Puebla (belt)
| Puebla (belt) | ||
|---|---|---|
 Messiku | ||
 | ||
| ||
| Amministrazzjoni | ||
| Stat sovran | Messiku | |
| State of Mexico | Puebla | |
| Municipality of Mexico | Puebla | |
| Kap tal-Gvern |
Claudia Rivera Vivanco GM (en)  | |
| Isem uffiċjali | Heroica Puebla de Zaragoza | |
| Ismijiet oriġinali | Heroica Puebla de Zaragoza | |
| Kodiċi postali |
72000 | |
| Ġeografija | ||
| Koordinati | 19°03′05″N 98°13′04″W / 19.0514°N 98.2178°WKoordinati: 19°03′05″N 98°13′04″W / 19.0514°N 98.2178°W | |
  Puebla (belt) Puebla (belt) (Mexico) | ||
 | ||
| Superfiċjenti | 546 kilometru kwadru | |
| Għoli | 2,153 m | |
| Demografija | ||
| Popolazzjoni | 1,434,062 abitanti (2010) | |
| Informazzjoni oħra | ||
| Fondazzjoni | Il-ĦamisambUTCIl-Ħamis | |
| Kodiċi tat-telefon |
221 / 222 | |
| Żona tal-Ħin | UTC−6 | |
| bliet ġemellati | Firenze, Łódź, Belt ta' Oklahoma, Asunción, Cancun, Pueblo, Rodi, Talavera de la Reina, Cádiz, El Burgo de Osma, Wolfsburg, Xalapa, Fes, León, Benito Juárez, Wonsanu Oaxaca de Juárez | |
| pueblacapital.gob.mx | ||
.svg)
Puebla de Zaragoza (pronunzja bl-Ispanjol: [ˈpweβla]; bin-Nahuatl: Cuetlaxcoapan), formalment Heroica Puebla de Zaragoza, u li qabel kienet Puebla de los Ángeles matul l-era kolonjali, magħrufa sempliċement bħala Puebla, hija s-sede tal-Muniċipalità ta' Puebla. Hija l-belt kapitali u l-ikbar belt tal-istat ta' Puebla, u r-raba' l-ikbar belt fil-Messiku, wara l-Belt tal-Messiku, Monterrey u Guadalajara.[1][2] Hija belt bi pjanta tal-era tal-Viċirè u tinsab fix-Xlokk tal-Messiku Ċentrali fir-rotta prinċipali bejn il-Belt tal-Messiku u l-port Atlantiku prinċipali tal-Messiku, Veracruz — madwar 100 kilometru (62 mil) fil-Lvant ix-Xlokk tal-Belt tal-Messiku u madwar 220 kilometru (140 mil) fil-Punent ta' Veracruz.[3]
Il-belt ġiet stabbilita fl-1531 f'żona msejħa Cuetlaxcoapan, li tfisser "fejn is-sriep jibdlu l-ġilda tagħhom", bejn żewġ insedjamenti indiġeni ta' dak iż-żmien, Tlaxcala u Cholula.[4] Dan il-wied ma kienx popolat fis-seklu 16, peress li fl-era Pre-Ispanika dawn l-inħawi kienu jintużaw primarjament għall-"gwerer tal-fjuri" bejn għadd ta' popolazzjonijiet.[5][6] Minħabba l-istorja u l-istili arkitettoniċi tagħha li jvarjaw mir-Rinaxximent sal-Barokk Messikan, il-belt tniżżlet bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987.[7] Il-belt hija famuża wkoll għall-mole poblano, għaċ-chiles en nogada u għall-fuħħar ta' Talavera. Madankollu, il-biċċa l-kbira tal-ekonomija tagħha hija bbażata fuq l-industrija.
Puebla hi r-raba' l-ikbar belt fil-Messiku u r-raba' l-ikbar żona metropolitana fil-Messiku, u l-popolazzjoni attwali tagħha tlaħħaq it-3,250,000 ruħ. Il-belt isservi bħala waħda miċ-ċentri prinċipali għall-Messiku Ċentrali u għal-Lvant. L-istudenti mill-istati tal-madwar jattendu l-universitajiet prestiġjużi tagħha, bħal BUAP, UDLAP, Ibero, fost oħrajn. Il-belt teċċella wkoll fl-industrija, u għandha l-ikbar fabbrika tal-Volkswagen fid-dinja, 'il barra mill-Ġermanja, li tinsab fil-muniċipalità ta' Cuautlancingo u impjant tal-Audi f'San José Chiapa. B'hekk, bosta fornituri tal-impjanti tal-assemblaġġ tal-Volkswagen u tal-Audi fetħu fabbriki fiż-żona metropolitana ta' Puebla.[8]
Storja
[immodifika | immodifika s-sors]Era Pre-Kolombjana
[immodifika | immodifika s-sors]
Xi storiċi jqisu li l-inħawi fejn tinsab il-belt illum il-ġurnata ma kinux abitati fl-era Pre-Kolombjana, għajr fis-seklu 15, meta dan il-wied twarrab għall-hekk imsejħa Gwerer tal-Fjuri fost il-popolazzjonijiet ta' Itzocan, Tepeaca, Huejotzingo, Texmelucan u Tlaxcala, u s-suldati li kienu jinqabdu kienu jintużaw bħala vittmi għas-sagrifiċċji.
L-istabbiliment ta' Puebla beda b'ittra mill-isqof ta' Tlaxcala, Julián Garcés, fl-1530 lir-reġina Spanjola fejn saħaq dwar il-ħtieġa li jkun hemm insedjament Spanjol bejn il-Belt tal-Messiku u l-port ta' Veracruz.[9] Skont leġġenda, l-isqof kellu ħolma dwar fejn kellu jibni l-belt. F'din il-ħolma, huwa ra wied bil-boskijiet u bil-mergħat li kienet tgħaddi minnhom xmara bl-ilma ċar u bil-fawwariet tal-ilma ġieri f'art għammiela. Hu u jikkontempla dan ix-xenarju, ra grupp ta' anġli li niżlu mis-sema u indikawlu l-limiti tal-belt. Konvint li kien ra viżjoni divina, huwa ċċelebra quddiesa, u flimkien ma' xi patrijiet mar ifittex il-post indikat. Ħames legi mill-monasteru huwa ddikjara li kienu sabu l-post indikat fil-ħolma. Din il-leġġenda hija s-sors tal-isem oriġinali ta' Puebla, Puebla de los Ángeles, u tal-laqam attwali tagħha Angelópolis (litteralment il-Belt tal-Anġli).[10]
Arma
[immodifika | immodifika s-sors]L-arma tal-belt tirreferi għal belt (b'kastell u ħames torrijiet) protetta mill-anġli; l-ittri K. V. jirreferu għal Karlu V, l-Imperatur Ruman Sagru (bil-Latin: Karolus V), magħruf ukoll bħala Karlu I ta' Spanja; u fuq in-naħa t'isfel hemm seba' xmajjar li jaqsmu l-belt.
Era kolonjali
[immodifika | immodifika s-sors]
Il-belt ġiet stabbilita fl-1531 fil-Wied ta' Cuetlaxcoapan bħala belt Spanjola, mhux fuq il-pedamenti ta' belt-stat indiġena eżistenti. Id-data uffiċjali tal-istabbiliment hija s-16 ta' April 1531. Madankollu, dan l-ewwel tentattiv ta' insedjament ma rnexxiex minħabba l-għargħar kostanti tas-sit li kien qrib ħafna tax-xmara. Diversi xmajjar jgħaddu mill-Wied ta' Puebla, fosthom dawk ta' San Francisco, Atoyac u Alseseca. Dan il-wied imiss mal-bliet-stati indiġeni li ġew ikkonvertiti b'irħula kolonjali, fosthom Cholula, Tlaxcala, Huejotzingo u Tepeaca, li kollha kemm huma kellhom popolazzjonijiet indiġeni kbar. Wara l-istabbiliment tal-belt, dan il-wied sar ir-rotta prinċipali bejn il-Belt tal-Messiku u Veracruz, il-port mal-kosta tal-Karibew u l-kollegament ma' Spanja.
Puebla kienet belt u reġjun importanti fl-istorja ta' Spanja l-Ġdida, peress li kienet ir-reġjun ċentrali tal-insedjament Spanjol, f'nofs triq bejn il-port prinċipali u l-belt kapitali, kellha popolazzjoni indiġena kbira, u attirat bosta insedjaturi Spanjoli. Kienet tipprovdi prodotti mkabbra b'mod kummerċjali lill-belt kapitali u saret ċentru tal-produzzjoni lokali tat-tessuti.[11] Hija kkollegata sew mat-Tramuntana tal-Messiku, b'mod partikolari mar-reġjun tal-estrazzjoni tal-fidda madwar Zacatecas.
Il-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni ttrasferiet ruħha mix-xatt tal-Punent tax-xmara ta' San Francisco lejn sit iktar fil-għoli. Ftit familji baqgħu jgħixu fejn kienu u l-insedjament oriġinali ngħata l-isem ta' Alto de San Francisco. Il-Kuruna Spanjola appoġġat l-istabbiliment ta' Puebla bħala belt mingħajr encomiendas, peress li kien qed isir abbuż minn din is-sistema u għadd ta' Spanjoli kienu qed isibu ruħhom mingħajr art. Puebla ngħatat l-arma tagħha fl-1538, flimkien mat-titli "Noble y Leal" (Nobbli u Leali) fl-1558, "Muy Noble y Leal Ciudad" (Belt Nobbli Ħafna u Leali) fl-1561 u "Muy Noble y Muy Leal Ciudad" (Belt Nobbli Ħafna u Leali Ħafna) fl-1576.
Il-konfigurazzjoni tal-belt għandha disinn Spanjol klassiku, iċċentrata fuq pjazza prinċipali, attwalment imsejħa Zócalo. Din il-pjazza prinċipali oriġinarjament kienet rettangolari, iżda iktar 'il quddiem saret kwadra minħabba li l-verżjoni bikrija tqieset bħala kerha. Karatteristika ewlenija oħra tal-belt kienu s-swieq (tianguis) li kienu jsiru kull ġimgħa, fejn il-bejjiegħa indiġeni kienu jmorru bil-merkanzija u bl-oġġetti tal-ikel tagħhom biex ibigħuhom lill-popolazzjoni. Sa nofs is-seklu 16, l-ilma twassal lejn il-pjazza prinċipali lejn funtana ġdida. Sal-aħħar tas-seklu, il-belt kienet tokkupa 120 blokka, u l-biċċa l-kbira minnhom kienu għadhom qed jinbnew. Il-katidral il-ġdid inbeda fl-1575. Il-klima favorevoli u l-pożizzjoni strateġika tal-belt għenuha tistagħna, u malajr saret it-tieni l-iżjed belt importanti fi Spanja l-Ġdida. Juan Gutiérrez de Padilla, il-kompożitur famuż tas-seklu 17 fid-Dinja l-Ġdida, qatta' ħafna minn ħajtu fil-katidral, minn madwar l-1620 sal-1664.
Il-kunsill tal-belt ta' Puebla, magħmul minn Spanjoli biss, kellu ċertu ammont ta' awtonomija fil-politika tal-belt u l-art taħt il-ġurisdizzjoni tiegħu. Dan il-kunsill annetta l-irħula ta' Amozoc, Totimehuacán u Cuautinchán mat-territorju tiegħu fl-1755. Sal-1786, l-artijiet ta' Puebla kienu estiżi minn dik li issa hija Veracruz sal-istati ta' Guerrero. Il-belt baqgħet tikber u ġiet irregolata iktar matul is-sekli 17 u 18. Inbena muniċipju ġdid fl-1714 u t-tianguis fil-pjazza prinċipali ġew sostitwiti b'bankarelli tal-injam fis-snin 70 tas-seklu 18. It-toroq ġew pavimentati bil-ġebel bejn l-1786 u l-1811.
L-attività kummerċjali tneħħiet għalkollox mill-pjazza prinċipali sal-bidu tas-seklu 19 u tpoġġiet fis-suq ta' San Francisco Parian. Inbnew pjazez oħra, fosthom ta' San Luis, San Antonio, El Carmen, La Concordia u Santa Inés. Il-pjazza prinċipali sarulha diversi trasformazzjonijiet, u żdiedu statwi u ġonna. Matul il-Gwerra Messikana tal-Indipendenza, ir-rwol prinċipali ta' Puebla kien l-istampar u d-distribuzzjoni tal-pjan għall-indipendenza. Fl-1827, wara l-Indipendenza, l-Ispanjoli (peninsulares) kollha tkeċċew mill-artijiet tal-belt.[13]
Era Repubblikana Bikrija
[immodifika | immodifika s-sors]
Fl-1847, il-belt ittieħdet mill-forzi tal-Istati Uniti taħt il-Ġeneral Winfield Scott, mingħajr ma ġie sparat tir. Il-gwarniġjon Amerikan ġie assedjat fil-belt mill-14 ta' Settembru sat-12 ta' Ottubru 1847 mill-forzi irregolari tal-Ġeneral Joaquín Rea u iktar 'il quddiem dawn ġew imsaħħa minn Antonio López de Santa Ana. L-assedju spiċċa bil-qawwa tal-Ġeneral Joseph Lane li ssieltet minn Veracruz sal-belt wara li rebħet kontra Santa Ana fil-Battalja ta' Huamantla fid-9 ta' Ottubru 1847. Dak iż-żmien Puebla kienet il-bażi għall-kampanja militari tal-Ġeneral Lane kontra l-Ġeneral Rea u rvelli oħra li fixklu l-linji tal-komunikazzjoni tal-armata tal-Istati Uniti. Dawn il-forzi telqu f'Lulju 1848 wara li ġie rratifikat it-Trattat ta' Guadalupe Hidalgo.
Matul l-intervent tal-Franċiżi fil-Messiku fil-5 ta' Mejju 1862 fil-Battalja ta' Puebla, il-forzi Messikani tad-difiża taħt Ignacio Zaragoza rebħu kontra l-armata Franċiża taħt il-Konti de Lorencez. Isem il-belt inbidel għal Puebla de Zaragoza fl-1862, b'digriet maħruġ minn Benito Juárez u l-btata tas-"5 de Mayo" (Cinco de Mayo) hija avveniment annwali ewlieni hawnhekk. Il-belt ġiet attakata mill-ġdid mill-Franċiżi fl-1863, li rnexxielhom jeħduha. Il-forzi Franċiżi telqu fl-1866 u r-rikostruzzjoni bdiet fl-1867.
Matul l-aħħar tas-seklu 19 u l-bidu tas-seklu 20, Puebla baqgħet importanti kulturalment u ekonomikament. Kellha industrija tat-tessuti b'saħħitha f'dak iż-żmien. L-immigrazzjoni mill-Ewropa kienet imħeġġa u nies minn Spanja, l-Italja, il-Ġermanja, Franza u l-Libanu ġew jgħixu fil-belt.
F'dik li kienet il-prekursur tar-Rivoluzzjoni Messikana, l-aħwa Carmen, Máximo y Aquiles Serdán kienu l-imħuħ wara waħda mill-ewwel konfoffi kontra l-gvern ta' Porfirio Diaz. Il-pjanijiet tagħhom ġew skoperti u d-dar tagħhom, li kienet tinsab f'6 Triq Oriente, ġiet iċċirkondata mit-truppi federali. Faqqgħet battalja bl-armi tan-nar, u fiha l-aħwa Serdán inqatlu fit-18 ta' Novembru 1910. Matul ir-Rivoluzzjoni Messikana, il-belt ittieħdet mill-forzi taħt il-Ġeneral Pablo Gonzalez Garza, u mbagħad kienet taħt il-kontroll ta' Zapata.
Avvenimenti reċenti
[immodifika | immodifika s-sors].jpg)
Mill-1931 sal-aħħar tas-seklu 20, it-tkabbir tal-belt xpruna l-assorbiment tal-muniċipalitajiet ta' Ignacio Mariscal, San Felipe Hueyotlipan, Resurreccion, San Jeronimo Caleras, San Miguel Canoa u San Francisco Totimehuacán fil-belt. Fl-1950, permezz tad-digriet tal-kungress statali, il-belt ingħatat it-titlu ta' Heroica Puebla de Zaragoza. Fl-1977, il-gvern federali ddikjara l-belt bħala Żona tal-Monumenti Storiċi. Fl-1987 imbagħad, iċ-ċentru storiku ta' Puebla ġie ddikjarat Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.[7]
Il-belt ta' Puebla ressqet il-kandidatura tagħha biex ikollha s-sede taż-Żona ta' Kummerċ Ħieles tal-Amerka, u għal żmien qasir intużat bħala l-kwartieri ġenerali temporanji tas-segretarjat sal-waqfien tan-negozjati fl-2005.
Sit ta' Wirt Dinji
[immodifika | immodifika s-sors]Iċ-Ċentru Storiku ta' Puebla ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987.[7]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".[7]
Puebla tinsab fil-Wied ta' Puebla, magħruf ukoll bħala l-Wied ta' Cuetlaxcoapan, li huwa wied kbir imdawwar mill-muntanji u mill-vulkani tal-Medda Vulkanika Trans-Messikana mill-erba' naħat. Tinsab 40 kilometru (25 mil) fil-Lvant tal-vulkani ta' Popocatépetl u Iztaccíhuatl, u b'hekk ir-residenti għandhom veduti tal-qċaċet tagħhom li spiss ikunu miksijin bil-borra. Minħabba l-prossimità tal-vulkan ta' Popocatépetl, Puebla xi kultant tkun esposta għall-irmied u għat-trab li joħorġu mill-vulkan meta jkun iktar attiv mis-soltu, l-iktar reċenti fid-19 ta' Mejju 2023.
Il-vulkan rieqed ta' La Malinche jinsab fit-Tramuntana tal-belt, u Pico de Orizaba jinsab fil-Lvant. Idroloġikament, il-belt tagħmel parti mill-baċir tax-xmara Atoyac; ix-xmara tnixxi mill-porzjonijiet tat-Tramuntana, tal-Lvant u tan-Nofsinhar tal-muniċipalità, u tikkollega mal-Lag ta' Valsequillo, fejn inbniet id-Diga ta' Manuel Ávila Camacho. Xmajjar oħra li jaqsmu l-inħawi huma x-xmajjar Alseseca u San Francisco.
Klima
[immodifika | immodifika s-sors]Skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen (Cwb), Puebla għandha klima subtropikali tal-artijiet għoljin, minħabba l-pożizzjoni tropikali u l-altitudni għolja ta' madwar 2,100 metru (6,889.76 pied). Fil-Messiku, id-deżinjazzjoni uffiċjali hi: "klima miti subumduża bix-xita tas-sajf". Qajla tkun ħafna sħana f'Puebla, b'medja ta' tlett ijiem biss fejn it-temperaturi jaqbżu d-29 °C (84 °F). It-temperaturi billejl ikunu bierda s-sena kollha. Puebla tesperjenza xhur tax-xitwa miti u nexfin (minn nofs Ottubru sa Frar), xhur tar-rebbiegħa sħan (minn Marzu sa nofs Mejju), u staġun tal-monsuni (minn nofs Mejju sa Ottubru).
| Data klimatika għal Puebla, il-Messiku (1951-2010) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Xahar | Jan | Fra | Mar | Apr | Mej | Ġun | Lul | Aww | Set | Ott | Nov | Diċ | Sena |
| Temp. għolja rekord f'°C (°F) | 29.5
(85.1) |
32.0
(89.6) |
35.0
(95.0) |
36.0
(96.8) |
36.5
(97.7) |
34.0
(93.2) |
33.0
(91.4) |
33.0
(91.4) |
32.0
(89.6) |
33.0
(91.4) |
31.0
(87.8) |
30.5
(86.9) |
36.5
(97.7) |
| Temp. għolja medja f'°C (°F) | 23.0
(73.4) |
23.9
(75.0) |
25.9
(78.6) |
27.5
(81.5) |
28.0
(82.4) |
26.4
(79.5) |
25.3
(77.5) |
25.3
(77.5) |
24.8
(76.6) |
24.8
(76.6) |
24.4
(75.9) |
23.6
(74.5) |
25.2
(77.4) |
| Temp. medja ta' kuljum f'°C (°F) | 13.9
(57.0) |
15.0
(59.0) |
17.1
(62.8) |
19.0
(66.2) |
19.8
(67.6) |
19.4
(66.9) |
18.4
(65.1) |
18.4
(65.1) |
18.2
(64.8) |
17.3
(63.1) |
15.8
(60.4) |
14.5
(58.1) |
17.2
(63.0) |
| Temp. baxxa medja f'°C (°F) | 4.9
(40.8) |
6.2
(43.2) |
8.4
(47.1) |
10.5
(50.9) |
11.7
(53.1) |
12.5
(54.5) |
11.6
(52.9) |
11.5
(52.7) |
11.5
(52.7) |
9.8
(49.6) |
7.2
(45.0) |
5.4
(41.7) |
9.3
(48.7) |
| Temp. baxxa rekord f'°C (°F) | −5.5
(22.1) |
−1.5
(29.3) |
−2.0
(28.4) |
1.0
(33.8) |
5.0
(41.0) |
5.0
(41.0) |
4.0
(39.2) |
4.5
(40.1) |
0.0
(32.0) |
2.0
(35.6) |
−4.5
(23.9) |
−6.0
(21.2) |
−6.0
(21.2) |
| Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) | 12.0
(0.47) |
8.5
(0.33) |
9.4
(0.37) |
28.8
(1.13) |
83.5
(3.29) |
193.5
(7.62) |
161.6
(6.36) |
172.4
(6.79) |
197.1
(7.76) |
79.1
(3.11) |
18.0
(0.71) |
5.2
(0.20) |
969.1
(38.15) |
| Medja ta' jiem bil-preċipitazzjoni (≥ 0.1 mm) | 1.6 | 1.7 | 2.4 | 6.2 | 12.7 | 18.2 | 17.9 | 18.2 | 18.7 | 10.0 | 3.1 | 1.2 | 111.9 |
| Umdità relattiva medja (%) | 53 | 53 | 47 | 52 | 55 | 63 | 67 | 68 | 65 | 62 | 52 | 60 | 58 |
| Medja ta' sigħat ta' xemx fix-xahar | 263 | 280 | 285 | 266 | 245 | 200 | 212 | 202 | 183 | 228 | 259 | 253 | 2,876 |
| Sors: Servicio Meteorológico National (l-umdità mill-1981 sas-sena 2000)[15] | |||||||||||||
| Sors: Ogimet (is-sigħat ta' xemx mill-1981 sal-2010)[16] | |||||||||||||
Nies notevoli
[immodifika | immodifika s-sors]- Sergio Almaguer – kowċ;
- Albert Baez – fiżiku u missier il-kantanta/kantawtriċi Joan Baez;
- Martha Mariana Castro – attriċi televiżiva u tal-films;
- Luisito Comunica – youtuber;
- Alejandro Edda – attur;
- Alberto Garcia Aspe – Viċi President tal-Club Universidad Nacional;
- Adrián Goransch - plejer tal-futbol;
- Manuel Lapuente – kowċ;
- Ángeles Mastretta – kittieb;
- Gabriel Palmeros - plejer tal-futbol;
- Carlos Poblete – kowċ;
- José Luis Sánchez Solá – kowċ;
- Regina Torné – attriċi televiżiva u tal-films.
Ġemellaġġ
[immodifika | immodifika s-sors]Puebla hija ġemellata ma':
|
|
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ Sierra Silva, Pablo Miguel. Urban Slavery in Colonial Mexico: Puebla de los Angeles, 1531-1706. New York: Cambridge University Press 2018, p. 8.
- ^ Tony (2020-07-20). "On the road to becoming an authentic "poblano"". MexConnect (bl-Ingliż). Miġbur 2023-08-01.
- ^ Julia Hirshberg, "Social Experiments in New Spain: A Prosopographical Study of the Early Settlement at Puebla de Los Angeles, 1531-1534" , Hispanic American Historical Review vol. 59, 1979.
- ^ "Fundación e historia de Puebla". www.elclima.com.mx (bl-Ispanjol). Miġbur 2023-08-01.
- ^ "Enciclopedia de los Municipios de México ESTADO DE PUEBLA PUEBLA"". web.archive.org. Arkivjat mill-oriġinal fl-2008-12-01. Miġbur 2023-08-01.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Barbosa Cano, Manlio (2000). "Puebla. Proceso fundacional milenario". Enlaces. 8: 5–12.
- ^ a b ċ d Centre, UNESCO World Heritage. "Historic Centre of Puebla". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-08-01.
- ^ Ludwig, Christopher; Ludwig2016-07-19T12:25:00+01:00, Chris. "Volkswagen & Audi in Mexico part 2: Everything in its right place". Automotive Logistics (bl-Ingliż). Miġbur 2023-08-01.
- ^ "Ciudad de Puebla". web.archive.org. 2011-09-27. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-09-27. Miġbur 2023-08-01.
- ^ Trevor (2020-06-14). "South from Puebla, Mexico". MexConnect (bl-Ingliż). Miġbur 2023-08-01.
- ^ Guy P.C. Thomson, Puebla de Los Angeles: Industry and Society in a Mexican City, 1700-1850. Westview Press 1989.
- ^ Brescia, Michael M. (July 2004). "Liturgical Expressions of Episcopal Power: Juan de Palafox y Mendoza and Tridentine Reform in Colonial Mexico". The Catholic Historical Review. 90 (3): 497–518.
- ^ "Sucesos históricos de Puebla". web.archive.org. 2011-09-27. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-09-27. Miġbur 2023-08-01.
- ^ Art, Philadelphia Museum of (1908). Philadelphia Museum of Art Bulletin (bl-Ingliż). Ċitazzjoni għandu parametr mhux magħruf u vojt:
|iktar=(għajnuna) - ^ "NORMALES CLIMATOLÓGICAS 1981–2000" (PDF). Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2016-03-04. Miġbur 2023-08-01.
- ^ "Climat report". www.ogimet.com. Miġbur 2023-08-01.