Franz von Suppé

Franz von Suppé
Ħajja
Isem propju	Francesco Ezechiele Ermenegildo Cavaliere Suppè-Demelli
Twelid	Split, Kroazja, 18 April 1819
Nazzjonalità	Awstrija-Ungerija
Mewt	Vjenna, 21 Mejju 1895
Post tad-dfin	Ċimiterju Ċentrali ta' Vjenna
Kawża tal-mewt	kawżi naturali (kanċer)
Familja
Missier	Pietro Giuseppe Suppè
Edukazzjoni
Alma mater	Università tal-mużika u l-arti interpretattivi ta' Vjenna
Lingwi	Ġermaniż
Għalliema	Ignaz von Seyfried (en) Giuseppe Ferrari (en)
Okkupazzjoni
Okkupazzjoni	kompożitur surmast tal-orkestra
Xogħlijiet importanti	Fatinitza (en) Leichte Kavallerie (en)
Moviment artistiku	opra

Franz von Suppé, imwieled Francesco Ezechiele Ermenegildo de Suppé (twieled fit-18 ta' April 1819 – miet fil-21 ta' Mejju 1895) kien kompożitur Awstrijakk tal-opri ħfief u ta' mużika teatrali oħra. Huwa kien mir-Renju tad-Dalmazja, fl-Imperu tal-Awstrija-Ungerija (issa parti mill-Kroazja). Huwa kien kompożitur u surmast tal-perjodu Romantiku u huwa magħruf l-iktar għall-erba' tużżani operetti. Uħud minnhom għadhom parti mir-repertorju, b'mod partikolari fil-pajjiżi fejn jiġi mitkellem il-Ġermaniż, u huwa kkompona kwantità sostanzjali ta' mużika tal-knisja, iżda issa baqa' magħruf l-iktar għall-overtures tiegħu, li huma popolari fis-swali tal-kunċerti u fir-reġistrazzjonijiet. Fost l-iżjed magħrufa huma Poeta u Raħħal, Kavallerija Ħafifa, Filgħodu, Waranofsinhar u Billejl fi Vjenna u Pique Dame.

Ħajja u karriera

Il-ġenituri ta' Suppé tawh l-isem ta' Francesco Ezechiele Ermenegildo meta twieled fit-18 ta' April 1819 fi Spalato, issa Split, id-Dalmazja, il-Kroazja. Missieru – bħal missieru qablu – kien jaħdem maċ-ċivil fis-servizz tal-Imperu Awstrijakk. Omm Suppé twieldet fi Vjenna.

Il-fatti dwar il-ħajja bikrija ta' Suppé huma kkontestati. Kemm matul ħajtu kif ukoll wara mewtu diversi stqarrijiet bla bażi ċċirkolaw dwar l-isfond tiegħu. L-ewwel edizzjoni tad-Dizzjunarju ta' Grove dwar il-Mużika u l-Mużiċisti (1884) tistqarr bi żball li l-familja Suppé kellha dixxendenza Belġjana, li Suppé twieled fl-1820 abbord vapur fi Spalato, u li ismu sħiħ kien Francesco Ezechiele Ermenegildo Cavaliere Suppe Demelli. Informazzjoni żbaljata oħra tingħata f'bijografija tal-1905 ta' Suppé magħmula minn Otto Keller, ir-raġel ta' waħda min-neputijiet tal-kompożitur, abbażi ta' stqarrijiet mhux affidabbli tal-armla ta' Suppé.

Suppé qatta' tfulitu f'Zara, issa Zadar, fejn attenda l-ewwel lezzjonijiet tal-mużika tiegħu u beda jikkomponi ta' età bikrija. Meta kien għadu tifel ġie mħeġġeġ ikompli l-mużika minn kap ta' banda lokali u mill-kap tal-kor tal-Katidral ta' Zara. Bħala adolexxenti f'Zara, Suppé studja l-flawt u l-armonika. Skont xi rendikonti, missieru riedu jsir avukat, u bagħtu jistudja Padova, l-Italja fejn jingħad li żar Milan u ltaqa' ma' Rossini, Donizetti u Verdi u attenda spettakli tal-opri tagħhom. Skont rendikont ieħor, huwa studja l-filosofija f'Padova u iktar 'il quddiem studja d-dritt fi Vjenna.

Wara li missier Suppé miet fl-1835, il-familja marret tgħix fi Vjenna, fejn Suppé studja l-mużika taħt Ignaz von Seyfried, student ta' Mozart. Suppé daqq il-flawt f'diversi orkestri u għallem it-Taljan. Ilsien twelidu kien it-Taljan, u għalkemm tgħallem jitkellem sew bil-Ġermaniż, skont ġurnalist partikolari kien jitkellmu "b'aċċent Taljan qawwi". Fl-1837 u fl-1841 huwa kiteb żewġ opri, u l-ebda waħda minnhom ma ttellgħet fi spettaklu iżda t-tnejn li huma jaf kienu ġew influwenzati minn Donizetti, li allegatament kien jiġi mill-bogħod mill-familja Suppé.

Mill-1840 Suppé ħadem bħala kompożitur u surmast għal Franz Pokorny, id-direttur ta' diversi teatri fi Vjenna, Pressburg (issa Bratislava), Ödenburg (issa Sopron) u Baden bei Wien. F'Operetta: Storja Teatrali (1983), Richard Traubner kiteb li l-24 ta' Novembru 1860 titqies minn ħafna bħala "jum it-twelid tal-operetta Vjenniża reali", bil-produzzjoni ta' Das Pensionat ta' Suppé fit-Theater an der Wien. Iben Pokorny, Alois, li kien imexxi t-teatru, ma kellux biżżejjed flus biex jixtri d-drittijiet għall-ewwel produzzjonijiet Vjenniżi tal-opri ta' Offenbach, u minflok ippreżenta Das Pensionat, li skont l-istandards ta' dak iż-żmien, marret tajjeb ħafna: ittellgħet għal 20 lejla wara xulxin, u għal 34 darba matul is-sitt xhur li baqgħet fir-repertorju. Das Pensionat kienet l-ewwel operetta komposta abbażi ta' test Ġermaniż oriġinali, u kienet l-ewwel operetta li nstemgħet barra mill-pajjiż: kien hemm produzzjonijiet fil-Ġermanja u fl-Ungerija, u f'Novembru 1861 ittellgħet (bil-Ġermaniż) fl-iStadt Theater, New York.

L-ikbar suċċess b'att wieħed ta' Suppé, Die schöne Galathée (Il-Galatea Sabiħa), tmur lura għall-1865. Ġiet immudellata, skont il-kummenti ta' Traubner, kemm bħala titlu kif ukoll bħala stil, fuq La belle Hélène ta' Offenbach li kienet suċċess kbir fi Vjenna iktar kmieni dik is-sena. Ittellgħet kemm-il darba fil-pajjiżi fejn jiġi mitkellem il-Ġermaniż, u ttellgħet bil-Ġermaniż u bi traduzzjoni bl-Ingliż fi New York u f'Londra. Għal xi snin Suppé ma kellux suċċess fit-tul fl-opri, u rpilja biss wara t-trijonf ta' Die Fledermaus ta' Johann Strauss fl-1874. Fatinitza (1876) kienet suċċess mal-kritika u bħala bejgħ, mhux biss fi Vjenna iżda anke f'Londra u f'Pariġi, għalkemm inqas fi New York, fejn inzertat mal-ewwel produzzjoni li kien hemm hemmhekk ta' H.M.S. Pinafore. Suppé qabeż is-suċċess ta' Fatinitza fl-1879 b'Boccaccio u kellu l-aħħar suċċess dejjiemi fl-1880 b'Donna Juanita. Traubner jikteb, "xejn wara Donna Juanita ma kellu dak is-suċċess fit-tul, għalkemm diversi opri kienu popolari ħafna fi żmienhom": Der Gascogner (Theater an der Wien, it-22 ta' Marzu 1881) kienet falliment kbir, iżda Die Afrikareise (Mawra lejn l-Afrika, Theater an der Wien, is-17 ta' Marzu 1883) ittellgħet għal xahar sħiħ, u kellha diversi produzzjonijiet, inkluż fl-Amerka b'Lillian Russell bħala protagonista, li damu għal ħames ġimgħat fl-1887.

Suppé kiteb il-mużika għal iktar minn mitt produzzjoni fit-Theater in der Josefstadt kif ukoll fil-Carltheater f'Leopoldstadt, fit-Theater an der Wien. Huwa ħadem ukoll fuq xi produzzjonijiet ewlenin tal-opri, bħall-produzzjoni tal-1846 ta' Les Huguenots ta' Meyerbeer b'Jenny Lind bħala protagonista.

Suppé żżewweġ darbtejn: l-ewwel lil Therese Merville, u wara mewtha fl-1865 lil Sofie Strasser. Huwa miet fi Vjenna fil-21 ta' Mejju 1895, tal-età ta' 76 sena.

Xogħlijiet

Il-qabar ta' Suppé fiċ-Ċimiterju Ċentrali ta' Vjenna.

Suppé kkompona madwar 30 operetta u 180 farsa, żfin, u spettakli oħra ta' fuq il-palk. Għalkemm uħud mill-overtures għadhom popolari, il-biċċa l-kbira tal-operetti tiegħu ntesew. Xi eċċezzjonijiet jinkludu Boccaccio, Die schöne Galathée u Fatinitza; Peter Branscombe, f'The New Grove Dictionary of Music and Musicians, jikkaratterizza l-kanzunetta ta' Suppé "O du mein Österreich" bħala t-"tieni kanzunetta nazzjonali tal-Awstrija".

Suppé żamm rabtiet mad-Dalmazja nattiva tiegħu, u ġieli kien iżur Split (Spalato), Zadar (Zara), u Šibenik. Uħud mix-xogħlijiet tiegħu huma marbuta mar-reġjun, b'mod partikolari l-operetta tiegħu Des Matrosen Heimkehr, li hija ambjentata fi Hvar. Wara li rtira bħala surmast, Suppé kompla jikteb xogħlijiet teatrali, iżda kulma jmur beda jinteressa ruħu iktar fil-mużika sagra. Huwa kiteb Mafkar għal Pokorny fl-1855; oratorio, Extremum Judicium; tliet quddisiet, fosthom il-Missa Dalmatica; kanzunetti; sinfoniji; u overtures għall-kunċerti. Meta l-Quddiesa tal-Mafkar ġiet ippubblikata fl-1997, kritiku semma li toħroġ fid-dieher l-ammirazzjoni ta' Suppé għar-Requiem ta' Mozart, "mill-għażla tat-tonalità (D minuri), il-konfigurazzjoni tal-moviment, u t-tiswir melodiku" sa kwotazzjoni diretta fis-sezzjoni tal-"Mors stupebit" tax-xogħol ta' Suppé mit-"Tuba mirum" minn "Lacrimosa" ta' Mozart. Ix-xogħol reġa' ngħata l-ħajja għall-ewwel spettaklu fiż-żminijiet moderni permezz tal-BBC Radio 3, b'xandira fil-5 ta' Lulju 1984. Wara l-mewt ta' Suppé, tletin kanzunetta mhux ippubblikata nstabu qalb id-dokumenti tiegħu, flimkien mal-partitura kważi kompluta ta' quddiesa oħra.

Il-mużikologu Robert Letellier jikteb li Suppé kellu ħakma eċċellenti ta' tliet stili: dak Taljan (opera buffa), dak Franċiż (opéra-comique) u dak Ġermaniż: "Huwa kien jaf kif joħloq fużjoni irreżistibbli tagħhom, megħjun mill-esperjenza rikka tiegħu bħala surmast tal-orkestra teatrali, u permezz ta' teknika sinfonika soda li oriġinat mit-taħriġ klassiku tiegħu". Letellier jikkummenta li l-overtures ta' Suppé kienu karatteristika ewlenija tax-xogħlijiet tal-opri tiegħu: "uħud kisbu popolarità enormi, u b'hekk kiseb fama dejjiema fis-swali tal-kunċerti ... Poeta u Raħħal u Kavallerija Ħafifa huma fost l-iżjed overtures famużi li qatt inkitbu". Magħhom, il-kritiku tal-mużika Andrew Lamb iżid bħala straordinarji fost l-overtures ta' Suppé: Ein Morgen, ein Mittag und ein Abend in Wien (Filgħodu, Waranofsinhar u Billejl fi Vjenna, 1844), Pique Dame (Reġina tal-Pali, 1862), Flotte Bursche (Studenti Brijużi, 1863), u Banditenstreiche (Ċajtiet tal-Ħallelin, 1867).

Reġistrazzjonijiet

Hemm bosta reġistrazzjonijiet tal-overtures ta' Suppé fuq diska, iżda ftit tax-xogħlijiet tiegħu ta' fuq il-palk. Reġistrazzjoni kompluta ta' Die schöne Galatée taħt id-direzzjoni tas-surmast Bruno Weil inħarġet fl-2005, il-Festival ta' Lehár f'Bad Ischl tella' u rreġistra Fatinitza fl-2006, Dario Salvi u l-Orkestra Filarmonika ta' Janáček irreġistraw il-mużika inċidentali ta' Suppé għal Die Reise um die Erde in 80 Tagen (Madwar id-Dinja fi 80 Jum) u Mozart. Ir-Requiem ġiet irreġistrata fl-1997 bis-solisti u l-Kor u l-Orkestra Filarmoniċi ta' Krakovja taħt id-direzzjoni tas-surmast Roland Bader. The Musical Times iddeskriviet ir-reġistrazzjoni bħala xogħol mill-aqwa u enfasizzat is-siltiet iktar kwieti "bħala l-motiv orkestrali ossessiv li jappoġġa l-Liber scriptus, il-biċċa mużikali solista mill-isbaħ bl-oboe fil-bidu ta' Recordare, jew il-qawwa tal-vjolini tidwi fis-Sanctus qasir".

Ġew irreġistrati kollezzjonijiet tal-overtures ta' Suppé minn diversi surmastrijiet fosthom Sir John Barbirolli, Charles Dutoit, Neeme Järvi, Herbert von Karajan, Sir Neville Marriner, Zubin Mehta, Paul Paray u Sir Georg Solti. L-iżjed kollezzjoni estensiva li ġiet irreġistrata hi dik f'sitt volumi tat-tikketta Marco Polo, li nħarġet bejn l-1994 u l-2001 flimkien mal-Orkestra Filarmonika Statali Slovakka u diversi surmastrijiet.

Kunjom

Il-biċċa l-kbira tas-sorsi spellew l-isem b'aċċent akut. Dan l-aħħar xi kultant ġie spellut ukoll b'aċċent gravi, peress li jingħad li Suppé kien juża din il-forma meta kien jiffirma (ara l-istampa ta' hawn taħt); ismu nkiteb bl-aċċent akut fuq il-lapida tal-qabar tiegħu u fir-reġistru tal-magħmudija nkiteb mingħajr l-ebda aċċent.

Suppé, 1846.

Lista parzjali ta' xogħlijiet

• Virginia (opra, L. Holt), 1837, ma ttellgħetx;
• Gertrude della valle (opra, G. Brazzanovich), 1841, ma ttellgħetx;
• Jung lustig, im Alter traurig, oder Die Folgen der Erziehung (kummiedja bil-kanzunetti, 3 atti, C. Wallis), TJ, il-5 ta' Marzu 1841;
• Die Hammerschmiedin aus Steyermark, oder Folgen einer Landpartie (farsa lokali bil-kanzunetti, 2 atti, J. Schickh), Theater in der Josefstadt, l-14 ta' Ottubru 1842;
• Ein Morgen, ein Mittag und ein Abend in Wien (reċta lokali bil-kanzunetti, 2 atti), Theater in der Josefstadt, is-26 ta' Frar 1844;
• Marie, die Tochter des Regiments (vaudeville, 2 atti, F. Blum, wara J. H. St Georges u J. F. A. Bayard), Theater in der Josefstadt, it-13 ta' Ġunju 1844;
• Der Krämer und sein Kommis (farsa bil-kanzunetti, 2 atti, F. Kaiser), Theater in der Josefstadt, it-28 ta' Settembru 1844;
• Die Müllerin von Burgos (vaudeville, 2 atti, J. Kupelwieser), Theater in der Josefstadt, it-8 ta' Marzu 1845;
• Sie ist verheiratet (kummiedja bil-kanzunetti, 3 atti, Kaiser), Theater an der Wien, is-7 ta' Novembru 1845;
• Dichter und Bauer (kummiedja bil-kanzunetti, 3 atti, K. Elmar), Theater an der Wien, l-24 ta' Awwissu 1846, partitura sħiħa (1900);
• Das Mädchen vom Lande (opera, 3 atti, Elmar), Theater an der Wien, is-7 ta' Awwissu 1847;
• Martl, oder Der Portiunculatag in Schnabelhausen (farsa bil-mużika, parodija ta' Flotow: Martha, 3 atti, A. Berla), Theater an der Wien, is-16 ta' Diċembru 1848;
• Des Teufels Brautfahrt, oder Böser Feind und guter Freund (farsa maġika bil-kanzunetti, 3 atti, Elmar), Theater an der Wien, it-30 ta' Jannar 1849;
• Gervinus, der Narr von Untersberg, oder Ein patriotischer Wunsch (farsa bil-kanzunetti, 3 atti, Berla), Braunhirschen-Arena [u Theater an der Wien], l-1 ta' Lulju 1849;
• Unterthänig und unabhängig, oder Vor und nach einem Jahre (comedy with songs, 3 atti, Elmar), Theater an der Wien, it-13 ta' Ottubru 1849;
• s'Alraunl (ġrajja romantika bil-kanzunetti, 3 atti, A. von Klesheim), Theater an der Wien, it-13 ta' Novembru 1849;
• Der Dumme hat's Glück (farsa tal-kanzunetti, 3 atti, Berla), Theater an der Wien, id-29 ta' Ġunju 1850;
• Dame Valentine, oder Frauenräuber und Wanderbursche (Singspiel, 3 atti, Elmar), Theater an der Wien, id-9 ta' Jannar 1851;
• Der Tannenhäuser (poeżija drammatika bil-mużika, H. von Levitschnigg), Theater an der Wien, is-27 ta' Frar 1852;
• Wo steckt der Teufel? (farsa bil-kanzunetti, 3 atti, Grün), Theater an der Wien, it-28 ta' Ġunju 1854;
• Paragrafu 3 (opra, 3 atti, M. A. Grandjean), Hofoper, it-8 ta' Jannar 1858;
• Das Pensionat (operetta, att wieħed, C. K.), Theater an der Wien, l-24 ta' Novembru 1860, partitura vokali (n.d.);
• Die Kartenschlägerin (Pique-Dame) (operetta, att wieħed), Kaitheater, is-26 ta' April 1862;
• Zehn Mädchen und kein Mann (operetta, att wieħed, W. Friedrich), Kaitheater, il-25 ta' Ottubru 1862, partitura vokali (n.d.);
• Flotte Bursche (operetta, att wieħed, J. Braun), Kaitheater, it-18 ta' April 1863, partitura vokali (n.d.);
• Das Corps der Rache (operetta, att wieħed, J. L. Harisch), Carltheater, il-5 ta' Marzu 1864;
• Franz Schubert [de] (Liederspiel, att wieħed, H. Max), Carltheater, l-10 ta' Settembru 1864;
• Dinorah jew Die Turnerfahrt nach Hütteldorf (opra parodija, ta' Meyerbeer, 3 atti, F. Hopp), Carltheater, l-4 ta' Mejju 1865;
• Die schöne Galathée (Il-Galilea Sabiħa) (operetta komika-mitoloġika, att wieħed, Poly Henrion), Berlin, Meysels-Theater, it-30 ta' Ġunju 1865, partitura vokali (n.d.);
• Leichte Kavallerie jew Die Tochter der Puszta (operetta, 2 atti, C. Costa), Carltheater, il-21 ta' Marzu 1866;
• Freigeister (operetta, 2 atti, Costa), Carltheater, it-23 ta' Ottubru 1866;
• Banditenstreiche (operetta, att wieħed, B. Boutonnier), Carltheater, is-27 ta' April 1867;
• Die Frau Meisterin (operetta maġika, 3 atti, Costa), Carltheater, l-20 ta' Jannar 1868, partitura vokali (Leipzig, n.d.);
• Isabella (operetta, J. Weyl), Carltheater, il-5 ta' Novembru 1869;
• Tantalusqualen (operetta), Carltheater, it-3 ta' Ottubru 1868;
• Lohengelb oder Die Jungfrau von Dragant (operetta parodija ta' Lohengrin ta' Wagner, 3 atti, Costa, Grandjean), Carltheater, it-30 ta' Novembru 1870;
• Canebas (operetta, att wieħed, J. Doppler), Carltheater, it-2 ta' Novembru 1872;
• Fatinitza (operetta, 3 atti, F. Zell, R. Genée), Carltheater, il-5 ta' Jannar 1876, partitura sħiħa (n.d.);
• Der Teufel auf Erden (operetta fantastika, 3 atti, J. Hopp), Carltheater, il-5 ta' Jannar 1878, partitura vokali (Londra, n.d.);
• Boccaccio (operetta, 3 atti, Zell, Genée), Carltheater, l-1 ta' Frar 1879, partitura sħiħa (Amburgu, n.d.)
• Donna Juanita (operetta, 3 atti, Zell, Genée), Carltheater, il-21 ta' Frar 1880, partitura sħiħa (Brussell, n.d.); arr. K. Pauspertl bħala Die grosse Unbekannte, 1925;
• Der Gascogner (operetta, 3 atti, Zell, Genée), Carltheater, il-21 jew it-22 ta' Marzu 1881, partitura vokali (Amburgu, n.d.);
• Das Herzblättchen (operetta, 3 atti, C. Tetzlaff), Carltheater, l-4 ta' Frar 1882;
• Die Afrikareise (operetta, 3 atti, M. West, Genée, O. F. Berg), Theater an der Wien, is-17 ta' Marzu 1883, partitura sħiħa (Amburgu, n.d.);
• Des Matrosen Heimkehr (opra romantika, 2 atti, A. Langner), Amburgu, l-4 ta' Mejju 1885, partitura vokali (Amburgu, 1885);
• Bellman (opra komika, 3 atti, West, L. Held), Theater an der Wien, is-26 jew l-24 ta' Frar 1887;
• Joseph Haydn (ritratt mużikali b'melodiji ta' Haydn, F. von Radler), Theater in der Josefstadt, it-30 ta' April 1887;
• Die Jagd nach dem Glücke (operetta, 3 atti, Genée, B. Zappert), Carltheater, is-27 ta' Ottubru 1888, partitura sħiħa (Amburgu, n.d.);
• Das Modell (operetta, 3 atti, V. Leon, Held), Carltheater, l-4 ta' Ottubru 1895, partitura sħiħa (Leipzig, n.d.) [tlestiet minn J. Stern u A. Zamara];
• Die Pariserin, oder Das heimliche Bild (operetta, 3 atti, Léon, Held), Carltheater, is-26 ta' Jannar 1898 [arr. ta' Die Frau Meisterin, 1868].

Sorsi

• Gänzl, Kurt; Andrew Lamb (1988). Gänzl's Book of the Musical Theatre. London: The Bodley Head. OCLC 966051934.

• Gänzl, Kurt (2001). The Encyclopedia of Musical Theatre. New York: Schirmer Books. ISBN 978-0-02-865573-4.

• Grove, George (1890) [1884]. "Suppe von". In Grove, George (ed.). A Dictionary of Music and Musicians: IV, part XIX, Sumer Is Icumen In to Tirarsi (PDF). Londra u New York: Macmillan. OCLC 916421702.

• Holden, Amanda, ed. (1997). The Penguin Opera Guide. Londra: Penguin. ISBN 978-0-14-051385-1.

• Letellier, Robert (2013). Franz von Suppé: Overtures and Preludes,. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars. ISBN 978-1-44-384460-4.

• March, Ivan, ed. (2008). The Penguin Guide to Recorded Classical Music 2009. Londra: Penguin. ISBN 978-0-141-03335-8.

• Traubner, Richard (1983). Operetta: A Theatrical History. Londra: Gollancz. ISBN 978-0-57-503338-2.

Iktar qari

• Weigel, Andreas. Franz von Suppè (1819–1895). Mensch. Mythos. Musiker. Ehrenbürger von Gars. Begleitpublikation zur Jubiläums-Ausstellung des Zeitbrücke-Museums Gars [de]. Contributions by Andreas Weigel, Anton Ehrenberger, Ingrid Scherney u Christine Steininger. (Gars am Kamp) 2019. ISBN 978-3-9504427-4-8.