Ilsna ta' Malta
Malta għandha żewġ lingwi uffiċjali: il-Malti u l-Ingliż. Il-Malti huwa l-lingwa nazzjonali. Sal-1934, it-Taljan kien ukoll lingwa uffiċjali f'Malta, u fis-sekli 19 u 20 kien hemm dibattitu lingwistiku u politiku magħruf bħala l-Kwistjoni tal-Lingwa dwar ir-rwoli ta' dawn it-tliet lingwi. Il-popolazzjoni Maltija ġeneralment kapaċi titkellem b'lingwi li mhumiex indiġeni tal-pajjiż, partikolarment l-Ingliż u t-Taljan. Jistgħu wkoll jifhmu xi ftit id-Darija (djalett Għarbi Marokkin).
Skont l-istħarriġ tal-Ewrobarometru li sar fl-2012, 98 % tal-Maltin jafu jitkellmu bil-Malti, 88 % jafu jitkellmu bl-Ingliż, 66 % jafu jitkellmu bit-Taljan, u aktar minn 17 % jitkellmu bil-Franċiż. Dan juri żieda riċenti fil-ħakma tal-lingwi, peress li fl-1995, filwaqt li 98 % tal-popolazzjoni kienet titkellem bil-Malti, 76 % biss kienu jitkellmu bl-Ingliż, 36 % bit-Taljan, u 10 % bil-Franċiż. Juri żieda fil-ħakma tat-Taljan, meta mqabbel ma' meta t-Taljan kien lingwa uffiċjali ta' Malta, minħabba xandiriet televiżivi Taljani li waslu Malta.[1]
Skont iċ-ċensiment tal-2011, kien hemm 377,952 persuna minn 10 snin 'il fuq, li minnhom 357,692 persuna (94.7 %) li ddikjaraw li kienu jitkellmu bil-Malti tal-inqas f'livell medju, 248,570 persuna (82.1 %) li kienu jitkellmu bl-Ingliż tal-inqas f'livell medju, u 93,401 persuna (43.7 %) li kienu jitkellmu bit-Taljan mill-inqas f'livell medju, minn skala magħmula minn "Tajjeb", "Medju", "Ftit" u "Xejn". Il-Franċiż, ir-Russu, l-Ispanjol u l-Ġermaniż huma l-lingwi ewlenin l-oħra studjati fl-edukazzjoni sekondarja u terzjarja.[2]
Sfond[immodifika | immodifika s-sors]
Il-Grieg sar lingwa uffiċjali ta' Malta fil-553 W.K. bħala parti minn Sqallija mill-Imperatur Ġustinjanu. Għalkemm l-Isqalli-Għarbi beda jintuża uffiċjalment, il-Grieg baqa' jintuża mill-klassi għolja sal-ħakma Normanna li ntemmet fl-1194. Il-Grieg beda jiġi sostitwit bil-Latin għall-ħabta tal-1130.[3]
Għal diversi sekli, Malta kienet immexxija mill-ordni tal-Kavallieri ta' Malta, b'membri ġejjin minn partijiet differenti tal-Ewropa, meta, minbarra t-Taljan Toskan, il-Latin kien komunement użat għal skopijiet uffiċjali bħal fil-Castellania.
Matul il-ħakma tal-Ordni ta' San Ġwann ħafna kavallieri kienu Franċiżi, u l-Franċiż kien jintuża mill-komunità fil-ħajja ta' kuljum. Madankollu, it-Taljan baqa' dominanti għal skopijiet uffiċjali. Minkejja dan, ħafna drabi kienet tintuża għal dokumentazzjoni u mapep, minħabba li inġiniera militari prominenti tal-ordni kienu Franċiżi.[4] Il-Franċiż kien il-lingwa uffiċjali tal-gżejjer Maltin matul l-okkupazzjoni qasira Franċiża ta' Malta (1798-1800).
Il-Malti[immodifika | immodifika s-sors]
Suavi fructo rubeo huwa motto bil-Latin, li jfisser "niddi bl-aħmar bil-frott ħelu", li jirreferi għall-ħafna ġonna tal-larinġ preżenti fir-raħal.
Il-Malti huwa l-lingwa nazzjonali tal-poplu Malti, u waħda mil-lingwi uffiċjali ta' Malta u tal- Unjoni Ewropea.[5] Hija lingwa Semitika derivata mill-Isqalli-Għarbi; madankollu l-maġġoranza tal-vokabularju ġej mill-Isqalli u t-Taljan, kif deskritt mil-lingwista Maltija May Butcher. 52 % tal-kliem Malti huma ta' oriġini Latina, riżultat ta' influwenza sinifikanti mill-Italja (b'mod partikolari Sqallija) u, sa ċertu punt, Franza. Malta għandha d-distinzjoni li hija l-uniku pajjiż fl-Ewropa b'lingwa storikament Semitika. Il-lingwa Maltija hija miktuba b'alfabett Latin modifikat li jinkludi l-grafemi ż, ċ, ġ, ħ, u għ.
Diversi lokalitajiet għandhom aċċenti u djaletti diverġenti mill-Malti standard. Kien hemm tnaqqis fin-numru ta' kelliema djalettali, l-aktar minħabba l-espożizzjoni għall-Malti standard fil-mezzi tax-xandir u l-istituzzjonalizzazzjoni tal-edukazzjoni. Il-lingwa standard turi wkoll Taljanizzazzjoni u Angliċizzazzjoni aktar evidenti tal-lingwa.[2]
Lingwa oħra uffiċjali f'Malta hija l-Lingwa tas-Sinjali Maltija.[6]
L-Ingliż[immodifika | immodifika s-sors]
Qabel l-indipendenza tagħha fl-1964, Malta kellha storja sinifikanti bħala pussess Ingliż u, bħala riżultat, l-Ingliż huwa lingwa uffiċjali f'Malta. L-attivitajiet tal-Gvern isiru biż-żewġ lingwi, jew mill-inqas b'waħda mil-lingwi uffiċjali, u ħafna mill-Maltin jitgħallmu l-Ingliż fl-iskola. L-edukazzjoni sekondarja u terzjarja ssir esklużivament bl-Ingliż. Illum, 88 % tal-popolazzjoni ta' Malta titkellem bl-Ingliż (madwar 400,000 persuna). Madankollu, madwar 10 % biss jitkellmu bl-Ingliż bħala l-ewwel lingwa (madwar 48,000 persuna), peress li l-maġġoranza jitkellmu l-Malti bħala l-ewwel lingwa.
Il-varjetà tal-Ingliż mitkellma f'Malta hija bbażata fuq l-Ingliż Brittaniku. Din hija influwenzata ħafna wkoll mill-Malti u mit-Taljan, mhux biss fil-vokabularju (l-aktar billi jiġu ppronunzjati kliem ta' self Franċiż-Latin bl-Ingliż fi stil Taljan) iżda testendi għall-fonoloġija, l-Ingliż jiġi mitkellem b'aċċent qawwi, f'djalett imħallat kultant imsejjaħ Maltingliż (tal-Pepe); madankollu, il-pronunzja tibqa' standard fost individwi Maltin ta' kategorija soċjoekonomika għolja.
It-Taljan[immodifika | immodifika s-sors]
Għal ħafna sekli u sal-1934, it-Taljan kien il-lingwa uffiċjali ta' Malta. Tabilħaqq, kienet meqjusa bħala l-lingwa tal-kultura f'Malta mir-Rinaxximent Taljan. Fis-seklu 19, l-irredentisti Taljani u l-Maltin Taljani riedu jippromwovu l-użu tiegħu madwar Malta għal pjanijiet biex jerġgħu jingħaqdu mal-Italja peress li Malta kienet parti mir-Renju ta' Sqallija sas-seklu 13. Fl-ewwel deċennji tas-seklu 20, kien hemm saħansitra ġlieda fi ħdan is-soċjetà u l-politika Maltija dwar il-"kwistjoni tal-lingwa", li waslet fil-qofol qabel it-Tieni Gwerra Dinjija. Fl-1933, il-Kostituzzjoni ġiet irtirata minħabba l-vot baġitarju tal-Gvern għat-tagħlim tat-Taljan fl-iskejjel elementari.[7] L-użu tat-Taljan fi kwistjonijiet uffiċjali kien motivat politikament mill-partit antiriformista u mill-Knisja Kattolika Rumana bħala forma ta' status quo u miżuri konservattivi kontra l-Ingliżi Protestanti.[8]
Illum il-ġurnata, 66 % tal-popolazzjoni Maltija taf titkellem bit-Taljan, u 8 % tal-popolazzjoni "tippreferi" li tużah fil-konverżazzjoni ta' kuljum, minħabba l-influss kbir riċenti ta' immigranti Taljani.[2] Għalkemm it-Taljan ġie sostitwit bl-Ingliż bħala l-lingwa uffiċjali, għadu jintuża u jiġi mitkellem spiss f'ċerti postijiet tax-xogħol professjonali minn immigranti Taljani. Il-persentaġġ ta' kelliema llum il-ġurnata jlaħħaq is-66 %, fil-fatt huwa ferm akbar minn meta l-lingwa kienet fil-fatt uffiċjali, fl-1931, meta kienu biss 14 % li kienu jitkellmuha.[2]
Numru kbir ta' Maltin jitgħallmu t-Taljan permezz tat-televiżjoni Taljana peress li x-xandir tal-midja Taljana jasal fil-Gżejjer Maltin.[1]
Lingwi Barranin[immodifika | immodifika s-sors]
Minbarra t-Taljan, ħafna Maltin ġeneralment għandhom ċertu grad ta' profiċjenza fil-Franċiż, u pjuttost ftit jifhmu jew jitkellmu bl-Ispanjol jew bil-Ġermaniż.[9] Diversi lingwi oħra jiġu studjati wkoll, u l-Għarbi u r-Russu jiġu offruti fl-iskejjel.
L-ittra ċirkolari governattiva għas-sena skolastika 2011-2012[10] kienet turi li l-għażliet lingwistiċi li ġejjin kellhom ikunu disponibbli fl-iskejjel:
Form I (madwar 11-il sena):
- l-Għarbi;
- il-Franċiż;
- il-Ġermaniż;
- it-Taljan;
- l-Ispanjol.
Din il-lingwa tiġi studjata għal ħames snin fl-iskola sekondarja.
Form III (madwar 13-il sena):
- l-Għarbi;
- il-Franċiż;
- il-Ġermaniż;
- it-Taljan;
- ir-Russu;
- l-Ispanjol.
Din il-lingwa tiġi studjata għall-aħħar tliet snin fl-iskola sekondarja.
Midja[immodifika | immodifika s-sors]
Pubblikazzjonijiet[immodifika | immodifika s-sors]
Hemm numru ugwali ta' gazzetti ppubblikati bl-Ingliż u bil-Malti, u l-ebda waħda bit-Taljan.
Il-maġġoranza l-kbira tan-nies jippreferu l-Ingliż bħala l-għażla tal-qari tagħhom, u l-Ingliż huwa ppreferut minn 61.1 % tal-popolazzjoni għall-kotba u 70.89 % għar-rivisti. 35.8 % biss tal-popolazzjoni jippreferu jaqraw kotba bil-Malti, u 22.7 % minnhom jippreferuha għar-rivisti.
Radju[immodifika | immodifika s-sors]
Rigward ir-radju, it-Taljan jieħu post l-Ingliż, u l-istazzjonijiet tar-radju huma l-aktar bil-Malti u bit-Taljan, bi ftit bl-Ingliż ukoll.
Skont studju tal-2004, 82.41 % tal-popolazzjoni tisma' regolarment ir-radju bil-Malti, 25.41 % tisma' r-radjui bit-Taljan, u 14.69 % tisma' r-radju bl-Ingliż.[2]
Televiżjoni[immodifika | immodifika s-sors]
L-istazzjonijiet tat-televiżjoni lokali jixxandru l-aktar bil-Malti u kultant bl-Ingliż. Madankollu, ħafna nies għandhom aċċess għal stazzjonijiet tat-televiżjoni barranin mill-Italja, mir-Renju Unit, jew minn pajjiżi Ewropej oħra, jew mill-Istati Uniti, jew permezz tal-kejbil lokali jew servizzi terrestri diġitali, jew direttament permezz tas-satellita.
Użu online tal-lingwa Maltija[immodifika | immodifika s-sors]
Fl-2005 il-Malti ma kienx lingwa użata spiss fuq l-internet, u l-maġġoranza tas-siti web "Maltin" kienu jinkitbu b'lingwi oħra. Minn stħarriġ li sar fuq 13-il sit web "Malti", 12 minnhom kienu kollha bl-Ingliż, u wieħed kien bilingwi, iżda mhux bil-Malti.[11]
Futur[immodifika | immodifika s-sors]
Dak li hemm fil-futur għall-ilsien Malti għadu fi spekulazzjoni fost l-istudjużi. Il-varjazzjoni djalettali tal-Malti qed tonqos. Hemm influwenza mill-Ingliż u mit-Taljan. Hemm bidla fil-lingwa perċepita lejn l-Ingliż fost il-Maltin, b'mudelli lessikoloġiċi u grammatikali fil-Malti dejjem aktar Angliċizzati.[2] Madankollu dan l-assorbiment ta' influwenzi lingwistiċi jissatura l-istorja tal-lingwa Maltija, li tibqa' mitkellma minn persentaġġ għoli ħafna tal-popolazzjoni.[2]
Ara ukoll[immodifika | immodifika s-sors]
- Maltingliż – taqlib bejn il-Malti u l-Ingliż.
Sorsi[immodifika | immodifika s-sors]
- Hull, Geoffrey. Il-Mistoqsija tal-Lingwa Maltija: Studju ta' Każ fl-Imperjaliżmu Kulturali . Said International, Valletta, 1993.
Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]
- ^ a b Country profile: Malta BBC News; [2008/01/10]; [2008/02/21]
- ^ a b ċ d e f ġ Ignasi Badia i Capdevila; A view of the linguistic situation in Malta; NovesSL; [2004]; retrieved on [2008-02-24]
- ^ (PDF) https://www.um.edu.mt/__data/assets/pdf_file/0004/310729/JMH-2016JohnVella.pdf.
|title=nieqes jew vojt (għajnuna) - ^ . ISBN 978-99957-0-584-8. OCLC 870266285 https://books.google.com/books?id=xRdnDQAAQBAJ&pg=PA74.
|title=nieqes jew vojt (għajnuna) - ^ http://www.dyskursy.san.edu.pl/abs/dyskursy11_5Hoyte-West.pdf
- ^ (pdf). doi:10.5281/zenodo.1181783. ISBN 978-3-96110-070-5 http://langsci-press.org/catalog/book/182.
|title=nieqes jew vojt (għajnuna) - ^ http://www.intratext.com/IXT/ITA2413/_P6.HTM.
|title=nieqes jew vojt (għajnuna) - ^ Archive copy (PDF). pp. 91–126. Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2020-01-03. Parametru mhux magħruf
|access-date=injorat (għajnuna)Manutenzjoni CS1: kopja arkivjata bħala titlu (link) - ^ (PDF) https://cvc.cervantes.es/lengua/anuario/anuario_06-07/pdf/paises_60.pdf.
|title=nieqes jew vojt (għajnuna) - ^ "Archive copy" (PDF). Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2011-07-22. Miġbur 2022-01-08.Manutenzjoni CS1: kopja arkivjata bħala titlu (link)
- ^ Country report for MINERVA Plus in 2005; Multilingual issues in Malta; Retrieved on [2008-02-24]