Belt ta' Guanajuato
| Belt ta' Guanajuato | |||
|---|---|---|---|
 Messiku | |||
 | |||
| |||
| Amministrazzjoni | |||
| Stat sovran | Messiku | ||
| State of Mexico | Stat ta' Guanajuato | ||
| Municipality of Mexico | Muniċipalità ta' Guanajuato | ||
| Kodiċi postali |
36000 | ||
| Ġeografija | |||
| Koordinati | 21°01′04″N 101°15′24″W / 21.0178°N 101.2567°WKoordinati: 21°01′04″N 101°15′24″W / 21.0178°N 101.2567°W | ||
  Belt ta' Guanajuato Belt ta' Guanajuato (Mexico) | |||
| Superfiċjenti | 996.74 kilometru kwadru, 2,167.5 hectare | ||
| Għoli | 2,045 m | ||
| Demografija | |||
| Popolazzjoni | 194,500 abitanti (2020) | ||
| Informazzjoni oħra | |||
| Fondazzjoni | 1546 | ||
| Kodiċi tat-telefon |
473 | ||
| Żona tal-Ħin | UTC−6 | ||
| bliet ġemellati | Toledo, Salinas, Ashland, Cuenca, Ħavana Antika, Morgantown, San Miguel de Allende, Tepatitlán de Morelos, Santa Fe, Alcalá de Henares, Arequipa, Avignon, Belt tal-Messiku, Morelia, Oaxaca de Juárez, Quebec, Spoleto, Umeå, Valparaísou Zacatecas | ||
| guanajuatocapital.gob.mx | |||
Il-Belt ta' Guanajuato jew sempliċement Guanajuato (pronunzja bl-Ispanjol: [gwanaˈxwato]) hija munċipalità fil-Messiku ċentrali u l-belt kapitali tal-istat tal-istess isem. Hija parti mill-makroreġjun ta' Bajío.[1] Tinsab f'wied dejjaq u għaldaqstant għandha toroq tassew dojoq u jserpu. Il-biċċa l-kbira huma trejqiet li l-karozzi ma jistgħux jgħaddu minnhom, u wħud huma mogħdijiet b'ħafna taraġ mal-ġnub tal-muntanji. Bosta mit-toroq tal-belt huma parzjalment jew kompletament taħt l-art. Iċ-ċentru storiku fih bosta pjazez żgħar u vilel, knejjes u kostruzzjonijiet ċivili tal-era kolonjali li nbnew bil-ġebel ramli roża jew aħdar. Iċ-ċentru storiku tal-belt u l-minjieri tal-madwar tniżżlu bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1988.[2]
It-tkabbir ta' Guanajuato rriżulta mill-abbundanza ta' minerali disponibbli fil-muntanji ta' madwar il-belt. Il-minjieri tal-belt kienu fost l-iżjed importanti matul il-kolonizzazzjoni Ewropea tal-Amerka (flimkien ma' Zacatecas fil-Messiku wkoll, Potosí fil-Bolivja u Ouro Preto fil-Brażil). Waħda mill-minjieri, La Valenciana, kienet tirrappreżenta żewġ terzi tal-produzzjoni tal-fidda fid-dinja fl-aqwa tal-produzzjoni tagħha.
Il-belt tospita l-Mużew tal-Mumji, li fih iġsma mmummifikati naturalment li nstabu fiċ-ċimiterju muniċipali bejn nofs is-seklu 19 u s-seklu 20.[3] Il-belt tospita wkoll il-Festival Internacional Cervantino, fejn jiġu mistiedna artisti inġenerali u artisti tal-ispettaklu mid-dinja kollha kif ukoll mill-Messiku. Guanajuato kienet il-belt fejn seħħet l-ewwel battalja tal-Gwerra Messikana tal-Indipendenza bejn il-ġellieda ribelli Messikani li kienu għadhom kemm ġew assimilati u t-truppi rjalisti f'Alhóndiga de Granaditas.
Storja
[immodifika | immodifika s-sors]Perjodu Pre-Ispaniku
[immodifika | immodifika s-sors]L-ewwel abitanti magħrufa tal-inħawi kienu l-Otomi, li mbagħad ħadulhom posthom iċ-Chichimeca.[4][5] Barra minn hekk, kien hemm preżenza tal-Purépecha l-iktar minħabba r-rotot kummerċjali tal-qedem. L-iżjed isem antik magħruf tal-inħawi huwa "Mo-o-ti" li jfisser "post tal-metalli". Iktar 'il quddiem, l-inħawi kienu jissejħu "Paxtitlán" mill-Azteki, li tfisser "post tal-muski Spanjoli".[6] L-isem attwali ta' Guanajuato ġej mill-Purépecha kuanhasï juáta (jew bl-ortografija iktar antika "quanax huato"), li jfisser "għolja taż-żrinġijiet".[7]
L-estrazzjoni kienet ilha ssir fl-inħawi minn ferm qabel waslu l-Ispanjoli. Lejn l-aħħar tal-perjodu pre-Ispaniku, l-Azteki kellhom preżenza hawnhekk, speċifikament biex ifittxu għall-metalli għall-produzzjoni ta' oġġetti ornamentali għall-elit politiku u reliġjuż tagħhom. Xi ġrajjiet ta' dak iż-żmien jiddikjaraw li l-inħawi tant kienu rikki bil-minerali li wieħed seta' jinzerta xi bċejjeċ tad-deheb u hu miexi u jiġborhom mill-art.[8]
Era kolonjali
[immodifika | immodifika s-sors]L-Ispanjoli sabu depożiti tad-deheb hawnhekk fis-snin 40 tas-seklu 16 u ma damux biex jibagħtu s-suldati u jibnu l-fortijiet. Fl-1548 ġie stabbilit impjant formali bl-isem ta' Real de Minas de Guanajuato mill-Viċirè Don Antonio de Mendoza. Minkejja l-attakki taċ-Chichimeca, il-popolazzjoni tal-inħawi kibret ferm bil-wasla tal-migranti Spanjoli u Creole, kif ukoll tal-merkanti u tal-ħaddiema indiġeni u mestizo. F'qasir żmien ġiet iddikjarata raħal bl-isem ta' Santa Fe Real de Minas de Guanajuato, u Preafán de Rivera kien is-sindku. L-ewwel knisja tar-raħal ġiet ikkonsagrata fl-1555, u saret "alcaldía mayor" fl-1574.
Inizjalment, il-belt ġiet maqsuma f'erba' barrios jew viċinati msejħa Marfil/Santiago, Tepetapa, Santa Ana u Santa Fe. Dan tal-aħħar jitqies bħala l-eqdem viċinat u jinsab fil-colonia attwali ta' Pastita. Din il-belt ġiet maqsuma minn xmara żgħira li kienet isservi bħala rotta prinċipali tat-trasport. L-eqdem viċinati huma Rayas y Mellado, Cata, La Valenciana u Pastita, li ngħataw isem il-minjieri tal-post.[9]
L-ewwel vina tal-minerali li qatt instabet, imsejħa San Bernabé, attirat l-attenzjoni mhux biss ta' Spanja l-Ġdida, iżda ta' Spanja stess. L-iskoperta wasslet eluf ta' migranti fl-inħawi, u dan wassal għall-iskoperta ta' depożiti oħra, bħal fil-minjiera ta' Rayas. Is-sejba ta' San Bernabé baqgħet tipproduċi sal-1928, meta mbagħad ġiet eżawrita. Illum il-ġurnata, il-fdalijiet ta' din il-minjiera jinsabu fil-villaġġ żgħir ta' La Luz, ftit 'il barra mill-belt stess.[10]
Fl-1679, permezz tad-digriet tal-Viċirè tal-Messiku Fray Payo Enriquez de Rivera, l-isem inbidel għal Ciudad de Santa Fe y Real de Minas de Guanajuato. Ingħatat escutcheon fl-istess sena, li għadu jintuża. L-arma tal-belt għandha sfond tad-deheb b'immaġni ta' mara fiċ-ċentru b'referenza għall-Fidi Mqaddsa (Santa Fe). Fiha immaġnijiet oħra bħal qoxra tal-frott tal-baħar mirfuda minn żewġ friegħi tar-rand, żigarella blu u kolonni tal-irħam. Fuq nett imbagħad hemm il-kuruna rjali ta' Kastilja u weraq tal-akaċja.
Fl-1741, il-belt ingħatat it-titlu ta' "L-Iżjed Belt Nobbli u Leali ta' Santa Fe de Minas de Guanajuato" u saret "intendencia" (provinċja) fl-1790 bis-saħħa tal-abbundanza ta' rikkezzi mill-minjieri tagħha. Fis-seklu 18, il-belt kienet l-ikbar ċentru dinji tal-estrazzjoni tal-fidda, u b'hekk saret l-iżjed belt għonja fil-Messiku għall-biċċa l-kbira tal-perjodu kolonjali bikri. Il-produzzjoni tal-minjiera ta' La Valenciana waħedha affettwat l-ekonomija dinjija, u b'hekk il-kontijiet ta' Valenciana kienu fost l-iżjed familji setgħana fi Spanja l-Ġdida. Il-belt kienet waħda mill-iżjed għonja u lussużi fi Spanja l-Ġdida fis-seklu 18. Dan il-ġid huwa manifestat fl-arkitettura ċivili u reliġjuża tagħha. L-arkitettura kolonjali tinkludi wħud mill-aqwa eżempji ta' Barokk u ta' Churrigueresque fid-Dinja l-Ġdida — bħall-Knejjes ta' Valenciana, ta' Cata u ta' La Compañía (tal-Ġiżwiti), u l-Bażilika tal-Madonna ta' Guanajuato. Il-biċċa l-kbira tal-kostruzzjonijiet minn dak iż-żmien inbnew bil-ġebel ramli roża jew aħdar. Fil-knejjes, l-artali Barokki kienu indurati bid-deheb mill-minjieri lokali. Dawn l-istrutturi influwenzaw binjiet ta' wara fil-Messiku ċentrali kollu. Fost is-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, il-knejjes ta' La Compañía u ta' La Valenciana jitqiesu bħala wħud mill-isbaħ eżempji tal-arkitettura Barokka fl-Amerka Ċentrali u fl-Amerka t'Isfel.[2]
Indipendenza
[immodifika | immodifika s-sors]
Sal-aħħar tas-seklu 18, il-klassijiet il-baxxi kienu foqra u magħkusa minkejja l-ġid kbir li kien qed jiġi prodott mill-minjieri. Avveniment ta' indikazzjoni tal-Gwerra Messikana tal-Indipendenza kien rewwixta li twettqet fil-belt fejn ġiet attakata l-Caja Real ferm militarizzata (binja fejn kien maħżun is-sehem tal-Kuruna mill-produzzjoni tal-minjieri) bħala protesta għat-taxxi għoljin. Sena wara kien hemm protesti kbar kontra t-tkeċċija tal-Ġiżwiti.
Il-Gwerra tal-Indipendenza faqqgħet fl-istat ta' Guanajuato fir-raħal ta' Dolores, meta l-Patri Miguel Hidalgo y Costilla għajjat il-"Grito de Dolores" u ġemgħa armata fil-15 u fis-16 ta' Settembru 1810. Din l-armata avvanzat lejn San Miguel, illum San Miguel de Allende, u mbagħad lejn il-belt ta' Guanajuato. Kemm kemm fil-periferiji fit-28 ta' Settembru 1810, Hidalgo bagħat ittra ta' twissija lill-awtoritajiet tal-belt, iżda din ġiet injorata. Minflok, it-truppi rjalisti u bosta mill-elit inġemgħu fil-foss tal-qamħ ta' Alhóndiga de Granaditas, binja imponenti bi ftit twieqi u b'ħitan ħoxnin. Wara li daħal fil-belt bla oppożizzjoni, Hidalgo ddeċieda li jattakka l-foss tal-qamħ. Din kienet l-ewwel battalja kontra t-truppi Spanjoli fil-gwerra u spiss tissejjaħ l-"Assedju ta' Alhondiga". L-armata ta' ribelli ma rnexxielhomx jieħdu l-kontroll tal-binja li kienet difiża bil-kbir għaliex il-porvli tal-irjalisti ma ħallewhomx jaslu sal-unika daħla, sakemm minatur jismu Juan José de los Reyes Martínez, magħruf aħjar bħala El Pípila, rabat ġebla ċatta kbira ma' dahru bħala protezzjoni. Huwa mexa mbe u ġarr ġarra qatran u torċa. Meta wasal sal-bibien tal-injam tad-daħla prinċipali, dililkom bil-qatran u tahom in-nar. B'hekk l-armata ta' ribelli rnexxielha tidħol fil-binja u rebħet kontra l-armata tal-irjalisti u tal-elit Spanjoli, u ħadu l-kontroll tal-binja ffortikata u difiża daqstant. Din l-azzjoni ġiet imfakkra bi statwa kolossali ta' El Pípila fuq għolja li tħares fuq il-belt.
Wara l-Indipendenza, il-provinċja ta' Guanajuato saret stat, u l-belt saret il-belt kapitali tal-istat fl-1824. Madankollu, il-ġlied fl-istat u fil-bqija tal-pajjiż baqa' għaddej, peress li l-Liberali, li riedu gvern Federalista, iġġieldu kontra l-Konservattivi, li riedu gvern ċentralizzat taħt monarka jew dittatur. Il-poter fil-belt u fl-istat għadda minn id għall-oħra bejn iż-żewġ fazzjonijiet matul il-biċċa l-kbira tas-seklu 19, b'effett devastanti fuq l-estrazzjoni. Il-belt kienet il-belt kapitali proviżorja tal-pajjiż fl-1858 meta l-President Liberali Benito Juárez iġġieled kontra r-ribelli Konservattivi. Fl-1863, il-Franċiżi ħadu l-belt matul l-Intervent Franċiż fil-Messiku, u rċevew żjara mill-Imperatur Massimiljanu I u martu Carlota. L-okkupazzjoni Franċiża ntemmet fil-bidu tal-1867. Il-Ġeneral Messikan Florencio Antillón ħataf il-belt fis-26 ta' Jannar 1868, mill-Konservattivi.
L-estrazzjoni ġiet attivata mill-ġdid għall-ħabta tas-snin 70 tas-seklu 19 bis-saħħa tal-investimenti barranin mħeġġa mill-gvern ta' Porfirio Díaz. Matul l-aħħar tas-seklu 19 u l-bidu tas-seklu 20, din l-attività ekonomika rinnovata xprunat era ġdida ta' proġetti Messikani bħat-Teatru ta' Juárez, id-Diga ta' Esperanza, il-Monument għall-Paċi, il-Monument għal Hidalgo u l-Palazz tal-Gvern Statali.
L-għargħar kien problema serja matul il-biċċa l-kbira tal-istorja tal-belt, minħabba l-ġnub tal-għolja kompatti u weqfin. Fl-1760 u fl-1780 żewġ għargħar kbar kważi qerduha għalkollox. Dan xpruna l-kostruzzjoni ta' digi kbar u mini biex irażżnu u jiddevjaw il-flussi żejda matul l-istaġun tax-xita. Eventwalment dawn inbnew f'parti kbira mill-belt. Il-kostruzzjoni tad-digi fis-snin 60 tas-seklu 20 wasslu biex l-għargħar ikun taħt kontroll, u bosta mid-digi u mill-mini ġew ikkonverti f'toroq taħt l-art.
L-ewwel Festival Internacional Cervantino ġie organizzat fl-1972. Iċ-ċentru storiku tal-belt ġie ddikjarat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1988.
Klima
[immodifika | immodifika s-sors]Hemm żewġ klimi predominanti fil-belt. Waħda hija pjuttost sħuna u tiddomina fil-partijiet tan-Nofsinhar u tax-Xlokk tal-muniċipalità. L-oħra hija miti u tiddomina fil-bqija tat-territorju, inkluż il-belt. Fl-inħawi iktar sħan, it-temperaturi jistgħu jilħqu saħansitra 36 °C (97 °F) fis-sajf u fl-inħawi iktar kesħin jistgħu jinżlu saħansitra sa 3 °C (37 °F) fix-xitwa. It-temperatura medja kumplessiva tkun 18.5 °C (65.3 °F), bi preċipitazzjoni annwali medja ta' bejn 600 u 840 mm (23.6 u 33.1 pulzier). Il-biċċa l-kbira tax-xita tinżel matul l-istaġun tal-monsoon bejn Ġunju u Settembru.
| Data klimatika għal Guanajuato, Guanajuato (1951-2010) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Xahar | Jan | Fra | Mar | Apr | Mej | Ġun | Lul | Aww | Set | Ott | Nov | Diċ | Sena |
| Temp. għolja rekord f'°C (°F) | 28.9
(84.0) |
33.6
(92.5) |
34.7
(94.5) |
37.0
(98.6) |
38.9
(102.0) |
37.2
(99.0) |
34.1
(93.4) |
34.5
(94.1) |
33.5
(92.3) |
34.0
(93.2) |
29.8
(85.6) |
29.7
(85.5) |
38.9
(102.0) |
| Temp. għolja medja f'°C (°F) | 22.3
(72.1) |
24.1
(75.4) |
27.1
(80.8) |
29.4
(84.9) |
30.6
(87.1) |
28.7
(83.7) |
26.9
(80.4) |
26.8
(80.2) |
26.1
(79.0) |
25.5
(77.9) |
24.2
(75.6) |
22.6
(72.7) |
26.2
(79.2) |
| Temp. medja ta' kuljum f'°C (°F) | 14.6
(58.3) |
16.0
(60.8) |
18.4
(65.1) |
20.8
(69.4) |
22.3
(72.1) |
21.7
(71.1) |
20.5
(68.9) |
20.4
(68.7) |
19.9
(67.8) |
18.6
(65.5) |
16.6
(61.9) |
15.0
(59.0) |
18.7
(65.7) |
| Temp. baxxa medja f'°C (°F) | 6.9
(44.4) |
7.9
(46.2) |
9.7
(49.5) |
12.2
(54.0) |
14.0
(57.2) |
14.7
(58.5) |
14.1
(57.4) |
14.1
(57.4) |
13.8
(56.8) |
11.7
(53.1) |
9.0
(48.2) |
7.5
(45.5) |
11.3
(52.3) |
| Temp. baxxa rekord f'°C (°F) | −1.5
(29.3) |
−2.0
(28.4) |
0.3
(32.5) |
5.5
(41.9) |
8.0
(46.4) |
9.0
(48.2) |
10.4
(50.7) |
9.0
(48.2) |
4.8
(40.6) |
2.2
(36.0) |
−4.0
(24.8) |
−4.0
(24.8) |
−4.0
(24.8) |
| Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) | 16.4
(0.65) |
11.9
(0.47) |
8.8
(0.35) |
8.1
(0.32) |
42.4
(1.67) |
136.9
(5.39) |
179.8
(7.08) |
149.4
(5.88) |
122.8
(4.83) |
35.6
(1.40) |
10.4
(0.41) |
8.0
(0.31) |
730.5
(28.76) |
| Medja ta' jiem bil-preċipitazzjoni (≥ 0.1 mm) | 2.8 | 2.1 | 1.8 | 2.7 | 7.1 | 12.3 | 15.7 | 13.7 | 10.6 | 5.0 | 2.2 | 2.1 | 78.1 |
| Umdità relattiva medja (%) | 64.3 | 59.6 | 55.2 | 53.3 | 57.6 | 66.9 | 73.2 | 72.8 | 73.0 | 68.4 | 66.5 | 64.8 | 64.6 |
| Medja ta' sigħat ta' xemx fix-xahar | 224.4 | 237.6 | 285.2 | 265.1 | 265.7 | 210.7 | 203.6 | 212.9 | 193.3 | 239.7 | 241.9 | 222.8 | 2,802.8 |
| Sors 1: Servicio Meteorológico Nacional | |||||||||||||
| Sors 2: World Meteorological Organization (relative humidity and sun 1981–2010)[11] | |||||||||||||
Konfigurazzjoni u trasport
[immodifika | immodifika s-sors]
Inizjalment, il-belt ġiet maqsuma f'erba' barrios jew viċinati: Marfil/Santiago, Tepetapa, Santa Ana u Santa Fe. Dan tal-aħħar jitqies li huwa l-eqdem fil-colonia attwali ta' Pastita. Il-belt ġiet maqsuma minn xmara żgħira bħala mezz ewlieni tat-trasport. Minħabba li hemm bosta għoljiet, triq prinċipali waħda biss tidħol fil-belt u oħra toħroġ minnha. It-triq prinċipali lejn il-belt, imsejħa Belaunzarán, attwalment fiha tliet kilometri taħt l-art u ssegwi l-mogħdija oriġinali tax-xmara Guanajuato. Għad-differenza tal-konfigurazzjonijiet regolari ta' bosta bliet Spanjoli u Messikani oħra, it-toroq ta' Guanajuato jsegwu l-irregolarità estrema tal-art tal-belt, bi trejqiet żgħar, pjazez u f'xi każijiet taraġ wieqaf mal-ġnub tal-għoljiet. Il-biċċa l-kbira huma pavimentati b'ġebel kwadru, u għadd limitat minnhom jistgħu jgħaddu l-karozzi minnhom. Il-maġġoranza tal-passaġġi huma trejqiet żgħar b'ammont limitat ta' spazju fil-beraħ bħala pjazez żgħar ħafna, u b'hekk il-belt għandha bixra iktar Ewropea minn bliet Messikani oħra.
Għadd minn dawn it-trejqiet lanqas għandhom isem u oħrajn għandhom ismijiet strambi bħal "Sal si puedes" (Oħroġ jekk jirnexxilek). Trejqa famuża oħra hi Callejón Tecolote, li minnha Ignacio Allende u Miguel Hidalgo daħlu bl-armata tagħhom fl-1810. Trejqa qrib il-Palazz tal-Gvern Statali tissejjaħ Callejón de la Condesa (Trejqa tal-Kontessa). L-isem oriġina mill-Kontessa li kienet tgħix f'waħda mill-vilel lejn l-aħħar tas-seklu 18 u l-bidu tas-seklu 19. Bil-mistħija li kellha minħabba r-reputazzjoni ħażina tar-raġel tagħha li kien qed imur ma' nisa oħra, qabel u wara ż-żwieġ, il-Kontessa bdiet tidħol u toħroġ mid-dar mill-bieb ta' wara u tmur f'din it-trejqa biex tevita ħarset in-nies tal-belt.
L-iżjed trejqa famuża hi Callejón del Beso (Trejqa tal-Bewsa). Din tinsab fix-xaqlibet tal-għolja ta' Cerro del Gallo f'viċinat li jmur lura għas-seklu 18. Hija wiesgħa 168 ċentimetru (66 pulzier) biss u l-gallariji taż-żewġ naħat tat-trejqa kważi jmissu ma' xulxin. Skont il-folklor il-koppji li jitbewsu fuq it-tielet tarġa (miżbugħa bl-aħmar) jiġu ggarantiti seba' snin ta' hena flimkien. L-isem ġej minn leġġenda ta' żewġ maħbubin żgħażagħ li spiċċaw ħażin: Doña Carmen u Don Luis. Missier Carmen ipprojbixxa li Luis jittantaha, u hedded li jibgħatha f'kunvent jekk tiddeċiedi li titlaq mid-dar biex tmur tarah. Il-gallarija ta' Carmen kienet fuq din it-trejqa u kważi kienet tmiss mal-gallarija tad-dar tal-ġar. Luis sab ta' min kienet u rnexxielu jirranġa biex ikollu aċċess. Lejla minnhom, meta it-tnejn li huma kienu fuq dawn il-gallariji, missier Carmen rahom proprju meta Luis kellu id Carmen f'idu. Missier Carmen inkorla u taha daqqa ta' sikkina, filwaqt li Luis baqa' xxokkjat b'idha li baqgħet f'idu u kesħet u saret bla ħajja, u taha bewsa tal-aħħar.
It-toroq u t-trejqiet dojoq wasslu għal passatemp imsejjaħ "callejoneadas", jiġifieri festini, li tradizzjonalment isiru mill-istudenti tal-Università ta' Guanajuato b'mużiċisti f'ħin reali. Illum il-ġurnata, isiru callejoneadas għat-turisti wkoll.
Triq Juárez hija waħda mill-ftit toroq mhux taħt l-art, mimlija ħwienet u ristoranti, u jkollha fluss kostanti ta' nies u ta' karozzi. It-toroq l-oħra tal-belt huma parzjalment jew kompletament taħt l-art, u jsegwu l-kanali u l-mini antiki tad-drenaġġ li ġew imħaffrin fl-era kolonjali. Oriġinarjament intużaw għall-kontroll tal-għargħar, iżda d-diga moderni kkontrollaw l-għargħar u b'hekk baqgħu nexfin, u setgħu jiġu kkonvertiti f'toroq tant importanti għal belt mingħajr daqstant superfiċe. L-iżjed importanti fost it-toroq hija Triq Miguel Hidalgo jew Belaunzarán, li minnha kien jgħaddi l-ilma tax-xmara li kienet taqsam il-belt fi tnejn. Il-verżjoni ta' Guanajuato tal-ġrajja ta' La Llorona ssostni li l-mara għadha tgħix fil-mini tagħha, fejn uħud minnhom kienu jgħaddu x-xmajjar jew in-nixxigħat.
It-toroq u t-trejqiet tal-belt huma miżgħuda b'binjiet l-iktar tal-era kolonjali, bir-ristoranti, bil-kafetteriji u bil-pjazez żgħar. Il-binjiet inbnew bil-ġebel ramli roża u aħdar, bil-brikks u b'ġebel ieħor, u b'hekk it-toroq għandhom sfumaturi ta' roża, aħdar, okra u aħmar. Il-biċċa l-kbira tal-pjazez jinsabu quddiem jew biswit bosta knejjes, bħal Plaza San Fernando, Plaza San Roque, Plaza de la Valenciana, Plaza de los Ángeles, u Plaza de Mexiamora. Xi eċċezzjonijiet huma Jardín Reforma u Jardín Unión.
Mini ta' Guanajuato
[immodifika | immodifika s-sors]Il-mini ta' taħt l-art ta' Guanajuato huma network ta' kanali wesgħin li jgħinu biex ibegħdu t-traffiku miċ-ċentru tal-belt. Dawn il-mini għandhom diversi saffi ta' toroq u trejqiet taħt l-art. Il-mini jintużaw għat-traffiku li jkun sejjer lejn il-Lvant. It-traffiku li jkun sejjer lejn il-Punent jgħaddi miċ-ċentru ta' Guanajuato. Il-mini kollha għandhom bankini għall-mixi kif ukoll uħud mill-waqfiet tal-karozzi tal-linja taħt l-art.
Is-sistema ta' mini ta' Guanajuato kienet inbniet għall-prevenzjoni tal-għargħar. Túnel La Galereña hija l-itwal mina minn dan in-network u ġiet skavata fil-bidu tas-seklu 19 biex tbiegħed ix-xmara Guanajuato miċ-ċentru tal-belt. Fis-snin 60 tas-seklu 20 il-mini antiki tax-xmara ġew imsaħħa, peress li kienu f'kundizzjoni ħażina u bdew iċedu. Wara r-rikostruzzjoni, ġew ikkonvertiti f'mini għall-karozzi. L-ewwel vjaġġ fihom bil-karozza sar fl-1961. Iżda l-mini l-antiki kienu tajbin biss għall-karozzi, għall-karozzi tal-linja żgħar u għall-vannijiet żgħar, mhux għall-mezzi ikbar tat-trasport. B'hekk tħaffret mina oħra lejn l-aħħar tas-snin 60 tas-seklu 20, li ddevjat ix-xmara iktar fil-fond. Diversi mini addizzjonali ġew skavati matul is-snin 90 tas-seklu 20.
Minjieri
[immodifika | immodifika s-sors]
Il-minjieri li wasslu l-ġid lil Guanajuato jinsabu kemm fil-belt kif ukoll eżatt barra minnha. Għadd minn dawn il-minjieri wasslu għall-iżvilupp ta' komunitajiet żgħar bil-knejjes tagħhom stess; dawn għadhom jeżistu flimkien ma' istituzzjonijiet oħra bħal mużewijiet. L-iżjed minjieri magħrufa taw isem uħud mill-eqdem viċinati tal-belt, fosthom Cata, Rayas y Mellado, La Pastita, San Luisito u Valenciana. Uħud minn dawn il-minjieri huma miftuħa għall-pubbliku permezz ta' żjarat iggwidati. L-ewwel minjiera sinifikanti kienet imsejħa San Bernabé, li wasslet eluf ta' nies lejn Guanajuato u wasslet ukoll għall-iskoperta ta' depożiti minerali oħra. Din il-minjiera operat mis-seklu 16 sal-1928. Il-fdalijiet ta' din il-minjiera jistgħu jinstabu fil-villaġġ żgħir ta' La Luz kemm kemm barra mill-belt.
L-iżjed minjiera importanti fost il-kumplessi kollha hija l-minjiera ta' La Valenciana, fit-tarf tat-Tramuntana tal-belt. Bdiet topera fl-1774. Minn dak iż-żmien sal-bidu tas-seklu 19 kienet waħda mill-iżjed minjieri tal-fidda produttivi fid-dinja, u kienet tipproduċi żewġ terzi tal-produzzjoni dinjija fl-aqwa tagħha. Kienet tipproduċi 80 % tal-fidda kollha li kienet tiġi estratta fl-istat ta' Guanajuato u 16.67 % tal-fidda kollha fil-Messiku. Għal iktar minn 250 sena, kienet tipproduċi madwar 30 % tal-fidda tad-dinja. Il-minjiera għadha topera attwalment. Il-produzzjoni naqset, iżda kull sitt minuti għadha tiġi estratta tunnellata ta' blat. L-ikbar xaft jinżel għal 450 metru u madwar 10,000 minatur ħadmu fiha matul l-istorja tagħha.
Il-minjiera wasslet biex is-sidien tagħha, il-Kontijiet ta' Valenciana, isiru sinjuri u setgħana ħafna. L-ewwel Konti ta' Valenciana, Antonio de Obregón y Alcocer ordna li tinbena l-Knisja ta' San Gejtanu (magħrufa wkoll bħala l-Knisja ta' La Valenciana), qrib id-daħla ta' din il-minjiera. Ġiet iddedikat lil San Gejtanu u nbniet bejn l-1765 u l-1788. Il-knisja għandha portal bl-istil Churrigueresque, li ġie mqabbel ma' dak tal-Katidral u tal-Knisja La Santisima tal-Belt tal-Messiku. Fuq ġewwa ġew ikkonservati għadd ta' artali indurati u pulptu bl-avorju u injam preġjat. Barra minn hekk fuq ġewwa hemm lavur "agraffito" u pitturi tas-seklu 19.
Qrib il-Minjiera ta' La Valenciana hemm il-Minjiera ta' Guadalupe, stabbilita fis-seklu 16. Dan il-kumpless inbena b'ħitan tal-ġebel tassew kbar u ħoxnin, mifruda bir-riffieda, li jagħtuha dehra ta' fortizza Medjevali. Il-minjiera ma għadhiex operattiva iżda l-kumpless ġie żviluppat mill-ġdid bħala lukanda.
Il-minjiera ta' La Cata hija waħda mill-ewwel minjieri, u tat isimha lil viċinat tal-belt. Il-minjiera tinsab qrib il-Pjazza ta' Don Quijote. Bdiet topera fl-1558 u l-qofol tal-produzzjoni tagħha kien fl-ewwel kwart tas-seklu 18. Is-sid tagħha kien il-Markiż ta' San Clemente. Iċ-ċentru tal-viċinat hija l-Knisja ta' Señor de Villaseca, magħrufa l-iktar bħala l-Knisja ta' La Cata. Din il-knisja nbniet fis-seklu 17 bl-istil Barokk Messikan jew Churrigueresque simili għal dak tal-Knisja ta' La Valenciana. Fil-knisja hemm kurċifiss ta' valur imsejjaħ ta' Señor del Villaseca u huwa rreġistrat bħala Monument Storiku Federali Messikan.
Il-minjiera ta' Bocamina de San Ramón hija wkoll waħda mill-ewwel minjieri tal-belt, meta nstab depożitu minn xi vjaġġaturi bikrin fil-bidu tas-seklu 16. Fil-1548 instabet il-mamma tal-materja prima tagħha. Attwalment, il-minjiera hija attrazzjoni turistika fejn it-turisti jistgħu jidħlu fiha u jinżlu fix-xaftijiet antiki. Il-kumpless fih spazju fil-beraħ, gallerija ta' minerali u bar jismu El Petardo, li fl-imgħoddi kien il-maħżen tal-porvli.
Il-minjiera ta' Rayas tat isimha lil wieħed mill-viċinati tal-belt, wara li ġiet stabbilita fl-1550 minn Juan Rayas. L-apoġew tal-minjiera kien fis-seklu 18, u wasslet biex is-sid tagħha, José de Sardineta y Legaspi, ikollu t-titli ta' Viskonti ta' Sardineta u ta' Markiż ta' Rayas. Illum il-ġurnata tinsab f'sezzjoni tal-Carretera Panorámica (Awtostrada Panoramika) madwar il-belt. Il-ħitan tal-kumpless huma għoljin u huma mirfuda bir-riffieda tal-ġebel. Fiha wieħed mill-itwal xaftijiet fid-dinja, li jibqa' nieżel taħt l-art għal 425 metru.
Il-Kastell ta' Santa Cecilia huwa kostruzzjoni maestuża bi stil Medjevali li nbena fuq eks hacienda tal-estrazzjoni tas-seklu 17. Il-binja attwali tintuża bħala lukanda.
Mumji
[immodifika | immodifika s-sors]
L-iżjed attrazzjoni famuża mat-turisti huma l-Mumji ta' Guanajuato, li jinsabu f'mużew apposta maġenb iċ-ċimiterju muniċipali fil-viċinat ta' Tepetapa. Il-Mużew tal-Mumji fih kollezzjoni ta' eżemplari mmummifikati b'mod naturali fiċ-ċimiterju biswit. L-awtoritajiet bdew isibuhom fl-1870, meta liġi ġdida kienet teżiġi li r-residenti jħallsu taxxa għal difna perpetwa. Jekk l-antenati ħajjin ma kinux iħallsu t-taxxa, il-katavru kien jitneħħa. Jekk kien jinstab mummifikat, kien jinħażen f'binja fuq l-art u n-nies bdew iħallsu biex jarawhom fl-aħħar tas-seklu 19. Din it-taxxa ġiet abolita fl-1958. Għall-ewwel, il-mumji kienu jintwerew f'mina mingħajr wisq tidwil, tant li l-viżitaturi kienu jidħlu b'torċa jew b'xemgħa. Il-viżitaturi kienu jitħallew imissu l-mumji u wħud saħansitra qalgħu xi biċċiet biex jeħduhom magħhom bħala tifkira jew biex jivverifikaw jekk il-katavru kienx ta' veru. Il-mużew modern infetaħ fl-1970 b'tidwil u b'ventilazzjoni tajbin, u l-mumji jinsabu protetti wara l-ħġieġ.
.jpg)
Il-kollezzjoni fiha 111-il mumja, l-iktar nisa, b'xi rġiel u madwar 20 tifel u tifla, iżda 59 mumja minnhom qegħdin għall-wiri. Din titqies bħala l-ikbar kollezzjoni ta' mumji fl-Emisferu tal-Punent. Kważi n-nies kollha kienu persuni komuni u kellhom sfond ta' minaturi jew bdiewa. Il-mumji tneħħew miċ-ċimiterju muniċipali bejn l-1870 u l-1958, u kienu ta' nies li kienu mietu bejn l-1850 u l-1950. L-ewwel mill-mumji ddokumentati, li ilha għall-wiri f'xi forma jew oħra mis-snin 70 tas-seklu 19, hija dik ta' tabib Franċiż li kien jismu Remigio Leroy. Il-mumja tiegħu tinsab għall-wiri fil-mużew attwali. Mit-tfal fil-kollezzjoni, wieħed jista' jara evidenza ta' prattika fejn it-tfal Kattoliċi li kienu jmutu kienu jitlibbsu ta' anġli, jekk ikunu bniet, jew ta' qaddisin, jekk ikunu subien, sabiex tiġi indikata l-purezza tagħhom u jiġu żgurati l-aċċess għall-ġenna. Diversi minnhom kienu trabi, inkluż waħda li titqies bħala l-iżgħar mumja fid-dinja. Tnejn minn dawn il-katavri żgħar kienu ġew parzjalment ibbalzmati billi tneħħewlhom l-organi interni u minflok tpoġġa materjal tal-mili bl-imballaġġ. Wieħed kien ta' fetu, x'aktarx ta' korriment ta' madwar 24 ġimgħa, u ieħor kien ta' tarbija maskili tat-twelid. Dan il-proċess ta' bbalzmar jaf tejjeb il-proċess ta' mummifikazzjoni naturali iżda ma kienx il-kawża ewlenija. Mhuwiex magħruf għalfejn dawn kienu ġew ibbalzmati, u lanqas nafu eżatt is-snin meta mietu. Hemm mumja ta' mara li mietet hi u twelled jew hi u tkorri (għandha plaċenta niexfa mehmuża magħha) iżda ma nafux jekk kinitx l-omm ta' xi wieħed jew waħda mit-trabi mmummifikati.
Għalkemm wieħed minn kull 100 katavru midfun fiċ-ċimiterju kien jiġi mmummifikat b'mod naturali, il-konċentrazzjoni ta' dan il-fenomenu wassal għal teoriji differenti. Uħud jemmnu li huma r-riżultat ta' difniet ta' persuni meta kienu għadhom ħajjin, li kienu ġew iddikjarati mejtin bi żball. Dawn in-nies, skont it-twemmin, mietu ddisprati u fgati u bħala sinjal tal-uġigħ tagħhom, ikkonvertew f'mumji. Teorija iktar komuni hi li x'aktarx il-mummifikazzjoni naturali kienet isseħħ minħabba l-altitudni ta' Guanjuato jew minħabba l-abbundanza ta' minerali fil-ħamrija. Madankollu, il-fdalijiet immummifikati kollha nstabu fil-kripti tas-siment ta' fuq l-art fiċ-ċimiterju, mhux f'oqbra taħt l-art. Ir-riċerkaturi jemmnu li l-fenomenu seħħ minħabba l-klima sħuna u niexfa tal-inħawi, li kienet tnixxef il-katavri malajr.
Waħda mir-raġunijiet għalfejn dawn il-mumji saru daqstant famużi fil-Messiku huwa l-film tal-1972 El Santo contra las momias de Guanajuato, dwar l-iżjed lottatur famuż tal-lucha libre fil-Messiku, El Santo, kif ukoll tnejn oħra msejħa Blue Demon u Mil Máscaras. F'dan il-film, il-mumji jerġgħu jingħataw il-ħajja permezz ta' lottatur magħruf bħala "Satán" u El Santo jiġġieled kontrihom u jirbħilhom. Dan il-film inġibed fiċ-ċimiterju ta' Guanajuato u minn dak iż-żmien 'l hawn sar film klassiku famuż.
Sindku tal-belt, Dr. Eduardo Hicks, ta bidu għall-Proġett ta' Riċerka dwar il-Mumji ta' Guanajuato fl-2007 biex jiżdiedu l-għarfien u s-sensibilizzazzjoni dwar l-eżemplari. Minn dak iż-żmien 'l hawn il-mumji ġew studjati b'mod estensiv fil-Messiku u fl-Istati Uniti. Mill-istudju ħarġet evidenza ta' kundizzjonijiet mediċi bħall-artrite, anemija estrema, ħsara fil-pulmuni mill-inalazzjoni tad-dħaħen u tuberkolożi. Ftit mir-riċerka tat ħarsa lejn il-folklor fir-rigward għadd ta' mumji bħal dak ta' raġel b'wiċċ sfigurat li kien maħsub li ġralu hekk b'xi daqqa mortali, ta' mara li kien maħsub li ġiet mgħallqa mir-raġel tagħha u ta' mara li kien maħsub li ġiet midfuna ħajja. Ma nstabet l-ebda evidenza xjentifika li tappoġġa l-aħħar żewġ ġrajjiet. Mingħajr rekords, mhux possibbli li nkunu nafu eżatt meta mietu wħud mill-mumji. Il-karbonju 14 ma jistax ikun ta' għajnuna għaliex hemm marġni ta' żball ta' 50 sena u diġà nafu li l-mumji mietu bejn l-1850 u l-1950. Fl-2009, 36 mumja ntwerew għall-ewwel darba barra mill-Messiku, fiċ-Ċentru tax-Xjenza ta' Detroit fl-Istati Uniti bħala parti minn wirja li damet sal-2012. Il-mumji kienu s-suġġett ewlieni ta' sensiela ta' dokumentarji tan-National Geographic imsejħa "The Mummy Road Show", dwar 18-il mumja.
Festival Cervantino
[immodifika | immodifika s-sors]
Il-Festival Internacional Cervantino huwa avveniment kulturali annwali, li jsir fil-belt ta' Guanajuato, u li jisponsorja għadd kbir ta' avvenimenti artistiċi u kulturali, b'artisti differenti li jiġu mistiedna mill-Messiku u minn madwar id-dinja kollha. Il-festival għandu kunjom Miguel de Cervantes, l-awtur ta' Don Quixote. Il-festival beda jsir fl-1972, meta kienu jittellgħu reċti qosra mill-istudenti tal-Università ta' Guanajuato bbażati fuq ix-xogħlijiet ta' Cervantes. Fl-2010, fost il-mistednin speċjali kien hemm l-istat ta' Querétaro u l-Kolombja. L-edizzjoni tal-2010 tal-festival kienet tinkludi artisti tal-ispettaklu bħal Tangokineses mill-Arġentina u Cumbia Cienaguera mill-Kolombja. B'kollox kien hemm 424 avveniment matul 26 jum.
Il-festival jospita avvenimenti bħal opri, produzzjoni teatrali, films, wirjiet tal-arti, konferenzi u taħditiet akkademiċi, kunċerti u żfin. L-ispettakli jsiru f'70 post fil-belt matul il-biċċa l-kbira tax-xahar ta' Ottubru. L-avvenimenti jsiru fil-belt kollha, u oħrajn isiru wkoll f'lokalitajiet oħra bħall-Belt tal-Messiku, Guadalajara u San Miguel de Allende. L-iżjed post importanti f'Guanajuato għall-festival huwa t-Teatru Juárez, li jinsab qrib Jardín de la Unión (il-Ġnien tal-Unjoni). Postijiet importanti oħra fil-belt huma t-Teatru Prinċipali, it-Teatru Cervantes u l-faċilitajiet tal-Università ta' Guanajuato. L-avvenimenti jsiru wkoll qrib il-knejjes, fil-pjazez u anke fit-toroq. Il-Festival International Cervantino Callejero huwa avveniment parallel sponsorjat miċ-Centro Libre de Experimentación Teatral y Artística (CLETA). Fl-2010, dan l-avveniment ospita 300 spettaklu b'temi soċjali. Dan l-avveniment annwali beda jsir fl-1975, ispirat parzjalment mill-qoxra tal-album Abbey Road ta' The Beatles.
Attrazzjonijiet
[immodifika | immodifika s-sors]Żona madwar Plaza de la Paz, il-Bażilika u l-Palazz Leġiżlattiv
[immodifika | immodifika s-sors]
Iċ-ċentru tal-belt moderna huwa l-Plaza de la Paz (il-Pjazza tal-Paċi), magħrufa wkoll bħala Plaza Mayor (il-Pjazza Ewlenija). Mill-perjodu kolonjali, l-iżjed familji għonja tal-belt bnew id-djar prinċipali tagħhom hawnhekk, flimkien ma' binjiet tal-gvern u l-knisja parrokkjali, li issa saret bażilika. Din il-pjazza hija ġnien bi skultura ta' mara li tirrappreżenta l-paċi; il-kollokazzjoni tagħha hawnhekk fl-aħħar tas-seklu 19 wassal biex tingħata dan l-isem uffiċjali ta' Plaza de la Paz. Attwalment, il-pjazza hija mdawra mill-bażilika, knejjes oħra u binjiet tal-gvern u kummerċjali, li bosta minnhom fl-imgħoddi kienu vilel. Madwar il-pjazza għad hemm vilel li kienu tan-nobbli lokali bħall-Konti Rul, il-Konti Gálvez, u l-Konti De los Chico. Il-villa tal-Konti Rul inbniet lejn l-aħħar tas-seklu 18 mill-arkitett Francisco Eduardo Tresguerras. Hija magħrufa għall-bitħa interna tagħha, b'karatteristiċi arkitettoniċi mill-Greċja Antika. Alexander von Humboldt qagħad hemmhekk fl-1803. Iktar 'il quddiem, id-dar saret magħrufa bħala Palacio de Otero. Il-Casa Real de Ensaye hija villa Barokka, li mal-faċċata tagħha għandha l-ewwel arma nobbli li ngħatat lil Guanajuato.
Il-knisja prinċipali tal-belt hija l-Basílica Colegiata de Nuestra Señora de Guanajuato, li nbniet bejn l-1671 u l-1696. Inġenerali, il-knisja għandha stil Barokk Messikan mhux stravaganti iżda fiha elementi popolari mid-donazzjonijiet li ngħataw mill-minaturi tal-inħawi, u elementi oħra li juru l-influwenza ta' diversi nobbli sinjuruni tal-estrazzjoni tal-belt. Il-Markiż ta' San Clemente u Pedro Lascuráin de Retana kienu l-ewwel patruni tal-binja attwali. Iktar 'il quddiem, il-Kontijiet ta' Valenciana ħallew l-influwenza tagħhom ukoll, kif ukoll bid-donazzjoni ta' arloġġ għal wieħed mit-torrijiet u l-akkwist ta' relikwi b'rabta ma' qaddisa u martri jisimha Faustina li nkisbu mill-Papa. Dawn ir-relikwi jinsabu fl-artal prinċipali. Il-portal prinċipali huwa magħmul minn ġebel ramli roża b'"estipiti" jew kolonni piramidali invertiti. L-enfasi tal-artal prinċipali hi x-xbieha tal-Madonna ta' Guanajuato (Nuestra Señora de Guanjuato), il-patruna tal-belt. Din ingħatat b'donazzjoni lill-belt minn Carlos I u ibnu Felipe II fl-1557. Fl-1696, il-knisja ngħatat l-istatus ta' bażilika minuri u fl-1957 ingħatat l-istatus ta' bażilika sħiħa.
Il-Palazz Leġiżlattiv jew il-binja tal-gvern statali kien is-sit tal-Aduana jew tal-Casas Consistoriales (id-dwana) fil-perjodu kolonjali. Il-binja attwali nbniet minn Cecilio Luis Long bi stil Ewropew li kien popolari fl-aħħar tas-seklu 19 u fil-bidu tas-seklu 20, u ġiet inawgurata fl-1903. Il-faċċata għandha portal Neoklassiku tal-ġebel ramli b'kuluri tipiċi tal-inħawi ta' Guanajuato. Fih sala leġiżlattiva msejħa Sala de Sessiones, imżejna b'pitturi u b'għamara sempliċi tas-sekli 19 u 20.
Alhóndiga de Granaditas
[immodifika | immodifika s-sors]
L-Alhóndiga de Granaditas hija binja kbira ħafna li tkopri blokk sħiħ. Oriġinarjament inbniet biex jinħażen biżżejjed qamħ biex il-belt ikollha x'tiekol għal sena, sabiex il-popolazzjoni tkun protetta mill-ġuħ bħal dawk li batiet fl-1783 minħabba l-mewt tal-għelejjel. B'hekk il-binja ngħatat isimha, li bejn wieħed u ieħor ifisser "binja tal-qamħ". Il-binja fiha żewġ sulari, kważi mingħajr twieqi, b'bitħa kbira ħafna fuq ġewwa. Il-kostruzzjoni bdiet fl-1798 taħt l-arkitett Durán y Villaseñor u tlestiet taħt José del Mazo.
L-Alhóndiga ntużat għall-għan oriġinali tagħha għal tmien xhur biss wara li nbniet. Ir-raġuni prinċipali tal-importanza tagħha llum hi li kienet is-sit tal-ewwel battalja tal-Gwerra Messikana tal-Indipendenza bejn ir-ribelli u t-truppi rjalisti fit-28 ta' Settembru 1810. Meta Miguel Hidalgo, Ignacio Allende u l-armata tar-ribelli qorbu lejn il-belt, it-truppi rjalisti taħt il-Logutenent Riaño u l-elit tal-belt fittxew il-kenn fil-binja, flimkien ma' miljuni ta' pesos ta' fidda u rikkezzi oħra. Ir-ribelli malajr iċċirkondaw il-binja, iżda sabuha diffiċli biex jidħlu minħabba n-nuqqas ta' aperturi u l-porvli tal-irjalisti.
Il-battalja baqgħet staġnata sakemm minatur minn San Miguel de Allende sab mod biex jasal sad-daħla prinċipali tal-binja. Dan il-minatur, li kien jismu Juan José de los Reyes Martínez, huwa magħruf aħjar bħala El Pípila, li kien ingħaqad mal-armata ta' ribelli meta għaddiet minn raħal twelidu. El Pípila rabat ġeble ċatta ma' dahru, u b'ġarra qatran u b'torċa f'idejh, mexa mbe lejn id-daħla prinċipali. Il-ġebla pproteġietu mill-balal li ġew sparati lejh. Meta wasal sal-bieb tqil tal-injam tad-daħla, dilku bil-qatran u tah in-nar. B'hekk ir-ribelli rnexxielhom jieħdu l-binja.
Wara l-battalja l-binja ntużat bħala barrakki, maħżen ġenerali u maħżen tat-tabakk. Mill-1864 sal-1949, intużat bħala struttura penitenzjarja statali. Fl-1949, il-binja ġiet ikkonvertita fil-Museo Regional de Guanajuato, fejn ġiet iddokumentata l-istorja tal-inħawi u r-rwol li kellha fl-istorja nazzjonali Messikana mill-perjodu pre-Ispaniku sal-preżent, f'erbatax-il sala fis-sular ta' fuq. Fil-pjan terran hemm maskaruni kbar ta' José Mariano Jiménez, Vicente Guerrero, Ignacio Allende u Ignacio Aldama. Is-sala prinċipali għandha maskaruni ta' Miguel Hidalgo u ta' José María Morelos y Pavón, li "jgħassu" l-arma nazzjonali. Quddiemhom hemm il-fjamma eterna li tiġġedded kull 28 ta' Settembru. Il-ħitan tal-garigor taraġ prinċipali fihom affreski ta' José Chávez Morado li jalluda għall-indipendenza. Tospita kollezzjoni kbira ta' ċeramiki mill-partijiet tal-Punent tal-Amerka Ċentrali, speċjalment minn Chupícuaro. Fiha x-xogħlijiet tal-artist minn Guanajuato Hermeneguildo Bustos u tal-fotografu Romualdo García.
Hemm wirjiet marbuta mal-binja stess, mal-kostruzzjoni tagħha, mal-funzjoni oriġinali tagħha bħala foss tal-qamħ u mar-rwol tagħha f'waħda mill-ewwel battalji tal-Gwerra tal-Indipendenza. Il-bitħa l-kbira fl-Alhóndiga hija post tradizzjonali fejn jiġi ċċelebrat Jum l-Indipendenza tal-Messiku b'"El Grito de Dolores" ta' Hidalgo. Hija wieħed mis-siti fejn isiru għadd ta' avvenimenti tal-Festival Cervantino. Il-mużew ġie rrestawrat fl-2010 għall-Biċentenarju mill-INAH u sewa 5.7 miljun pesos, bħala parti minn mużewijiet simili f'Dolores Hidalgo u f'San Miguel de Allende biex jiffurmaw ir-Ruta de Independencia (ir-Rotta tal-Indipendenza). Ix-xogħol kien l-ewwel rinnovazzjoni tal-binja li saret f'20 sena.
Università ta' Guanajuato
[immodifika | immodifika s-sors]
L-Università ta' Guanajuato bdiet bħala skola tal-Ġiżwiti għat-tfal fl-ewwel nofs tas-seklu 18. L-istabbiliment ta' din l-iskola ġie sponsorjat minn Josefa Teresa de Busto y Moya, oħt il-Markiż ta' San Clemente, li kisbet il-permess għall-iskola mill-Kuruna Spanjola fl-1732 u stabbiliet l-istituzzjoni fid-dar tagħha. Hija tat għoxrin fil-mija tal-ġid tagħha b'donazzjoni għaliha u ħadmet biex tikseb donazzjonijiet mingħand familji għonja oħra fil-belt. Madankollu, il-mertu għall-istabbiliment tal-iskola spiss jingħata l-iktar lill-Ġiżwiti. Maż-żmien, l-iskola kibret u bdiet toffri studji tal-edukazzjoni għolja u studji ta' livell professjonali. Kellha diversi ismijiet tul l-istorja tagħha, minn Real Colegio de la Purísima Concepción (1767), Colegio del Estado (1828), Colegio Nacional de Guanajuato (1867), sal-isem attwali tagħha li ġie adottat fl-1945. L-isem ta' Colegio del Estado ngħata minħabba l-fatt li l-istituzzjoni saret proprjetà tal-istat fl-1828. Fl-1945 kisbet status ta' università.
.jpg)
Illum il-ġurnata l-istituzzjoni fiha madwar 30,000 student fl-edukazzjoni għolja, u fil-livelli ta' baċellerat u ta' lawrja. Minbarra l-kampus prinċipali fil-belt, hemm disa' oħra f'partijiet oħra tal-istat ta' Guanajuato. L-università tospita għadd ta' avvenimenti tal-Festival Cervantino, u t-taraġ famuż tagħha jintuża għall-postijiet bilqiegħda għal xi avvenimenti. L-iżjed faċilità magħruf tal-istituzzjoni hija l-binja prinċipali fil-belt ta' Guanajuato, li nbniet bl-istil Neoklassiku bil-ġebel ramli aħdar. Din tospita l-uffiċċju tad-dekan, l-uffiċċji amministrattivi u għadd ta' dipartimenti tal-istituzzjoni. Il-binja prinċipali tingħaraf mit-taraġ twil tagħha li fih 113-il tarġa, li jagħti għal Callejón del Estudiante. Taħt is-saqaf prinċipali hemm kappella tas-seklu 16 li ġiet sponsorjata minn Vasco de Quiroga għall-minaturi indiġeni. Din hija magħrufa bħala t-Templo de los Hospitales (it-Tempju tal-Isptarijiet). Ingħatat ix-xbieha tal-Madonna tar-Rużarju, li issa tissejjaħ il-Madonna ta' Guanajuato.
Il-Museo de Historia Natural Alfredo Dugès jinsab fil-pjan terran tal-binja prinċipali tal-Università ta' Guanajuato. Fih kollezzjoni ta' livell nazzjonali ta' fossili, pjanti u annimali. L-importanza ta' din il-kollezzjoni hi l-istat ta' konservazzjoni u l-età tagħha. Il-kollezzjoni ġiet miġbura minn Alfredo Dugés u ngħatat b'donazzjoni lill-università.
Sit ta' Wirt Dinji
[immodifika | immodifika s-sors]
Iċ-Ċentru Storiku ta' Guanajuato u l-Minjieri fl-Inħawi ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1988.[2]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".[2]
Muniċipalità
[immodifika | immodifika s-sors]Bħala s-sede ta' muniċipalità, il-belt ta' Guanajuato hija l-gvern lokali ta' iktar minn 373 komunità, li jkopru erja ta' 1,014-il kilometru kwadru (391.51 mil kwadru). Il-popolazzjoni totali tal-muniċipalità tlaħħaq il-194,500 ruħ. Din il-muniċipalità tinsab fir-Reġjun I fil-Grigal tal-istat. Tmiss mal-muniċipalitajiet ta' San Felipe, Dolores Hidalgo, Salamanca, Irapuato, Silao u León.
Il-biċċa l-kbira tat-territorju huwa kopert mis-Sierra ta' Guanajuato msejħa wkoll Sierra ta' San Gregorio. L-elevazzjonijiet prinċipali jinkludu Santa Rosa, Chichíndaro, Sirena, Bufa Picacho u Bufa Peñón, kollha qrib il-belt. Oħrajn jinkludu La Giganta, El Gigante, Los Llanitos u Vaquería fil-Lvant u fit-Tramuntana. Dawn il-qċaċet huma għoljin medja ta' 2,400 metru (7,874 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar. It-territorju mimli nixxigħat żgħar, arroyos u xmajjar, li jserpu madwar il-muntanji weqfin. Dawn jinkludu El Cedeño, La Goya, La Hernia, El Salto u La Cebada.
L-ekosistemi jvarjaw minn foresti tropikali baxxi li jarmu l-weraq fl-istaġun niexef, għal żoni b'siġar li qatt ma jaqbżu l-15-il metru, bwar tal-ħaxix u foresti miti, uħud minn siġar dominati mill-familja Prosopis. Fil-biċċa l-kbira taż-żoni, jgħixu mammiferi żgħar fosthom fniek, baġers, eċċ — u fiż-żoni iżolati jgħixu coyotes u ċriev. Jistgħu jinstabu wkoll rettili bħal sriep, żrinġijiet u gremxul, kif ukoll xi speċijiet ta' għasafar u insetti.
Skont l-INEGI, l-unika lingwa indiġena mitkellma fil-muniċipalità hija n-Nahuatl u minn 330 ruħ biss. Kważi r-residenti kollha tal-muniċipalità huma Kattoliċi, u l-biċċa l-kbira tal-kumplament huma Protestanti jew Kristjani Evanġeliċi.
Inqas minn 50 % tal-popolazzjoni tal-muniċipalità hija attiva ekonomikament, iżda ftit ħafna minnhom huma qegħda. Il-kummerċ u s-servizzi jimpjegaw l-ikbar għadd ta' nies, segwiti mill-kostruzzjoni u l-estrazzjoni. L-agrikoltura hija limitata ferm minħabba li l-art hija mħarbta sew. Madankollu, xi għelejjel bħas-sorgu, l-alfalfa, il-lewż u l-frott jiġu prodotti. Il-bhejjem jitrabbew fuq skala żgħira ħafna u jinkludu bhejjem tal-ifrat, mogħoż u ngħaġ. L-estrazzjoni hija l-attività ekonomika li xprunat l-istabbiliment tal-belt. Madankollu, l-estrazzjoni tal-minerali attwalment hija minima, peress li l-minerali tad-deheb u tal-fidda kważi ġew eżawriti. Għadhom jiġu estratti l-kaolin u ċ-ċomb. Fost il-kumpaniji prinċipali tal-estrazzjoni hemm Las Torres, Santa Fe de Guanajuato u El Cubo. L-iżjed segmenti importanti tal-ekonomija issa huma t-turiżmu u l-kummerċ. Il-wirt kulturali u artistiku rikk tal-belt, flimkien mal-kostruzzjonijiet kolonjali tagħha, jattiraw lill-viżitaturi. Għaż-żoni rurali madwar il-belt, Guanajuato hija l-post minn fejn wieħed jista' jixtri l-provvisti li mhumiex disponibbli fl-irħula. Dawn jinkludu ikel, parts tal-karozzi, servizzi inġenerali, servizzi bankarji, eċċ.
Cerro de la Bufa hija qrib ħafna tal-belt ta' Guanajuato u mal-għolja hemm għadd ta' ġrajjiet assoċjati. F'inżul ix-xemx, hemm formazzjoni li qisha l-profil ta' wiċċ ta' raġel bid-daqna. Skont it-tradizzjoni, dan huwa wiċċ Kristu. Hemm ukoll żewġ għerien konsagrati u ddedikati lil San Injazju ta' Loyola. Dawn jinsabu fuq in-naħat opposti tal-quċċata u jissejħu l-għar il-"ġdid" u l-għar l-"antik". Kull 31 ta' Lulju, isir pellegrinaġġ lejn l-għar il-"ġdid" f'ġieħ il-qaddis. Fl-imgħoddi, matul il-perjodu kolonjali, kien hemm immaġni ta' Injazju mpittra mal-ħajt. Skont leġġenda, grupp ta' sħaħar maskili kienu jużaw l-għar għar-riti tagħhom lejliet ir-ritwal Kattoliku, biex "jobbligaw" l-immaġni mal-ħajt tosserva. F'Cerro de la Bufa hemm leġġenda oħra dwar prinċipessa. Jingħad li fil-jiem ta' festa, kienet tidher mara lil raġel fi triq fil-muntanja u kienet tistaqsih iġorrha sal-Bażilika fiċ-ċentru tal-belt. Jekk jagħmel dan, il-belt ta' Guanajuato kienet terġa' lura fl-aqwa tal-ġid tagħha. Malli kien jagħżel li jagħmel kif tgħidlu, minn warajh kienu jinstemgħu ħsejjes u theddid. Jekk kien jerġa' jibdielu, il-mara kienet tinbidel f'serp u toqtlu. L-ebda mara qatt ma nġarret minn din l-għolja sal-Bażilika.
Presa de la Olla hija diga li nbniet f'nofs is-seklu 18 biex il-belt ikollha l-ilma tax-xorb. L-inħawi saru post popolari fejn kienu jinġabru l-aristokratiċi żgħażagħ, u iktar 'il quddiem anke il-klassijiet iktar baxxi. L-inħawi jospitaw il-Festa ta' San Ġwann kull 24 ta' Ġunju. L-oriġini ta' dan l-avveniment tmur lura għall-perjodu kolonjali meta minatur fqir kien jiġi hawnhekk biex irodd il-ħajr tal-wasla reċenti tax-xita. L-avveniment attwali jilħaq il-qofol tiegħu bil-"ftuħ tad-diga", li jattira mijiet li jinġabru biex jaraw il-fluss tal-ilma. Attwalment, l-avveniment jiġi estiż tul it-tieni u t-tielet ġimgħa ta' Ġunju u sar jinkludi elementi ġodda bħal konkors tas-sbuħija u żfin b'mużika techno, reggaetón, ta' Durango u Grupero. Id-diga tintuża għall-isport tal-ilma, u hemm park jismu l-Ġnien ta' Florencio Antillon biswit.
Il-Monument ta' Kristu Re nbena fil-quċċata tal-muntanja ta' Cubilete fl-1923 mill-arkitett Nicolás Mariscal Piña u mill-iskultur Fidias Elizondo. L-iskultura hija għolja 20 metru (66 pied) u turi lil Kristu b'dirgħajh miftuħin u maġenbu żewġ anġli b'kuruna tax-xewk u b'kuruna rjali f'idejhom. L-iskultura tiżen 250 tunnellata metrika. Mill-pjazza wieħed jista' jara l-Wied ta' Bajio kollu.
Ġemellaġġ
[immodifika | immodifika s-sors]Il-Belt ta' Guanajuato għandha ftehimiet ta' ġemellaġġ ma' għadd sostanzjali ta' bliet għal belt relattivament żgħira f'kuntest Messikan (il-123 l-ikbar belt fl-2015). L-iżjed relazzjoni ikonika u viżibbli hija dik ma' Ashland. Il-kumplament tar-relazzjonijiet ma' bliet oħra huma pjuttost inattivi. Il-ġemellaġġi jinkludu:
- Puebla, il-Messiku;
- San Miguel de Allende, il-Messiku;
- Zacatecas, il-Messiku;
- Ashland, Oregon, l-Istati Uniti;
- Morgantown, West Virginia, l-Istati Uniti;
- South Bend, Indiana, l-Istati Uniti;
- Alcalá de Henares, Spanja;
- Santa Fe, Spanja;
- San Fernando, Spanja;
- Toledo, Spanja;
- Segovia, Spanja;
- Sivilja, Spanja;
- Alcázar de San Juan, Spanja;
- Spoleto, l-Italja;
- Avignon, Franza;
- Umeå, l-Iżvezja;
- Dolores Hidalgo, il-Messiku;
- Oaxaca, il-Messiku;
- il-Belt tal-Messiku, il-Messiku;
- Morelia, il-Messiku;
- il-Belt ta' Campeche, il-Messiku;
- il-Belt ta' Querétaro, il-Messiku;
- Tlacotalpan, il-Messiku;
- Acapulco, il-Messiku;
- Tepatitlán de Morelos, il-Messiku;
- Ħavana, Kuba;
- Cuenca, l-Ekwador;
- Arequipa, il-Perù;
- il-Belt ta' Quebec, il-Kanada;
- Valparaíso, iċ-Ċilì;
- Salinas, l-Istati Uniti.
Ċittadini u residenti notevoli
[immodifika | immodifika s-sors]- Alfredo Dugès, naturalista Messikan.
- Emma Godoy, akkademika u kittieba.
- Jorge Ibargüengoitia, ġurnalist u kittieb.
- Jorge Negrete, kantant Messikan mill-"Epoka tad-Deheb" taċ-ċinema Messikan.
- Diego Rivera, artist Messikan.
- José Alfredo Jiménez, kantant-kantawtur Messikan.
- Enrique Ruelas Espinosa, poeta, kittieb u direttur tat-teatru tal-Università ta' Guanajuato.
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ "Bajío, el nuevo milagro mexicano". t21.com.mx (bl-Ispanjol). Arkivjat minn l-oriġinal fl-2019-04-02. Miġbur 2023-07-30.
- ^ a b ċ d Centre, UNESCO World Heritage. "Historic Town of Guanajuato and Adjacent Mines". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-07-30.
- ^ Staff, M. N. D. (2023-04-04). "Experts raise public health concerns about Guanajuato mummies" (bl-Ingliż). Miġbur 2023-07-30.
- ^ "Significado de Guanajuato y su escudo". web.archive.org. 2011-07-22. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-07-22. Miġbur 2023-07-30.
- ^ "Guanajuato". web.archive.org. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-07-18. Miġbur 2023-07-30.
- ^ Desconocido, México (2010-07-16). "La muy noble y leal ciudad de Santa Fe, Real y Minas de Guanajuato". México Desconocido (bl-Ispanjol). Miġbur 2023-07-30.
- ^ "Endangered Languages Project - Purepecha - Vocabulario del Idioma Purépecha". www.endangeredlanguages.com (bl-Ingliż). Miġbur 2023-07-30.
- ^ Gonzalez, p. 95.
- ^ Gonzalez, p. 96.
- ^ Gonzalez, p. 96.
- ^ "WMO". web.archive.org. 2021-10-15. Arkivjat mill-oriġinal fl-2021-10-15. Miġbur 2023-07-30.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)