Iżlam
![]() |
Dan l-artiklu għandu bżonn jiġi wikifikat biex jaqbel mal-istandard tal-Wikipedija. B'mod partikolari, dan l-artiklu huwa nieqes minn referenzi għal sorsi esterni li jivverifikaw il-fatti u perspettivi dwar is-suġġett. Jekk jogħġbok għin biex ittejjeb dan l-artiklu skont il-konvenzjonijiet tal-Wikipedija. |

L-Iżlam, ġieli spellut Islam, (bl-Għarbi: ۘالِإسْلَام, al-ʾIslām, traduzzjoni: "Sottomissjoni [għar-rieda ta' Allah]") huwa reliġjon monoteista Abramika (bħall-Ġudaiżmu u l-Kristjaneżmu) iċċentrata fuq il-Qu'ran (bil-Malti: il-Koran, relatata mal-kelma ta "Qara" mill-għerq q-r-j) u t-tagħlim ta' Muħammed. L-aderenti tal-Iżlam, imsejħa Muslimin (bil-Malti: Misilmin jew Musulmani), jammontaw għal madwar 2 biljun ruħ globalment u huma t-tieni l-akbar popolazzjoni reliġjuża fid-dinja wara l-Kristjaneżmu.
Il-Misilmin jemmnu li l-Iżlam huwa l-verżjoni sħiħa u universali ta' fidi primordjali li ġiet rivelata ħafna drabi permezz ta' profeti preċedenti bħal Adam (maħsub li hu missier il-bniedem), Ibrahim (Abram), Musa (Mosè) u Għisa (Ġesù), fost oħrajn. Dawn ir-rivelazzjonijiet preċedenti huma attribwiti lill-Ġudaiżmu u lill-Kristjaneżmu, li huma meqjusa fl-Iżlam bħala twemmin spiritwali ta' qabel. Il-Misilmin iqisu l-Koran bħala l-kelma verbatim ta' Alla u r-rivelazzjoni finali mhux mibdula. Flimkien mal-Koran, il-Misilmin jemmnu wkoll fir-rivelazzjonijiet preċedenti, bħat-Tawrat (it-Torah), iż-Żabur (Salmi), u l-Inġil (Evanġelu). Huma jqisu wkoll lil Muħammad bħala l-profeta Iżlamiku ewlieni u finali, li permezz tiegħu tlestiet ir-reliġjon. It-tagħlim u l-eżempji normattivi ta' Muħammad, imsejħa s-Sunna, iddokumentati f'rakkonti msejħa l-Ħadit, jipprovdu mudell kostituzzjonali għall-Misilmin. Il-liġi Iżlamika, ix-Xarija, tmiss prattikament kull aspett tal-ħajja, mill-banek u l-finanzi u l-benesseri għall-irwoli tal-irġiel u tan-nisa u l-ambjent. Festi reliġjużi prominenti jinkludu Għid il-Fitr u Għid il-Ad'ha. It-tliet siti l-aktar qaddisa fl-Iżlam f'ordni dixxendenti huma l-Masġid il-Ħaram (il-Moskea Sagra) fil-Mekka, il-Masġid in-Nabawi (il-Moskea tal-Profeta) fil-Medina, u l-Masġid il-Aqsa (litt. il-Moskea l-aktar 'il bogħod) f'Ġerusalemm.
Etimoloġija[immodifika | immodifika s-sors]
"Iżlam" (Għarbi: إسلام, lit. 'sottomissjoni [lil Allah]') huwa n-nom verbali tal-Forma IV li joriġina mill-verb سلم (salama), mill-għerq trilitterali س-ل-م (s-l-m), li jifforma klassi kbira ta' kliem li l-aktar għandhom x'jaqsmu ma' kunċetti ta' sottomissjoni, sigurtà u paċi. F'kuntest reliġjuż, tirreferi għall-konsenja totali għar-rieda ta' Alla. "Mislem" (bl-Għarbi: مُسْلِم, Muslim), il-kelma għas-segwaċi tal-Iżlam, hija l-partiċipju attiv tal-istess forma tal-verb, u tfisser "min jissottometti (lil Allah)" jew "wieħed li jċedi (lil Allah)". Fil-Ħadit ta' Gabrijel, l-Iżlam huwa ppreżentat bħala parti waħda minn tlieta li tinkludi wkoll imān (twemmin), u iħsān (eċċellenza). L-Iżlam innifsu kien storikament imsejjaħ Muħammediżmu. Dan it-terminu ma baqax jintuża u ġieli jingħad li huwa offensiv, peress li jissuġġerixxi li bniedem, aktar milli Alla, huwa ċentrali għar-reliġjon tal-Misilmin.
Bil-Malti, il-kelma għas-segwaċi tal-Iżlam hija "Musulman" jew "Mislem", u l-forma plurali tagħhom hija "Musulmani" jew "Misilmin" rispettivament. Il-kelma tal-ewwel oriġinat mit-Taljan, u l-kelma tal-aħħar oriġinat mill-Għarbi, u hija relatata bl-għerq (s-l-m) tal-Malti.
Pilastri it-Twemmin (Arkān al-Imān) tal-Iżlam[immodifika | immodifika s-sors]
Il-kredu Iżlamiku (Għaqida) jeħtieġ twemmin f'sitt pilastri:
- It-twemmin b'Allah (waħdani mingħajr xirka);
- It-twemmin bil-mala'ika/malejka (anġli);
- It-twemmin b'kull ktieb qaddis żvelat minn Allah;
- It-twemmin bl-anbija/nubjien (profeti) u r-Rasul (Messaġġiera);
- It-twemmin bil-Jum il-Aħħar (il-jum fejn kulħadd ikun iġġudikat minn Alla);
- It-twemmin bil-Qada' u l-Qadr (predestinazzjoni divina).
Alla[immodifika | immodifika s-sors]

Il-kunċett ċentrali tal-Iżlam huwa t-twemmin f'Alla bit-tewħid (bl-Għarbi: توحيد, tawħīd), Alla wieħed biss, li jismu Allah (bl-Għarbi: اللّه, Allāh), għalkemm jista' jissejjaħ fi kwalunkwe isem sakemm ikollu tifsira tajba u adattata għal Alla. Alla jitqies bħala inkomparabbli u mingħajr imsieħba bħal fit-Trinità Mqaddsa ta' Nisranija, u minn xxierka xrik (jassoċja sħab) ma' Alla jew jattribwixxi l-attributi ta' Alla lil ħaddieħor jitqies bħala idolatorju, imsejjaħ xirk (bl-Għarbi: شرك, relatata mal-kelma ta' "xirka" bil-Malti).
Frażi frekwenti, ħafna drabi espressa mill-Misilmin biex jesprimu dan it-twemmin essenzjali, bl-Għarbi hija: "Lā ilaha illa'Allāh wa'ħdahu lā xarīka lak", li bil-Malti tfisser "magħmula biex tinstema'" bħall-Għarbi, "Le alla ħlief Allah, u waħħadu, le xxerikt lik".
Anġli[immodifika | immodifika s-sors]
L-anġli (bl-Għarbi: sg. ملك, malak; ملائكة, malā'ikah) huma ħlejjaq deskritti fil-Koran u l-Ħadit. Huma deskritti bħala maħluqa biex iqimu lil Alla u wkoll biex jaqdu dmirijiet speċifiċi oħra bħall-komunikazzjoni ta' rivelazzjonijiet minn Alla, li jirreġistraw l-azzjonijiet ta' kull persuna, u li jieħdu r-ruħ ta' persuna fil-ħin tal-mewt. Huma deskritti wkoll bħala maħluqa b'mod differenti minn dawl (nūr) jew nar (nār). Xi wħud minnhom, bħal Gabrijel (Jibrīl) u Mikiel (Mika'il), jissemmew b'isimhom fil-Koran.
Kotba/Skritturi Mqaddsa[immodifika | immodifika s-sors]

It-test qaddis preeminenti tal-Iżlam huwa l-Koran. Il-Misilmin jemmnu li l-versi tal-Koran ġew żvelati lil Muħammad minn Alla, permezz tal-arkanġlu Gabrijel (il-proċess jissejjaħ waħj), f'diversi okkażjonijiet bejn is-sena 610 u s-632, is-sena meta Muħammad miet. L-istess waħj isir ukoll ma' profeti oħra minn qabel. Madankollu, l-Iżlam jgħallem li partijiet mill-iskritturi żvelati qabel, bħat-Tawrat (Torah), iż-Zabur (Salmi) u l-Inġil (Evanġelu), saru mgħawġa — jew fl-interpretazzjoni, fit-test, jew it-tnejn, filwaqt li l-Qur'an (litt. Reċitazzjoni, relatata mal-kelma ta' "Qara" mill-għerq q-r-j) jitqies bħala l-kelma finali, verbatim u mhux mibdula ta' Alla.
Profeti u Messaġġiera[immodifika | immodifika s-sors]
Profeti (bl-Għarbi: أنبياء, anbijāʾ) huma maħsuba li ġew magħżula minn Alla biex jipprietkaw messaġġ divin. Xi wħud minn dawn in-Nabi (il-profeti tal-Iżlam) ukoll iwasslu ktieb ġdid u jissejħu ir-Rasul, li tfisser messaġġiera (رسول, rasūl). Il-Misilmin jemmnu li l-profeti huma umani u mhux divini. Jingħad li l-profeti kollha pprietkaw l-istess messaġġ bażiku tal-Iżlam – sottomissjoni għar-rieda ta' Alla – lil diversi nazzjonijiet fil-passat, u dan jingħad li jispjega ħafna xebħ bejn ir-reliġjonijiet. Il-Koran jirrakkonta l-ismijiet ta' bosta figuri meqjusa bħala profeti fl-Iżlam, fosthom Adam, Nuħ (Noè), Ibrahim (Abram), Musa (Mosè) u Għisa (Ġesù), fost l-oħrajn.
Jum il-Qawmien[immodifika | immodifika s-sors]
It-twemmin bil-Jum tal-Aħħar, magħruf ukoll bħala l-Jum tal-Qawmien, jew Jawm al-Qijāmah (bl-Għarbi: يوم القيامة) huwa kruċjali wkoll għall-Misilmin. Huwa maħsub li ż-żmien tal-Qawmien huwa preordinat minn Alla, iżda mhux magħruf mill-bniedem. Il-Quran u l-Ħadit, kif ukoll it-tifsir tal-Għulama (bl-Għarbi: علماء, Għulamā relatata mal-kelma "mgħallmin"), jiddeskrivu l-provi u t-tribulazzjonijiet ta' qabel u matul il-Qawmien. Il-Koran jenfasizza l-qawmien tal-ġisem, waqfa mill-fehim Għarbi pre-Iżlamiku tal-mewt. Fuq il-Jum tal-Qawmien, il-Misilmin jemmnu li l-umanità kollha se tiġi ġġudikata abbażi tal-għemejjel tajbin u ħżiena tagħhom u kkonsenjata f'ġenna jew ġehennam (infern).
Il-Qada' u l-Qadr (Predestinazzjoni Divina)[immodifika | immodifika s-sors]
Il-kunċett tal-predestinazzjoni divina fl-Iżlam (bl-Għarbi: القضاء والقدر, al-qadāʾ wa l-qadar) ifisser li kull ħaġa, tajba jew ħażina, hija maħsuba li ġiet iddikjarata minn Alla. Il-Qadar, li jfisser "qawwa", ġej minn għerq li jfisser "tkejjel" jew "jikkalkula". Il-Misilmani spiss jesprimu dan it-twemmin fid-destin divin bil-frażi "Inshā-Allah" li tfisser "jekk Alla jrid" meta jitkellmu dwar avvenimenti futuri.
Pilastri tal-Iżlam (Arkān al-Islam)[immodifika | immodifika s-sors]
Il-Ħames Pilastri tal-Iżlam (arkān al-Islām أركان الإسلام; ġieli arkān ad-dīn أركان الدين, "pilastri tar-reliġjon") huma prattiċi fundamentali fl-Iżlam, meqjusa bħala atti obbligatorji ta' qima għall-Misilmin kollha. Huma miġbura fil-qosor fil-Ħadit ta' Gabrijel. Is-Sunniti u x-Xiiti jaqblu dwar id-dettalji bażiċi tat-twettiq u l-prattika ta' dawn l-atti, iżda x-Xiiti ma jirreferux għalihom bl-istess isem. Dawn huma: li tgħid ix-Xhieda, li tqum is-Salla, karità mal-foqra, sawm fix-xahar tar-Ramadan, u li tagħmel il-Haġġ (l-pellegrinaġġ lejn Mekka) għal dawk li jistgħu.


Sunni[immodifika | immodifika s-sors]
Dawn huma l-ħames prinċipji tal-Iżlam kif miftiehem minn Għaqida tas-Sunni:
- Li tgħid ix-Xhieda (bl-Għarbi: الشهادة, ax-Xahāda): "Axhadu al'lā ilāha illa'Allāh wa axhadu anna Muħammad ar-Rasūlullāh", li tfisser "Nixhed dan l-ebda alla ħlief Allah u nixhed dan Muħammed huwa l-messaġġier ta' Allah";
- Biex tqum għall-ħames (fi waqt tagħha) fard (obbligatorja) is-Salliet (bl-Għarbi: صلاة, Salāh) kuljum;
- Biex tagħmel is-sawm fix-xahar ir-Ramadan, kull sena;
- Biex tħallas iż-Żakat għal dawk li jistgħu;
- Li tagħmel il-Haġġ (Pellegrinaġġ lejn Mekka) tal-inqas darba f'ħajjet dak li jkun.
Xigħa[immodifika | immodifika s-sors]

Dawn huma l-prinċipji tal-Iżlam kif miftiehem minn Għaqida tax-Xigħi/Xiiti:
Tnaxi (Ithna Għaxarija)
Ix-Xiiti għandhom ħames Usul id-Dien (Bażi tar-reliġjon) u għaxar Furu' id-Dien (Anċillari tar-reliġjon), jiġifieri, it-twemmin u l-prattiċi Xiita Iżlamiċi. It-Tnaxi Xiita Iżlam Usul d-Dien, ekwivalenti għall-ħames pilastri tax-Xiiti, huma kollha twemmin meqjus bħala fundamentali għall-Iżlam, u għalhekk ikklassifikati daqsxejn differenti minn dawk elenkati hawn fuq, u huma:
- Tawħid (monoteiżmu: twemmin f'Alla wieħed);
- Għadl (ġustizzja divina: twemmin bil-ġustizzja ta' Alla);
- Nubuwwa (profezija);
- Imama (l-Imam li ssuċċieda lil Muħammed);
- Migħad (Il-Jum tal-Qawmien u l-ġudizzju);
Minbarra dawn il-Ħames Pilastri, hemm għaxar prattiċi li x-Xiiti Musulmani jridu jwettqu, imsejħa Furu' d-Dien, li tfisser l-Anċillari tar-reliġjon (bl-Għarbi: furūʿ al-dīn).
- Salat: Biex tqum għall-ħames (fi waqt tagħha) fard (obbligatorja) is-ssalli kuljum.
- Sawm: Sawm fix-xahar tar-Ramadan.
- Żakat: il-karità, simili għall-Iżlam ipprattikat mis-Sunniti, tapplika għal flus, baqar, fidda, deheb, tamal, żbib, qamħ u xgħir.
- Khums: Tassazzjoni annwali ta' wieħed minn ħamsa (20%) tal-qligħ li sena tkun ġiet mgħoddija mingħajr l-użu. Khums jitħallas lill-A'imma (forma plural tal-Imam); indirettament lil nies foqra u fil-bżonn.
- Haġġ: Pellegrinaġġ lejn Mekka.
- Ġihad: Tistinka għall-kawża ta' Alla.
- Sejħa għat-tjubija.
- Tipprojbixxi l-ħażen.
- Tawalla: Tesprimi l-imħabba lejn it-tajjeb.
- Tabarra: Tesprimi diżassoċjazzjoni u mibegħda lejn il-ħażen.
Ismagħeli[immodifika | immodifika s-sors]

L-Ismagħeli għandhom il-pilastri tagħhom stess, li huma kif ġej:
- Walajah: "Tutela" tindika mħabba u devozzjoni lejn Alla, il-profeti, u l-Imams Ismagħelin u r-rappreżentanti tagħhom.
- Tawħid (monoteiżmu: twemmin bil-Alla huwa Wieħed).
- Salat: B'differenza mill-Misilmin Sunni u Tnaxi, Nizari Ismagħelin jirraġunaw li huwa f'idejn l-Imam attwali li jiddeżinja l-istil u l-forma tas-Salla.
- Żakat: bl-eċċezzjoni tad-Drużi, il-Midahib (forma plurali tal-Midhib, skola tal-ħsieb fiqh) Ismagħeli kollha għandhom prattiċi li jixbħu lil dawk tas-Sunni u t-Tnaxi, biż-żieda tal-khums Xigħi karatteristiċi.
- Sawm: Nizarin u Mustagħlin jemmnu kemm f'tifsira metaforika kif ukoll letterali tas-sawm.
- Haġġ: Għal Ismagħelin, dan ifisser li jżuru lill-imām jew lir-rappreżentant tiegħu u li dan huwa l-akbar u l-iktar pellegrinaġġ spiritwali fost kull pellegrinaġġ. Il-Mustagħli jżommu wkoll il-prattika li jmorru l-Mekka. Id-Drużi jinterpretaw dan b'mod kompletament metaforiku bħala “li jaħarbu mix-xjaten u l-oppressori” u rari jmorru l-Mekka.
- Ġihad (Ġlieda): "il-Ġlieda l-Kbir" u "il-Ġlieda ż-Żgħar".
Għibada (Atti ta' qima)[immodifika | immodifika s-sors]

Minbarra l-Pilastri tal-Iżlam Il-Ħames, il-Misilmin jwettqu wkoll atti supererogatorji fakultattivi oħra li huma mħeġġa iżda mhux meqjusa bħala dmirijiet. Il-Misilmin jaqraw u jimmemorizzaw il-Koran kollu jew partijiet minnu bħala atti ta' virtù. Tajwid jirreferi għas-sett ta 'regoli għall-elokuzzjoni xierqa tal-Koran. Ħafna Misilmin jaqraw il-Koran kollu matul ix-xahar tar-Ramadan. Wieħed li memorja l-Koran kollu jissejjaħ hafidh, u xi wħud il-Aħadit (plural għall-Ħadit) isemmu li dawn l-individwi jkunu jistgħu jinterċedu għal oħrajn f'Jum il-Ġudizzju.
It-talb lil Alla, imsejħa d-du'a (bl-Għarbi: الدعاء, ad-duʿāʾ) għandha l-etikett tagħha stess bħal li tgħolli l-idejn bħallikieku tallaba.
Tifkira ta' Alla (ذكر, Dhikr) tirreferi għal frażijiet ripetuti li jirreferu lil Alla. Komunement, dan jinkludi Taħmid, li tiddikjara tifħir dovut lil Alla (bl-Għarbi: الحمد لله, al-Ħamdu lillāh) waqt id-du'a jew meta tħossok grat, Tasbiħ, li tiddikjara glorja lil Alla waqt it-talb jew meta tibża' b'xi ħaġa u tgħid 'b'isem Alla' (بسملة, basmalah) qabel ma tibda tagħmel xi ħaġa bħal tiekol.
Liġi u ġurisprudenza[immodifika | immodifika s-sors]
Ix-Xarija hija l-liġi reliġjuża li tifforma parti mit-tradizzjoni Iżlamika. Huwa derivat mill-preċetti reliġjużi tal-Iżlam, partikolarment il-Koran u l-Ħadit. Bl-Għarbi, it-terminu sharīʿah jirreferi għal-liġi divina ta' Alla u huwa kkuntrastat mal-fiqh, li jirreferi għall-interpretazzjonijiet mill-Għulama. Il-mod ta 'applikazzjoni tiegħu fi żminijiet moderni kien suġġett ta' tilwima bejn Misilmin tradizzjonalisti u riformisti.
It-teorija tradizzjonali tal-ġurisprudenza Iżlamika tirrikonoxxi erba' sorsi tax-Xarija: il-Koran, is-Sunna, dak huwa l-Ħadit u s-Sira (il-bijografija tar-Rasulullah), qijas (raġunament analogu), u iġmagħ (kunsens ġuridiku). Skejjel legali differenti żviluppaw metodoloġiji biex joħorġu deċiżjonijiet tax-xarija minn sorsi skritturali bl-użu ta' proċess magħruf bħala iġtihad. Il-ġurisprudenza tradizzjonali tiddistingwi żewġ fergħat prinċipali tal-liġi, għibada (atti ta' qima) u mugħamala (relazzjonijiet soċjali), li flimkien jinkludu firxa wiesgħa ta' suġġetti. Id-deċiżjonijiet tagħha jassenjaw azzjonijiet għal waħda minn ħames kategoriji msejħa aħkam (ħakmiet): obbligatorju (fardh/wajib), rakkomandat (mustaħabb, maħbub), permess (mubaħ), mistħir (makruh, moqżież), u pprojbit/ħram (ħaram). Il-maħfra hija ċċelebrata ħafna fl-Iżlam u, fil-liġi kriminali, filwaqt li l-impożizzjoni ta' piena fuq xi ħati fi proporzjon mar-reat tiegħu hija meqjusa bħala permissibbli; li jaħfer lill-ħati huwa aħjar. Li wieħed imur pass ieħor billi joffri favur lill-ħati huwa meqjus bħala l-quċċata tal-eċċellenza. Xi oqsma tax-Xarija jikkoinċidu mal-kunċett tal-liġi tal-Punent filwaqt li oħrajn jikkorrispondu b'mod aktar wiesa' biex jgħixu ħajja skond ir-rieda t'Alla.
Storja[immodifika | immodifika s-sors]
Muħammad u t-twelid tal-Iżlam (570–632)[immodifika | immodifika s-sors]
Skont it-tradizzjoni Iżlamika, Muħammad twieled f'Mekka fis-sena 570 E.K. u baqa' orfni kmieni f'ħajtu. Meta trabba bħala negozjant, sar magħruf bħala "l-Affidabbli" (Għarbi: الأمين, al-Amīn), u ġie mfittex bħala arbitru imparzjali. Iktar tard iżżewweġ lil min iħaddmu, in-negozjanta Khadiġa.[1] Fis-sena 610 E.K., inkwetat bit-tnaqqis morali u l-idolatrija prevalenti f'Mekka u jfittex l-isklużjoni u l-kontemplazzjoni spiritwali, Muħammad irtira lejn l-Għar ta' Hira fil-muntanja Ġebel in-Nur, ħdejn il-Mekka. Kien matul il-waqt tiegħu fil-għar li huwa qal li rċieva l-ewwel waħj (rivelazzjoni) tal-Koran mill-anġlu Gabrijel. L-avveniment ta 'l-irtir ta' Muħammad lejn l-għar u l-waħj sussegwenti huwa magħruf bħala l-Lajlat il-Qadr (Lejl tal-Qawwa) u huwa meqjus bħala avveniment sinifikanti fl-istorja Iżlamika. Matul it-22 sena ta' ħajtu ta' wara, minn 40 sena ‘l quddiem, Muħammad kompla jirċievi rivelazzjonijiet mingħand Alla, u sar l-aħħar jew il-Ħattam tal-Anbija (siġill tal-profeti) mibgħuta lill-bniedem.
Matul dan iż-żmien, waqt li kien f'Mekka, Muħammad ippriedka l-ewwel fil-moħbi u mbagħad fil-pubbliku, u talab lis-semmiegħa tiegħu biex jabbandunaw il-politeiżmu u jqimu u jagħbod lil Alla wieħed. Ħafna konverti kmieni għall-Iżlam kienu nisa, foqra, barranin, u skjavi bħall-ewwel mu'addin Bilal iben Rabah il-Habaxi.[2] L-elite tal-Mekka ħassew li Muħammad kien qed jiddestabilizza l-ordni soċjali tagħhom billi jippriedka dwar Alla wieħed u jagħti ideat dubjużi lill-foqra u lill-iskjavi minħabba li huma approfittaw mill-pellegrinaġġi lill-idoli tal-Kagħaba.[3]
Wara 12-il sena tal-persekuzzjoni tal-Misilman mill-Mekkin, Muħammad u sħabu wettqu l-Hiġra ("emigrazzjoni") fis-sena 622 lejn il-belt ta' Jatrib (il-Medina tal-lum). Hemmhekk, mal-konvertiti Medinin (il-Ansar) u l-migranti Mekkin (il-Muhaġirun), Muħammad f'Medina stabbilixxa l-awtorità politika u reliġjuża tiegħu. Il-Kostituzzjoni ta' Medina ġiet iffirmata mit-tribujiet kollha ta' Medina. Dan stabbilixxa libertajiet reliġjużi u libertà li jużaw il-liġijiet tagħhom stess fost il-komunitajiet Misilmin u min għajr Misilmin kif ukoll ftehim biex tiddefendi lil Medina minn theddid estern.[4] Il-forzi tal-Mekka u l-alleati tagħhom tilfu kontra l-Misilman fil-Battalja ta' Badr fl-624 u mbagħad iġġieldu battalja inkonklussiva fil-Battalja ta' Uħud qabel ma assedjaw lil Medina mingħajr suċċess fil-Battalja tat-Trinka (Marzu-April 627). Fis-sena 628, it-Trattat ta' Hudajbijja ġie ffirmat bejn il-Mekkin u l-Misilmin, iżda kien miksur minn il-Mekkin sentejn wara. Hekk kif aktar tribujiet ikkonvertiw għall-Iżlam, ir-rotot tal-kummerċ tal-Mekka nqatgħu mill-Misilmin.
Sas-629, Muħammad kien rebbieħ fil- konkwista kważi bla demm ta' Mekka, u saż-żmien tal-mewt tiegħu fl-632 (fl-età ta' 62) kien għaqqad it-tribujiet tal-Għarabja f'politika reliġjuża waħda.
Perjodu Iżlamiku bikri (632–750)[immodifika | immodifika s-sors]


Muhammad miet fl-632 u l-ewwel suċċessuri, imsejħa Ħulafa (kaliffi) – Abu Bakr, Għumar, Utman iben il-Affan, Għali iben Abi Talib u kultant Ħasan iben Għali[5] – huma magħrufa fis-Sunni l-Iżlam bħala l-khulafā' ar-rāxidūn (il-kaliffi iggwidati sewwa).[1] Xi tribujiet ħallew l-Iżlam u rribellaw taħt mexxejja li ddikjaraw lilhom infushom profeti ġodda iżda ġew mgħaffġa minn Abu Bakr fil-Ħriebijet ta' Ridda. Popolazzjonijiet lokali ta' Lhud u Insara indiġeni, ippersegwitati bħala minoranzi reliġjużi u eretiċi u intaxxati ħafna, ħafna drabi għenu lill-Misilmin jieħdu f'idejhom l-artijiet tagħhom,[1] li rriżulta f'espansjoni rapida tal-kaliffat fl-imperi Persjan u Biżantin.
Utman ġie elett fis-sena 644 u l-qtil tiegħu minn ribelli wassal biex Għali jiġi elett il-Ħalifa (il-Kaliff) li jmiss. Fl-Ewwel Gwerra Ċivili, l-armla ta' Muħammad, Għa'ixa bint Abu Bakr, qajmet armata kontra Għali, ippruvat tivvendika l-mewt ta' Utman, iżda ġiet megħluba fil-Battalja tal-Ġemel. Għali pprova jneħħi lill-gvernatur tas-Sirja, Mugħawija, li kien meqjus bħala korrott. Mugħawija mbagħad iddikjarat gwerra fuq Għali u ġie megħlub fil-Battalja ta 'Siffin. Il-Ħawariġin irribellaw u ġew megħluba fil- Battalja ta 'Nahrawan iżda qattiel Ħawariġ aktar tard qatel lil Għali. Ħasan iben Ali, ġie elett Ħalifa u ffirma trattat ta 'paċi biex jevita aktar ġlied, abdika lil Mugħawija bi tpattija għal Mugħawija ma ħatarx suċċessur.[6] Mugħawija beda d-dinastija tal-Umawi bil-ħatra ta' ibnu Jazid I bħala suċċessur, li qanqal it-Tieni Gwerra Ċivili. Matul il-Battalja ta' Karbala, Ħusajn iben Għali inqatel mill-forzi ta' Jazid; l-avveniment ġie mfakkar kull sena minn Xiita minn dakinhar. Is-Sunniti, immexxija minn Iben iż-Żubajr u kontra kaliffat dinastiku, ġew megħluba fl-assedju ta 'Mekka. Dawn it-tilwim dwar it-tmexxija jagħtu lok għall-xiżma Sunni-Xiita,[7] bix-Xiita jemmnu li t-tmexxija tappartjeni għall-familja ta 'Muħammad permezz ta' Għali, imsejjaħ il-Ahl il-Bejt (lit. in-Nies tad-Dar).[8]
It-tmexxija ta 'Abu Bakr issorveljat il-bidu tal-kumpilazzjoni tal-Koran. Il-Ħalifa Għumar iben Għabd il-Għażiż il-kumitat, Is-Seba Fuqaha ta Medina,[9][10] u Malik iben Anas kiteb wieħed mill-ewwel kotba dwar il-fiqh (il-ġurisprudenza Iżlamika), il-Muwatta, bħala kunsens tal-opinjoni ta' dawk fuqaha (mgħallemien tal-Fiqh jew ġuristi Iżlamika).[11][12][13] Il-Ħawariġi jemmnu li ma kien hemm l-ebda triq tan-nofs kompromessa bejn it-tajjeb u l-ħażin, u kull Mislem li jagħmel dnub gravi jsir kaffar, li tfisser ma jemminx. It-terminu "Ħawariġi" jintuża wkoll biex jirreferi għal gruppi aktar tard bħal ISIS.[14] Il-Murjigħah għallem li t-tjieba tan-nies tista' tiġi ġġudikata minn Alla biss. Għalhekk, dawk li jagħmlu l-ħażin jistgħu jitqiesu żbaljati, imma mhux iddenunzjati bħala li kaffar (ma jemmnux).[15] Din il-attitudni bdiet tipprevali fit-twemmin Iżlamiku prinċipali.[1]
Id-dinastija Umawi rebħet il-Magħreb, il-Peniżola Iberika, Narbonni Gaul u Sindh.[16] L-Umawijin tħabtu ma' nuqqas ta' leġittimità u jiddependu fuq militari protett ħafna.[1] Peress li t-taxxa ġiżja kienet taxxa mħallsa minn persuni mhux Misilmin li teżentathom mis-servizz militari, l-Umawijin ċaħdu li rrikonoxxew il-konverżjoni ta' persuni mhux Għarbi, peress li naqqset id-dħul. [1] Filwaqt li l-kaliffat ta' Raxidun enfasizza l-awsterità, b'Għumar saħansitra kien jeħtieġ inventarju tal-possedimenti ta' kull uffiċjal, [17] il-lussu tal-Umawi kabbar in-nuqqas ta' sodisfazzjon fost il-piju. [1] Il-Ħawariġi mexxew ir-Rivolta Berber, li wasslet għall-ewwel stati Misilmin indipendenti mill-kaliffat. Fir-rivoluzzjoni Għabbasi, konvertiti mhux Għarab (mawali), klannijiet Għarab imbuttati mill-klann Umawi, u xi Xiiti ngħaqdu u waqqgħu lill-Umawijin, inawguraw id-dinastija Għabbasijin aktar kożmopolitana fl-750.[18][19]

Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]
- ^ a b ċ d e f ġ Esposito (2010).
- ^ Rabah, Bilal B. Encyclopedia of Islam.
- ^ Ünal, Ali (2006). [[[:Mudell:Google books]] The Qurʼan with Annotated Interpretation in Modern English] Iċċekkja l-valur ta'
|url=
(għajnuna). Tughra Books. pp. 1323–. ISBN 978-1-59784-000-2. - ^ Serjeant (1978).
- ^ Melchert, Christopher (2020). "The Rightly Guided Caliphs: The Range of Views Preserved in Ḥadīth". Political Quietism in Islam: Sunni and Shi'i Practice and Thought. London and New York: I.B. Tauris. pp. 70–71. ISBN 978-1-83860-765-4.
- ^ Holt & Lewis (1977).
- ^ Harney, John (3 January 2016). "How Do Sunni and Shia Islam Differ?". The New York Times. Miġbur 4 January 2016.
- ^ Waines (2003).
- ^ Ismāʻīl ibn ʻUmar Ibn Kathīr (2012).
- ^ Umar Ibn Abdul Aziz By Imam Abu Muhammad Abdullah ibn Abdul Hakam died 214 AH 829 C.E. Publisher Zam Zam Publishers Karachi, pp. 54–59
- ^ Noel James Coulson (1964). [[[:Mudell:Google books]] History of Islamic Law] Iċċekkja l-valur ta'
|url=
(għajnuna). King Abdulaziz Public Library. p. 103. ISBN 978-0-7486-0514-9. Miġbur 7 October 2014. - ^ Houtsma, M.T.; Wensinck, A.J.; Lévi-Provençal, E.; Gibb, H.A.R.; Heffening, W., ed. (1993). [[[:Mudell:Google books]] E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936] Iċċekkja l-valur ta'
|url=
(għajnuna). Volume V: L—Moriscos (reprint ed.). Brill Publishers. pp. 207–. ISBN 978-90-04-09791-9. - ^ Studies in Islamic History and Civilization: In Honour of Professor David Ayalon. BRILL. 1986. p. 264. ISBN 9789652640147.
- ^ Mamouri, Ali (8 January 2015). "Who are the Kharijites and what do they have to do with IS?". Al-monitor. Miġbur 6 March 2022.
- ^ Blankinship (2008).
- ^ Puchala, Donald (2003). Theory and History in International Relations. Routledge. p. 137.
- ^ Al-Biladhuri, Ahmad Ibn Jabir; Hitti, Philip (1969). Kitab Futuhu'l-Buldan. AMS Press. p. 219.
- ^ Lapidus (2002).
- ^ Lewis (1993).