Angola

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Repubblika tal-Angola
(PT) República de Angola
(PT) República de Angola – Bandiera (PT) República de Angola – Emblema
Mottu: Virtus Unita Fortior (Latin)
"Il-virtù b'saħħtu bl-għaqda"
Innu nazzjonali: "Angola Avante"
Belt kapitali
(u l-ikbar belt)
Luanda
Lingwi uffiċjali Portugiż
Gruppi etniċi  37% Ovimbundu
25% Ambundu
13% Bakongo
21% Afrikani oħrajn
Gvern Repubblika Unitarja Presidenzjali
 -  President João Lourenço
 -  Viċi President Esperança da Costa
Indipendenza
 -  mill-Portugall 11 ta Novembru 1975 
Erja
 -  Total 1,246,700 km2 (22)
481,354 mil kwadru 
 -  Ilma (%) negliġibbli
Popolazzjoni
 -  stima tal-2022 34,795,287 (42)
 -  ċensiment tal-2014 25,789,024 
 -  Densità 24.97/km2 (157)
64.7/mili kwadri
PGD (PSX) stima tal-2022
 -  Total $245.44 biljun (62)
 -  Per capita $7,455 (129)
PGD (nominali) stima tal-2022
 -  Total $124.79 biljun (61)
 -  Per capita $3,791 (125)
IŻU (2021) 0.588 (medju) (146)
Valuta Kwanza (AOA)
Żona tal-ħin WAT (UTC+1)
Kodiċi telefoniku +244
TLD tal-internet .ao
Mappa tal-Angola
M'banza-Kongo (dl-1745) (li qabel kienet magħrufa bħala São Salvador bil-Portugiż mill-1570 sal-1976; Kongo: Mbânza Kôngo), hija l-kapitali tal-Provinċja tal-Majjistral taż-Zaire b'popolazzjoni ta' 148,000 fl-2014. M'banza Kongo kienet il-kapitali ta' ir-Renju tal-Kongo mit-twaqqif tiegħu qabel il-wasla tal-Portugiż fl-1483 sal-abolizzjoni tar-renju fl-1915, apparti perjodu qasir ta' abbandun matul il-gwerer ċivili tas-seklu 17. Fl-2017, M'banza Kongo ġie ddikjarat Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.

L-Angola, uffiċċjalment ir-Repubblika tal-Angola, hi nazzjon fin-nofsinhar tal-Afrika li tibbordura ir-Repubblika tal-Kongo u r-Repubblika Demokratika tal-Kongo fit-tramuntana, iż-Żambja fl-ilvant, u n-Namibia fin-nofsinhar, bl-oċean Atlantiku fil-punent. Erja ta' 1,246,700 kilometru kwadru[1] u popolazzjoni ta' 34 miljun ruħ[1] tagħmel l-Angola t-tieni l-ikbar pajjiż Lusofonu fiż-żewġ katergoriji, wara l-Brażil fiż-żewġ każijiet, u hija is-seba' l-ikbar pajjiż fl-Afrika. L-Angola għandha wkoll reġjun mqaċċat mill-bqija tal-pajjiż jismu Cabinda. Luanda hija l-belt kapitali kif ukoll l-ikbar belt fil-pajjiż.

L-Angola ilha abitata mill-Paleolitiku, minn-nies Khoisan, qabel ma ġew in-nies Bantu mit-tramuntana fl-ewwel millenju QK. Fost il-pajjiżi li ffurmaw matul iż-żmien wieħed jista jsib ir-renji ta' Matamba u Ndongo, li l-kelma għall-kapijiet tagħhom kienet Ngola, is-sors tal-isem modern tal-Angola, kif ukoll ir-renju tal-Kongo, illi kien ċentru ta' kummerċ importanti għan-nofsinhar tal-Afrika. Fis-seklu 16 waslu l-Portugiżi, li bdew jikkolonizzaw il-kosta, u gradwalment daħlu iktar fl-interjur tal-pajjiż. Taħt il-Portugiżi l-Angola saret ċentru importanti tal-kummerċ tal-iskjavi, fejn il-maġġoranza spiċċaw skjavi l-Brażil[2], u fil-fatt erbgħatax-il sena wara li l-Brażil kiseb l-indipendenza, fl-1836 il-Portugall kien abolixxa l-kummerċ tal-iskjavi, u sussegwentement waqaf fl-Angola wkoll. Iżda l-Angola xorta rat żmien diffiċli taħt il-Portugall anke wara li spiċċa l-kummerċ fl-isjkavi, u wara tlettax-il sena ta' ġlied l-Angola kisbet l-indipendenza fl-1975, iżda kellha tissaporti gwerra ċivili li damet sal-2002. Illum il-ġurnata l-Angola saret repubblika unitarja preżidenzjali.

Il-lingwa uffiċjali tal-Angola hija l-Portuġiż, iżda hemm ħafna lingwi indiġini li jiġu ntużati, fosthom l-Umbundu, il-Kikongo, il-Kimbundu, u ċ-Chokwe. Il-maġġoranza tal-popolazzjoni hija nisranija, fejn ftit iktar minn nofs huma kattoliċi.[3]

[immodifika | immodifika s-sors]

Konfini tal-art totali: 5,369 km. Pajjiżi tal-fruntiera: Ir-Repubblika Demokratika tal-Kongo 2,646 km (li minnhom 225 km hija l-konfini tal-Provinċja ta' Cabinda mhux kontigwi), ir-Repubblika tal-Kongo 231 km, in-Namibja 1,427 km, iż-Żambja 1,065 km. baħar territorjali: 22 km (12 nmi) żona kontigwa: 44 km (24 nmi) żona ekonomika esklussiva: 370 km (200 nmi). Fil-Punent għandha kostatta'a’ 1,650 km fuq l-Oċean Atlantiku. Fit-Tramuntana għandha l-enklavi ta' Cabinda li tinsab bejn iż-żewġ Kongos u l-oċean.

Organizzazzjoni Territorjali[immodifika | immodifika s-sors]

L-Angola għandha 18-il provinċja: Bengo, Benguela, Bié, Cabinda, Cuando - Cubango, Kwanza Norte, Kwanza Sul, Cunene, Huambo, Huila, Luanda, Lunda Norte, Lunda Sul, Malanje, Moxico, Namibe, Uige, Zaire.

Luanda (il-kapitali)[immodifika | immodifika s-sors]

Luanda hija l-belt kapitali u ewlenija tal-Angola. Hija tinsab fuq il-kosta tal-Oċean Atlantiku, u hija l-port ewlieni u ċ-ċentru ekonomiku tal-pajjiż. Hija wkoll il-kapitali tal-provinċja tal-istess isem.

Din twaqqfet fil-25 ta' Jannar 1576 min-nobbli u esploratur Portugiż Paulo Dias de Novais, taħt l-isem ta’ São Paulo da Assunção de Loanda (San Pawl tal-Assunta ta’ Loanda).

Żona: 113 km²; Altitudni Medja: 6 m s. n. m.; Popolazzjoni (2011): 5,172,900 abitant, Densità: 0.02 abitant/km²; Gentilicio: Luandés/a; HDI (2021): 0.702 (l-ewwel) - Għoli; Żona tal-Ħin: UTC+01:00; Patrun: San Pawl.

Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]

  1. ^ a b Angola (bl-Ingliż). Central Intelligence Agency. 2023-05-09. Miġbur 2023-05-16.
  2. ^ "Angola - ANGOLA IN THE EIGHTEENTH CENTURY". countrystudies.us. Miġbur 2023-05-16.
  3. ^ "Angola, Religion And Social Profile | National Profiles | International Data | TheARDA". web.archive.org. 2020-10-30. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2020-10-30. Miġbur 2023-05-16.