Krakovja
Krakovja (bil-Pollakk (pronunzjata: [ˈkrakuf]) u bl-Ingliż: Kraków) hija t-tieni l-ikbar belt u waħda mill-eqdem bliet fil-Polonja. Tinsab fir-reġjun ta' Małopolskie tul ix-xmara Vistula, u tmur lura għas-seklu 7 W.K.[1] Krakovja kienet il-belt kapitali uffiċjali tal-Polonja sal-1596[2] u tradizzjonalment kienet wieħed miċ-ċentri ewlenin tal-ħajja akkademika, ekonomika, kulturali u artistika Pollakka. Spiss tiġi kkwotata bħala waħda mill-isbaħ bliet tal-Ewropa[3], u ċ-Ċentru Storiku tagħha bil-Kastell Irjali ta' Wawel ġie ddikjarat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1978, fost is-siti tal-bidu nett li ngħataw dan l-istatus.[4]
Il-belt kibret minn insedjament ta' Żmien il-Ħaġar għat-tieni l-iżjed belt importanti tal-Polonja. Bdiet bħala raħal fuq l-Għolja ta' Wawel u skont ir-rapporti ta' Ibrahim Ibn Yakoub, merkant minn Cordoba, kienet ċentru kummerċjali importanti tal-Ewropa Ċentrali fid-985. Bl-istabbiliment ta' universitajiet ġodda u ta' postijiet kulturali fil-bidu tat-Tieni Repubblika Pollakka fl-1918 u matul is-seklu 20, Krakovja affermat mill-ġdid ir-rwol tagħha bħala ċentru akkademiku u artistiku nazzjonali ewlieni. Mill-2022, il-belt għandha popolazzjoni ta' 800,653 ruħ, b'madwar tmien miljun persuna oħra jgħixu f'raġġ ta' 100 km (62 mil) mill-pjazza prinċipali tagħha.[5]
Wara l-invażjoni tal-Polonja mill-Ġermanja Nażista fil-bidu tat-Tieni Gwerra Dinjija, id-Distrett ta' Krakovja l-ġdid magħruf bħala Distrikt Krakau sar il-kapitali tal-Gvern Ġenerali tal-Ġermanja. Il-popolazzjoni Lhudija tal-belt ġiet ikkonfinata f'żona mdawra bil-ħitan magħrufa bħala l-Getto ta' Krakovja, u minn hemm kienet tintbagħat lejn il-kampijiet ta' sterminju Nażisti bħall-kampijiet ta' konċentrament Nażisti fil-qrib ta' Auschwitz u Płaszów.[6] Madankollu, il-belt ma ġarrbitx wisq bumbardamenti u ma ġietx meqruda.
Fl-1978, Karol Wojtyła, l-arċisqof ta' Krakovja, sar il-Papa Ġwanni Pawlu II —l-ewwel Papa mhux Taljan f'455 sena.[7] Dik is-sena wkoll, l-UNESCO niżżlet iċ-Ċentru Storiku kollu ta' Krakovja u l-Minjiera tal-Melħ ta' Wieliczka bħala l-ewwel Siti ta' Wirt Dinji tal-Polonja.[4][8] Krakovja hija kklassifikata bħala belt globali b'"suffiċjenza għolja" min-Network tar-Riċerka dwar il-Globalizzazzjoni u l-Bliet Dinjin. Il-wirt kulturali estensiv tul l-epoki bl-arkitettura Gotika, Rinaxximentali u Barokka jinkludi l-Katidral u l-Kastell Irjali ta' Wawel max-xtut tax-xmara Vistula, il-Bażilika ta' Santa Marija, il-Knisja ta' San Pietru u San Pawl u l-ikbar pjazza tas-suq Medjevali fl-Ewropa, Rynek Główny.[9] Krakovja tospita wkoll l-Università Jagjellonjana, waħda mill-eqdem universitajiet fid-dinja u tradizzjonalment l-iżjed istituzzjoni rinomata tal-apprendiment avvanzat fil-Polonja. Il-belt tospita wkoll għadd ta' istituzzjonijiet ta' importanza nazzjonali bħall-Mużew Nazzjonali, it-Teatru tal-Opri ta' Krakovja, it-Teatru ta' Juliusz Słowacki, it-Teatru Nazzjonali ta' Stary u l-Librerija Jagjellonjana. Il-belt hija moqdija mill-Ajruport Internazzjonali ta' Ġwanni Pawlu II, it-tieni ajruport tal-pajjiż u l-iżjed ajruport internazzjonali importanti għall-abitanti tax-Xlokk tal-Polonja.
Fis-sena 2000, Krakovja kienet Kapitali Ewropea tal-Kultura. Fl-2013, Krakovja ġiet approvata uffiċjalment bħala Belt tal-Letteratura mill-UNESCO.[10] Il-belt ospitat il-Jum Dinji taż-Żgħażagħ f'Lulju 2016.[11] Fl-2023, saret it-tielet edizzjoni tal-Logħbiet Ewropej f'Krakovja u r-reġjun ta' Małopolskie.[12]
Sit ta' Wirt Dinji[immodifika | immodifika s-sors]
Iċ-Ċentru Storiku ta' Krakovja ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1978.[4]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".[4]
Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]
 |
Wikimedia Commons għandha fajls multimedjali li għandhom x'jaqsmu ma': Krakovja (Kraków) |
- ^ "City - www.krakow.pl". web.archive.org. 2007-02-19. Miġbur 2023-03-30.
- ^ Davies, Norman (2023). Boże igrzysko. Historia Polski. Kraków: Znak. ISBN 9788324088362.
- ^ "Krakow makes top ten in Conde Nast Traveler poll - Thenews.pl :: News from Poland". web.archive.org. 2014-03-10. Miġbur 2023-03-30.
- ^ a b ċ d Centre, UNESCO World Heritage. "Historic Centre of Kraków". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-03-30.
- ^ Małota, Wojciech (2012-03-06). "Kraków – Office Power – CRACOW & MAŁOPOLSKA". web.archive.org. Miġbur 2023-03-30.
- ^ "Plaszow Forced Labour Camp". www.deathcamps.org. Miġbur 2023-03-30.
- ^ Kengor, Paul; Patricia Clark Doerner (October 2007). The Judge: William P. Clark, Ronald Reagan's Top Hand. Ignatius Press. ISBN 978-1-58617-183-4.
- ^ Centre, UNESCO World Heritage. "2nd session of the World Heritage Committee". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-03-30.
- ^ "16 amazing things you probably didn't know about Poland | Ghostarchive". ghostarchive.org. Miġbur 2023-03-30.
- ^ Lloyd-Jones, Antonia (2013-11-14). "Krakow's story: a Unesco City of Literature built out of books" (bl-Ingliż). Miġbur 2023-03-30.
- ^ CNA. "Krakow to host next World Youth Day". Catholic News Agency (bl-Ingliż). Miġbur 2023-03-30.
- ^ "Malopolska region and the city of Krakow to host 3rd European Games in 2023 – The European Olympic Committees" (bl-Ingliż). Miġbur 2023-03-30.