Bolivja

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Stat Plurinazzjonali tal-Bolivja
Estado Plurinacional de Bolivia (ES)
多民族玻利维亚国 (CN)
Estado Plurinacional de Bolivia (ES) 多民族玻利维亚国 (CN) – Bandiera Estado Plurinacional de Bolivia (ES) 多民族玻利维亚国 (CN) – Emblema
Mottu: (ES) ""La unión es la fuerza""
(EN) ""Unity is Strength!"
(traduzzjoni: ""L-Unità hija l-Qawwa!"")
Innu nazzjonali: Himno Nacional de Bolivia
Belt kapitaliSucre
17°48′S 10°63′W / 17.8°S 11.05°W / -17.8; -11.05

L-ikbar belt Santa Cruz de la Sierra
Lingwi uffiċjali Spanjol
Keċwa
Ajmara
Gwarani
Ċiniż
Gvern Repubblika kostituzzjonali presidenzjali unitarja
 -  President Luis Arce
 -  Viċi President David Choquehuanca
Indipendenza (minn Spanja)
 -  Iddikjarata 6 t'Awissu, 1825 
 -  Rikonoxxuti 21 ta Lulju, 1847 
 -  Kostituzzjoni Kurrenta 7 ta Frar, 2009 
Erja
 -  Total 1,098,581 km2 (28)
424,163 mil kwadru 
 -  Ilma (%) 1.29
Popolazzjoni
 -  stima tal-2010 10,907,778 (84)
 -  ċensiment tal-2001 8,280,184 
 -  Densità 8.9/km2 (220)
23/mili kwadri
PGD (PSX) stima tal-2011
 -  Total $50.904 biljun 
 -  Per capita $4,789 
PGD (nominali) stima tal-2011
 -  Total $24.604 biljun 
 -  Per capita $2,314 
IŻU (2011) 0.663 (medju) (108)
Valuta Boliviano (BOB)
Żona tal-ħin BOT (UTC-4)
Kodiċi telefoniku +591
TLD tal-internet .bo
Organizzazzjoni territorjali
Dipartimenti tal-Bolivja
Mappa Topografika tal-Bolivja
Mappa tar-reġjuni tal-Bolivja delimitati f'termini turistiċi: Andina/Atiplano: La Paz, Oruro, Potosí; Sub-Andean: Cochabamba, Chuquisaca, Tarija; Pjanuri Tropikali/Pjanuri: Santa Cruz, Beni, Pando.
Sucre/Chuqichaka/Sukri
La Paz (Paċi)
Santa Cruz de la Sierra (Salib Imqaddes tas-Sierra)
Knisja ta' Charagua (Iglesia de Charagua) fil-Provinċja ta' Cordillera (Provincia de Cordillera) fid-Dipartiment ta' Santa Cruz (Departamento de Santa Cruz).
Cochabamba
Uyuni
El Imperio Inca en su mayor extensión cerca de 1525 (1438–1533/1572) (The Inca Empire at its greatest extent around 1525 (1438–1533/1572)/L-Imperu Inca fl-akbar firxa tiegħu madwar l-1525 (1438–1533/1572)) Tawantinsuyu
Tiwanaku en su mayor extensión territorial, 950 dC (se muestran los límites actuales) (Tiwanaku at its greatest territorial extent, AD 950 (current boundaries shown)/Tiwanaku fl-akbar firxa territorjali tagħha, AD 950 (konfini attwali murija))

Il-Bolivja, uffiċjalment magħrufa bħala l-Istat Plurinazzjonali tal-Bolivja (bl-Ispanjol: Estado Plurinacional de Bolivia), hija pajjiż interkjuż li tinsab fiċ-ċentru tal-Amerika t'Isfel. Għandha fruntiera mal-Brażil fit-Tramuntana u fil-Lvant, mal-Paragwaj u mal-Arġentina fin-Nofsinhar, maċ-Ċili fil-Lbiċ, u mal-Perù fil-Punent. Il-belt kapitali hi Sucre.

Ġeografija[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Bolivja hija maqsuma fi 3 reġjuni li huma: Ir-Reġjun Andin fil-Lbiċ (Altiplano) — Din iż-żona tinsab f'aktar minn 3000 m 'l fuq mil-livell tal-baħar. n. m., li jinsab bejn iż-żewġ fergħat Andini kbar u jkopri 28% tat-territorju nazzjonali. Ir-Reġjun Subandean fiċ-ċentru-nofsinhar (Wied) — Reġjun intermedju bejn l-artijiet għolja u l-pjanuri tal-Lvant li jkopri 13% tat-territorju, u jinkludi l-widien u l-yungas. Ir-Reġjun ta 'Llanos fil-grigal - Jinsab fit-tramuntana tal-firxa tal-muntanji tal-Lvant jew Irjali, li testendi minn qiegħ l-Andes sax-Xmara Paragwaj. Hija art ta 'pjanuri u plateaus baxxi, miksija minn ġungla estensiva rikk fil-flora u fawna. Ikopri 59% tal-wiċċ nazzjonali. Id-dipartiment ta' Potosí jinsab fir-reġjun Andin (Altiplano) u għandu fruntiera maċ-Ċilì u l-Arġentina.Jinsab ukoll fl-emisferu tan-Nofsinhar tal-pjaneta u fil-punent tal-Meridjan ta' Greenwich, għalhekk għandu latitudni tan-Nofsinhar u lonġitudni tal-punent. Il-Bolivja hija meqjusa bħala ċ-ċentru tal-Amerika t'Isfel, biċ-ċentru ġeografiku tal-pajjiż ikun fiż-żona ta 'Puerto Estrella fuq Rio Grande fid-Dipartiment ta' Santa Cruz, fil-provinċja ta 'Ñuflo de Chávez. Il-Bolivja hija magħmula minn erja ta '1,098,581 km². Il-punti estremi tal-Bolivja huma: Latitudni tan-Nofsinhar: 1480 km Minimu: 9°40'07 Manoa fid-Dipartiment ta' Pando, fil-konfluwenza tax-xmajjar Madera u Abuná. Massimu: 22°54'12 Cerro Guayaques, fid-Dipartiment ta' Potosí. Lonġitudni tal-Punent: 1295 km Minimu: 57°25'05 Tmiem Tajjeb fid-Dipartiment ta' Santa Cruz. Massimu: 69°38'23 Cerro Mauripalca fid-Dipartiment ta' La Paz.

Żona: 1,098,581 km²: 1,084,581 (98.6%) km² (art), 14,000 (1.4%) km² (ilma); L-aktar punt baxx: 70 m 'il fuq. n. m. (Xmara Paragwaj), L-ogħla punt: 6542 m 'il fuq. n. m. (Nevado Sajama); Fruntieri territorjali Internazzjonali: 6834 km: Arġentina: 773 km, Brażil: 3423 km, Ċili: 861 km, Paragwaj: 741 km, Perù: 1047 km.

Organizzazzjoni Territorjali tal-Bolivja[immodifika | immodifika s-sors]

L-organizzazzjoni territorjali tal-Bolivja hija strutturata bħala stat unitarju, deċentralizzat b'awtonomija, kif stabbilit mill-Kostituzzjoni Politika tal-Istat fl-artikolu 1 tagħha. Minn Diċembru 2020, il-Bolivja hija strutturata fi 3 livelli ta' organizzazzjoni li l-unitajiet territorjali tagħhom huma: L-1 livell: 9 dipartimenti; It-2 livell: 112 provinċja; It-3 livell: 342 muniċipalità u territorju indiġenu peasant oriġinali. Barra minn din l-organizzazzjoni, hemm ukoll reġjun awtonomu (magħmul minn 3 muniċipalitajiet) u reġjun metropolitan (magħmul minn 7 muniċipalitajiet). Rigward il-kisba tal-awtonomija, lestew il-proċess awtonomu kollu: 3 dipartimenti awtonomi, 24 muniċipalità awtonoma, 3 muniċipalitajiet tal-bdiewa indiġeni indiġeni u reġjun awtonomu.

Dipartimenti[immodifika | immodifika s-sors]

Il-gvern ta 'dipartiment jirrisjedi fil-gvernatur (sal-2010 imsejjaħ prefett), elett b'vot universali għal terminu ta' ħames snin. L-amministrazzjoni tad-dipartiment hija bbażata fil-gvern dipartimentali, magħmul mill-gvernatur u l-assemblea leġiżlattiva dipartimentali. Kien hemm 9 dipartimenti minn Settembru 1938, meta nħoloq id-dipartiment ta’ Pando fl-eks Territorju tal-Kolonji,​ iżda minn Diċembru 2020, tlieta biss (Pando, Tarija u Santa Cruz) irnexxielhom itemmu l-proċess awtonomu.

Provinċji[immodifika | immodifika s-sors]

Il-provinċja hija d-diviżjoni amministrattiva tad-dipartimenti, bi 112 provinċja. Il-provinċji huma s-suddiviżjonijiet territorjali intermedji aktar baxxi mid-dipartimenti u ogħla mill-muniċipalitajiet. Il-gvernatur ta 'kull dipartiment jaħtar id-deputati gvernaturi, li huma responsabbli mill-amministrazzjoni tal-provinċji. Fid-dipartiment tat-Tarija, l-awtorità li teżerċita r-rappreżentanza politika-amministrattiva tal-provinċja tissejjaħ l-eżekuttiv sezzjonali tal-iżvilupp.

Muniċipalitajiet[immodifika | immodifika s-sors]

L-amministrazzjoni lokali ta' kull muniċipalità tgħix f'gvern muniċipali, magħmul minn sindku u kunsill muniċipali, elett direttament għal perjodu li jiġġedded ta' 5 snin. Il-gvernijiet muniċipali jirrappreżentaw id-deċentralizzazzjoni tal-poter ċentrali. Hemm 342 muniċipalità, li minn Diċembru 2020 minnhom, 24 biss irnexxielhom idaħħlu fis-seħħ karta organika. Fit-12 ta 'Marzu, 2013, il-Qorti Kostituzzjonali Plurinazzjonali ddikjarat kostituzzjonali l-abbozz tal-karta muniċipali tal-muniċipalità ta' Cocapata f'Cochabamba, l-ewwel li kisbet dan. Fl-20 ta’ Settembru 2015, il-karti organiċi muniċipali tal-muniċipalitajiet ta’ Cocapata (56.72%) u Tacopaya (56.79) ġew approvati f’referendum u dak ta’ Huanuni ġie miċħud. Fl-20 ta’ Novembru 2016 ġew approvati dawk ta’ Totora (68.97%), Arque (71.75%), El Torno (74.99%), El Puente (67.45%), Buena Vista (59.10%), Yapacaní (55.68%). ) u dawk ta' Viacha, Vinto, Sucre u Cuatro Cañadas miċħuda. Fid-9 ta' Lulju 2017, il-karti muniċipali tal-muniċipalitajiet ta' Achocalla (57.3%), Alto Beni (53.2%), Sicaya (65.4%), Shinahota (62.5%), Vallegrande (67.4%), Postrervalle (71.2%), Uriondo (71.9%) u dawk ta’ Laja, Coroico, Villarroel, Puna u Antequera miċħuda. Fis-26 ta' Awwissu 2018, Yacuiba ġie miċħud f’referendum u fil-25 ta' Novembru 2018 ġew approvati Zudáñez (51.18%), San Lucas (69.01%), Mizque (61.20%), Puerto Quijarro (65.06%) u dak ta' Palos Blancos ġie miċħud. Fis-26 ta' Mejju 2019, ġew approvati dawk ta' San Juan (74.04%), Mairana (54.67%), Chiquihuta (54.48%), Alcalá (63.42%), Cajuata (51.58%) u dawk ta' San Ġiljan, Comarapa, Pelechuco. u Sorata ġew miċħuda.

Territorji tal-bdiewa indiġeni indiġeni[immodifika | immodifika s-sors]

L-artijiet tal-Komunità ta' oriġini (TCO) skont il-liġi Bolivjana huma territorji miżmuma minn popli indiġeni permezz ta' titoli kollettivi. Mill-pubblikazzjoni tad-Digriet Suprem 0727 tas-6 ta’ Diċembru 2010, it-TCOs ngħataw l-isem ta’ territorji indiġeni tal-bdiewa oriġinali (TIOC), li huwa l-isem li bih inħolqu mill-kostituzzjoni tal-2009. It-TIOCs jistgħu jaċċessaw l-awtonomija indiġena peasant oriġinali u fit-12 ta' Lulju 2016 ġiet promulgata l-Liġi Nru 813, li ħolqot l-unità territorjali tat-territorju indiġenu peasant oriġinali ta' Raqaypampa.

Reġjuni[immodifika | immodifika s-sors]

Ir-reġjuni huma kkontemplati fl-artikolu 280.I tal-kostituzzjoni nazzjonali: Ir-reġjun, magħmul minn bosta muniċipalitajiet jew provinċji b'kontinwità ġeografika u mingħajr ma jittraxxendu l-limiti dipartimentali, li jaqsmu l-kultura, il-lingwi, l-istorja, l-ekonomija u l-ekosistemi f'kull dipartiment, se jkun kostitwit bħala spazju għall-ippjanar u l-ġestjoni. B'mod eċċezzjonali, reġjun jista' jkun magħmul biss minn provinċja, li fiha nnifisha għandha l-karatteristiċi definiti għar-reġjun. F'konurbazzjonijiet b'aktar minn 500,000 abitant, jistgħu jiġu ffurmati reġjuni metropolitani. Ir-reġjuni jistgħu jaċċessaw l-awtonomija u fis-6 ta’ Diċembru 2009, sar ir-referendum li bih il-popolazzjoni tal-provinċja ta’ Gran Chaco f’Tarija approvat bi 80.4% l-istabbiliment tar-reġjun awtonomu ta’ Gran Chaco Tarijeño fuq il-bażi tal-ġurisdizzjoni territorjali ta’ tliet muniċipalitajiet: Caraparí, Villamontes u Yacuiba. Fl-4 ta’ April 2010, il-membri tal-assemblea ġew eletti biex jabbozzaw l-istatut awtonomu tagħha, li ġie approvat f’referendum fl-20 ta’ Novembru, 2016 b’72.30%. Fit-18 ta 'April, 2017, ġiet promulgata l-Liġi Transitorja Nru 927 għall-Formazzjoni u l-Funzjonament tal-Gvern Awtonomu Reġjonali ta' Gran Chaco, li poġġiet fis-seħħ l-aħħar mill-erba' tipi ta 'awtonomija tal-Istat. Il-Liġi Nru 533 tas-27 ta 'Mejju 2014 ħolqot l-ewwel reġjun metropolitan (reġjun metropolitan ta' Kanata) taħt ir-reġim awtonomu ġdid fid-dipartiment ta' Cochabamba. Hija tkopri seba' muniċipalitajiet (Cochabamba, Quillacollo, Sipe Sipe, Tiquipaya, Vinto, Colcapirhua u Sacaba). Il-liġi ħolqot il-kunsill metropolitan.

Awtonomija[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Kostituzzjoni Politika tal-Istat tal-Bolivja tirrikonoxxi l-eżistenza ta '4 tipi ta' awtonomi fl-organizzazzjoni territorjali tal-Istat: peasant indiġeni dipartimentali, muniċipali, reġjonali u indiġeni. Jistgħu jaċċessaw l-awtonomija tal-bdiewa indiġeni oriġinarji (AIOC): territorju peasant indiġenu oriġinarju, muniċipalità u reġjun, jew ir-reġjuni eżistenti jew dawk li huma ffurmati bħala reġjun peasant indiġenu oriġinarju (RIOC) (art. 44 tal-liġi #031). ). Dan ir-reġim jasal għand il-poplu Afro-Bolivjan, skont ir-rikonoxximent fl-artikolu 32 tal-Kostituzzjoni Politika tal-Istat. Żewġ rekwiżiti huma meħtieġa minn muniċipalitajiet u territorji indiġeni tal-bdiewa indiġeni biex ikollhom aċċess għal AIOC: vijabbiltà governattiva u bażi tal-popolazzjoni. Hija r-responsabbiltà tal-Viċi Ministeru tal-Awtonomija li jiċċertifika li l-muniċipalità jew it-territorju għandhom status antenati, bħalissa huma abitati mill-popli u n-nazzjonijiet li jitolbu l-AIOC, u li hemm struttura organizzattiva li għandha rappreżentattività u funzjonament effettiv fuq il- organizzazzjonijiet tal-persuni esiġenti.fit-territorju jew muniċipalità (artikoli 56 u 57 tal-liġi Nru 031). Il-bażi tal-popolazzjoni trid tkun ugwali għal jew akbar minn 10,000 għal NPIOCs tal-għoljiet u ugwali għal jew akbar minn 1,000 għal NPIOCs minoritarji. B'mod eċċezzjonali, jista' jitnaqqas għal 4,000 abitant fl-NPIOC tal-għoljiet jekk il-vijabbiltà governattiva tiġi ppruvata sostenibbli, sakemm it-territorju tal-antenati ma jkunx frammentat (art. 58 tal-liġi Nru 031). Fit-8 ta' Jannar 2017, l-ewwel awtonomija indiġena fil-Bolivja ddaħħlet fis-seħħ f'Charagua, ibbażata fuq in-nazzjon Guaraní.

Immigrazzjoni Ċiniża lejn il-Bolivja[immodifika | immodifika s-sors]

Fl-2018, il-President Bolivjan Evo Morales ħareġ abbozz ta' riżoluzzjoni governattiva Bolivjana li attira lill-Insara Ċiniżi lejn il-Bolivja. Dan ikkoinċida mal-ħatra tal-gvern Bolivjan ta' immigranti Ċiniżi f'pożizzjonijiet governattivi u militari u mal-permess biex il-persuni ta' dixxendenza Ċiniża fil-Bolivja jkunu jistgħu jipparteċipaw fit-tornew tal-Bolivja u tal-Amerika t'Isfel. Dawk li jixtiequ jemigraw lejn il-Bolivja jridu jkunu Kattoliċi miċ-Ċina u mit-Tajwan.