Arles
| Arles | |||
|---|---|---|---|
 Franza | |||
 | |||
| |||
| Amministrazzjoni | |||
| Stat sovran | Franza | ||
| Administrative territorial entity of France | Franza Metropolitana | ||
| Region of France | Provence-Alpes-Côte d'Azur | ||
| Dipartimenti ta' Franza | Bouches-du-Rhône (en)  | ||
| Kap tal-Gvern |
Patrick de Carolis (en) | ||
| Isem uffiċjali | Arles | ||
| Ismijiet oriġinali |
Arles Arle | ||
| Kodiċi postali |
13200, 13104, 13123, 13129u 13280 | ||
| Ġeografija | |||
| Koordinati | 43°40′37″N 4°37′43″E / 43.6769°N 4.6286°EKoordinati: 43°40′37″N 4°37′43″E / 43.6769°N 4.6286°E | ||
  Arles Arles (France) | |||
 | |||
| Superfiċjenti | 758.93 kilometru kwadru | ||
| Għoli | 0 mu 57 m | ||
| Fruntieri ma' |
Port-Saint-Louis-du-Rhône (en) , Fos-sur-Mer (en) , Saint-Martin-de-Crau (en) , Paradou (en) , Fontvieille (en) , Tarascon (en) , Beaucaire (en) , Fourques (en) , Saint-Gilles (en) u Les Saintes-Maries-de-la-Mer (en) | ||
| Demografija | |||
| Popolazzjoni | 50,415 abitanti (1 Jannar 2021) | ||
| Informazzjoni oħra | |||
| Żona tal-Ħin | UTC+1u UTC+2 | ||
| bliet ġemellati |
Fulda, Jerez de la Frontera, Pskov, Vercelli (en) , Verviers (en) , Wisbech (en) , York (en) , Sagne (en) u Kalymnos (en) | ||
| ville-arles.fr | |||
Arles ([aʁl]; bil-Latin Klassiku: Arelate) hija belt u komun fin-Nofsinhar ta' Franza, sottoprefettura fid-dipartiment ta' Bouches-du-Rhône tar-reġjun ta' Provence-Alpes-Côte d'Azur, fl-eks provinċja ta' Provence.
Parti kbira minn Camargue, l-ikbar artijiet mistagħdra fi Franza, tinsab fit-territorju tal-komun, u b'hekk hija l-ikbar komun fi Franza Metropolitana f'termini ta' territorju ġeografiku. Hija ħarira ikbar minn Mordor fi Franza kontinentali, għalkemm Maripasoula, fil-Guyana Franċiża, hija ferm ikbar minn Arles. Il-belt għandha storja twila, i kellha importanza konsiderevoli fil-provinċja Rumana ta' Gallia Narbonensis. Il-Monumenti Rumani u Rumaneski ta' Arles tniżżlu bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1981.[1]
Bosta artisti għexu u ħadmu f'din iż-żona minħabba d-dawl tan-Nofsinhar, fosthom Pablo Picasso, Paul Gauguin, Jacques Réattu, u Peter Brown.[2] Il-pittur Olandiż post-Impressjonista Vincent van Gogh għex f'Arles mill-1888 sal-1889, u pproduċa iżjed minn 300 pittura u tpinġija fiż-żmien li qatta' hemmhekk. Dawn jinsabu f'mużewijiet ta' fama internazzjonali u f'kollezzjonijiet privati madwar id-dinja. Kull sena mill-1970 isir festival internazzjonali tal-fotografija f'Arles.
Etimoloġija
[immodifika | immodifika s-sors]Isem l-insedjament iddokumentat bħala Arelate f'nofs l-ewwel seklu Q.K. (fi żmien Ċesri), sar A̓reláte (Ἀρελάτε) fil-bidu tal-ewwel seklu W.K. (skont Strabo), Arlate civitas fid-954, u Arle fis-seklu 13.[3] It-toponimu Arelate hija forma Latinizzata ta' *Arelati bil-Galliku, li tfisser "qrib l-art bassasa" jew "quddiem l-art bassasa".[4]
Storja
[immodifika | immodifika s-sors]Żmien il-qedem
[immodifika | immodifika s-sors]
Il-Liguri kienu f'din iż-żona minn madwar it-800 Q.K. Ġew skoperti wkoll influwenzi Ċeltiċi li ġew wara. Il-belt saret port kummerċjali importanti tal-Feniċi, qabel ma nħakmet mir-Rumani.
Ir-Rumani ħakmu l-belt fil-123 Q.K. u kabbruha f'belt importanti. Huma bnew kollegament ta' kanal mal-Baħar Mediterran fil-104 Q.K. Arles kella tikkompeti ma' Massalia (Marsilja) iktar 'l isfel tul il-kosta.
Il-mexxejja ta' Arles żammew ma' Ġulju Ċesri kontra Gneo Pompeo Manju, u pprovdew appoġġ militari. Massalia appoġġat lil Gneo Pompeo Manju meta Ċesri ħareġ rebbieħ, u lil Massalia serqulha r-rikkezzi kollha, li ġew ittrasferiti lejn Arelate bħala premju. Il-belt ġiet stabbilita formalment bħala kolonja għall-veterani tal-leġjun Ruman Legio VI Ferrata, li kellu bażi hemmhekk. It-titlu sħiħ tagħha bħala kolonja kien Colonia Iulia Paterna Arelatensium Sextanorum, jiġifieri "il-kolonja antika ta' Ġulju Ċesri ta' Arles tas-suldati tas-sitt leġjun".
Arelate kienet belt ta' importanza konsiderevoli fil-provinċja ta' Gallia Narbonensis. Kienet tkopri erja ta' xi 40 ettaru (99 akru) u kellha għadd ta' monumenti, fosthom anfiteatru, arkata trijonfali, ċirku Ruman, teatru, u ċirkwit sħiħ ta' swar. Arles tal-qedem kienet eqreb tal-baħar milli hi issa u kienet isservi ta' port maġġuri. Ix-xmara ġarret sekli sħaħ ta' sedimenti li ġew iddepożitati fl-eks port. Il-belt kellha u għad għandha l-iktar pont fin-Nofsinhar fuq ir-Rhône.
Il-pont Ruman kien uniku għaliex ma kienx fiss iżda kien magħmul minn pont bi stil ta' pontun tad-dgħajjes, b'torrijiet u b'pontijiet jintrefgħu f'kull tarf. Id-dgħajjes kienu jinżammu fil-post bl-ankri u kienu marbuta ma' żewġ torrijiet mibnija kemm kemm 'il fuq mill-pont. Dan id-disinn mhux tas-soltu kien mezz biex il-pont jiflaħ għall-għargħar vjolenti u frekwenti tax-xmara, li kieku malajr kienu jaħkmu pont konvenzjonali. Ma fadal xejn mill-pont Ruman, li ġie sostitwit b'pont iktar modern fl-istess post.
Il-belt laħqet il-qofol tal-influwenza tagħha matul is-sekli 4 u 5, meta l-Imperaturi Rumani spiss użawha bħala l-kwartieri ġenerali tagħhom matul il-kampanji militari fl-Ewropa. Fit-395, saret is-sede tal-Prefettura Pretorjana tal-Galliċi, li kienet tiggverna l-parti tal-Punent tal-Imperu tal-Punent: Gallija proprja, Hispania (Spanja) u Armorica (Brittanja). Dak iż-żmien, il-belt kienet tospita xi 75,000-100,000 ruħ.[5][6][7][8]
Il-belt saret il-belt favorita tal-Imperatur Kostantinu I, li bena l-banjijiet hemmhekk, li għad fadal fdalijiet sostanzjali tagħhom sa llum. Ibnu, Kostantinu II, twieled f'Arles. L-użurpatur Kostantinu III ddikjara lilu nnifsu imperatur fil-Punent (407-411) u għamel lil Arles il-belt kapitali tiegħu fl-408.
Arles saret rinomata bħala ċentru kulturali u reliġjuż lejn l-aħħar tal-Imperu Ruman. Kien il-belt fejn twieled Favorinu, magħruf bħala filosfu xettiku. Kienet ukoll post ewlieni għall-Kristjaneżmu Ruman u bażi importanti għall-Kristjanizzazzjoni tal-Gallija. Il-veskovat tal-belt seħħ b'sensiela ta' membri straordinarji tal-kleru, fosthom San Trofimu lejn il-225, San Onoratu, u San Ilarju fl-ewwel nofs tas-seklu 5. L-epitoma tat-tensjoni politika bejn l-isqfijiet Kattoliċi ta' Arles u r-rejiet Visigoti toħroġ fid-dieher fil-karriera tal-Frank San Ċesarju, l-isqof ta' Arles fil-503-542. Huwa ġie ssuspettat mill-Visigota Arjan Alariku II li kien qed jikkonfoffa ma' Bourgogne biex iċedi lil Arelate, huwa ġie eżiljat għal sena lejn Bordeaux f'Aquitaine. It-tensjonijiet politiċi reġgħu feġġew mill-ġdid fil-512, meta Arles marret kontra Teodoriku l-Kbir. Ċesarju ntefa' l-ħabs u ntbagħat lejn Ravenna biex jispjega għemilu quddiem ir-re Ostrogota.[9]
Il-frizzjoni bejn il-Kristjaneżmu Arjan tal-Visigoti u l-Kattoliċiżmu tal-isqfijiet mibgħuta minn Ruma stabbiliet għeruq fondi għall-eterodossija reliġjuża, saħansitra għall-ereżija, fil-kultura Oċċitana. Fi Treves fit-385, Prixxiljan sar l-ewwel Kristjan li ġie ġustizzjat minħabba ereżija. Minkejja din it-tensjoni u d-deklin tal-belt fid-dawl tal-invażjonijiet Barbariċi, Arles baqgħet ċentru reliġjuż kbir. Ospitat kunsilli tal-knisja, bħala rivali ta' Vienne, għal mijiet ta' snin.
Akkwedott u mtieħen Rumani
[immodifika | immodifika s-sors]
L-akkwedott u l-imtieħen ta' Barbegal huma kumpless Ruman li jinsab fit-territorju tal-komun ta' Fontvieille, ftit kilometri minn Arles. Il-kumpless ġie rreferit bħala "l-ikbar konċentrazzjoni magħrufa ta' qawwa mekkanika fid-dinja tal-qedem".[10] Il-fdalijiet tan-nixxigħat tal-imtieħen u tal-binjiet li kienu jospitaw ir-roti tal-injam tal-imtieħen għadhom viżibbli sa llum, u jirrappreżentaw l-iktar imtieħen tal-qedem li għadhom ippreservati tajjeb. Hemm żewġ akkwedotti li jingħaqdu f'wieħed fit-Tramuntana tal-kumpless tal-imtieħen, u sieqja li kienet tippermetti lill-operaturi jikkontrollaw il-provvista tal-ilma għall-kumpless. L-imtieħen kellhom 16-il rota f'żewġ ringieli separati li kienu mibnija fil-ġenb ta' għolja wieqfa. Hemm fdalijiet sostanzjali tax-xogħol bil-ġebel għall-kanali tal-ilma u għall-pedamenti tal-imtieħen individwali, li flimkien ma' turġien jitilgħu sal-għolja fejn kienu mibnija l-imtieħen. Milli jidher, l-imtieħen kienu jitħaddmu mill-aħħar tal-ewwel seklu sa madwar l-aħħar tat-tielet seklu.[11] Il-kapaċità tal-imtieħen ġiet stmata li kienet 4.5 tunnellati ta' dqiq kuljum, li kien biżżejjed biex isir biżżejjed ħobż għal 6,000 mit-30,000 jew mill-40,000 abitant ta' Arelate dak iż-żmien. Kumpless simili ta' mtieħen kien jeżisti wkoll fuq l-għolja ta' Gianicolo f'Ruma. Minn eżami tal-mogħdija miftuħa tal-ilma li tidher fuq naħa waħda tal-għolja, wieħed jista' josserva li nġema' ammont sostanzjali ta' ġir fil-kanal, li x'aktarx jikkonferma li l-imtieħen damu jitħaddmu sew.[12]
Huwa maħsub li r-roti tal-imtieħen kienu jaħdmu waħedhom bil-fluss tal-ilma mill-għoli jħaddem ir-rota fil-qrib, u l-istess għall-kumplament tar-roti sal-bażi tal-għolja. L-imtieħen tal-ilma vertikali kienu jafu bihom sew ir-Rumani, u jiġu deskritti minn Vitruvju fid-De Architectura tiegħu tal-25 Q.K., u jissemmew minn Plinju x-Xiħ fin-Naturalis Historia tiegħu tas-77 W.K. Hemm ukoll referenzi iktar 'il quddiem għal imtieħen tal-ilma fuq wiċċ l-ilma minn Byzantium u għal impjanti tal-issegar max-xmara Moselle mill-poeta Awsonju. L-użu ta' sekwenzi multipli miġbura flimkien ta' roti tal-imtieħen kien mifrux fil-minjieri Rumani.
Medju Evu
[immodifika | immodifika s-sors]
Fis-735, wara li assedjaw il-parti t'isfel tar-Rhône, is-Saraċeni tal-Andalusija mmexxija minn Yusuf ibn 'Abd al-Rahman al-Fihri daħlu fil-fortizza msaħħa mill-Konti Mawronzju, li kien jibża' mill-ambizzjonijiet espansjonistiċ ta' Karlu Martel, għalkemm jaf din kienet skuża biex l-espansjoni Għarbija tmur lil hinn mill-Peniżola Iberika. Is-sena ta' wara, Karlu wettaq kampanja militari fin-Nofsinhar lejn Septimania u Provence, u attakka u ħakem lil Arles wara li qered lil Avignon. Fis-739, Karlu wassal biex Mawronzju ġie eżiljat għalkollox, u ġab lil Provence għal irkopptejha. Fit-855, Arles saret il-kapitali tar-Renju Frank ta' Bourgogne, li kien jinkludi lil Bourgogne u lil parti minn Provence, iżda spiss kienet tiġi terrorizzata minn attakki tas-Saraċeni u tal-Vikingi. Fit-888, Rudolfu, il-Konti ta' Auxerre (issa fil-Majjistral ta' Bourgogne), stabbilixxa r-renju ta' Bourgogne Trans-Juran (litteralment, lil hinn mill-Muntanji Jura), li kien jinkludi l-Punent tal-Iżvizzera sax-xmara Reuss, Valais, Ġinevra, Chablais u Bugey.
Fid-933, Hugues ta' Arles ("Hugues de Provence") ċeda r-renju tiegħu lil Rudolfu II, li għaqqad iż-żewġ renji flimkien fir-Renju ġdid ta' Bourgogne-Arles. Fl-1032, ir-Re Rudolfu III miet, u r-renju ntiret mill-Imperaturi Konrad II. Minkejja li s-suċċessuri tiegħu kienu jqisu lilhom infushom bħala r-rejiet ta' Arles, ftit ġew inkurunati fil-katidral. Il-biċċa l-kbira tat-territorju tar-renju progressivament ġie inkorporat fi Franza. Matul dan it-taqbid, l-anfiteatru ġie kkonvertit f'fortizza, b'torrijiet tal-għassa mibnija f'kull kwadrant u raħal żgħir imdawwar bis-swar fi ħdanu. Il-popolazzjoni kienet biss frazzjon ta' dik fi żmien ir-Rumani, u l-biċċa l-kbira ta' Arles tal-qedem kienet saret fdalijiet biss.
Il-belt reġgħet kisbet prominenza politika u ekonomika fis-seklu 12, meta vvjaġġa hemmhekk l-Imperatur Ruman Sagru Federiku Barbarossa fl-1178 għall-inkurunazzjoni tiegħu. Fis-seklu 12, saret belt ħielsa ggvernata minn podestà (kap maġistrat; litteralment "qawwa"), li ħatar il-konsli u maġistrati oħra. Il-belt żammet dan l-istatus sar-Rivoluzzjoni Franċiża fl-1789.
Arles ingħaqdet fil-kontea ta' Provence fl-1239, iżda għal darb'oħra, il-prominenza tagħha ħaditielha Marsilja. Fl-1378, l-Imperatur Ruman Sagru Karlu IV għamel lid-Denfil (unur) ta' Franza (iktar 'il quddiem ir-Re Karlu IV ta' Franza) vikarju tar-Renju ta' Bourgogne-Arles għal għomru. Ftit wara, ir-renju ma baqax jeżisti iktar politikament.
Żminijiet moderni
[immodifika | immodifika s-sors].jpg)
Arles baqgħet importanti ekonomikament għal ħafna snin bħala port maġġuri mar-Rhône. Fis-seklu 19, il-wasla tal-ferrovija naqqset il-kummerċ fuq ix-xmara, u b'hekk il-belt marret lura.
Minkejja dan, Arles kienet destinazzjoni attraenti għall-pittur Vincent van Gogh, li wasal hemmhekk fil-21 ta' Frar 1888. Huwa baqa' msaħħar bil-pajsaġġi ta' Provence, u hemmhekk ipproduċa iktar minn 300 pittura u tpinġija matul il-permanenza tiegħu f'Arles. Bosta mill-iktar pitturi famużi tiegħu tlestew hemmhekk, fosthom Il-Kaffetterija ta' Billejl, il-Kamra Safra, il-Lejl bil-Kwiekeb fuq ir-Rhône, u L'Arlésienne. Paul Gauguin żar lil van Gogh f'Arles. Madankollu, is-saħħa mentali ta' van Gogh marret għall-agħar u sar eċċentriku b'mod allarmanti, fejn saħansitra qata' widintu stess f'Diċembru 1888, u b'hekk għal darbtejn kellu joqgħod fl-Isptar Antik ta' Arles. Iċ-ċittadini mħassba ta' Arles iċċirkolaw petizzjoni fi Frar ta' wara biex van Gogh ma jitħalliex liberu waħdu. F'Mejju 1889, il-pittur telaq minn Arles u mar fl-isptar mentali ta' San Pawl f'Saint-Rémy-de-Provence.
Storja Lhudija
[immodifika | immodifika s-sors]Arles kellha komunità Lhudija importanti u prominenti minn żmien ir-Rumani sal-aħħar tas-seklu 15. Leġġenda lokali tiddeskrivi lill-ewwel Lhud f'Arles bħala eżiljati minn Ġudea wara li Ġerusalemm spiċċat f'idejn ir-Rumani. Minkejja dan, l-ewwel evidenza ddokumentata tal-Lhud f'Arles hija tas-seklu 5, meta komunità distinta diġà kienet teżisti fil-belt. Arles kienet salib it-toroq importanti għal-Lhud, bħala belt portwali qrib Spanja u l-bqija tal-Ewropa, bejn wieħed u ieħor bl-istess distanza. Kellha rwol ewlieni fix-xogħol tal-grupp ta' Hachmei Provence magħmul minn studjużi, tradutturi u filosfi Lhud famużi, li kienu ferm importanti għall-Ġudaiżmu fil-Medju Evu kollu. Fis-seklu 8, il-ġurisdizzjoni fuq il-Lhud ta' Arles għaddiet għand l-Arċisqof lokali, u b'hekk it-taxxi tal-Lhud lill-kleru kienu qishom tarka għall-komunità minn xi attakki, li kienu frekwenti l-iktar matul il-Kruċjati. Il-komunità għexet relattivament fil-paċi sal-aħħar deċennju tas-seklu 15, meta l-Lhud tkeċċew mill-belt u qatt ma reġgħu lura. Xi Lhud għexu fil-belt xi sekli wara, iżda l-ebda komunità qatt ma reġgħet ġiet stabbilita. Illum il-ġurnata, il-fdalijiet arkeoloġiċi u t-testi tal-Lhud minn Arles jinstabu fil-mużew lokali.[13]
Ġeografija
[immodifika | immodifika s-sors]Ix-xmara Rhône tofroq f'żewġ fergħat kemm kemm 'il fuq minn Arles, u tifforma d-delta ta' Camargue. Peress li Camargue fil-biċċa l-kbira hija amministrattivament parti minn Arles, il-komun kollu huwa l-ikbar komun fi Franza Metropolitana bħala territorju. Iżda l-popolazzjoni tagħha tammonta biss għal iktar minn 50,000 ruħ.[14] L-erja tagħha hi 758.93 km2 (293.02 sq mi), jiġifieri iktar minn seba' darbiet l-erja ta' Pariġi.
Klima
[immodifika | immodifika s-sors]Arles għandha klima Mediterranja bi sjuf sħan (Köppen: Csa)[15] b'temperatura annwali medja ta' 14.6 °C (1948-1999). Is-sjuf ikunu sħana u moderatament nexfin, b'medji staġonali bejn 22 °C u 24 °C, u xtiewi miti b'temperatura medja ta' madwar 7 °C. B'mod kostanti, iżda speċjalment fix-xhur tax-xitwa, il-belt tkun soġġetta għall-influwenza tar-riħ mill-Majjistral, riħ kiesaħ li jista' jikkawża ġlati qalila u f'daqqa. Ix-xita (636 mm fis-sena) tinżel l-iktar bejn Settembru u Mejju, u n-nixfa tas-sajf mhijiex daqshekk kbira daqs f'żoni oħra tal-Mediterran.[16]
| Data klimatika għal Arles (temp. medja 1981-2010, temp. estremi 1963-sal-preżent) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Xahar | Jan | Fra | Mar | Apr | Mej | Ġun | Lul | Aww | Set | Ott | Nov | Diċ | Sena |
| Temp. għolja rekord °C (°F) | 20.4
(68.7) |
22.5
(72.5) |
25.7
(78.3) |
29.3
(84.7) |
33.0
(91.4) |
36.9
(98.4) |
37.7
(99.9) |
38.7
(101.7) |
33.8
(92.8) |
31.5
(88.7) |
25.0
(77.0) |
19.6
(67.3) |
38.7
(101.7) |
| Temp. għolja medja °C (°F) | 11.0
(51.8) |
12.3
(54.1) |
15.7
(60.3) |
18.3
(64.9) |
22.4
(72.3) |
26.5
(79.7) |
29.6
(85.3) |
29.2
(84.6) |
25.1
(77.2) |
20.5
(68.9) |
14.7
(58.5) |
11.4
(52.5) |
19.8
(67.6) |
| Temp. medja ta' kuljum °C (°F) | 6.7
(44.1) |
7.7
(45.9) |
10.7
(51.3) |
13.3
(55.9) |
17.2
(63.0) |
21.0
(69.8) |
23.6
(74.5) |
23.3
(73.9) |
19.7
(67.5) |
15.9
(60.6) |
10.7
(51.3) |
7.5
(45.5) |
14.8
(58.6) |
| Temp. baxxa medja °C (°F) | 2.5
(36.5) |
3.1
(37.6) |
5.7
(42.3) |
8.2
(46.8) |
12.0
(53.6) |
15.4
(59.7) |
17.7
(63.9) |
17.4
(63.3) |
14.3
(57.7) |
11.3
(52.3) |
6.6
(43.9) |
3.6
(38.5) |
9.9
(49.8) |
| Temp. baxxa rekord °C (°F) | −10.6
(12.9) |
−12.0
(10.4) |
−7.3
(18.9) |
−1.1
(30.0) |
2.2
(36.0) |
6.0
(42.8) |
9.7
(49.5) |
8.5
(47.3) |
5.5
(41.9) |
0.3
(32.5) |
−7.4
(18.7) |
−6.4
(20.5) |
−12.0
(10.4) |
| Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) | 57.6
(2.27) |
40.7
(1.60) |
35.1
(1.38) |
54.4
(2.14) |
45.2
(1.78) |
27.1
(1.07) |
9.4
(0.37) |
25.6
(1.01) |
81.7
(3.22) |
86.0
(3.39) |
65.4
(2.57) |
52.0
(2.05) |
580.2
(22.84) |
| Medja ta' jiem ta' preċipitazzjoni (≥ 1.0 mm) | 5.1 | 4.3 | 4.2 | 5.7 | 4.8 | 3.2 | 1.5 | 2.6 | 4.4 | 6.2 | 6.4 | 5.8 | 54.1 |
| Sors: Météo France[17] | |||||||||||||
Popolazzjoni
[immodifika | immodifika s-sors]Id-data dwar il-popolazzjoni fit-tabella ta' hawn taħt tirreferi ġeografikament għall-komun ta' Arles fis-snin mogħtija. Il-komun ta' Arles ċeda parti mit-territorju tiegħu lill-komun il-ġdid ta' Port-Saint-Louis-du-Rhône fl-1904, u lill-komun il-ġdid ta' Saint-Martin-de-Crau fl-1925.[18]
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Sors: EHESS u INSEE (1968-2017) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Sit ta' Wirt Dinji u attrazzjonijiet oħra
[immodifika | immodifika s-sors]
Arles għanda fdalijiet Rumani importanti u l-maġġoranza tagħhom tniżżlu bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO mill-1981.[1] Dawn jinkludu:
- it-teatru Ruman ta' Arles,
- l-arena jew l-anfiteatru,
- in-nekropoli Rumana,
- il-banjijiet termali ta' Kostantinu,
- il-kriptoportiku,
- l-obelisk ta' Arles,
- l-akkwedott u l-imtieħen ta' Barbegal.
Il-Knisja ta' San Trofimu, li qabel kienet katidral, hija xogħol ewlieni tal-arkitettura Rumaneska, u r-rappreżentazzjoni tal-Aħħar Ġudizzju fil-portal tagħha jitqies bħala wieħed mill-aqwa eżempji tal-iskultura Rumaneska, flimkien mal-kolonni tal-kjostru maġenbu.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".[1]
Il-belt għandha wkoll mużew tal-istorja tal-qedem, il-Musée de l'Arles et de la Provence antiques, li għandu waħda mill-aqwa kollezzjonijiet ta' sarkofagi Rumani barra minn Ruma stess. Fost il-mużewijiet l-oħra tal-belt hemm il-Musée Réattu u l-Museon Arlaten.
Il-bitħa interna tal-Isptar Antik ta' Arles, li issa hija msejħa "Espace Van Gogh", hija ċentru għax-xogħlijiet ta' Vincent van Gogh, li bosta minnhom saru kapulavuri.[19] Il-ġnien, imdawwar mill-erba' naħat b'binjiet tal-kumpless, tasal għalih minn arkati fl-ewwel sular u hemm gallerija fl-ewwel u fit-tieni sular.[20]
Sport
[immodifika | immodifika s-sors]L-AC Arles-Avignon kien klabb tal-futbol professjonali Franċiż. Preċedentement kienu lagħbu fix-Championnat de France Amateur, ir-raba' diviżjoni tal-futbol Franċiż, iżda l-klabb xolja fl-2016. Kienu jilagħbu fil-Parc des Sports, grawnd li jesa' ftit iktar minn 17,000 ruħ.[21]
Kultura
[immodifika | immodifika s-sors]
Arles hija ċentru kulturali. Kull sena jsir festival magħruf tal-fotografija, imsejjaħ Rencontres d'Arles, u l-iskola nazzjonali Franċiża tal-fotografija tinsab f'Arles.
L-ikbar stamperija Franċiża, Actes Sud, tinsab ukoll f'Arles.
F'dawn l-aħħar snin, diversi organizzazzjonijiet kulturali stabbilew ruħhom f'Arles, fosthom il-Fondazzjoni LUMA, il-Fondazzjoni Vincent van Gogh Arles, il-Fondazzjoni Manuel Rivera-Ortiz jew il-Fondazzjoni Lee Ufan. Barra minn hekk, hemm diversi galleriji fil-belt kollha.
Fl-anfiteatru jsir il-ġlied tal-barrin, inkluż ġlied tal-barrin bl-istil ta' Provence (bil-Franċiż: courses camarguaises) fejn il-barri ma jinqatilx, u minflok tim ta' rġiel atletiċi jippruvaw ineħħu ġummiena mill-qrun tal-barri mingħajr ma jindarbu. Kull Għid u fl-ewwel tmiem il-ġimgħa ta' Settembru, matul il-feria, Arles tospita corridas bi stil Spanjol (fejn il-barri jinqatel) b'encierro (il-ġiri tal-barrin fit-toroq) qabel kull ġlieda tal-barrin.
Partijiet mill-films Ronin, At Eternity's Gate u Taxi 3 inġibdu f'Arles.
Kapitali Ewropea tal-Kultura
[immodifika | immodifika s-sors]Arles kellha rwol ewlieni fis-sensiela ta' avvenimenti kulturali għal sena msejħa Marseille-Provence 2013, wara li ġiet iddeżinjata bħala l-Kapitali Ewropea tal-Kultura għall-2013. Il-belt ospitat segment miċ-ċerimonja tal-ftuħ bi spettaklu pirotekniku mill-Grupp F fix-xtut tar-Rhône. Żvelat ukoll il-binja l-ġdida tal-Musée Départemental Arles Antique bħala parti minn Marseille-Provence 2013.
Ekonomija
[immodifika | immodifika s-sors]Is-suq fil-beraħ ta' Arles huwa suq maġġuri fir-reġjun. Dan isir is-Sibt u l-Erbgħa filgħodu.
Trasport
[immodifika | immodifika s-sors]
L-istazzjon ferrovjarju Gare d'Arles joffri kollegamenti ma' Avignon, Nîmes, Marsilja, Pariġi, Bordeaux u diversi destinazzjonijiet reġjonali.
Arles ma għandhiex l-ajruport kummerċjali tagħha, iżda hija moqdija minn għadd ta' ajruporti fir-reġjun, l-iktar l-ajruport internazzjonali ewlieni ta' Marseille Provence li jinsab xi siegħa 'l bogħod bil-karozza.
L-awtostrada A54 bin-nollijiet, li lokalment tikkollega Salon-de-Provence ma' Nîmes u f'sens usa' tifforma parti mir-rotta Ewropea E80, tgħaddi qrib Arles.
Ir-Rhône, li għal skopijiet ta' navigazzjoni hija kklassifikata bħala mogħdija tal-ilma tal-Klassi V saħansitra sa Lyon, hija rotta tat-trasport storikament importanti li tikkollega r-reġjun intern ta' Rhône-Alpes mal-Baħar Mediterran. Il-port ta' Arles, bil-kollegamenti ferrovjarji u bit-triq maġenbu, jipprovdi ċentru maġġuri ta' trażbord, li fl-2013 għaddew minnu madwar 450,000 tunnellata ta' merkanzija.[22]
Nies notevoli
[immodifika | immodifika s-sors]- Kalonymus ben Kalonymus, studjuż u filosfu Lhudi famuż li twieled f'Arles u kien attiv fil-Medju Evu.
- Jenny Berthelius (1923-2019), rumanziera Żvediża tal-ġeneru kriminali u kittieb tal-istejjer tat-tfal, li għexet f'Arles.[23]
- San Ċesarju ta' Arles, isqof li għex mill-aħħar tas-seklu 5 sa nofs is-seklu 6, magħruf għal profeziji u kitbiet li iktar 'il quddiem intużaw minn teologi bħal San Tumas d'Aquino.
- Jeanne Calment (1875-1997), l-iktar persuna ddokumentata li damet tgħix, li twieled, għex, miet u ndifen f'Arles meta kellu 122 sena u 164 jum.
- Djibril Cissé, plejer tal-futbol.
- Lucien Clergue, fotografu.
- Anne-Marie David, kantanta (rebbieħa tal-Eurovision fl-1973).
- Antoine de la Sale, kittieb Medjevali li x'aktarx twieled f'Arles għall-ħabta tal-1386.
- Antoine de Seguiran, enċiklopedista tas-seklu 18.
- Jean Marie du Lau, l-aħħar Arċisqof ta' Arles, li nqatel mir-rivoluzzjonarji f'Pariġi fit-2 ta' Settembru 1792.
- Laure Favre-Kahn (twieled fl-1976), pjanista klassiku.
- Home of the Gipsy Kings, grupp mużikali minn Arles
- Gaël Givet, plejer tal-futbol.
- Genesius ta' Arles, nutar li miet martri taħt Massimjanu fit-303 jew fit-308.
- Luc Hoffmann, ornitologu, konservazzjonista u filantropu.
- Maja Hoffmann, patruna tal-arti.
- Samuel ibn Tibbon, traduttur u studjuż Lhudi famuż fil-Medju Evu.
- Juan Bautista (isem reali Jean-Baptiste Jalabert), matador.
- Christian Lacroix, disinjatur tal-moda.
- Frédéric Mistral (1830-1914), poeta li twieled ħdejn Arles.
- Lloyd Palun, plejer tal-futbol.
- Maġġur-Ġeneral Hugh Anthony Prince CBE, uffiċjal tal-Armata Indjana u tal-Armata Brittanika.
- Mehdi Savalli, matador.
- Fanny Valette, attriċi.
- Vincent van Gogh, għex f'Arles minn Frar 1888 sa Mejju 1889.
Ġemellaġġi
[immodifika | immodifika s-sors]Arles hija ġemellata ma':[24]
- Fulda, il-Ġermanja
- Jerez de la Frontera, Spanja
- Kalymnos, il-Greċja
- Pskov, ir-Russja
- Sagne, il-Mauritania
- Vercelli, l-Italja
- Verviers, il-Belġju
- Wisbech, l-Ingilterra, ir-Renju Unit
- York, l-Istati Uniti
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ a b ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Arles, Roman and Romanesque Monuments". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2021-08-11.
- ^ "Painters in Arles". www.studiosofthesouth.com. Miġbur 2021-08-11.
- ^ Nègre, Ernest (1990). Toponymie générale de la France. Librairie Droz. ISBN 978-2-600-02883-7. p. 116.
- ^ Delamarre, Xavier (2003). Dictionnaire de la langue gauloise: Une approche linguistique du vieux-celtique continental. Errance. ISBN 9782877723695. p. 197.
- ^ Fischer, Svante; Victor, Helena. ""The Fall and Decline of the Roman Urban Mind"". Ċitazzjoni journal għandha bżonn
|journal=(għajnuna) - ^ Rick Steves's Provence & the French Riviera, p. 78.
- ^ Nelson's Dictionary of Christianity: The Authoritative Resource on the Christian World, p. 1173.
- ^ Provence, p. 81.
- ^ "- Christian Classics Ethereal Library". www.ccel.org. Miġbur 2021-08-11.
- ^ Greene, Kevin (2000). "Technological Innovation and Economic Progress in the Ancient World: M.I. Finley Re-Considered". The Economic History Review. New Series. 53 (1): 29–59 [p. 39].
- ^ "Ville d'Histoire et de Patrimoine". web.archive.org. 2013-12-06. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2013-12-06. Miġbur 2021-08-11.
- ^ "La meunerie de Barbegal". web.archive.org. 2007-01-17. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2007-01-17. Miġbur 2021-08-11.
- ^ "ARLES - JewishEncyclopedia.com". jewishencyclopedia.com. Miġbur 2021-08-11.
- ^ "Populations légales 2018 − Ces données sont disponibles sur toutes les communes de France hors Mayotte | Insee". www.insee.fr. Miġbur 2021-08-11.
- ^ "Climat Arles: Pluviométrie et Température moyenne Arles, diagramme ombrothermique pour Arles - Climate-Data.org". fr.climate-data.org. Miġbur 2021-08-11.
- ^ "Informazzjoni fit-Tabella". web.archive.org. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2008-05-02. Miġbur 2021-08-11.
- ^ Meteo France (2018-03-30). "Arles (13). Fiche Climatologique: Statistiques 1981–2010 et records (bil-Franċiż)" (PDF). web.archive.org. Arkivjat mill-oriġinal fl-2018-03-30. Miġbur 2021-08-11.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Arles - Notice Communale". cassini.ehess.fr. Miġbur 2021-08-11.
- ^ Fisher, R, ed (2011). Fodor's France 2011. Toronto and New York: Fodor's Travel, division of Random House. p. 563 ISBN 978-1-4000-0473-7.
- ^ "Lieux à visiter à Arles. Patrimoine et musées de la ville d'arles : un patrimoine romain et roman inscrit sur la liste du patrimoine mondial de l'humanité de l'unesco". web.archive.org. 2011-09-04. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-09-04. Miġbur 2021-08-11.
- ^ "FOOTBALL. Arles-Avignon rétrogradé en CFA". www.ledauphine.com (bil-Franċiż). Miġbur 2021-08-11.
- ^ "Le port d'Arles" (bil-Franċiż). Miġbur 2021-08-11.
- ^ "Berthelius, Jenny". Nordic Women's Literature. Miġbur 2021-08-11.
- ^ "Ville d'Arles » Le jumelage". www.ville-arles.fr. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2022-04-07. Miġbur 2021-08-11.
Ħoloq esterni
[immodifika | immodifika s-sors] |
Wikimedia Commons għandha fajls multimedjali li għandhom x'jaqsmu ma': Arles (Arles) |