Ħal Qormi
 |
Dan l-artiklu għandu bżonn jiġi wikifikat biex jaqbel mal-istandard tal-Wikipedija. B'mod partikolari, dan l-artiklu huwa nieqes minn referenzi għal sorsi esterni li jivverifikaw il-fatti u perspettivi dwar is-suġġett. Jekk jogħġbok għin biex ittejjeb dan l-artiklu skont il-konvenzjonijiet tal-Wikipedija. |
| Ħal Qormi | |||
|---|---|---|---|
 Malta | |||
 | |||
| |||
| Amministrazzjoni | |||
| Stat sovran | Malta | ||
| Reġjuni ta’ Malta | Reġjun tan-Nofsinnhar | ||
| Kap tal-Gvern |
Q133891807  | ||
| Isem uffiċjali | Ħal Qormi | ||
| Ismijiet oriġinali | Ħal Qormi | ||
| Kodiċi postali |
QRM | ||
| Ġeografija | |||
| Koordinati | 35°52′46″N 14°28′20″E / 35.8794°N 14.4722°EKoordinati: 35°52′46″N 14°28′20″E / 35.8794°N 14.4722°E | ||
  Ħal Qormi Ħal Qormi (Malta) | |||
 | |||
| Superfiċjenti | 5 kilometru kwadru | ||
| Għoli | 35 m | ||
| Fruntieri ma' | Ħal Luqa, Ħamrun, Marsa, Birkirkara, Santa Venera, Ħaż-Żebbuġu Ħ'Attard | ||
| Demografija | |||
| Popolazzjoni | 93,897 abitanti (Marzu 2014) | ||
| Informazzjoni oħra | |||
| Kodiċi tat-telefon |
49 | ||
| Żona tal-Ħin | UTC+1 | ||
| qormilc.gov.mt | |||
Ħal Qormi huwa wieħed mill-ibliet mportanti ġewwa Malta li minnu ħarġu diversi bliet oħra fosthom il-Belt Valletta, il-belt kapitali ta' Malta. Ħal Qormi hu post bi storja kbira u għani bil-bosta, li għadna ngawduh sal-lum. Din il-belt mibnija bejn żewġ widien kbar, Wied il-Kbir u Wied is-Sewda. Din il-belt tinsab lejn iċ-ċentru tal-gżira Maltija u hija mibnija pjuttost fil-baxx bħalma jixhed il-motto tagħha "Nogħla mill-baxx". Ħal Qormi huwa magħruf bħala Ħal Fornaro, titlu li ġej minn żmien il-kavallieri li jixhed kif kienet magħrufa għall-ħobz li kien jinħema ġo bosta fran li wieħed isib f'din il-belt, u sal-llum għadha magħrufa għall-ħobz.
L-arma ta' din il-belt hi meħuda minn dik tal-Gran Mastru Manuel Pinto da Fonseca, tarka bil-qiegħ tal-fidda u b'ħames nofs qmura jħarsu 'l fuq mqegħdin 2, 1 u 2. Fuq din l-arma hemm kuruna b'forma ta' sur, b'erba' gardjoli u bieb ta' l-attakk fin-nofs, kulur id-deheb. Il-Qriema kienu jaqilgħu l-għajxien tagħhom mir-raba', mit-tagħsir tal-għeneb għall-inbid, mill-ħami tal-ħobż kif ukoll mill-qtil u l-bejgħ tal-annimali.
Etimoloġija
[immodifika | immodifika s-sors]L-isem Ħal Qormi aktarx ġej mill-kunjom Curmi, li hu dokumentat fi Sqallija mill-1095. Diversi postijiet oħra f’Malta jieħdu isimhom minn kunjomijiet, fosthom Ħal Balzan, Ħ’Attard u Ħal Għaxaq. Meta Qormi jissemma għall-ewwel darba fis-sena 1419, tnejn biss minn għoxrin persuna bil-kunjom Curmi kienu jgħixu fir-raħal.
Etimoloġiji folkloristiċi alternattivi ġew ippreżentati mis-seklu 17. Domenico Magri jgħaqqad it-toponimu mal-kelma curmi bħala xarba. G.F. Abela jirreferi għal carm jew carme bħala t-terminu Għarbi għad-dielja bħala l-oriġini tal-isem tar-raħal. Agius de Soldanis ippropona l-crumi Grieg, ġbir ta’ ilma. Fl-aħħar C. Scicluna jxebbah mal-Grieg hormos, port, kif il-Port il-Kbir kien imur ġewwa sa Ħal Qormi. Fiż-żewġ każijiet tal-aħħar, m'hemm l-ebda evidenza dokumentata għal xi oriġini Griega tat-toponimu.
Storja
[immodifika | immodifika s-sors]
Hemm indikazzjonijiet li Ħal Qormi kien abitat fl-antikità. Fuħħar tal-Età tal-Bronż instab fiż-żona magħrufa bħala Stabal li tindika l-preżenza tal-bnedmin sa mill-1500-800 QK. Fi Triq San Edward u Tal-Bajjada nstabu oqbra puniċi. Ukoll, xi fdalijiet Rumani tal-Antik instabu fil-wied ta’ Wied il-Kbir. Madankollu, ċans huwa li f’dawn iż-żminijiet, kien hemm biss komunitajiet żgħar f’inħawi ta’ Ħal Qormi.
Fil-Medju Evu, Ħal Qormi beda jikber u jirnexxi, aktarx minħabba l-prossimità tiegħu mal-Port il-Kbir u l-pożizzjoni ċentrali tiegħu. L-ewwel referenza bil-miktub għall-belt issir fl-1417 fejn hemm imniżżel li l-belt ipprovdiet xi 100 raġel biex iservu fid-Dejma, il-gwardja nazzjonali[1].
Qormi x’aktarx li sofra perjodu ta’ tnaqqis waqt l-Assedju l-Kbir ta’ Malta minħabba l-viċinanza tal-kamp Tork fil-Marsa. Meta Mons. Pietro Dusina, l-ewwel Inkwiżitur u Delegat Appostoliku ta’ Malta, kiteb ir-rapport tiegħu tal-1575 huwa jirreġistra lil Ħal Qormi bħala waħda mill-parroċċi attivi li jamministraw żona kbira li llum tinkludi l-Ħamrun u anke l-Belt Valletta. Il-knisja Parrokkjali ta’ San Ġorġ preżenti tlestiet fl-1684.
Fl-1743 il-belt talbet lill-Gran Mastru Manuel Pinto da Fonseca biex tgħolliha għal-livell ta’ “belt”. Dan ingħata u l-belt irċeviet it-titlu ta’ Città Pinto fil-25 ta’ Mejju 1743. Id-digriet maħruġ minn Pinto kien jgħid “Habita relatione, Terra Curmi erigmus In Civitatem, Imponentes el nomen Pinto”, li jfisser li l-art ta’ Ħal Qormi, li għaliha hu. ta ismu stess Pinto, imbagħad ingħata dinjità ogħla minn biċċa art għal belt, fatt li llum jinsab ippreservat fil-motto Latin tal-lokalità: "Altior Ab Imo" (li jfisser, titla 'mill-baxx). Il-furnara ta’ Ħal Qormi servew ħafna mill-provvisti tal-ħobż tal-gżira.
Ħal Qormi esperjenzaw ukoll il-pesta, li wasslet għal xi tnaqqis matul l-istorja tagħha. Madankollu, fi żmien il-ħakma Ingliża, Ħal Qormi mexa ‘l quddiem bil-ftuħ ta’ istituzzjonijiet ġodda, l-aktar skejjel. Wara l-1850 Ħal Qormi sar wieħed mill-akbar ċentri abitati f’Malta, b’kumditajiet bħall-ilma u d-dawl, li kienu kemmxejn rari f’dawk iż-żminijiet. Kiber il-kummerċ u l-artiġjanat, speċjalment it-tiġrijiet taż-Żwiemel li huwa passatemp li l-Maltin ħafna drabi jattribwixxu lin-nies minn Ħal Qormi.
Matul il-Gwerer Dinjija, Ħal Qormi kellhom sehem żgħir ukoll. Fl-Ewwel Gwerra Dinjija, ħafna nies minn Ħal Qormi kienu impjegati f’diversi bażijiet Brittaniċi bħal f’Tessaloniki, u dawk f’Ħal Qormi wkoll, bħall-istazzjon tal-airship fl-inħawi magħrufa bħala San Sebastjan, li aktar tard kienet issir parroċċa stess. Fit-Tieni Gwerra Dinjija, nies minn Ħal Qormi kienu jiffurmaw parti mill-Forzi Armati. Ħal Qormi sar kenn ukoll għal ħafna nies mill-inħawi tal-Kottonera, li ntlaqtet ħażin minħabba li din iż-żona tinsab 'il barra mill-Port il-Kbir, u żona li kienet attakkata bil-biża mill-poteri tal-Assi. Ħal Qormi, għalkemm qrib, mhux eżattament fir-reġjun tal-Port il-Kbir, li jagħmilha ideali għal kenn f’dawk iż-żminijiet.
Ħal Qormi għandha żewġ parroċċi, iddedikati lil San Ġorġ u San Sebastjan. Il-parroċċa ta’ San Ġorġ kienet l-ewwel waħda. Madankollu, meta Ħal Qormi kien qed jikber, kien hemm il-ħtieġa li l-belt tinqasam f’żewġ parroċċi biex tiffaċilita t-tkabbir. San Sebastjan intgħażel għax Ħal Qormi kien daru għalih fi żmien l-infestazzjoni tal-pesta, peress li hu l-protettur u l-qaddis patrun ta’ nies morda mill-pesta, skont it-tradizzjoni Kattolika. Dan wassal biex ħafna ċittadini Ħal Qormi kellhom l-isem ta’ Ġorġ u Bastjan u l-ekwivalenti u d-derivattivi tagħhom.
Illum il-ġurnata Ħal Qormi hija t-tielet l-akbar lokalità fin-nazzjon ta’ Malta, b’żewġ parroċċi, diversi istituzzjonijiet u kunsill lokali li jmexxi l-lokalità.
Governanza
[immodifika | immodifika s-sors]Il-governanza lokali kienet teżisti matul l-okkupazzjoni Franċiża ta’ Malta fl-1798 iżda dan kien esperiment limitat u ta’ ħajja qasira. Kien biss fis-snin 90 li l-kunsilli lokali ġew introdotti f’Malta bl-ewwel elezzjonijiet tal-kunsilli lokali f’Ħal Qormi saru fl-1994. Elezzjonijiet sussegwenti saru fl-1998, 2001, 2004 u 2007[2][3].
Kura tas-saħħa
[immodifika | immodifika s-sors]Ħal Qormi għandha Ċentru tas-Saħħa tal-Gvern (kollokwalment imsejjaħ il-Poliklinik) – li jinsab fiż-Żona ta’ San Dwardu. Fl-inħawi ta’ Wied, hemm ukoll sptar boutique privat, l-Isptar San Tumas. Ħal Qormi għandu diversi spiżeriji u kliniċi privati oħra.
Kultura
[immodifika | immodifika s-sors]Kċina
L-ikel bażiku ta’ Malta huwa l-ħobż u l-ħobż Malti huwa mfittex ħafna. Ħal Qormi hija rikonoxxuta nazzjonalment bħala l-kapitali tal-produzzjoni tal-ħobż Malti. Hija tiftaħar bl-akbar numru ta’ fran fil-pajjiż, li ħafna minnhom għadhom joperaw bil-mod tradizzjonali bl-użu ta’ fran li jaħdmu bl-injam. Fl-2007, is-sinifikat storiku ta' Ħal Qormi tressaq fuq quddiem meta ospita l-avveniment nazzjonali 'Lejl f'Casal Fornaro', li jfakkar f'isem Ħal Qormi minn sekli ilu.
Dan l-avveniment ġibed numru bla preċedent ta’ attendenti, li qabeż anke l-attendenza għall-festi tradizzjonali. Is-suċċess tal-avveniment wassal għall-kontinwazzjoni tiegħu fl-2008 u l-2009, bir-raba’ edizzjoni skedata għas-16 ta’ Ottubru, 2010. Waqt dan l-avveniment, il-viżitaturi jistgħu jgħaddsu f’raħal tradizzjonali Malti, fejn ikunu jistgħu jgawdu wirjiet u wirjiet li juru l-wirt u t-tradizzjonali. ħajja ta' Ħal Qormi. Barra minn hekk, jistgħu jesperjenzaw kċina awtentika Maltija.
Ħal Qormi jorganizza wkoll Qormi Wine Festival annwali u Malta National Spring Festival. Fit-tielet edizzjoni tal-Festival Nazzjonali tar-Rebbiegħa ta’ Malta fl-2011, xi Furnara ta’ Ħal Qormi ħaw l-akbar ħobża fid-dinja li kienet tiżen żewġ tunnellati u kellha dijametru ta’ disa’ piedi.
Reliġjon
Ħal Qormi għandha żewġ qaddisin patruni li huma San Ġorġ u San Sebastjan.
Ħal Qormi huwa maqsum f’żewġ parroċċi ddedikati lil dawn iż-żewġ qaddisin. L-ewwel parroċċa kienet dik ta’ San Ġorġ. Il-parroċċa ta’ San Sebastjan inħolqot fl-1936 wara li saret parroċċa sussidjarja fl-1918. L-oriġini ta’ din il-parroċċa tmur lura għal statwa lill-qaddis li nbniet bħala att ta’ radd il-ħajr għall-ħelsien fi żmien il-pesta tal-1813 u nbniet knisja żgħira. fl-1880. Għal ġimagħtejn fis-sajf, il-belt tiċċelebra l-festi tal-qaddisin tagħha.
Il-festa ta’ San Ġorġ tiġi ċċelebrata fl-aħħar Ħadd ta’ Ġunju, filwaqt li l-festa ta’ San Sebastjan tiġi ċċelebrata fit-tielet Ħadd ta’ Lulju. Il-belt hija magħrufa wkoll għall-purċissjoni tagħha tal-Ġimgħa l-Kbira mill-knisja ta’ San Ġorġ li fiha numru ta’ statwi ta’ daqs naturali u ‘l fuq minn 500 parteċipant.
Taħt il-gwida tal-arċipriet San Ġorġ, hemm il-Kumitat Festi Esterni (AD 1919). Dan il-kumitat huwa responsabbli għal numru kbir ta’ attivitajiet, li jiġbru fondi għall-organizzazzjoni tal-festa lokali. Huwa l-ewwel kumitat ta' dan it-tip f'Malta.
Każini tal-banda
- Soċjetà Filarmonika Pinto, Banda San Sebastjan imwaqqfa fl-1862, apparti li hija l-ewwel każin tal-banda f’Ħal Qormi hija wkoll waħda mill-ewwel każini tal-baned Maltin, oriġinarjament fil-parroċċa ta’ San Ġorġ iżda wara marret tgħix fil-parroċċa ta’ San Sebastjan minħabba l-parroċċa. limiti
- Filarmonica San Giorgio (Għaqda Mużikali San Ġorġ Martri) mwaqqfa fl-1893 fil-parroċċa ta’ San Ġorġ. Sa mit-twaqqif tagħha l-banda ħadet sehem attiv fl-organizzazzjoni tal-festa parrokkjali u attivitajiet tal-Ġimgħa Mqaddsa. L-organizzazzjoni kienet ukoll attiva ħafna fil-ġlieda tal-pajjiż biex jikseb awto-gvern.
- Anici Band & Social Club (L-Għaqda Soċjo Mużikali Anici)—imwaqqfa fl-1988 fil-parroċċa ta’ San Ġorġ.
Sport
[immodifika | immodifika s-sors]- Qormi hija dar għal Qormi FC, it-tim tal-futbol tal-belt, li jilgħab bl-isfar u bl-iswed. It-tim ġie promoss għall-Premier League Malti fl-2018.
- Ħal Qormi tinsab ukoll il-Qormi Basketball Club, li twaqqaf fl-1995.
- Qormi Sharks RFC huwa tim tar-Rugby Union li reċentement mar Ħal Qormi.
Edukazzjoni
[immodifika | immodifika s-sors]- Ġużé Muscat Azzopardi Kindergarten, San Bastjan.
- Skola San Ġużepp (Iskola Privata Indipendenti) - Triq iż-Żbandola, Ħal Qormi.
- Skola Primarja Ġużé Galea, San Ġorġ.
- Ġużé Muscat Azzopardi Primary (A,B), San Bastjan.
- Skola San Ġużepp (Iskola Privata Indipendenti) - Triq iż-Żbandola, Ħal Qormi.
- Liceo Vassalli Junior Lyceum, Tal-Ħandaq, bħalissa magħrufa bħala l-Iskola Sekondarja San Injazju Handaq.
- Skola Sekondarja Ġużé Galea, San Ġorġ.
Nies notevoli
[immodifika | immodifika s-sors]- George Abela - President ta' Malta (2009-2014), Ex-Chairman ta' Qormi FC u l-Malta Football Association
- Marie Louise Coleiro Preca - President ta' Malta (2014-2019), Membru Parlamentari u Ministru għal żmien twil
- John Dalli - Eks-Membru Parlamentari, Ministru u Kummissarju Ewropew
- Clyde Puli - Politikant, Membru Parlamentari, Sindku Preċedenti u eks Segretarju Parlamentari għaż-Żgħażagħ u l-Isport
- Roderick Galdes - Politiku, Sindku Preċedenti u Membru Parlamentari attwali
- Etienne Barbara - Futboler internazzjonali
- Leli Fabri - Futboler u kowċ Internazzjonali irtirat
- Claudia Faniello - Kantanta Pop
- Fabrizio Faniello - Kantant Pop, artist tal-Eurovision Song Contest 2001 u 2006
- Olivia Lewis - Kantanta Pop, artist tal-Eurovision Song Contest 2007
- Gorg Mallia - Akkademiku, kittieb u karikatur
- Joseph Calleja - Tenur
- Charles Scicluna - Arċisqof ta’ Malta
- Philip Mizzi - Attur
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]
- ^ "Citta Pinto Site". web.archive.org. 2011-07-08. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-07-08. Miġbur 2025-01-22.
- ^ "Department of Information". web.archive.org. 2007-02-16. Arkivjat mill-oriġinal fl-2007-02-16. Miġbur 2025-01-22.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Department of Information". web.archive.org. 2012-03-03. Arkivjat mill-oriġinal fl-2012-03-03. Miġbur 2025-01-22.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)