Salé

Salé
Marokk
Amministrazzjoni
Pajjiż	Marokk
Stat	Rabat-Salé-Kénitra
Provinċja	Prefettura ta’ Salé
Ismijiet oriġinali	‫سلا‬ ⵙⵍⴰ
Kodiċi postali	11000
Ġeografija
Koordinati	34.05°N 6.81667°W / 34.05; -6.81667
Salé Salé (Morocco)
Għoli	116 m
Demografija
Popolazzjoni	945,101 abitanti (2024)
Unitajiet domestiċi	256,144
Informazzjoni oħra
Żona tal-Ħin	Ħin tal-Ewropa Ċentrali
villedesale.ma

Salé jew Sala (bl-Għarbi: سلا, Salā; bl-Amażigħi: ⵙⵍⴰ, Sla) hija belt fil-Marokk u l-kapitali tal-prefettura ta’ Salé, fir-reġjun ta’ Rabat-Salé-Kénitra. Hija tinsab fit-tarf tal-Oċean Atlantiku, fuq ix-xatt tal-lemin (tramuntana) tax-xmara Bureqrieq (approssimazzjoni bl-Ingliż: Bou Regreg), biswit il-kapitali nazzjonali Rabat.

Dan jispjega għaliex iż-żewġt ibliet kultant jissejħu "bliet ġemellati", iżda kull waħda għandha t-tradizzjonijiet, il-kulturi u l-istorja tagħha stess. Salé hija marbuta mar-Rabat minn diversi pontijiet, li minnhom il-pont Ħassan II huwa l-aktar użat.

Imwaqqfa minn esploraturi Feniċi fit-tielet seklu Q.K., Salé esperjenzat żvilupp sinifikanti fi żmien l-Almohadi (12 seklu) u l-Marinidin (14 seklu), minħabba l-pożizzjoni strateġika tagħha fuq ir-rotta tal-art li tgħaqqad Fes ma’ Marrakexx u grazzi għall-port tagħha, ċentru ta’ kummerċ bejn l-Ewropa u l-Marokk.

Fis-sekli 16 u 17, il-wasla ta’ refuġjati Misilmin minn Spanja tat ħajja ġdida lill-belt u ħolqot rivalità mal-belt ta’ Rabat ta’ maġenbha. Is-sultan is-Sagħdi Mħammed I stabbilixxa mgħammrin Andalusin hemmhekk responsabbli għall-ħrit tal-ħamrija u l-iżvilupp tad-drenaġġ tal-belt. Il-Moriskus Andalusin, xi wħud misjuqa minn spirtu ta’ vendetta kontra l-Insara, imbarkaw fuq gwerra tlielaq u kkostitwixxu entità politika qawwija magħrufa bħala r-Repubblika ta’ Bureqrieq, li wasslu spedizzjonijiet sa Cornwall. Magħrufa għall-kuraġġ u l-għaqal tagħhom, il-kursari ta’ Salé ħallew ix-xbieha tal-"Sallee Rovers" fil-memorja tal-Ingliżi. Fis-seklu 18, l-attività kummerċjali ppermettiet lil Salé jestendi l-influwenza tiegħu fir-reġjun, filwaqt li jwettaq attivitajiet ta’ piraterija f’artijiet imbiegħda ħafna bħall-Iżlanda u Newfoundland.

Fis-seklu 19, jibda t-tmiem tar-rwol kummerċjali preponderanti tal-belt, u Salé jagħlaq fih innifsu. Baqgħet, matul seklu 19 u matul l-era tal-protettorati Franċiżi u Spanjoli, bħala mekka tal-kultura, reżistenza u ħajja reliġjuża. L-imdina (medina, "belt qadima") tal-belt fiha numru ta’ monumenti, rjadi ispirati mill-Ispano-Morisku, żwaja (plural ta’ żawija), marabuti u libreriji privati. Sa mill-aħħar tas-seklu 20, Salé esperjenzat tkabbir qawwi fil-popolazzjoni tagħha u fl-istess ħin deterjorazzjoni tal-immaġni tagħha, b’mod partikolari minħabba urbanizzazzjoni anarkika.

Is-sindku tagħha mill-elezzjonijiet muniċipali tal-2021 huwa Omar Sentissi.

Toponomija

Il-belt ta’ Salé tieħu isimha mil-Latin tal-isem antik mogħti mir-Rumani “Sala Colonia”. L-isem tax-xmara kien Bureqrieq (transliterazzjoni mill-Għarbi) jew Bou Regreg sas-seklu 13. L-isem "Bouregreg" huwa mill-Għarbi u jfisser "wara l-ilma miexi"; imma l-istoriċi ma jiffavorixxux din l-etimoloġija. Skont l-istorika Leila Maziane, isem il-belt ġej mill-kelma Feniċi sala li tfisser “blat”. Ipotesi oħra jissuġġerixxu l-oriġini tal-kelma Chellah, l-isem ta’ post tal-kummerċ Feniċi antik. Matul l-iskavi arkeoloġiċi nstabu diversi insedjamenti neo-Puniċi tul il-kosta. Il-belt Rumana antika ta’ Sala Colonia, iċċitata fl-Itinerarju Antoninus, tinsab fin-nekropoli attwali ta’ Xellah (Chellah). Sala u Xellah jistgħu jkunu l-istess isem. Tabilħaqq, meta nippronunzjaw il-kelma bil-Puniku, nistgħu ngħidu Sala jew Shala. Skont l-Islamologist Lévi-Provençal, Sala hija latinizzazzjoni sempliċi tal-kelma Shala. Wara li ntużaw minflok xulxin, iż-żewġ termini jintużaw gradwalment biex jiddistingwu s-sit Ruman mill-belt Misilma.

Ġeografija

Il-belt ta’ Salé hija l-kapitali tal-prefettura ta’ Salé, fir-reġjun ta’ Rabat-Salé-Kénitra. Hija tinsab fuq il-kosta Atlantika tal-Marokk u fuq ix-xatt tal-lemin tal-bokka tax-xmara Bureqrieq, li tifredha mir-Rabat. Huwa limitat lejn il-lvant mill-komun ta’ Shul (Shoul), fin-nofsinhar mill-belt ta’ Rabat, lejn il-Lbiċ mill-komun ta’ Omm Għażża (Oumazza), lejn it-tramuntana mill-komun ta’ Għiemer (Ameur) u lejn il-punent mill-Oċean Atlantiku.

Topografija, ġeoloġija jew idrografija

Il-belt ta’ Salé tinsab fil-plateau tal-kosta wiesgħa 10 sa 50 km, iffurmat minn pjanuri ġentili inklinati lejn l-Oċean Atlantiku li testendi minn Rabat-Salé sa Sħiriet-Tmara (Skhirate-Témara), u mill-kosta Atlantika sad-diga ta’ Sidi Mħammed bin Għabdalla (Sidi Mohammed ben Abdellah). L-altitudni tal-belt ta’ Salé u l-plateau kollu tal-kosta ma taqbiżx il-100 m. Ix-xmara Bureqrieq li tifred ir-Rabat u Salé, tagħti wied xi ftit jew wisq wiesa’ skont il-post, li jippenetra madwar ħmistax-il kilometru ‘l fuq mill-bokka, injorat mill-plateaux ta’ Bettana, Sala l-Ġdida u l-komun rurali ta’ Shul fuq in-naħa ta’ Salé, u minn dawk fid-distretti ta’ Ħassan, il-Jusefija (El Youssoufia), Nahda u Akkrax (Akkrach) fuq in-naħa tar-Rabat. Il-"intern" ta’ Rabat-Salé huwa pjuttost aħdar, ’il bogħod mill-urbanizzazzjoni tal-massa, b’mod partikolari grazzi għall-preżenza tal-foresti ta’ Magħmura (Maâmora) u Tmara (Témara), fil-qrib.

Klima

Il-klima ta’ Salé hija Mediterranja b’influwenza oċeanika. Il-belt tappartjeni għad-dominju bijoklimatiku sub-umdu. Il-preċipitazzjoni medja hija ta’ madwar 550 mm/sena. L-istaġun tax-xita jdum minn Ottubru sa Marzu u l-istaġun xott minn April sa Settembru. Hemm 70 sa 90 jum fis-sena affettwati mill-preċipitazzjoni. L-influwenza moderata tal-massa tal-oċeani tirriżulta f’temperaturi medji ta’ madwar 9°C għall-aktar xhur kesħin u 27°C għall-aktar xhur sħan. Il-ġlata hija pjuttost rari. L-inqas temperatura li qatt intlaħqet hija ta’ -3.2°C filwaqt li l-ogħla taqbeż is-47°C.