni mxiet bil-mod.

Mill-aħħar tas-seklu 7, fuq perjodu ta' aktar minn 400 sena, il-popli tar-reġjun ikkonvertu għall-Islam. Ħafna telqu matul daż-żmien lejn l-Italja, għalkemm ittri li baqgħu ħajjin urew korrispondenza minn Kristjani reġjonali għal Ruma sas-seklu 12. Il-Kristjaneżmu kien għadu fidi ħajja. Għalkemm kien hemm bosta konverżjonijiet wara l-konkwista, il-Misilmin ma sarux maġġoranza qabel xi żmien tard fis-seklu 9. Matul l-10 seklu, l-Islam sar bil-bosta r-reliġjon dominanti fir-reġjun.[48] L-Isqfijiet u d-djoċesijiet Insara komplew ikunu attivi u komplew ir-relazzjonijiet tagħhom mal-Knisja Nisranija fir-Ruma. Sakemm sar ir-renju tal-Papa Benedittu VII (974–983), ġie kkonsagrat Arċisqof ġdid ta’ Kartaġni. Mis-seklu 10, il-Kristjaneżmu naqas fir-reġjun.[49] Sal-aħħar tas-seklu 11, f'Kartaġni u Hippo Regius fadal biss żewġ isqfijiet. Il-Papa Girgor VII (1073–1085) ikkonsagra isqof ġdid għal Ippona. Il-Kristjaneżmu jidher li sofra diversi xokkijiet li wasslu għall-mewt tiegħu. L-ewwel, ħafna Kristjani tal-klassi għolja, li kienu jgħixu fl-ibliet u li jitkellmu bil-Latin telqu lejn l-Ewropa wara l-konkwista Misilma. It-tieni influwenza ewlenija kienet il-konverżjonijiet fuq skala kbira għall-Islam mill-aħħar tas-seklu 9. Ħafna l-Insara ta’ komunità ħafna mnaqqsa telqu f’nofs is-seklu 11, u l-fdalijiet ġew evakwati fit-12 mill-ħakkiema Normanni ta’ Sqallija. Il-lingwa Latina-Afrikana damet ftit aktar.

Kien hemm komunità Lhudija żgħira imma b’saħħitha, kif ukoll komunità Nisranija żgħira. Ħafna mill-Misilmin jsegwu l-iskola Sunni Maliki. Komunitajiet żgħar Ibadi jibqgħu f'xi żoni. Tradizzjoni qawwija tal-qima tal-mrabitin (marabutti, Ingliż: marabouts) u l-oqbra tal-qaddisin tinsab fir-reġjuni abitati minn Berberi. Din il-prattika kienet komuni wkoll fost il-Lhud tar-reġjun. Kwalunkwe mappa tar-reġjun turi t-tradizzjoni bil-proliferazzjoni ta' "Sidi", li juru postijiet imsemmija wara l-mrabitin. Din it-tradizzjoni naqset matul is-seklu 20. Netwerk ta’ aktar zawija tradizzjonalment għen biex jgħallmu l-litteriżmu bażiku u l-għarfien tal-Islam f’reġjuni rurali.

Kristjaneżmu[immodifika | immodifika s-sors]

Familja Nisranija Berbera mill-Kabilja

Komunitajiet ta’ Insara, l-aktar Kattoliċi u Protestanti, jippersistu fl-Alġerija (100,000–380,000),[50] Mawritanja (10,000),[51][52] Marokk (~380,000),[53] Libja (170,000), u Tuneżija (100,750).[54] Ħafna mill-Kattoliċi Rumani fil-Magreb il-Kbir huma taʼ nisel Franċiż, Spanjol u Taljan, b’antenati li emigraw matul l-età kolonjali. Xi wħud huma missjunarji barranin jew ħaddiema immigranti. Hemm ukoll komunitajiet Insara ta' dixxendenza Berbera jew Għarbija fil-Magreb il-Kbir, [55] magħmula minn persuni li kkonvertiw l-aktar matul l-età moderna, jew taħt u wara l-kolonjaliżmu Franċiż.[56][57]

Qabel l-indipendenza, l-Alġerija kienet dar għal 1.4 miljun pieds-noirs (etniċi Franċiżi li kienu l-aktar Kattoliċi),[41][55] u l-Marokk kien dar għal nofs miljun Ewropew,[55][58] u t-Tuneżija kienet dar għal 255,000 Ewropew,[55][59] u l-Libja kienet dar għal 145,000 Ewropew.[55] Fir-reliġjon, ħafna mill-pieds-noirs fil-Magreb huma Kattoliċi. Minħabba l-eżodu tal-pieds-noirs fis-sittinijiet, aktar Insara tal-Afrika ta’ Fuq ta’ nisel Berberi jew Għarbi issa jgħixu fil-Franza milli fil-Magreb il-Kbir. Qabel l-indipendenza, is-settlers Kattoliċi Ewropej kellhom wirt storiku u preżenza qawwija fil-pajjiżi tal-Magreb.[55]

Riċentement, il-komunità Protestanti ta' dixxendenza Berbera jew Għarbija kibret b'mod sinifikanti hekk kif individwi addizzjonali jikkonvertu għall-Kristjaneżmu, speċjalment għall-Evanġeliżmu. Dan seħħ fl-Alġerija,[60] speċjalment fil-Kabilja,[61] fil-Marokk,[62][63] u fit-Tuneżija. Il-popolazzjoni Kattolika fil-Libja hija stmata li tammonta għal 100,000, il-Kattoliċi huma l-akbar denominazzjoni Nisranija, segwiti minn madwar 60,000 Kopti u numru żgħir ta’ Anglikani.[64]

Studju tal-2015 jistma li 380,000 Misilmin kkonvertiw għall-Kristjaneżmu fl-Alġerija. In-numru ta’ Marokkini li kkonvertu għall-Kristjaneżmu (il-biċċa l-kbira minnhom aduraturi sigrieti) huwa stmat bejn 40,000[65]-150,000. Ir-Rapport Internazzjonali dwar il-Libertà Reliġjuża għall-2007 jistma li eluf tal-Misilmin Tuneżini kkonvertew għall-Kristjaneżmu. Studju fil-2015 jistma li madwar 1,500 jemmen fil-Kristu minn sfond Mislem li jgħixu fil-Libja.[66]

Fl-2019, il-proporzjon tal-Melillani li jidentifikaw ruħhom bħala Kattoliċi Rumani kien ta' 65.0%,[67] il-knejjes Kattoliċi Rumani fil-Melilla jappartjenu għad-Djoċesi ta' Málaga.[68] Il-Kattoliċiżmu Ruman huwa l-akbar reliġjon fil-Ceuta, fl-2019, il-proporzjon tal-Ceutin li jidentifikaw lilhom infushom bħala Kattoliċi Rumani kien ta' 60.0%.[69] Il-knejjes Kattoliċi Rumani fil-Ceuta jappartjenu għad-Djoċesi ta' Cádiz y Ceuta.

Kummerċjanti Magrebi fl-istorja Lhudija[immodifika | immodifika s-sors]

Fl-10 seklu, hekk kif l-ambjent soċjali u politiku fil-Bagdad sar dejjem aktar ostili għal-Lhud, xi negozjanti Lhud emigraw lejn il-Magreb, speċjalment Kairouan, it-Tuneżija. Matul iż-żewġ jew tliet sekli ta’ wara, negozjanti Lhud bħal dawn saru magħrufa bħala l-Magħribi, grupp soċjali distintiv li vvjaġġa madwar id-dinja tal-Mediterran. Huma għaddew din l-identifikazzjoni minn missier għal iben. Il-komunità pan-Magreb magħquda tagħhom kellha l-abbiltà li tuża s-sanzjonijiet soċjali bħala alternattiva kredibbli għar-rikors legali, li dak iż-żmien xorta waħda kienet dgħajfa. Din l-alternattiva istituzzjonali unika ppermettiet lill-Magħribin jipparteċipaw b'suċċess kbir fil-kummerċ tal-Mediterran. Dan iffaċilita l-kuntatti bejn il-komunitajiet Magrebi u Lhud Ewropej, partikolarment fil-kummerċ fil-perjodu pre-kolonjali. L-aktar punti ta’ kuntatt importanti kienu Livorno fl-Italja bil-port tagħha frekwentat minn negozjanti t-Tuneżini u l-Marsilja fil-Franza mal-kontroparti tagħha, il-port għall-Alġerija u l-Marokk. Ir-reġjun tal-Magreb kien jipproduċi ħwawar u ġilda, minn żraben għal borżetti. Peress li ħafna mil-Lhud Magrebi kienu nies tas-sengħa u negozjanti, kellhom kuntatt mal-klijenti Ewropej tagħhom.[70] Illum, fost il-pajjiżi Għarab, l-akbar komunità Lhudija issa teżisti fil-Marokk b’madwar 2,000 Lhudi u fit-Tuneżija b’madwar 1,000.[71][72]

Ġeografija[immodifika | immodifika s-sors]

Ekoreġjuni[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Magreb huwa maqsum f'reġjun tal-klima Mediterranja fit-tramuntana, u s-Saħara niexfa fin-nofsinhar. Il-varjazzjonijiet tal-Magħreb fl-elevazzjoni, ix-xita, it-temperatura u l-ħamrija jagħtu lok għal komunitajiet distinti ta' pjanti u annimali. Il-Fond Dinji għan-Natura (WWF) jidentifika diversi ekoreġjuni distinti fil-Magreb.

Magreb tal-Mediterran[immodifika | immodifika s-sors]

Dwarf fan palm, imkabbra fil-pajjiżi tal-Magrebi.

Il-partijiet tal-Magreb bejn il-Muntanji Atlas u l-Baħar Mediterran, flimkien mat-Tripolitanja kostali u ċ-Ċirenaika fil-Libja, huma dar għal foresti Mediterranji, imsaġar, u Scrub. Dawn l-ekoreġjuni jaqsmu ħafna speċi ta' pjanti u annimali ma' porzjonijiet oħra tal-Baċir tal-Mediterran. Il-firxa tan-nofsinhar tal-Magreb Mediterranju tikkorrispondi mal-100 millimetres (3.9 in) isohyet, jew il-firxa tan-nofsinhar taż-Żebbuġ Ewropew (Olea europea)[73] u l-Isparto Grass (Stipa tenacissima).[74]

Magreb tas-Saħara[immodifika | immodifika s-sors]

Is-Saħara testendi madwar l-Afrika ta’ Fuq mill-Oċean Atlantiku sal-Baħar l-Aħmar. Il-parti ċentrali tagħha hija iper-arida u tappoġġja ftit pjanti jew annimali, iżda l-parti tat-Tramuntana tad-deżert tirċievi xita xitwa okkażjonali, filwaqt li l-istrixxa tul il-kosta Atlantika tirċievi umdità minn ċpar tal-baħar, li jsostni varjetà akbar ta' pjanti u annimali. It-tarf tat-tramuntana tas-Saħara jikkorrispondi mal-100mm isohyet, li hija wkoll il-firxa tat-tramuntana tat-tamra (Phoenix dactylifera).[74]

Kultura[immodifika | immodifika s-sors]

Kuskus

Il-pajjiżi tal-Magreb jaqsmu ħafna xebh u tradizzjonijiet kulturali. Fost dawn hemm tradizzjoni kulinari li Habib Bourguiba ddefinixxa bħala Għarbi tal-Punent, fejn il-ħobż jew il-kuskus huma l-ikel prinċipali, għall-kuntrarju tal-Għarbi tal-Lvant, fejn il-ħobż, il-qamħ imfarrak jew ir-ross abjad huma l-ikel bażiku.[ ċitazzjoni meħtieġa ] F'termini ta' ikel, xi xebh lil hinn mil-lamtu jinstabu madwar id-dinja Għarbija.

Fost tradizzjonijiet kulturali u artistiċi oħra, ġojjelli tal-kulturi Berberi li jintlibsu min-nisa Amażigħa u magħmulin mill-fidda, [75] żibeġ u applikazzjonijiet oħra kienu karatteristika komuni tal-identitajiet Berber f’żoni kbar tal-Magreb sat-tieni nofs tas-seklu 20.[76]

Fl-2020, il-kuskus ġie miżjud mal-lista tal-Wirt Kulturali Intanġibbli tal-UNESCO.[77]

Ekonomija[immodifika | immodifika s-sors]

Pajjiżi tal-Magreb skond il-PGD (PPP)[immodifika | immodifika s-sors]

Lista mill-Fond Monetarju Internazzjonali (2019) Lista mill-Bank Dinji (2017) Lista mis-CIA World Factbook (2017)
Grad Pajjiż PGD (PPP) $M
35 Alġerija 681,396
54 Marokk 328,651
76 Tuneżija 149,190
101 Libja 61,559
143 Mawritanja 19,811
Grad Pajjiż PGD (PPP) $M
35 Alġerija 631,150
55 Marokk 298,230
76 Tuneżija 137,358
78 Libja 125,142
143 Mawritanja 17,458
Grad Pajjiż PGD (PPP) $M
35 Alġerija 629,300
55 Marokk 300,100
76 Tuneżija 135,900
102 Libja 63,140
148 Mawritanja 17,370
Lista mill-Fond Monetarju Internazzjonali (2013) Lista mill-Bank Dinji (2013) Lista mis-CIA World Factbook (2013)
Grad Pajjiż PGD (PPP) $M
44 Alġerija 285,541
58 Marokk 179,240
70 Tuneżija 108,430
81 Libja 70,386
148 Mawritanja 8,241
Grad Pajjiż PGD (PPP) $M
34 Alġerija 421,626
55 Marokk 241,757
70 Libja 132,695
75 Tuneżija 120,755
143 Mawritanja 11,835
Grad Pajjiż PGD (PPP) $M
45 l-Alġerija 284,700
58 il-Marokk 180,000
68 Tuneżija 108,400
81 Libja 73,600
151 Mawritanja 8,204

Reġjuni medjevali[immodifika | immodifika s-sors]

Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]

  1. ^ "COUNTRY COMPARISON :: POPULATION". The World Factbook (bl-Ingliż). Central Intelligence Agency. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-09-27. Miġbur 6 Awwissu 2018.
  2. ^ English for Students: Northwest Africa Mudell:Webarchive english-for-students.com
  3. ^ "The Moors were simply Maghrebis, inhabitants of the Maghreb, the western part of the Islamic world, that extends from Spain to Tunisia, and represents a homogeneous cultural entity", Titus Burckhardt, Moorish Culture in Spain.
  4. ^ Amin, Samir (1970). The Maghreb in the modern world: Algeria, Tunisia, Morocco. Penguin. p. 10. ISBN 9780140410297. Arkivjat mill-orġinal fl-30 Lulju 2023. Miġbur 27 Awwissu 2017.
  5. ^ Elisée Reclus, Africa, edited by A. H. Keane, B. A., Vol.
  6. ^ "L'Union du Maghreb arabe". Arkivjat minn l-oriġinal fl-20 April 2010. Miġbur 17 Mejju 2010.
  7. ^ "Maghreb". The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001–05. Arkivjat minn l-oriġinal fl-29 September 2007. Miġbur 11 July 2007.
  8. ^ a b Mitchell, Peter; Lane, Paul (2013-07-04). The Oxford Handbook of African Archaeology (bl-Ingliż). OUP Oxford. p. 1071. ISBN 978-0-19-162615-9.
  9. ^ a b Idris El Hareir; Ravane Mbaye (2011). The Spread of Islam Throughout the World. UNESCO. pp. 375–376. ISBN 978-92-3-104153-2.
  10. ^ Sénac, Philippe; Cressier, Patrice (2012-10-10). Histoire du Maghreb médiéval: VIIe-XIe siècle (bil-Franċiż). Armand Colin. ISBN 978-2-200-28342-1.
  11. ^ al-Muqaddasī, Muḥammad ibn Aḥmad (2001). The best divisions for knowledge of the regions. Garnet publ. ISBN 1-85964-136-9. OCLC 469513651.
  12. ^ a b Jan-Olaf Blichfeldt (1985). Early Mahdism: Politics and Religion in the Formative Period of Islam. Brill Archive. pp. 1183–1184. ISBN 9789004078376. GGKEY:T7DEYT42F5R.
  13. ^ Hassan Sayed Suliman (1987). The Nationalist Movements in the Maghrib: A Comparative Approach. Scandinavian Institute of African Studies. p. 8. ISBN 978-91-7106-266-6.
  14. ^ Historical Dictionary of the Berbers (Imazighen), by Hsain Ilahiane, (2006), p. 112.
  15. ^ The Middle East and North Africa 2003. Psychology Press. ISBN 9781857431322. Arkivjat mill-orġinal fl-15 March 2023. Miġbur 15 April 2022 – via Google Books.
  16. ^ Walmsley, Hugh Mulleneux (10 April 1858). "Sketches of Algeria During the Kabyle War". Chapman and Hall. Arkivjat mill-orġinal fl-15 March 2023. Miġbur 15 April 2022 – via Google Books.
  17. ^ Wysner, Glora M. (30 January 2013). The Kabyle People. Read Books Ltd. ISBN 9781447483526. Arkivjat mill-orġinal fl-15 March 2023. Miġbur 15 April 2022 – via Google Books.
  18. ^ The Encyclopedia Americana. Grolier. 10 April 1990. ISBN 9780717201211. Arkivjat mill-orġinal fl-15 March 2023. Miġbur 15 April 2022 – via Google Books.
  19. ^ "The art journal London". Virtue. 10 April 1865 – via Google Books.
  20. ^ Field, Henry Martyn (10 April 1893). "The Barbary Coast". C. Scribner's Sons. Arkivjat mill-orġinal fl-15 March 2023. Miġbur 15 April 2022 – via Google Books.
  21. ^ Stapleton, Timothy J. (2013). "North Africa to ca. 1870". A Military History of Africa. 1: The Precolonial Period: From Ancient Egypt to the Zulu Kingdom (Earliest Times to ca. 1870). Santa Barbara, California: ABC-CLIO. pp. 17–18. ISBN 9780313395703. Arkivjat mill-orġinal fl-30 Lulju 2023. Miġbur 20 Settembru 2020.
  22. ^ Burckhardt, Titus (24 Lulju 2009). Art of Islam: Language and Meaning. World Wisdom, Inc. ISBN 9781933316659. Arkivjat mill-orġinal fl-30 Lulju 2023. Miġbur 18 Ottubru 2020 – via Google Books.
  23. ^ Duri, A. A. (2012). The Historical Formation of the Arab Nation (RLE: the Arab Nation) (bl-Ingliż). Routledge. pp. 70–74. ISBN 978-0-415-62286-8. Arkivjat mill-orġinal fl-30 May 2023. Miġbur 31 May 2023.
  24. ^ el-Hasan, Hasan Afif (2019-05-01). Killing the Arab Spring (bl-Ingliż). Algora Publishing. p. 82. ISBN 978-1-62894-349-8. Arkivjat mill-orġinal fl-19 July 2023. Miġbur 31 May 2023.
  25. ^ Holes, Clive (2018-08-30). Arabic Historical Dialectology: Linguistic and Sociolinguistic Approaches (bl-Ingliż). Oxford University Press. p. 42. ISBN 978-0-19-100506-0. Arkivjat mill-orġinal fl-30 July 2023. Miġbur 31 May 2023.
  26. ^ Farida, Benouis; Houria, Chérid; Lakhdar, Drias; Amine, Semar. An Architecture of Light. Islamic Art in Algeria (bl-Ingliż). Museum With No Frontiers, MWNF (Museum Ohne Grenzen). p. 9. ISBN 978-3-902966-14-8. Arkivjat mill-orġinal fl-30 May 2023. Miġbur 31 May 2023.
  27. ^ Baadj, Amar S. (11 August 2015). Saladin, the Almohads and the Banū Ghāniya: The Contest for North Africa (12th and 13th centuries). BRILL. ISBN 9789004298576 – via Google Books.
  28. ^ Hattstein, Markus; Delius, Peter (2004). Islam: Art and Architecture: Pg 614. ISBN 9783833111785. Arkivjat mill-orġinal fl-30 July 2023. Miġbur 15 April 2022.
  29. ^ Ilahiane, Hsain (17 July 2006). Historical Dictionary of the Berbers (Imazighen). Scarecrow Press. ISBN 9780810864900. Arkivjat mill-orġinal fl-30 July 2023. Miġbur 15 April 2022 – via Google Books.
  30. ^ "Estimé à six millions d'individus, l'histoire de leur enracinement, processus toujours en devenir, suscite la mise en avant de nombreuses problématiques...", « Être Maghrébins en France » in Les Cahiers de l’Orient, n° 71, troisième trimestre 2003
  31. ^ Drouhot, Lucas G. (2020). "Income Segregation and the Incomplete Integration of Islam in the Paris Metropolitan Area". Socius: Sociological Research for a Dynamic World (bl-Ingliż). 6: 237802311989958. doi:10.1177/2378023119899585. hdl:21.11116/0000-0005-95C8-1. ISSN 2378-0231. S2CID 211257408. Arkivjat mill-orġinal fl-19 Lulju 2023. Miġbur 26 June 2023.
  32. ^ The Report: Algeria 2007 (bl-Ingliż). Oxford Business Group. 2007. ISBN 978-1-902339-70-2. Arkivjat mill-orġinal fl-10 April 2023. Miġbur 30 January 2023.
  33. ^ a b Laaredj-Campbell, Anne (2015-12-10). Changing Female Literacy Practices in Algeria: Empirical Study on Cultural Construction of Gender and Empowerment (bl-Ingliż). Springer. ISBN 978-3-658-11633-0. Arkivjat mill-orġinal fl-26 March 2023. Miġbur 30 January 2023.
  34. ^ Malcolm, Peter; Losleben, Elizabeth (2004). Libya (bl-Ingliż). Marshall Cavendish. ISBN 978-0-7614-1702-6. Arkivjat mill-orġinal fl-10 April 2023. Miġbur 30 January 2023.
  35. ^ The Report: Morocco 2012 (bl-Ingliż). Oxford Business Group. 2012. ISBN 978-1-907065-54-5. Arkivjat mill-orġinal fl-7 March 2023. Miġbur 30 January 2023.
  36. ^ Zurutuza, Karlos. "Berbers fear ethnic conflict". www.aljazeera.com (bl-Ingliż). Arkivjat mill-orġinal fl-29 January 2023. Miġbur 2022-12-12.
  37. ^ Danver, Steven L. (2015-03-10). Native Peoples of the World: An Encyclopedia of Groups, Cultures and Contemporary Issues (bl-Ingliż). Routledge. ISBN 978-1-317-46400-6. Arkivjat mill-orġinal fl-15 March 2023. Miġbur 30 January 2023.
  38. ^ "Q&A: The Berbers" (bl-Ingliż). 2004-03-12. Arkivjat mill-orġinal fl-12 January 2018. Miġbur 2022-12-12.
  39. ^ Davis, Robert. "British Slaves on the Barbary Coast". BBC. Arkivjat mill-orġinal fl-25 April 2011. Miġbur 5 November 2009.
  40. ^ Naylor, Phillip Chiviges (2000). France and Algeria: A History of Decolonization and Transformation. University Press of Florida. pp. 9–23, 14. ISBN 978-0-8130-3096-8. Arkivjat mill-orġinal fl-30 July 2023. Miġbur 20 June 2023.
  41. ^ a b Cook, Bernard A. (2001). Europe since 1945: an encyclopedia. New York: Garland. pp. 398. ISBN 978-0-8153-4057-7.
  42. ^ "France and Maghreb – An enhanced partnership with the Maghreb (March 20, 2007)". French Ministry of Foreign and European Affairs. Arkivjat mill-orġinal fl-29 September 2007. Miġbur 11 July 2007.
  43. ^ Brunel, Claire, Maghreb regional and global integration: a dream to be fulfilled, Peterson Institute, 2008, p.1
  44. ^ "The central position of women in the life of the Berbers of Northern-Africa exemplified by the Kabyles". www.second-congress-matriarchal-studies.com. Arkivjat mill-orġinal fl-28 September 2010. Miġbur 29 January 2010.
  45. ^ . ISBN 9781438110271 https://books.google.com/books?id=T5tic2VunRoC&pg=PA97. |title= nieqes jew vojt (għajnuna)
  46. ^ Falola, Toyin (2017). Ancient African Christianity: An Introduction to a Unique Context and Tradition. Taylor & Francis. pp. 344–345. ISBN 9781135121426.
  47. ^ Isichei, Elizabeth (1995). A History of Christianity in Africa: From Antiquity to the Present. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 42. ISBN 978-1-4674-2081-5.
  48. ^ Staying Roman, Jonathan Conant, pp. 362–368, 2012
  49. ^ Insoll, T. (2003) "The Archaeology of Islam in Sub-Saharan Africa", Cambridge World Archaeology, https://web.archive.org/web/20230719163105/http://content.schweitzer-ne.de/static/content/catalog/newbooks/978/052/165/9780521651714/9780521651714_Excerpt_001.pdf%7B%7Bdead
  50. ^ Deeb, Mary Jane.
  51. ^ A. Lamport, Mark (2021). Encyclopedia of Christianity in the Global South. Rowman & Littlefield Publishers. p. 497. ISBN 9781442271579. Influences—Christian influences in Mauritanian society are limited to the approximately 10,000 foreign nationals living in the country
  52. ^ "Mauritania – Open Doors USA – Open Doors USA". www.opendoorsusa.org. Arkivjat mill-orġinal fl-1 April 2019. Miġbur 21 January 2021.
  53. ^ "Africa :: Morocco — The World Factbook – Central Intelligence Agency". www.cia.gov. 9 November 2021. Arkivjat mill-orġinal fl-2 December 2022. Miġbur 24 January 2021.
  54. ^ Fr Andrew Phillips. "The Last Christians Of North-West Africa: Some Lessons For Orthodox Today". Orthodoxengland.org.uk. Arkivjat mill-orġinal fl-19 September 2018. Miġbur 8 January 2013.
  55. ^ a b ċ d e f Greenberg, Udi; A. Foster, Elizabeth (2023). Decolonization and the Remaking of Christianity. Pennsylvania: University of Pennsylvania Press. p. 105. ISBN 9781512824971.
  56. ^ Fahlbusch, Erwin; Bromiley, Geoffrey William; Lochman, Jan Milie; Mbiti, John; Pelikan, Jaroslav (24 July 1999). The Encyclopedia of Christianity. Wm. B. Eerdmans Publishing. ISBN 9780802824158. Arkivjat mill-orġinal fl-30 July 2023. Miġbur 18 October 2020 – via Google Books.
  57. ^ "Rising numbers of Christians in Islamic countries could pose threat to social order". World Review. Arkivjat mill-orġinal fl-20 March 2016. Miġbur 6 December 2015.
  58. ^ De Azevedo, Raimondo Cagiano (1994) Migration and development co-operation.
  59. ^ Angus Maddison (20 September 2007). Contours of the World Economy 1–2030 AD:Essays in Macro-Economic History: Essays in Macro-Economic History. OUP Oxford. p. 214. ISBN 978-0-19-922721-1. Arkivjat mill-orġinal fl-16 February 2023. Miġbur 26 January 2013.
  60. ^ Mudell:In lang Sadek Lekdja, Christianity in Kabylie, Radio France Internationale, 7 mai 2001 Mudell:Webarchive
  61. ^ Lucien Oulahbib, Le monde arabe existe-t-il ?
  62. ^ Refugees, United Nations High Commissioner for. "Refworld | Morocco: General situation of Muslims who converted to Christianity, and specifically those who converted to Catholicism; their treatment by Islamists and the authorities, including state protection (2008–2011)". Refworld. Arkivjat mill-orġinal fl-1 March 2019. Miġbur 24 July 2020.
  63. ^ Carnes, Nat (2012). Al-Maghred, the Barbary Lion: A Look at Islam. University of Cambridge Press. p. 253. ISBN 9781475903423. . In all an estimated 40,000 Moroccans have converted to Christianity
  64. ^ Morgan, Jason; Falola, Toyin; Oyeniyi, Bukola Adeyemi (2012). Culture and Customs of Libya. ABC-CLIO. p. 40. ISBN 978-0-313-37860-7.
  65. ^ "'House-Churches' and Silent Masses —The Converted Christians of Morocco Are Praying in Secret". www.vice.com. 23 March 2015. Arkivjat mill-orġinal fl-8 September 2020. Miġbur 24 July 2020.
  66. ^ : 1–19. Ċitazzjoni journal għandha bżonn |journal= (għajnuna); |title= nieqes jew vojt (għajnuna)
  67. ^ : 101–124. Ċitazzjoni journal għandha bżonn |journal= (għajnuna); |title= nieqes jew vojt (għajnuna)
  68. ^ Rodríguez, José Vicente (31 May 2014). "El 37% de las declaraciones de la Renta en Málaga marcan la X para la Iglesia". La Opinión de Málaga. Arkivjat mill-orġinal fl-23 April 2022. Miġbur 26 June 2023.
  69. ^ Centro de Investigaciones Sociológicas (Centre for Sociological Research) (October 2019). "Macrobarómetro de octubre 2019, Banco de datos – Document 'Población con derecho a voto en elecciones generales y residente en España, Ciudad Autónoma de Ceuta" (PDF) . p. 20. Arkivjat (PDF) mill-orġinal fl-2020-02-04. Miġbur 4 February 2020.Manutenzjoni CS1: lingwa mhix magħrufa (link)
  70. ^ Lubrich, Naomi (2023-11-30). "Who were the Jews of North Africa? Four Questions to Daniel Zisenwine". Jüdisches Museum Schweiz. Miġbur 2023-12-15.
  71. ^ Rosenberg, Jerry M. (2009-09-28). The Rebirth of the Middle East (bl-Ingliż). Hamilton Books. ISBN 978-0-7618-4846-2.
  72. ^ "Jewish Population Rises to 15.2 million Worldwide". Jewish agency. 15 September 2021. Arkivjat mill-orġinal fl-25 July 2023. Miġbur 20 June 2023.
  73. ^ Dallman, Peter R. (1998) Plant Life in the World's Mediterranean Climates.
  74. ^ a b Wickens, Gerald E. (1998) Ecophysiology of Economic Plants in Arid and Semi-Arid Lands.
  75. ^ Jonathan M. Bloom; Sheila S. Blair (2009). Grove Encyclopedia of Islamic Art & Architecture: Three-Volume Set. New York: Oxford University Press USA. p. 378. ISBN 978-0-19-530991-1. Arkivjat mill-orġinal fl-20 June 2023. Miġbur 20 June 2023.
  76. ^ See, for example, Rabaté, Marie-Rose (2015).
  77. ^ "UNESCO adds couscous to list of intangible world heritage". Al Jazeera English (bl-Ingliż). December 16, 2020. Arkivjat mill-orġinal fl-8 August 2021. Miġbur May 19, 2022.
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Magreb&oldid=305576"