Krakovja

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Krakovja
 Polonja
Amministrazzjoni
Stat sovranPolonja
VojvodjaReġjun ta' Małopolskie
Kap tal-Gvern Jacek Majchrowski
Isem uffiċjali Kraków
Ismijiet oriġinali Kraków
Kodiċi postali 30-001
Ġeografija
Koordinati 50°03′41″N 19°56′14″E / 50.0614°N 19.9372°E / 50.0614; 19.9372Koordinati: 50°03′41″N 19°56′14″E / 50.0614°N 19.9372°E / 50.0614; 19.9372
Krakovja is located in Poland
Krakovja
Krakovja
Krakovja (Poland)
Superfiċjenti 327±1 kilometru kwadru
Għoli 219 m
Fruntieri ma' Kontea ta' Krakovja, Wieliczka County (en) Translate, Proszowice County (en) Translate, Gmina Zielonki (en) Translate, Gmina Michałowice, Lesser Poland Voivodeship (en) Translate, Gmina Kocmyrzów-Luborzyca (en) Translate, Gmina Koniusza (en) Translate, Gmina Igołomia-Wawrzeńczyce (en) Translate, Gmina Niepołomice (en) Translate, Gmina Wieliczka (en) Translate, Gmina Świątniki Górne (en) Translate, Gmina Mogilany (en) Translate, Gmina Skawina (en) Translate, Gmina Liszki (en) Translate, Gmina Zabierzów (en) Translateu Gmina Wielka Wieś (en) Translate
Demografija
Popolazzjoni 804,237 abitanti (30 Ġunju 2023)
Informazzjoni oħra
Fondazzjoni unknown value
Kodiċi tat-telefon 12
Żona tal-Ħin UTC+1u UTC+2
bliet ġemellati Vilnius, Edinburgu, Fes, Kjiv, Solothurn, Frankfurt, Bordeaux, Bratislava, Budapest, Cambridge, Curitiba, Cusco, Firenze, Göteborg, Grozny, Guadalajara, Innsbruck, La Serena, Leipzig, Leuven, Lviv, Milan, Niš, Nuremberg, Orléans, Pécs, Quito, Rochester, Ruma, San Pietruburgu, San Francisco, Sivilja, Split, Kroazja, Tbilisi, Veliko Tarnovo, Żagreb, Moska, Vibo Valentia, Muniċipalità ta' Veliko Tarnovo, Liègeu Rio de Janeiro
krakow.pl

Krakovja (bil-Pollakk (pronunzjata: [ˈkrakuf]) u bl-Ingliż: Kraków) hija t-tieni l-ikbar belt u waħda mill-eqdem bliet fil-Polonja. Tinsab fir-reġjun ta' Małopolskie tul ix-xmara Vistula, u tmur lura għas-seklu 7 W.K.[1] Krakovja kienet il-belt kapitali uffiċjali tal-Polonja sal-1596[2] u tradizzjonalment kienet wieħed miċ-ċentri ewlenin tal-ħajja akkademika, ekonomika, kulturali u artistika Pollakka. Spiss tiġi kkwotata bħala waħda mill-isbaħ bliet tal-Ewropa[3], u ċ-Ċentru Storiku tagħha bil-Kastell Irjali ta' Wawel ġie ddikjarat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1978, fost is-siti tal-bidu nett li ngħataw dan l-istatus.[4]

Il-belt kibret minn insedjament ta' Żmien il-Ħaġar għat-tieni l-iżjed belt importanti tal-Polonja. Bdiet bħala raħal fuq l-Għolja ta' Wawel u skont ir-rapporti ta' Ibrahim Ibn Yakoub, merkant minn Cordoba, kienet ċentru kummerċjali importanti tal-Ewropa Ċentrali fid-985. Bl-istabbiliment ta' universitajiet ġodda u ta' postijiet kulturali fil-bidu tat-Tieni Repubblika Pollakka fl-1918 u matul is-seklu 20, Krakovja affermat mill-ġdid ir-rwol tagħha bħala ċentru akkademiku u artistiku nazzjonali ewlieni. Mill-2022, il-belt għandha popolazzjoni ta' 800,653 ruħ, b'madwar tmien miljun persuna oħra jgħixu f'raġġ ta' 100 km (62 mil) mill-pjazza prinċipali tagħha.[5]

Wara l-invażjoni tal-Polonja mill-Ġermanja Nażista fil-bidu tat-Tieni Gwerra Dinjija, id-Distrett ta' Krakovja l-ġdid magħruf bħala Distrikt Krakau sar il-kapitali tal-Gvern Ġenerali tal-Ġermanja. Il-popolazzjoni Lhudija tal-belt ġiet ikkonfinata f'żona mdawra bil-ħitan magħrufa bħala l-Getto ta' Krakovja, u minn hemm kienet tintbagħat lejn il-kampijiet ta' sterminju Nażisti bħall-kampijiet ta' konċentrament Nażisti fil-qrib ta' Auschwitz u Płaszów.[6] Madankollu, il-belt ma ġarrbitx wisq bumbardamenti u ma ġietx meqruda.

Fl-1978, Karol Wojtyła, l-arċisqof ta' Krakovja, sar il-Papa Ġwanni Pawlu II —l-ewwel Papa mhux Taljan f'455 sena.[7] Dik is-sena wkoll, l-UNESCO niżżlet iċ-Ċentru Storiku kollu ta' Krakovja u l-Minjiera tal-Melħ ta' Wieliczka bħala l-ewwel Siti ta' Wirt Dinji tal-Polonja.[4][8] Krakovja hija kklassifikata bħala belt globali b'"suffiċjenza għolja" min-Network tar-Riċerka dwar il-Globalizzazzjoni u l-Bliet Dinjin. Il-wirt kulturali estensiv tul l-epoki bl-arkitettura Gotika, Rinaxximentali u Barokka jinkludi l-Katidral u l-Kastell Irjali ta' Wawel max-xtut tax-xmara Vistula, il-Bażilika ta' Santa Marija, il-Knisja ta' San Pietru u San Pawl u l-ikbar pjazza tas-suq Medjevali fl-Ewropa, Rynek Główny.[9] Krakovja tospita wkoll l-Università Jagjellonjana, waħda mill-eqdem universitajiet fid-dinja u tradizzjonalment l-iżjed istituzzjoni rinomata tal-apprendiment avvanzat fil-Polonja. Il-belt tospita wkoll għadd ta' istituzzjonijiet ta' importanza nazzjonali bħall-Mużew Nazzjonali, it-Teatru tal-Opri ta' Krakovja, it-Teatru ta' Juliusz Słowacki, it-Teatru Nazzjonali ta' Stary u l-Librerija Jagjellonjana. Il-belt hija moqdija mill-Ajruport Internazzjonali ta' Ġwanni Pawlu II, it-tieni ajruport tal-pajjiż u l-iżjed ajruport internazzjonali importanti għall-abitanti tax-Xlokk tal-Polonja.

Fis-sena 2000, Krakovja kienet Kapitali Ewropea tal-Kultura. Fl-2013, Krakovja ġiet approvata uffiċjalment bħala Belt tal-Letteratura mill-UNESCO.[10] Il-belt ospitat il-Jum Dinji taż-Żgħażagħ f'Lulju 2016.[11] Fl-2023, saret it-tielet edizzjoni tal-Logħbiet Ewropej f'Krakovja u r-reġjun ta' Małopolskie.[12]

Sit ta' Wirt Dinji[immodifika | immodifika s-sors]

Iċ-Ċentru Storiku ta' Krakovja ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1978.[4]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".[4]

Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]

  1. ^ "City - www.krakow.pl". web.archive.org. 2007-02-19. Arkivjat mill-oriġinal fl-2007-02-19. Miġbur 2023-03-30.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  2. ^ Davies, Norman (2023). Boże igrzysko. Historia Polski. Kraków: Znak. ISBN 9788324088362.
  3. ^ "Krakow makes top ten in Conde Nast Traveler poll - Thenews.pl :: News from Poland". web.archive.org. 2014-03-10. Arkivjat mill-oriġinal fl-2014-03-10. Miġbur 2023-03-30.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  4. ^ a b ċ d Centre, UNESCO World Heritage. "Historic Centre of Kraków". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-03-30.
  5. ^ Małota, Wojciech (2012-03-06). "Kraków – Office Power – CRACOW & MAŁOPOLSKA". web.archive.org. Arkivjat mill-oriġinal fl-2012-03-06. Miġbur 2023-03-30.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  6. ^ "Plaszow Forced Labour Camp". www.deathcamps.org. Miġbur 2023-03-30.
  7. ^ Kengor, Paul; Patricia Clark Doerner (October 2007). The Judge: William P. Clark, Ronald Reagan's Top Hand. Ignatius Press. ISBN 978-1-58617-183-4.
  8. ^ Centre, UNESCO World Heritage. "2nd session of the World Heritage Committee". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-03-30.
  9. ^ "16 amazing things you probably didn't know about Poland | Ghostarchive". ghostarchive.org. Miġbur 2023-03-30.
  10. ^ Lloyd-Jones, Antonia (2013-11-14). "Krakow's story: a Unesco City of Literature built out of books" (bl-Ingliż). Miġbur 2023-03-30.
  11. ^ CNA. "Krakow to host next World Youth Day". Catholic News Agency (bl-Ingliż). Miġbur 2023-03-30.
  12. ^ "Malopolska region and the city of Krakow to host 3rd European Games in 2023 – The European Olympic Committees" (bl-Ingliż). Miġbur 2023-03-30.