Trogir
| Trogir | |||
|---|---|---|---|
 Kroazja | |||
 | |||
| |||
| Amministrazzjoni | |||
| Stat sovran | Kroazja | ||
| County of Croatia | Kontea ta' Split-Dalmazja | ||
| Isem uffiċjali | Trogir | ||
| Ismijiet oriġinali | Trogir | ||
| Kodiċi postali |
21220 | ||
| Ġeografija | |||
| Koordinati | 43°31′N 16°15′E / 43.52°N 16.25°EKoordinati: 43°31′N 16°15′E / 43.52°N 16.25°E | ||
  Trogir Trogir (Croatia) | |||
| Superfiċjenti | 39.3 kilometru kwadru, 11.6 kilometru kwadru | ||
| Għoli | 0 m | ||
| Demografija | |||
| Popolazzjoni | 12,393 abitanti (31 Awwissu 2021) | ||
| Informazzjoni oħra | |||
| Kodiċi tat-telefon |
021 | ||
| bliet ġemellati |
Budapest District XI (en)  , Sinj, Lucera (en) , Vaterstetten (en) , Harkány (en) , Ruse, Oħridu Yalova (en) | ||
| trogir.hr | |||
.jpg)
Trogir (bil-Latin: Tragurium; bit-Taljan: Traù; bil-Grieg Antik: Τραγύριον, Tragyrion jew Τραγούριον, Tragourion)[1] hija belt storika u port fil-kosta tal-Baħar Adrijatiku fil-Kontea ta’ Split-Dalmatia, il-Kroazja, b’popolazzjoni ta’ 10,818 ruħ (fl-2011) u popolazzjoni muniċipali totali ta’ 13,260 (fl-2011).[2] Il-belt storika ta’ Trogir tinsab fuq gżira żgħira bejn l-art kontinentali Kroata u l-gżira ta’ Čiovo.[3] Trogir tinsab 27 kilometru fil-Punent tal-belt ta’ Split.
Fl-1997, iċ-ċentru storiku ta’ Trogir tniżżel fil-lista tas-Siti ta’ Wirt Dinji tal-UNESCO għall-arkitettura Venezjana tiegħu.[4]
Storja
[immodifika | immodifika s-sors]Fit-tielet seklu Q.K., Tragurion ġiet stabbilita minn kolonjalisti Griegi mill-gżira ta’ Vis, u żviluppat bħala port ewlieni sal-perjodu tal-Imperu Ruman.[5] L-isem ġej mill-Grieg “tragos”, jiġifieri “bodbod”. L-isem jista’ jkun ġej ukoll mill-kelma Illirjana “Tregur”, jiġifieri “Tliet Ġebliet”. Bl-istess mod, l-isem tal-gżira ta’ Bua fil-qrib ġej mill-Grieg “voua”, jiġifieri “merħla baqar”. Il-prosperità f’daqqa ta’ Salona ċaħdet lil Trogir mill-importanza tagħha. Matul il-migrazzjoni tal-Kroati, iċ-ċittadini ta’ Salona li kienet inqerdet ħarbu lejn Trogir.
Inizjalment, it-Tragurium Rumana kienet waħda mill-Bliet-Stati tad-Dalmazja. Mis-seklu 9 ’il quddiem, Trogir tat ġieħ lill-mexxejja Kroati u lill-Imperu Biżantin. Id-djoċesi ta’ Trogir ġiet stabbilita fis-seklu 11 (ġiet abolita fl-1828; u issa hija parti mill-Arċidjoċesi Kattolika Rumana ta’ Split-Makarska u temporanjament kienet veskovat titolari Latin) u fl-1107 ġiet mikrija mir-re tal-Ungerija, tal-Kroazja. u tad-Dalmazja Coloman, u b'hekk kisbet l-awtonomija tagħha bħala belt.
Fis-sena 1000, ir-Repubblika ta’ Venezja rċeviet sottomissjoni mill-abitanti ta’ Tragurium u minn dak iż-żmien ’il quddiem il-belt beda jkollha kummerċ mal-peniżola Taljana u bdiet tgawdi minn titjib kulturali u ekonomiku.[6]
Fl-1123 Trogir ġiet maħkuma u kważi ġġarrfet għalkollox mis-Saraċeni. Madankollu, Trogir irkuprat f’qasir żmien u bdiet tesperjenza prosperità ekonomika qawwija fis-sekli 12 u 13, bi ftit awtonomija taħt it-tmexxija Venezjana. Fl-1242, ir-Re Béla IV tal-Ungerija sab kenn fi Trogir hu u jaħrab mill-Mongoli. Fis-sekli 13 u 14, il-membri tal-familja Šubić kienu l-iktar li ġew eletti spiss bħala duki miċ-ċittadini ta’ Trogir; Mladen III (fl-1348), skont l-inċiżjoni fuq iċ-ċangatura sepolkrali fil-Katidral ta’ Trogir imsejjaħ “it-tarka tal-Kroati”, kien wieħed mill-iktar persuni prominenti mill-familja Šubić. Bil-lingwa tad-Dalmazja, il-belt kienet magħrufa bħala Tragur.[6]
Wara l-Gwerra ta’ Chioggia bejn Ġenova u Venezja, fl-14 ta’ Marzu 1381, Chioggia kkonkludiet alleanza ma’ Zadar u Trogir kontra Venezja, u finalment Chioggia ġiet protetta aħjar minn Venezja fl-1412, minħabba li ftit wara nħakmet Šibenik, imsejħa Sebenico mir-Repubblika Venezjana, din saret is-sede tal- uffiċċju doganali ewlieni u s-sede tal-uffiċċju tal-konsumaturi tal-melħ b’monopolju fuq il-kummerċ tal-melħ f’Chioggia u fil-Baħar Adrijatiku kollu.
Fl-1420, beda l-perjodu tat-tmexxija Venezjana fit-tul li dam kważi erba’ sekli. F’dan iż-żmien, Trau (kif kienet imsejħa l-belt mill-Venezjani) kienet waħda mill-aqwa bliet fil-Balkani b’ekonomija b’saħħitha u b’bosta opri tal-arti u arkitettura Rinaxximentali. Għall-ħabta tal-1650, manuskritt tal-awtur Ruman tal-qedem Petronju msejjaħ Satyricon ġie skopert fi Trogir. Dan il-manuskritt kien fih iċ-Cena Trimalchionis, l-itwal porzjon tas-Satyricon li wasal sa żminijietna; skoperta maġġuri għal-letteratura Rumana.
.jpg)
Mal-waqgħa ta’ Venezja fl-1797, Trogir saret parti mill-Imperu tal-Asburgi sal-1918, b’perjodu qasir taħt il-Franċiżi ta’ Napuljun Bonaparte mill-1806 sal-1814 (meta l-belt kienet parti mir-Renju Napuljoniku tal-Italja u mill-Provinċji Ilirjani).
Wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, Trogir, flimkien mal-biċċa l-kbira tad-Dalmazja, saret parti mill- Istat tas-Sloveni, tal-Kroati u tas-Serbi u sussegwentement, mir-Renju tal-Jugoslavja. Matul dan il-perjodu, dawk li kien jitkellmu bit-Taljan, li sal-1918 kienu preżenti fil-belt, telqu lejn l-Italja. Fl-1939 saret parti mill-Banovina tal-Kroazja. Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, Trogir ġiet annessa mal-Italja u kienet parti mill-Governorat Taljan tad-Dalmazja mill-1941 sal-1943. Wara tmexxija partiġġjana qasira, Trogir saret parti mill-Istat Indipendenti tal-Kroazja taħt is-superviżjoni militari Ġermaniża mill-1943 sal-1944. Sussegwentement, il-Partiġġjani ta’ Tito lliberawha għat-tieni darba fl-1944. Wara dan il-perjodu, Trogir kienet tifforma parti mit-tieni Jugoslavja, u mill-1991 mill-Kroazja.
Attrazzjonijiet ewlenin
[immodifika | immodifika s-sors]
Trogir għandha 2,300 sena ta’ tradizzjoni urbana kontinwa. Il-kultura tagħha ssawret taħt l-influwenza tal-Griegi
Antiki, u mbagħad tar-Rumani u tal-Venezjani. Trogir għandha konċentrazzjoni għolja ta’ palazzi, knejjes u torrijiet, kif ukoll fortizza fuq gżira żgħira, u fl-1997 tniżżlet fil-lista tas-Siti ta’ Wirt Dinji tal-UNESCO. Rapport tal-UNESCO jisħaq li “l-pjanta ortogonali tat-toroq tal-insedjament ta’ Trogir fuq gżira, tmur lura għal Żmien il-Griegi u l-belt ġie msebbħa mill-ħakkiema suċċessivi tagħha b’binjiet pubbliċi u domestiċi sbieħ kif ukoll fortifikazzjonijiet. Il-knejjes Rumaneski mill-isbaħ tagħha huma kkomplementati b’binjiet Rinaxximentali u Barokki straordinarji mill-perjodu Venezjan”.[4]
Trogir huwa l-iktar kumpless Rumanesk-Gotiku ppreservat, mhux biss fl-Adrijatiku, iżda fl-Ewropa Ċentrali kollha. Iċ-ċentru storiku Medjevali ta’ Trogir, imdawwar bis-swar, jinkludi kastell u torri ppreservati u sensiela ta’ abitazzjonijiet u ta’ palazzi Rumaneski, Gotiċi, Rinaxximentali u Barokki. L-iktar binja grandjuża ta’ Trogir hija l-Knisja ta’ San Lawrenz, bil-portal ewlieni tal-Punent tagħha li huwa kapulavur ta’ Radovan, u l-iktar binja sinifikanti tal-istil Rumanesk-Gotiku fil-Kroazja.
L-iktar siti importanti jinkludu:
- iċ-ċentru storiku tal-belt, b’xi 10 knejjes u bosta binjiet mis-seklu 13
- il-bieb tal-belt (tas-seklu 17) u s-swar tal-belt (tas-seklu 15)
- il-Fortizza Kamerlengo (tas-seklu 15)
- il-Palazz tad-Duka (tas-seklu 13)
- il-Katidral (tas-seklu 13) bil-Portal ta’ Radovan
- il-palazzi kbar u żgħar ta’ Cipiko tas-seklu 15
- il-loġġa tal-belt tas-seklu 15
Il-Knisja ta’ San Pietru kienet parti mill-monasteru tas-sorijiet Benedittin li skont leġġenda ġie stabbilit mill-mara tar-re Bela IV tal-Ungerija. Il-faċċata tal-Punent tal-knisja hija mżejna b’portal Barokk iddekorat b’bust ta’ San Pietru, xogħol Niccolò di Giovanni Fiorentino. L-intern tal-knisja ġie rrestawrat bi stil Barokk fit-tieni nofs tas-seklu 17. Is-saqaf tal-injam, li jmur lura għal dak il-perjodu, huwa maqsum f’oqsma ovali, semiovali u eżagonali, b’burduri ddekorati li donnhom jagħmluha ta’ gwarniċ tal-oqsma. Għall-ħabta ta’ dak iż-żmien, ġew miżjuda ż-żewġ artali tal-ġenb, iddedikati lil Santa Marija u lil Sant’Injazju ta’ Loyola. L-artal maġġuri mill-istess perjodu kien magħmul mill-injam, iżda l-istatwi ta’ San Pietru u San Pawl biss baqgħu sħaħ sa żminijietna. Fil-pavimentar tal-knisja hemm l-oqbra tal-familji nobbli ta’ Trogir, Andreis u Cipiko.
Il-Knisja ta’ San Bastjan inbniet fl-1476 bħala wegħda jew offerta mogħtija miċ-ċittadini ta’ Trogir b’ringrazzjament għall-ħelsien mill-pesta. Il-faċċata ta’ din il-binja Rinaxximentali, li twettqet minn Niccolò di Giovanni Fiorentino, hija mżejna bl-iskulturi ta’ San Bastjan u Kristu s-Salvatur. Fil-knisja hemm l-istemma araldika tal-Isqof Giacomo Torlon u dik tad-Duka Malipiero. Fuq il-faċċata hemm it-torri tal-arloġġ tal-belt għoli żewġ sulari. Parti mill-ħajt tal-Lvant tal-knisja fih il-fdalijiet ta’ knisja ppjanata ċentralment b’sitt absidi u li hija ddedikata lil Santa Marija. Mal-ħitan tal-Punent hemm lapida bl-ismijiet tad-difensuri kollha tal-belt li mietu fil-Gwerra Kroata għall-Indipendenza.
Il-Loġġa tal-Belt ta’ Trogir ġiet irreġistrata għall-ewwel darba f’dokumenti tas-seklu 13. Din kienet isservi bħala spazju pubbliku mgħammar fejn kienu jinġemgħu n-nies, u f’ċerti dati u ħinijiet kienet tintuża mis-servizz legali komunali bħala post fejn kienu jiġu ffirmati l-kuntratti, kienu jsiru tħabbiriet uffiċjali, u fejn kienu jseħħu proċedimenti tal-liġi. Fl-1471, Niccolo di Giovanni Fiorentino wettaq, flimkien ma’ sħabu, riljiev tal-Ġustizzja fuq il-ħajt tal-Lvant, bl-iljun Venezjan ma’ San Lawrenz u San Ġwann ta’ Trogir, iż-żewġ gwardjani tal-belt. Fil-fatt, kien monument iddedikat lir-Repubblika ta’ Venezja. Il-parti ċentrali bl-iljun tneħħiet fl-1932. Fuq il-ħajt tan-Nofsinhar, Ivan Meštrović wettaq riljiev ta’ Petar Berislavić, il-viċirè tal-Kroazja (1513-1520) riekeb fuq żiemel. Il-Loġġa ġiet rinnovata fl-1892.
Il-Palazz ta’ Garagnin-Fanfogna huwa magħmul minn żewġ blokok ta’ binjiet Rumaneski u Gotiċi, inkorporati flimkien fit-tieni nofs tas-seklu 18, abbażi tal-pjanta ta’ Ignacije Macanović. Il-binja b’żewġ sulari bit-taraġ tal-ġebel fin-naħa tan-Nofsinhar oriġinarjament kellha skop ekonomiku. Illum is-sular t’isfel tagħha fih il-lapidarium tal-belt fejn jiġu ppreżentati s-swar tal-belt tat-Tragurion Ellenistika. Fl-ewwel sular hemm il-Gallerija ta’ Cata Dujšin-Ribar. Id-daħla ewlenija tal-Palazz b’sala ta’ riċeviment u b’taraġ kienet tinsab fuq in-naħa tal-Lvant, fit-triq prinċipali, u kienet imżejna b’elementi tal-Perjodu Aħħari tal-Barokk li kienu karatteristiċi tax-xogħol ta’ Macanović. Fuq ġewwa hemm il-kamra tat-tpittir oriġinali tas-seklu 18 imżejna b’dekorazzjonijiet tal-istukko. Il-librerija ta’ Ivan L. Garagnin (1722-1783), numiżmatiku u kollezzjonista ta’ monumenti arkeoloġiċi, hija mżejna b’pitturi mal-ħajt ta’ filosofi u kittieba. Il-binja fiha kollezzjonijiet ta’ pitturi u grafiki mis-sekli 17 u 18 u tospita l-Mużew tal-Belt.
Il-Mużew tal-arti sagra jinsab fil-binja tal-perjodu Aħħari tal-Barokk fil-pjazza ewlenija ta’ Trogir, li tmur lura għas-seklu 18. Hemm kollezzjoni rikka ta’ pitturi sagri bikrin tad-Dalmazja u Venezjani (tas-sekli 14 u 15) b’kapolavuri ta’ Gentile Bellini, Paolo Veneziano, Quirizio da Murano u oħrajn. Ix-xogħlijiet ta’ artisti lokali, bħall-pitturi ta’ Blaž Jurjev Trogiranin jew il-polittiku tas-seklu 13 tal-artal maġġuri tal-katidral huma esebiti fil-Pinakoteka.
Santa Maria de Platea kienet waħda mill-knejjes bikrin tas-seklu 9 b’għamla ta’ eżafolju. Il-binja ċentrali tagħha, kienet tikkonsisti minn koppla għolja mdawra b’sitt apsidi, li kienet karatteristika tal-kappelli Karolinġjani. B’kollox kien fiha erba’ artali tas-seklu 17: l-artal maġġuri li kien iddedikat lil Marija Assunta; l-artal Rinaxximentali, mibni fl-1463, li kien iddedikat lil San Ġlormu; u t-tnejn l-oħra kienu ddedikati lil Santa Marija ta’ Loreto u lil Santa Luċija rispettivament. Il-knisja twaqqgħet f’nofs is-seklu 19, u l-unika stampa tagħha li teżisti hija ppreservata fit-tpinġija tal-illustratur Franċiż tas-seklu 18 Ch. L. Clerisseau. L-apsidi kellhom tliet niċeċ diviżi b’pilastri fuq is-superfiċe ta’ barra. Fil-Punent kien hemm portiku li kien jintuża bħala awla Medjevali, u t-triq kienet magħluqa bit-torri tal-arloġġ tal-belt fis-seklu 15.
Sit ta’ Wirt Dinji
[immodifika | immodifika s-sors]Il-belt storika ta’ Trogir ġiet iddeżinjata bħala Sit ta’ Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997.[4]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta’ żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) “Wirja ta’ skambju importanti ta’ valuri umani, tul perjodu ta’ żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ”; u l-kriterju (iv) “Eżempju straordinarju ta’ tip ta’ bini, ta’ grupp ta’ siti jew ta’ pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem”.[4]
Ekonomija
[immodifika | immodifika s-sors]It-turiżmu huwa l-iktar fattur ekonomiku importanti fir-reġjun ta’ Trogir, u jkopri 50 % tal-baġit muniċipali b’iktar minn 20,000 sodda f’lukandi u appartamenti privati. Huwa wieħed mill-portijiet li qed jikbru l-iktar malajr għat-turiżmu bill-bastimenti tat-tbaħħir bil-qlugħ fil-Kroazja, u għandu żewġ marinas tal-jottijiet. Hemm ukoll tradizzjoni qawwija tas-sajd u tal-agrikoltura fost il-popolazzjoni fiż-żoni tal-madwar.
L-iktar industrija importanti hija l-bini tal-vapuri. It-tarzna ta’ Trogir ġiet stabbilita fil-bidu tas-seklu 20. It-tarzna għandha kapaċità ta’ żewġ vapuri ta’ 55,000 tunnellata. Bejn l-1990 u l-2004, inbnew 93 vapur fit-tarzna.
Trogir intużat ukoll bħala post għal diversi produzzjonijiet televiżivi. Hija magħrufa l-iktar għaliex dehret f’żewġ episodji tal-2010 tas-sensiela televiżiva Brittanika Doctor Who. Minħabba l-arkitettura Venezjana tagħha, intużat biex inġibdu xeni taparsi f’Venezja tas-seklu 16 f’The Vampires of Venice, u biex inġibdu xeni taparsi Provenza tas-seklu 19 f’Vincent and the Doctor. Intużat ukoll taparsi Venezja tas-seklu 19 fil-minisensiela tal-BBC tal-2015 Jonathan Strange & Mr Norrell, u ntużat għal xeni stabbiliti fil-belt ta’ Qarth fis-sensiela tal-HBO Game of Thrones.[7]
Infrastruttura
[immodifika | immodifika s-sors]Trogir tinsab sitt kilometri mill-Ajruport ta’ Split, u rotta regolari tal-karozza tal-linja li tikkollega lil Trogir mal-ajruport u ma’ Split. Fil-futur, il-Linja Ferrovjarja Suburbana ta’ Split se tiġi mtawla biex tasal sal-ajruport u sa Trogir.
Hemm żewġ marinas tal-jottijiet fi Trogir.
Il-provvista tal-ilma ta’ Trogir ġejja mix-xmara Jadro, is-sors li fl-imgħoddi kien jipprovdi l-ilma lill-Palazz ta’ Djoklezjanu.[8]
Sport
[immodifika | immodifika s-sors]- HNK Trogir (eks "Slaven") - futbol
- NK Trogir 1912 - futbol
- KK Trogir - basketball
- ŽRK Trogir - tim tal-handball tan-nisa
- MRK Trogir - tim tal-handball tal-irġiel
Persuni notevoli minn Trogir
[immodifika | immodifika s-sors]- Johannes Lucius, storiku
- Giovanni Dalmata, skultur
- Petar Berislavić, viċirè Kroat
- Radovan, skultur u arkitett
- Mila Schön, disinjatriċi tal-moda, li isimha vera kien Maria Carmen Nutrizio
- Vinko Coce, kantant u kantawtur
- Faretta Radic, mudella
Klima
[immodifika | immodifika s-sors]Il-klima f’din iż-żona għandha differenzi ħfief bejn it-temperaturi għoljin u baxxi, u jkun hemm xita adegwata s-sena kollha. Is-sottotip tal-Klassifikazzjoni tal-Klima ta’ Köppen għal din il-klima huwa “Csa” (jiġifieri klima Mediterranja).
Relazzjonijiet internazzjonali
[immodifika | immodifika s-sors]Ġemellaġġ
[immodifika | immodifika s-sors]Trogir hija ġemellata ma’:
Ruse, il-Bulgarija[9]
Újbuda, Budapest, l-Ungerija[10]
Lucera, Foggia, Puglia, l-Italja (mill-1970)
Vaterstetten, Bavarja, il-Ġermanja (mill-2009)[11]
Vukovar, il-Kroazja (mill-2011)
Kruševac, is-Serbja[12]
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ Polybius (1839). Polybii Historiarum reliquiae: Graece et Latine cum indicibus (bil-Grieg). A. Firmin Didot. Ċitazzjoni għandu parametr mhux magħruf u vojt:
|iktar=(għajnuna) - ^ "SAS Output". www.dzs.hr. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2018-06-20. Miġbur 2021-05-11.
- ^ Olson, Karen Torme (2006-07-28). Frommer's Croatia (bl-Ingliż). Wiley.
- ^ a b ċ d Centre, UNESCO World Heritage. "Historic City of Trogir". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2021-05-11.
- ^ Foster, Jane (2004). Croatia (bl-Ingliż). Footprint Handbooks. Ċitazzjoni għandu parametr mhux magħruf u vojt:
|iktar=(għajnuna) - ^ a b Traü. 27. Miġbur 2021-05-11.
- ^ "Top 8 Game of Thrones filming locations to visit by boat". www.boatinternational.com (bl-Ingliż). Miġbur 2021-05-11.
- ^ ""Diocletian's Palace". The Megalithic Portal".
- ^ "Община Русе - Побратимени градове". web.archive.org. 2013-08-05. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-08-05. Miġbur 2021-05-11.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Újbuda története | rafia.hu". web.archive.org. 2013-05-21. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-05-21. Miġbur 2021-05-11.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Partnerschaft-vaterstetten-Trogir". Miġbur 2021-05-11.
- ^ ""Градови побратими". www.krusevac.rs".