Quanzhou

Quanzhou
Repubblika tal-Poplu taċ-Ċina
Amministrazzjoni
Stat sovran	Repubblika tal-Poplu taċ-Ċina
Province of China	Fujian
Isem uffiċjali	泉州市
Kodiċi postali	362000
Ġeografija
Koordinati	24.9°N 118.6°E / 24.9; 118.6
Quanzhou Quanzhou (China)
, u
Superfiċjenti	11,286.59 kilometru kwadru
Għoli	2 m
Demografija
Popolazzjoni	6,480,000 abitanti (2016)
Informazzjoni oħra
Fondazzjoni	260
Kodiċi tat-telefon	0595
Żona tal-Ħin	UTC+8
bliet ġemellati	San Diego, Neustadt an der Weinstraßeu Callao
quanzhou.gov.cn

Quanzhou hija belt portwali fil-livell ta' prefettura max-xatt tat-Tramuntana tax-xmara Jin, biswit l-Istrett ta' Taiwan fin-Nofsinhar ta' Fujian, ir-Repubblika tal-Poplu taċ-Ċina. Hija l-ikbar reġjun metropolitan popolat ta' Fujian, b'erja ta' 11,245 kilometru kwadru (4,342 mil kwadru) u b'popolazzjoni ta' 8,782,285 ruħ skont iċ-ċensiment tal-2020. Iż-żona mibnija tagħha tospita 6,669,711 abitant, u tinkludi d-distretti urbani ta' Licheng, Fengze u Luojiang; il-bliet ta' Jinjiang, Nan'an u Shishi; il-Kontea ta' Hui'an; u d-Distrett ta' Quanzhou għall-Investiment tat-Taiwan. Quanzhou kienet it-tnax-il ikbar żona metropolitana estiża taċ-Ċina fl-2010.

Quanzhou kienet port ewlieni taċ-Ċina għall-kummerċjanti barranin, li kienu jafuha bl-isem ta' Zaiton, matul is-sekli 11 sa 14. Żaruha Marco Polo u Ibn Battuta; iż-żewġ vjaġġaturi faħħruha bħala waħda mill-iżjed bliet prosperużi u glorjużi fid-dinja. Kienet il-bażi navali li minnha ġew varati l-attakki Mongoli fuq il-Ġappun u Ġava u bħala ċentru kożmopolitu b'tempji Buddisti u Induisti, moskej Iżlamiċi u knejjes Kristjani, inkluż katidral Kattoliku u monasteri Franġiskani. Rewwixta li ma rnexxietx qanqlet massakru tal-komunitajiet barranin tal-belt fl-1357. Spostamenti ekonomiċi — minħabba l-piraterija u reazzjoni imperjali esaġerata għaliha matul żmien id-dinastiji Ming u Qing — naqqsu l-prosperità li kellha, u l-kummerċ Ġappuniż għadda lejn Ningbo u Zhapu, filwaqt li kummerċ barrani ieħor baqa' ristrett f'Guangzhou. Quanzhou saret ċentru tal-kuntrabbandu tal-loppju fis-seklu 19 iżda l-akkumulu tad-depożiti fil-port tagħha xekkel il-kummerċ b'bastimenti ikbar.

Minħabba l-importanza tagħha għall-kummerċ marittimu Medjevali, it-taħlita unika ta' binjiet reliġjużi, u l-fdalijiet arkeoloġiċi estensivi, "Quanzhou: Emporju tad-Dinja matul id-dinastiji Song-Yuan" tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2021.

Ismijiet

Quanzhou (magħrufa wkoll bħala Zayton jew Zaiton skont diversi sorsi storiċi) hija l-Latinizzazzjoni atonali bil-Pinjin tal-isem Ċiniż tal-belt 泉州, bil-pronunzja tad-djalett Mandarin. L-isem oriġina mill-istatus preċedenti tal-belt bħala s-sede tal-Prefettura Ċiniża Imperjali ta' Quan ("Rebbiegħa"). Ch'üan-chou kienet il-Latinizzazzjoni ta' Wade-Giles tal-istess isem; forom oħra jinkludu Chwanchow-foo, Chwan-chau fu, Chwanchew, Ts'üan-chou, Tswanchow-foo, Tswanchau, T'swan-chau fu, Ts'wan-chiu, Ts'wan-chow-fu, Thsiouan-tchéou-fou u Thsíouan-chéou-fou. Il-Latinizzazzjonijiet Chuan-chiu, Choan-Chiu u Shanju jirriflettu l-pronunzja lokali ta' Hokkien.

L-isem fuq il-mappa postali tal-belt kien "Chinchew", varjant bl-Ingliż ta' Chincheo, li huwa wkoll l-isem storiku Spanjol, Portugiż u iktar 'il quddiem Olandiż u Franċiż tal-belt. L-etimonu eżatt tat-terminu mhuwiex ċert u hemm diversi spjegazzjonijiet marbuta miegħu. Storikament, "Chincheo" jew anke "Chengchio" jew "Chenchiu" x'aktarx li kien isem li oriġinarjament kien jirreferi għal Zhangzhou fil-qrib, minħabba li l-isem ġeneralment kien jintuża mill-baħħara Ewropej biex jirreferu għall-Bajja ta' Amoy u l-madwar tagħha, jew saħansitra għall-provinċja kollha ta' Fujian. Din il-konfużjoni ġiet diskussa wkoll minn Charles R. Boxer (1953) u fl-Enċiklopedija tal-1902 daqslikieku hija t-traskrizzjoni tal-pronunzja Hokkein lokali ta' Quanzhou tal-isem ta' Zhangzhou, Quanzhou: 漳州; Pe̍h-ōe-jī: Cheng-chiu; litteralment "Zhangzhou" (IPA: /t͡ɕiɪŋ³³ t͡ɕiu³³/), l-ikbar port ta' Fujian fis-sekli 16 u 17, speċifikament il-port l-antik ta' Yuegang f'Haicheng, Zhangzhou, li kien jagħmel kummerċ ma' Manila tal-Ispanjoli u ma' Macao tal-Portugiżi. Mhuwiex ċert meta eżattament u għaliex il-baħħara Spanjoli, Portugiżi, Olandiżi u iktar 'il quddiem Brittaniċi u Franċiżi użaw dan l-isem biex jirreferu għal Quanzhou, iżda x'aktarx li kien hemm xi konfużjoni inizjali minħabba komunikazzjoni ħażina mal-ewwel kuntatt mal-lingwa lokali bejn il-baħħara Ewropej u l-kelliema Hokkien madwar il-Bajja ta' Amoy, u mbagħad it-terminu baqa' jintuża minħabba d-diffikultajiet lingwistiċi fost il-kelliema Hokkien u dawk li ma jitkellmux il-lingwa. Duncan (1902) isostni li l-isem oriġina minn Latinizzazzjoni preċedenti tal-Mandarin "Tsuien-chow" (biċ-Ċiniż Mandarin: 泉州; bil-Pinjin: Quánzhōu; IPA: /t͡ɕʰy̯ɛn³⁵ ʈ͡ʂoʊ̯⁵⁵/). Fiċ-Chineesch-Hollandsch Woordenboek van het Emoi dialekt (1882), dizzjunarju Hokkien-Olandiż ta' Batavja tal-Olandiżi (illum il-ġurnata Jakarta) tal-Indji tal-Lvant Olandiżi, l-isem tad-djalett Hokkein ta' Quanzhou ġie traskritt bħala "Tsin-tsiu dialekt". Mhuwiex ċert minn liema terminu saret it-traskrizzjoni bħala "Tsin-tsiu", speċifikament l-ewwel sillaba, sakemm ma kinitx sempliċement tentattiv min-naħa tagħhom li jagħtu terminu Hokkien biex jispjegaw l-oriġini ta' "Chincheo". Madankollu, f'dak ir-rigward, bħala parti mill-prefettura ta' Quanzhou u direttament biswit il-belt storika ta' Quanzhou fuq ix-xmara Jin hemm Jinjiang, li huwa biċ-Ċiniż Hokkien huwa 晉江; Pe̍h-ōe-jī: Chìn-kang; Tâi-lô: Tsìn-kang, li issa hija wkoll belt fil-livell ta' kontea. Il-belt fil-livell ta' kontea ta' Jinjiang (bil-Hokkien: 晉江; Chìn-kang) għandha l-istess isem eżatt bil-Hokkien bħax-xmara Jin (bil-Hokkien: 晉江; Chìn-kang; IPA: /t͡sin⁵⁵⁴ kaŋ³³/), direttament bejn il-belt storika ta' Quanzhou lejn il-Punent tagħha u lejn it-Tramuntana ta' Jinjiang. Kemm ix-xmara kif ukoll il-belt fil-livell ta' kontea ġabu isimhom mid-dinastija Jin (biċ-Ċiniż: 晉朝) meta l-insedjaturi l-iktar bikrin li kienu jitkellmu l-Min mill-inħawi tax-xmara Min insedjaw ix-xtut tax-xmara Jin għall-ħabta tal-284 W.K. Zhou (biċ-Ċiniż: 州 jew biċ-Ċiniż Hokkien: 州 / 洲; Pe̍h-ōe-jī: chiu) oriġinarjament kienet tirreferi għall-gżejjer fin-nofs tax-xmajjar jew fil-bokka tax-xmajjar, li kemxejn ġeografikament tiddeskrivi l-belt storika ta' Quanzhou u l-pożizzjoni ġeografika tagħha bejn ix-xmara Jin u x-xmara Luoyang. B'mod simili, Zhangzhou (biċ-Ċiniż: 漳州; Chiang-chiu) biċ-Ċiniż Hokkein tissejjaħ ukoll 州; Pe̍h-ōe-jī: chiu, li huwa l-isem antik tax-xmara Jiulong (bil-Hokkien: 九龍江; Kiú-liông-kang) madwar il-belt storika ta' Zhangzhou.

L-isem Għarbi tagħha Zaiton jew Zayton (bl-Għarbi: زيتون, litteralment "żebbuġ (frotta jew siġra)"), li fl-imgħoddi kien isem popolari fis-sorsi storiċi, ifisser "[Belt] taż-Żebbuġ" u huwa kalk tal-epitet preċedenti biċ-Ċiniż għal Quanzhou (biċ-Ċiniż Hokkien: 刺桐城; Pe̍h-ōe-jī: Chhì-tông Siâⁿ jew biċ-Ċiniż Mandarin: 刺桐城; bil-Pinjin: Cìtóng Chéng; litteralment "belt tas-siġar tung tax-xewk", li oriġina mir-ringieli ta' siġar taż-żejt tat-tung li kienu tħawwlu madwar il-belt mill-mexxej tas-seklu 10 Liu Congxiao. Traskrizzjonijiet varjanti mill-isem Għarbi jinkludu Caiton, Çaiton, Çayton, Zaytún, Zaitûn, Zaitún u Zaitūn. L-etimoloġija tas-satin ġejja minn "Zaitun".

Ġeografija

Il-belt proprja ta' Quanzhou tinsab fuq biċċa art bejn l-estwarji tax-xmara Jin u tax-xmara Luoyang li jnixxu fil-Bajja ta' Quanzhou tul l-Istrett ta' Taiwan. Il-prefettura tagħha tal-madwar hija estiża lejn il-Punent lejn nofs il-provinċja u hija muntanjuża u bl-għoljiet. Flimkien ma' Xiamen u ma' Zhangzhou lejn in-Nofsinhar u ma' Putian lejn it-Tramuntana tagħha, tifforma r-reġjun tal-Kosta tan-Nofsinhar tal-Provinċja ta' Fujian. Fin-naħa muntanjuża ta' ġewwa tagħha tikkonfina ma' Longyan fil-Lbiċ u ma' Sanming fil-Majjistral.

Klima

Il-belt għandha klima subtropikali umduża. Quanzhou għandha erba' staġuni distinti. It-temperaturi moderati tagħha jvarjaw minn 0 sa 38 grad Ċelsju. Fis-sajf, ikun hemm tifuni li jġibu magħhom ix-xita u jikkawżaw xi ħsarat fil-belt.

Data klimatika Quanzhou (Jinjiang, Fujian, temp. normali fl-1991–2020)
Xahar	Jan	Fra	Mar	Apr	Mej	Ġun	Lul	Aww	Set	Ott	Nov	Diċ	Sena
Medja massima kuljum °C (°F)	16.8 (62.2)	17.3 (63.1)	19.6 (67.3)	23.8 (74.8)	27.3 (81.1)	30.0 (86.0)	32.7 (90.9)	32.5 (90.5)	31.0 (87.8)	27.4 (81.3)	23.6 (74.5)	19.0 (66.2)	25.1 (77.1)
Medja kuljum °C (°F)	12.9 (55.2)	13.2 (55.8)	15.5 (59.9)	19.8 (67.6)	23.6 (74.5)	26.7 (80.1)	28.8 (83.8)	28.6 (83.5)	27.1 (80.8)	23.6 (74.5)	19.8 (67.6)	15.2 (59.4)	21.2 (70.2)
Medja minima kuljum °C (°F)	10.4 (50.7)	10.7 (51.3)	12.8 (55.0)	17.0 (62.6)	21.0 (69.8)	24.4 (75.9)	26.1 (79.0)	25.9 (78.6)	24.5 (76.1)	20.8 (69.4)	17.2 (63.0)	12.6 (54.7)	18.6 (65.5)
Preċipitazzjoni medja cm (pulzieri)	44.2 (1.74)	72.7 (2.86)	96.7 (3.81)	106.4 (4.19)	180.9 (7.12)	206.2 (8.12)	126.8 (4.99)	193.1 (7.60)	120.0 (4.72)	48.4 (1.91)	42.2 (1.66)	43.5 (1.71)	1,281.1 (50.43)
Medja għall-jiem bil-preċipitazzjoni (≥ 0.1 mm)	6.9	9.7	13.4	12.9	14.5	13.8	8.8	11.1	8.1	3.6	4.9	6.3	114
Medja tal-umdità relattiva (%)	70	74	75	76	79	83	78	78	73	66	68	67	74
Medja fix-xahar għas-siegħat bid-dawl tax-xemx	138.0	113.0	124.4	142.7	156.3	180.7	265.1	229.5	202.5	199.4	157.5	146.7	2,055.8
Perċentwal għall-possibilità tax-xemx	41	35	33	37	38	44	64	58	55	56	48	45	46
Sors: China Meteorological Administration

Terremoti

Kien hemm terremoti kbar fl-1394 u fid-29 ta' Diċembru 1604.

Storja

Il-Muntanja ta' Qingyuan Laozi.

Storja bikrija

Wang Guoqing (biċ-Ċiniż: 王國慶) uża l-inħawi bħala bażi tal-operazzjonijiet għall-Istat ta' Chen qabel ma ġarrab telfa kontra l-ġeneral Yang Su tad-dinastija Sui fis-snin 90 tas-seklu 6 W.K. Quanzhou stess ġiet stabbilita taħt id-dinastija Tang fis-718 fuq biċċa art bejn iż-żewġ fergħat tax-xmara Jin. Il-kummerċjanti Musulmani waslu fil-belt fil-bidu tal-eżistenza tagħha, flimkien mal-kummerċ eżistenti tagħhom f'Guangzhou u f'Yangzhou.

Perjodu tal-Ħames Dinastiji u tal-Għaxar Renji

Mappa taċ-Ċirkwit ta' Qingyuan.

Fil-perjodu bikri tal-Ħames Dinastiji u tal-Għaxar Renji, Quanzhou kienet parti mill-istat ta' Min. Wara li Min inqerdet mid-dinastija Tang tan-Nofsinhar, iċ-Ċirkwit ta' Qingyuan kiber fit-territorju oriġinali tan-Nofsinhar ta' Min. Iċ-Ċirkwit ta' Qingyuan kien de facto entità indipendenti li damet teżisti għal 29 sena (949-978) b'erba' mexxejja. It-territorju taċ-ċirkwit kien jinkludi in-Nofsinhar ta' Fujian u ta' Putian attwali, u Quanzhou kienet il-belt kapitali tiegħu. Il-fundatur taċ-ċirkwit, Liu Congxiao, il-Prinċep ta' Jinjiang u Jiedushi (gvernatur militari) taċ-Ċirkwit ta' Qingyuan, kabbar ferm il-kummerċ barrani u l-iżvilupp tal-belt. Tħawwlu siġar tal-eritrina fil-belt kollha ta' Quanzhou, tant li bdiet tissejjaħ bħala l-Belt tal-Eritrina. Fid-964, iċ-ċirkwit beda jissejjaħ bħala ċ-Ċirkwit ta' Pinghai. Fid-978, Chen Hongjin, il-Jiedushi taċ-Ċirkwit ta' Pinghai, ġie mġiegħel jarrendi mal-wasla tad-dinastija Song tat-Tramuntana biex jevita l-gwerra u l-qerda.

Dinastija Song

Mappa taċ-Ċirkwit ta' Qingyuan.

Quanzhou, li diġà kienet ikkollegata man-naħa ta' ġewwa ta' Fujian bit-toroq u bil-kanali, kibret u kisbet importanza internazzjonali fl-ewwel seklu tad-dinastija Song tat-Tramuntana. Irċeviet uffiċċju tal-kummerċ marittimu (shibosi, 市舶司) fl-1079 jew fl-1087 u ffunzjonat bħala l-punt tat-tluq tat-Toroq tal-Ħarir Marittimi tad-dinastija Yuan, u eklissat kemm ir-rotot kummerċjali fuq l-art kif ukoll ta' Guangzhou. Inċiżjoni tal-1095 issemmi żewġ konvojs, kull wieħed ta' għoxrin bastiment, li waslu mill-Ibħra tan-Nofsinhar kull sena. Il-kummerċ marittimu ta' Quanzhou żviluppa l-industriji taċ-ċeramika, taz-zokkor, tal-alkoħol u tal-melħ tal-inħawi. 90 % tal-produzzjoni taċ-ċeramika ta' Fujian ta' dak iż-żmien kienet taċ-ċeladon b'lewn il-ġada, li kienet tiġi prodotta għall-esportazzjoni. Il-frankinċens tant kien oġġett importat imfittex li l-promozzjonijiet għas-sovraintendenti tal-kummerċ f'Guangzhou u f'Quanzhou kienu marbuta mal-ammont li kienu kapaċi jdaħħlu matul il-mandati tagħhom. Matul dan il-perjodu kienet wieħed mill-ikbar portijiet marittimi u l-iktar kożmopoliti. Mill-1120, il-prefettura tagħha kellha popolazzjoni ta' madwar 500,000 ruħ. Il-Pont ta' Luoyang tagħha fl-imgħoddi kien l-iżjed pont famuż fiċ-Ċina, u miegħu kien magħruf sew ukoll il-Pont ta' Anping tas-seklu 12.

Rotot kummerċjali fix-Xlokk tal-Asja fl-aqwa żmien ta' Quanzhou.

Quanzhou inizjalment kompliet tiffjorixxi taħt id-dinastija Song tan-Nofsinhar. Rapport tal-1206 elenka merkanti mill-Arabja, mill-Iran, mis-subkontinent Indjan, mis-Sumatra, mill-Kambodja, mill-Brunej, minn Ġava, minn Champa, minn Burma, mill-Anatolja, mill-Korea, mill-Ġappun u mill-bliet-stati tal-Filippini. Wieħed mill-ispetturi tad-dwana tagħha, Zhao Rugua, lesta l-kompendju tiegħu Deskrizzjoni tan-Nazzjonijiet Barbariċi għall-ħabta tal-1225, fejn irreġistra n-nies, il-postijiet u l-oġġetti involuti fil-kummerċ barrani taċ-Ċina fi żmienu. Rekords imperjali oħra ta' dak iż-żmien użawha bħala l-punt tat-tluq għad-distanzi bejn iċ-Ċina u l-pajjiżi barranin. Il-merkanti Tamil naqqxu idoli ta' Vixnu u ta' Xiva u bnew tempji Induisti f'Quanzhou. Madankollu, matul is-seklu 13, il-prosperità ta' Quanzhou naqset minħabba n-nuqqas ta' stabbiltà fost is-sħab kummerċjali u ż-żieda ta' restrizzjonijiet introdotti mid-dinastija Song tan-Nofsinhar, f'tentattiv ta' restrizzjoni tal-fluss 'il barra tal-valuta tar-ram u tal-bronż minn inħawi li kellhom jużaw il-karta tal-flus b'iperinflazzjoni. Iż-żieda tal-importanza tal-Ġappun għall-kummerċ barrani taċ-Ċina bbenefikat ukoll lill-merkanti ta' Ningboniżi għas-skapitu ta' Quanzhou, minħabba l-kuntatti estensivi mal-portijiet ewlenin tal-Ġappun mal-Bajja ta' Hakata fil-gżira ta' Kyushu.

Dinastija Yuan

Zayton kif immaġinata minn illustratur Ewropew tas-seklu 15 tal-Vjaġġi ta' Marco Polo.

Fl-1277, taħt id-dinastija Yuan Mongola, ġie stabbilit sovraintendent tal-kummerċ barrani fil-belt. Is-sovraintendent Pu Shougeng kien Musulman u uża l-kuntatti tiegħu biex il-kummerċ tal-belt jerġa' jirpilja taħt il-mexxejja l-ġdida tagħha. Huwa b'mod mifrux kellu suċċess, u l-port reġa' kiseb il-kobor li kellu qabel. Il-mandat tiegħu ntiret mid-dixxendenti tiegħu.

Matul is-snin 80 tas-seklu 13, xi kultant Quanzhou serviet bħala l-belt kapitali provinċjali ta' Fujian. Il-popolazzjoni tagħha kienet ta' madwar 455,000 ruħ fl-1283, u l-oġġetti ewlenin tal-kummerċ kienu l-bżar u ħwawar oħra, il-ħaġar prezzjuż, il-perli u l-porċellana.

Marco Polo rrakkonta li l-imperaturi tad-dinastija Yuan kellhom "dħul enormi" mid-dazji ta' 10 % fuq il-kummerċ tal-port; huwa sostna li l-port ta' Quanzhou kien "wieħed mill-aqwa żewġ postijiet fid-dinja għall-kummerċ" u l-"Lixandra tal-Lvant". Ibn Battuta sempliċement sostna li kienet l-ikbar port fid-dinja. Marco Polo innota l-artisti tat-tpinġijiet fuq il-ġilda li kienu famużi max-Xlokk tal-Asja kollu. Kienet il-punt tat-tluq tal-ispedizzjoni tar-ritorn tal-1292 ta' Marco Polo, fejn ġiet skortata l-prinċipessa Mongola Kököchin lill-għarus tagħha fl-Ilkanat Persjan; ftit deċennji wara, kienet il-punt tal-wasla u tat-tluq ta' Ibn Battuta. L-invażjonijiet ta' Kublai Khan tal-Ġappun u ta' Ġava baħħru primarjament mill-port tagħha. Il-ġeografu Iżlamiku Abulfeda, fil-ħabta tal-1321 innota li s-swar tal-belt baqgħu fi stat ta' fdalijiet wara l-ħakma tagħha mill-Mongoli. F'nofs is-snin 20 tas-seklu 14, il-patri Odoriku nnota li kien hemm żewġ monasteri Franġiskani, iżda ammetta li l-monasteri Buddisti kienu ferm ikbar, b'saħansitra iktar minn 3,000 patri f'wieħed minnhom.

Bejn l-1357 u l-1367, il-gwarniġjon Persjan Musulman ta' Yisibaxi beda r-ribelljoni tal-Ispah kontra d-dinastija Yuan f'Quanzhou u n-Nofsinhar ta' Fujian minħabba ż-żieda tal-liġijiet kontra l-Musulmani. Il-mexxejja tal-milizji Persjani Sayf ad-Din (biċ-Ċiniż: 賽甫丁) u Amir ad-Din (biċ-Ċiniż: 阿迷里丁) mexxew ir-ribelljoni. L-uffiċjal Għarbi Yawuna (biċ-Ċiniż: 那兀纳) qatel lil Amir ad-Din fl-1362 u ħa l-kontroll tal-forzi tar-ribelli Musulmani. Ir-ribelli Musulmani ppruvaw jattakkaw it-Tramuntana u ħadu f'idejhom xi partijiet ta' Xinghua iżda ġarrbu telfa f'Fuzhou. Il-qawwiet lealisti provinċjali tad-dinastija Yuan minn Fuzhou għelbu lir-ribelli Musulmani fl-1367. Sayf ad-Din u Amir ad-Din issieltu għal Fuzhou u għal Xinghua għal ħames snin. It-tnejn li huma nqatlu minn Musulman ieħor jismu Nawuna fl-1362, sabiex imbagħad ħa l-kontroll ta' Quanzhou u tal-gwarniġjon tal-Ispah għal ħames snin oħra sa ma ġarrab telfa kontra l-awtoritajiet tad-dinastija Yuan.

Nawuna nqatel minn Chen Youding. Chen beda kampanja ta' persegwitazzjoni kontra l-komunità Musulmana Sunnita tal-belt — inkluż massakri u d-desagrazzjoni tal-oqbra — li eventwalment saret tlett ijiem massakru kontra l-barranin. L-emigranti li ħarbu mill-persegwitazzjoni ngħataw karigi prominenti fix-Xlokk tal-Asja kollu, u dan xpruna l-iżvilupp tal-Iżlam fuq Ġava u f'inħawi oħra. Id-dinastija Yuan ġiet imkeċċija fl-1368, u daru kontra l-familja ta' Pu Shougeng u l-Musulmani, u qatlu d-dixxendenti ta' Pu Shougeng fir-ribelljoni tal-Ispah. Il-moskej u binjiet oħra b'arkitettura barranija kważi nqerdu għalkollox, u s-suldati imperjali tad-dinastija Yuan qatlu l-biċċa l-kbira tad-dixxendenti ta' Pu Shougeng u biċċer il-katavri tagħhom.

Dinastiji Ming u Qing bikrin

Il-Mappa ta' Selden fil-bidu tas-seklu 17, b'Quanzhou bħala l-epiċentru tar-rotta kummerċjali.

Id-dinastija Ming skoraġġixxa l-kummerċ barrani għajr il-missjonijiet tributarji formali. Sal-1473, il-kummerċ tant kien batta li Quanzhou ma baqgħetx il-kwartieri ġenerali tas-servizzi tad-dwana imperjali għal Fujian. Il-Wokou, minn bosta etniċitajiet differenti, inkluż Ġappuniżi, Koreani u Ċiniżi, obbligaw lis-Sovraintendenza tal-Kummerċ ta' Quanzhou tagħlaq għalkollox fl-1522.

Matul id-dinastija Qing, il-projbizzjoni tal-użu tal-baħar ma għenitx lill-kummerċjanti jew lis-sajjieda tal-belt. Ġew obbligati jabbandunaw l-aċċess tagħhom għall-baħar għal snin sħaħ u l-akkwakolturi kostali ġew obbligati jirrilokaw mili 'l ġewwa lejn kontej interni bħal Yongchun u Anxi. Minnufih kien hemm ġlidiet vjolenti fuq skala kbira mal-eluf ta' familji mhux nattivi minn Guangdong li ġew deportati lejn il-belt ta' Quanzhou.

Seklu 19 sa issa

Fis-seklu 19, is-swar tal-belt kienu għadhom jipproteġu ċirkwit ta' 7–8 mili (11–13-il kilometru) iżda kienu jħaddnu iktar art battala. Il-bajja bdiet tattira l-bastimenti tal-loppju ta' Jardines u ta' Dents mill-1832. Wara l-Ewwel Gwerra tal-Loppju, il-Gvernatur Henry Pottinger ippropona li Quanzhou tintuża uffiċjalment għall-kummerċ tal-loppju biex tieħu l-kummerċ minn Hong Kong u minn portijiet oħra tat-trattat, iżda l-kirjiet li ried il-kummissarju imperjali Qiying kienu għoljin wisq.

Ir-rikostruzzjoni tad-Daħla ta' Linzhang.

Madankollu, meta l-pirati Ċiniżi għelbu lill-bastimenti ospitanti fil-Bajja ta' Shenhu biex jaħtfu l-ħażniet tal-fidda tagħhom fl-1847, il-kummerċjanti xorta waħda marru lejn il-Bajja ta' Quanzhou. Għall-ħabta tal-1862, missjoni Protestanta ġiet stabbilita f'Quanzhou. Lejn nofs is-seklu, bastimenti Ċiniżi kbar xorta kellhom aċċess għall-belt faċilment, u kienu jagħmlu kummerċ tat-te, taz-zokkor, tat-tabakk, tal-porċellana u tan-nankeen, iżda d-depożiti tar-ramel li akkumulaw minħabba x-xmajjar madwar il-belt ġeneralment xekklu l-port sa żmien l-Ewwel Gwerra Dinjija. Il-belt baqgħet belt kbira u prosperuża, iżda l-kummerċ marittimu tagħha bdiet tagħmlu minn Anhai.

Wara l-Gwerra Ċivili Ċiniża, il-Gżejjer ta' Kinmen ma baqgħux ikkollegati ma' Quanzhou u n-Nazzjonalisti rnexxielhom jiddefenduhom f'battalja kontra tentattiv ta' ħtif mill-Komunisti.

Sit ta' Wirt Dinji

Quanzhou: Emporju tad-Dinja matul id-dinastiji Song-Yuan ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2021.

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".

Diviżjonijiet amministrattivi

Il-belt fil-livell ta' prefettura ta' Quanzhou tamministra erba' distretti, tliet bliet fil-livell tal-kontea, erba' kontej, u żewġ distretti ekonomiċi speċjali. Ir-Repubblika tal-Poplu taċ-Ċina għandha s-sjieda tal-Gżejjer ta' Kinmen (Quemoy; amministrati ir-Repubblika taċ-Ċina) bħala l-Kontea ta' Kinmen taħt l-amministrazzjoni ta' Quanzhou.

Isem	biċ-Ċiniż Simplifikat	bil-Pinjin	POJ	Erja (km2)	Popolazzjoni (2010)	Densità (għal kull km2)
Distrett ta' Licheng	鲤城区	Lǐchéng Qū	Lí-siâⁿ-khu	52.41	404,817	7,724
Distrett ta' Fengze	丰泽区	Fēngzé Qū	Hong-te̍k-khu	132.25	529,640	4,005
Distrett ta' Luojiang	洛江区	Luòjiāng Qū	Lo̍k-kang-khu	381.72	187,189	490
Distrett ta' Quangang	泉港区	Quángǎng Qū	Chôan-káng-khu	306.03	313,539	1025
Belt ta' Shishi	石狮市	Shíshī Shì	Chio̍h-sai-chhī	189.21	636,700	3,365
Belt ta' Jinjiang	晋江市	Jìnjiāng Shì	Chìn-kang-chhī	721.64	1,986,447	2,753
Belt ta' Nan'an	南安市	Nán'ān Shì	Lâm-oaⁿ-chhī	2,035.11	1,418,451	697
Kontea ta' Hui'an	惠安县	Huì'ān Xiàn	Hūiⁿ-oaⁿ-kūiⁿ	762.19	944,231	1,239
Kontea ta' Anxi	安溪县	Ānxī Xiàn	An-khoe-kūiⁿ	2,983.07	977,435	328
Kontea ta' Yongchun	永春县	Yǒngchūn Xiàn	Éng-chhun-kūiⁿ	1,445.8	452,217	313
Kontea ta' Dehua	德化县	Déhuà Xiàn	Tek-hòe-kūiⁿ	2,209.48	277,867	126
Kontea ta' Kinmen*	金门县	Jīnmén Xiàn	Kim-mn̂g-kūiⁿ	153.011	127,723	830

*Mill-istabbiliment tagħha fl-1949, ir-Repubblika tal-Poplu taċ-Ċina ("iċ-Ċina Kontinentali") żammet is-sjieda tal-Gżejjer ta' Kinmen (Quemoy) bħala parti minn Quanzhou iżda qatt ma kkontrollathom; huma jiġu amministrati mir-Repubblika taċ-Ċina (Taiwan).

Demografija

Skont iċ-ċensiment tal-2010, Quanzhou għandha popolazzjoni ta' 8,128,530 ruħ. Iż-żona mibnija tagħha tospita 6,107,475 abitant, u tinkludi d-distretti urbani ta' Licheng, Fengze u Luojiang; il-bliet ta' Jinjiang, Nan'an u Shishi; il-Kontea ta' Hui'an; u d-Distrett ta' Quanzhou għall-Investiment tat-Taiwan.

Reliġjon

Il-Moskea ta' Qingjing.

It-Tempju ta' Kaiyuan.

Quanzhou Medjevali kienet għal żmien twil waħda mill-iżjed bliet Ċiniżi kożmopoliti, b'tempji reliġjużi folkloristiċi Ċiniżi, b'tempji Buddisti, b'tempji Taoisti u b'tempji Induisti; b'moskej Iżlamiċi; u bi knejjes Kristjani, inkluż knisja Nestorjana u katidral (iffinanzjat minn sinjura Armena tal-flus) u żewġ monasteri Franġiskani. Indrija ta' Perugia kien l-isqof Kattoliku Ruman tal-belt mill-1322. Odoriku ta' Pordenone kien responsabbli għar-rilokazzjoni tar-relikwi ta' erba' patrijiet Franġiskani li mietu martri f'Thane, l-Indja fl-1321 f'missjoni lejn Quanzhou. Għall-ħabta tal-1862 missjunarji Presbiteri Ingliżi bnew kappella. Il-Moskea ta' Qingjing tmur lura għall-1009 iżda issa hija ppreservata bħala mużew. It-Tempju Buddist ta' Kaiyuan ġie rikostruwit kemm-il darba iżda jinkludi żewġ pagodi ta' ħames sulari tas-seklu 13. Fost l-iżjed swali ta' mafkar Taoisti jew folkloristiċi popolari hemm is-Sala tal-Mafkar ta' Guan Yue (biċ-Ċiniż: 通淮關岳廟) li hija ddedikata lil Yue u lil Guan, onorati għat-tjubija tagħhom u għall-ispirtu ta' fratellanza tagħhom. Jinjiang tippreserva wkoll il-monasteru ta' Cao'an (biċ-Ċiniż: 草庵寺), li oriġinarjament inbena mill-Manikeani taħt id-dinastija Yuan iżda issa jintuża mill-ispiritwalisti tal-Era l-Ġdida (bl-Ingliż: New Age), u Sala tal-Mafkar tal-Konfuċjaniżmu (biċ-Ċiniż: 文庙, Wenmiao).

Lingwa

Żviluppi ta' akkomodazzjonijiet ġodda qrib iċ-ċentru tal-belt.

Iċ-ċittadini lokali jitkellmu d-djalett ta' Hokkien ta' Quanzhou (Min Nan), li parzjalment huwa l-istess bħad-djalett ta' Amoy mitkellem f'Xiamen u huwa simili għall-Hokkein ta' Singapore, għall-Hokkein tal-Filippini, u għad-djaletti taċ-ċittadini ta' Taiwan dixxendenti minn Quanzhou. Huwa totalment differenti miċ-Ċiniż Mandarin. Bosta Ċiniżi barranin li kellhom antenati mill-inħawi ta' Quanzhou, speċjalment dawk fix-Xlokk tal-Asja, spiss jitkellmu primarjament bil-Hokkien id-dar. Madwar l-"inħawi tat-triangolu tan-Nofsinhar ta' Min", li jinkludi lil Quanzhou, Xiamen u Zhangzhou, iċ-ċittadini lokali kollha jitkellmu bil-Hokkien. Id-djaletti mitkellma tal-Hokkien innifsu huma simili iżda għandhom tonalitajiet differenti u xi kultant pronunzja u vokabularju differenti.

Emigrazzjoni

Quanzhou kienet sors ta' emigrazzjoni taċ-Ċiniżi lejn ix-Xlokk tal-Asja u t-Taiwan. Uħud minn dawn il-komunitajiet imorru lura għall-aqwa żmien ta' Quanzhou xi millenju ilu taħt id-dinastiji Song u Yuan. Madwar 6 miljun Ċiniż barrani għandhom antenati f'Quanzhou u fil-Kontea ta' Tong'an. Il-biċċa l-kbira minnhom jgħixu fix-Xlokk tal-Asja, inkluż Singapore, il-Filippini, il-Malażja, l-Indoneżja, il-Myanmar u t-Tajlandja.

Ekonomija

Il-Qala ta' Sunwu f'Quanzhou.

Storikament Quanzhou kienet tesporta t-te iswed, il-kamfor, iz-zokkor, l-indigo, it-tabakk, iċ-ċeramika, id-drappijiet veġetali u l-minerali. Mill-1832 Quanzhou importat primarjament minn Guangzhou d-drappijiet tas-suf, l-inbid u l-arloġġi. Il-Kumpanija tal-Lvant tal-Indja kienet qed tesporta valur stmat ta' £150,000 fis-sena ta' te iswed minn Quanzhou.

Illum Quanzhou hija esportatur ewlieni tal-prodotti agrikoli bħat-te, il-banana, il-lychees u r-ross. Hija wkoll produttur ewlieni tal-granit mill-barrieri u taċ-ċeramika. Industriji oħra jinkludu t-tessuti, ix-xedd tas-saqajn, il-moda u l-ilbies, l-imballaġġi, il-makkinarju, il-karta u l-idrokarburi.

Il-Prodott Gross Domestiku tal-belt ikklassifika l-ewwel fil-Provinċja ta' Fujian għal 20 sena mill-1991 sal-2010. Fl-2008 il-produzzjoni tat-tessuti u tal-ilbies f'Quanzhou kienet tirrappreżenta 10 % tal-produzzjoni totali tal-ilbies taċ-Ċina; l-esportazzjonijiet tal-ġebel kienu jirrappreżentaw 50 % tal-esportazzjonijiet totali taċ-Ċina, l-esportazzjonijiet tal-oġġetti tar-reżina artiġjanali kienu jirrappreżentaw 70 % tal-esporatazzjonijiet totali tal-pajjiż, l-esportazzjonijiet taċ-ċeramika jirrappreżentaw 67 % tal-esportazzjonijiet totali tal-pajjiż, il-produzzjoni tal-ħelu kienet tirrappreżenta 20 % tal-produzzjoni totali taċ-Ċina, u l-produzzjoni taż-żraben sportivi u tat-turiżmu kienet tirrappreżenta 80 % tal-produzzjoni totali taċ-Ċina u 20 % tal-produzzjoni dinjija.

Illum il-ġurnata Quanzhou hija magħrufa bħala l-"belt taż-żraben" taċ-Ċina. It-3,000 fabbrika taż-żraben f'Quanzhou jipproduċu 500 miljun par żraben fis-sena, u jipproduċu kwart taż-żraben sportivi fiċ-Ċina.

Karozzi

Quanzhou hija l-ikbar suq tal-karozzi f'Fujian. Għandha l-ogħla rata ta' sidien tal-karozzi privati. Quanzhou hija kkollegata permezz ta' toroq ewlenin minn Fuzhou fit-Tramuntana u minn Xiamen fin-Nofsinhar.

Trasport

L-Ajruport Internazzjonali ta' Jinjiang f'Quanzhou.

Quanzhou hija ċentru importanti tat-trasport fi ħdan ix-Xlokk tal-provinċja ta' Fujian. Bosta industriji tal-esportazzjoni fil-bliet interni ta' Fujian jittrasportaw oġġetti lejn il-portijiet ta' Quanzhou. Il-Port ta' Quanzhou kien wieħed mill-iżjed portijiet prosperużi fid-dinastija Tang u issa għadu port importanti Ċiniż għall-esportazzjoni.

It-Triq tat-Tramuntana ta' Yingbin (G24) f'Quanzhou.

Hemm terminal tal-laneċ għall-passiġġieri f'Shijing, f'Nan'an u f'Fujian, b'servizz regolari lejn il-Port ta' Shuitou fil-Gżejjer ta' Kinmen.

Ajruport

L-Ajruport Internazzjonali ta' Jinjiang f'Quanzhou huwa l-uniku ajruport tal-belt, moqdi b'titjiriet tal-passiġġieri fi ħdan iċ-Ċina kontinentali u destinazzjonijiet reġjonali/internazzjonali oħra fix-Xlokk tal-Asja, inkluż Hong Kong, Macao, Manila, Kuala Lumpur, Bangkok, eċċ. Il-linji tal-ajru ewlenin li joperaw f'dan l-ajruport huma Xiamen Air, Shenzhen Airlines u West Air.

Linja ferrovjarja

Il-karozzi tal-linja f'Quanzhou.

Il-linja ferrovjarja Zhangping–Quanzhou–Xiaocuo tikkollega diversi stazzjonijiet tal-ġarr tal-merkanzija fi ħdan il-Prefettura ta' Quanzhou man-naħa ta' ġewwa ta' Fujian u mal-bqija tal-pajjiż. Sal-2014 din il-linja ferrovjarja kellha wkoll servizz tal-passiġġieri, b'ferroviji tal-passiġġieri mhux daqstant veloċi minn Beijing.

Il-ferroviji tal-passiġġieri miċ-Ċina kienu jaslu fl-Istazzjon Ferrovjarju tal-Lvant ta' Quanzhou, ftit kilometri fil-Grigal taċ-ċentru tal-belt. Is-servizz tal-passiġġieri fuq din il-linja ferrovjarja tneħħa u l-Istazzjon Ferrovjarju tal-Lvant ta' Quanzhou għalaq fid-9 ta' Diċembru 2014.

Mill-2010 Quanzhou hija moqdija bil-linja ferrovjarja ta' veloċità għolja Fuzhou–Xiamen, li hija parti mil-linja ferrovjarja ta' veloċità għolja ta' Hangzhou–Fuzhou–Shenzhen, li topera tul il-kosta tal-baħar tax-Xlokk taċ-Ċina. Il-ferroviji ta' veloċità għolja fuq din il-linja ferrovjarja jieqfu fl-istazzjon ferrovjarju ta' Quanzhou (fis-Sottodistrett ta' Beifeng tad-Distrett ta' Fengze, xi 10 mili fit-Tramuntana taċ-ċentru tal-belt ta' Quanzhou), u fl-istazzjon ferrovjarju ta' Jinjiang. Il-ferroviji lejn Xiamen idumu taħt il-45 minuta, u b'hekk huwa vjaġġ konvenjenti għal tmiem il-ġimgħa jew ta' jum. Mill-2015, is-servizz dirett ta' veloċità għolja sar disponibbli għal għadd ta' bliet fin-naħa interna tal-pajjiż, minn Beijing sa Chongqing u Guiyang.

Servizzi tal-karozzi tal-linja fuq distanzi twal

Is-servizzi tal-karozzi tal-linja fuq distanzi twal joperaw binhar u billejl lejn Shenzhen u lejn bliet ewlenin oħra. Il-venda tal-karozzi tal-linja ta' Quanzhou operat mill-1990 sal-2020.

Kulleġġi u universitajiet

Il-kulleġġi u l-universitajiet tal-edukazzjoni postsekondarja u terzjarja jinkludu:

• l-Università ta' Huaqiao (nazzjonali);
• l-Università Normali ta' Quanzhou (pubblika);
• il-Kampus ta' Jinjiang tal-Università ta' Fuzhou (pubbliku);
• il-Kampus ta' Quangang tal-Kulleġġ tal-Inġinerija Kimika tal-Università ta' Fuzhou (pubbliku);
• il-Kulleġġ ta' Anxi tax-Xjenza tat-Te (il-Kulleġġ tal-Ekonomija Diġitali) tal-Università tal-Agrikoltura u tal-Forestrija ta' Fujian (pubbliku);
• it-Tieni Skola tal-Mediċina Klinika tal-Università Medika ta' Fujian (pubblika);
• l-Università ta' Yang-en (privata);
• l-Università tax-Xjenzja u tat-Teknoloġija ta' Minnan (privata);
• il-Kulleġġ tax-Xjenza u tat-Teknoloġija ta' Minnan (privat);
• l-Università tal-Inġinerija Informatika ta' Quanzhou (privata);
• il-Kampus ta' Jinjiang tal-Kulleġġ ta' Zhicheng tal-Università ta' Fuzhou (privat);
• il-Kampus ta' Quangang tal-Kulleġġ ta' Zhicheng tal-Università ta' Fuzhou (privat);
• il-Kulleġġ ta' Jinshan tal-Kulleġġ ta' Fujian tal-Università tal-Agrikoltura u tal-Forestrija (Anxi; privat);
• l-Università Vokazzjonali u Teknika ta' Quanzhou (vokazzjonali, privata).

L-iskejjel vokazzjonali jinkludu:

• l-Università Vokazzjonali ta' Liming (pubblika);
• il-Kulleġġ Mediku ta' Quanzhou (pubbliku);
• il-Kulleġġ tal-Edukazzjoni Preskolastika ta' Quanzhou (pubbliku);
• il-Kulleġġ Tekniku tal-Enerġija Elettrika ta' Fujian (pubbliku);
• il-Kulleġġ Vokazzjonali tax-Xjenza Ekonomika u n-Negozju ta' Quanzhou (pubbliku);
• il-Kulleġġ Vokazzjonali tal-Arti u tal-Artiġjanat ta' Quanzhou (pubbliku);
• il-Kulleġġ Vokazzjonali u Tekniku tal-Inġinerija ta' Quanzhou (privat);
• il-Kulleġġ tat-Teknoloġija ta' Quanzhou (privat);
• l-Istitut tat-Tessuti u tal-Ilbies ta' Quanzhou (privat);
• l-Istitut tal-Oċeani ta' Quanzhou (privat);
• il-Kulleġġ Vokazzjonali ta' Huaguang f'Quanzhou (privat).

Kultura

Il-Park ta' Shisun.

Quanzhou hija elenkata bħala waħda mill-24 belt kulturali storiċi famużi li kienu l-ewwel li ġew approvati mill-gvern Ċiniż. Fost il-prattiki kulturali notevoli hemm:

• l-Opri ta' Liyuan (biċ-Ċiniż: 梨园戏);
• l-Ispettaklu tal-Pupazzi (biċ-Ċiniż: 提线木偶戏);
• l-Opri ta' Gaojia (biċ-Ċiniż: 高甲戏);
• l-Opri ta' Dacheng (biċ-Ċiniż: 打城戏);
• Nanyin (biċ-Ċiniż: 南音), stil mużikali li jmur lura għall-Han iżda li jsir bid-djalett lokali;
• ix-Shaolin tal-Ħames Antenati ta' Quanzhou (biċ-Ċiniż: 泉州五祖拳);
• l-arti marzjali ta' Yongchun.

Il-belt ospitat is-Sitt Logħob Nazzjonali tar-Raħħala fl-2008. Fost l-ikliet lokali ewlenin hemm il-pulpetti tar-ross u l-bajda moqlija bil-gajdri.

Fost is-siti kulturali u storiċi notevoli (it-18 il-veduta ta' Quanzhou rrakkomandati mill-bord tat-turiżmu ta' Fujian) hemm il-Moskea ta' Ashab u t-Tempju ta' Kaiyuan imsemmija hawn fuq, kif ukoll:

• il-muntanja ta' Qing Yuan (biċ-Ċiniż: 清源山), l-ogħla għolja fi ħdan il-limiti tal-belt, li toffri veduta kbira tal-lag tal-Punent;
• il-Park tal-Lag tal-Lvant (biċ-Ċiniż: 东湖), li jinsab fiċ-ċentru tal-belt u fejn hemm żu żgħir;
• il-Park tal-Lag tal-Punent (biċ-Ċiniż: 西湖公园), l-ikbar korp tal-ilma ħelu fi ħdan il-limiti tal-belt;
• Triq l-Istudjużi (biċ-Ċiniż: 状元街), triq turistika, artiġjanali u kulturali ta' madwar 500 metru, b'ambjent eleganti.

Fost is-siti kulturali moderni hemm:

• il-Pjazza ta' Fengze: li tinsab fiċ-ċentru tal-belt u taġixxi bħala post fejn jittellgħu l-ispettakli u l-avvenimenti;
• Dapingshan: it-tieni l-ogħla għolja fi ħdan il-limiti tal-belt, bi statwa ekwestri enormi ta' Zheng Chenggong fil-quċċata;
• is-Sala tal-Ambaxxata: li tinsab fiż-"Żona tal-Ideat Kulturali tal-1916" li taġixxi bħala pjattaforma għat-taħlit tal-arti Ċiniża tradizzjonali mat-tekniki u mad-disinni moderni tal-kostruzzjoni.

Relitti mill-imgħoddi ta' Quanzhou huma ppreservati fil-Mużew tal-Istorja tar-Relazzjonijiet Marittimi jew Barranin. Il-mużew jinkludi wirjiet kbar dwar il-bastimenti ta' żmien id-dinastija Song u dwar il-lapidi tad-dinastija Yuan. Wirja partikolarment importanti hija dik tal-bastiment hekk imsejjaħ ta' Quanzhou li għereq xi żmien wara l-1272 u li ġie rkuprat fl-1973–1974.

Iċ-ċentru storiku tal-belt jippreserva "binjiet bil-gallariji" (biċ-Ċiniż: 骑楼; qílóu), bi stil arkitettoniku tan-Nofsinhar mill-era Repubblikana.

Residenti notevoli

• Li Nu, merkant u studjuż

• Zhang Wenyu, fiżiku nukleari li twieled f'Hui'an; huwa kien membru wkoll tal-Akkademja Ċiniża tax-Xjenzi.

• Lin Junde, xjenzat tal-mekkanika tal-isplużjonijiet li twieled f'Yongchun, Quanzhou.

• Xie Xide, fiżiku li twieled f'Shishi; President tal-Università ta' Fudan.

• Guo Guangcan, fiżiku kwantistiku li twieled f'Hui'an.

• Yao Chen, attriċi li twieldet f'Shishi, Quanzhou.

Villaġġi

• Xunpu

Gallerija

• 
• 

Iktar qari

• Yule, Henry (1878), "Chinchew" , in Baynes, T. S. (ed.), Encyclopædia Britannica, vol. 5 (9th ed.), New York: Charles Scribner's Sons, p. 673.

• Chisholm, Hugh, ed. (1911), "Chinchew" , Encyclopædia Britannica, vol. 6 (11th ed.), Cambridge University Press, p. 231.

• Ibn Battúta (1929). Gibb, H.A.R.; Eileen Power; E. Denison Ross (eds.). Travels in Asia and Africa. The Broadway Travellers. Routledge & Kegan Paul. Book II, Ch. XI. ISBN 9780415344739.

• Gibb, H.A.R. (2010). The Travels of Ibn Battuta, AD 1325-1354, Volume IV.

• Schottenhammer, Angela (2008). The East Asian Mediterranean: Maritime Crossroads of Culture, Commerce, and Human Migration. Otto Harrassowitz Verlag. ISBN 978-3-447-05809-4.

• Schottenhammer, Angela (2010). "Transfer of Xiangyao 香藥 from Iran and Arabia to China: A Reinvestigation of Entries in the Youyang Zazu 酉陽雜俎 (863)". Aspects of the Maritime Silk Road: From the Persian Gulf to the East China Sea. East Asian Maritime History. Vol. 10. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. p. 145. ISBN 9783447061032.

• Marco Polo (1903). "Of the City and Great Haven of Zayton". In Yule, Henry (ed.). The Book of Ser Marco Polo the Venetian Concerning the Kingdoms and Marvels of the East. Vol. II (3rd ed.). Courier Corporation. ISBN 9780486275871., annotated by Henri Cordier in 1920, Londra: John Murray.

• Wang, Qiang (2020). Legendary Port of the Maritime Silk Routes. Quanzhou: Peter Lang US.

• Brown, Bill (2004). Mystic Quanzhou: City of Light. Xiamen: Xiamen University Press.