Socotra

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Immaġni satellitari ta' Socotra.

Socotra (/səˈkoʊtrə, soʊ-, ˈsɒkətrə/;[1] bl-Għarbi: سُقُطْرَىٰ Suquṭrā) jew Saqatri (bl-Għarbi: ساقطري Saqaṭri) hija gżira tar-Repubblika tal-Jemen fl-Oċean Indjan.[2][3] Tinsab bejn il-Fliegu ta' Guardafui u l-Baħar tal-Arabja u qrib ir-rotot ewlenin tat-trasport tal-merkanzija. Socotra hija l-ikbar mill-erba' gżejjer fl-arċipelagu ta' Socotra. Mill-2013, l-arċipelagu jikkostitwixxi l-Governorat ta' Socotra.

Il-gżira ta' Socotra tirrappreżenta madwar 95 % tal-massa tal-art tal-arċipelagu ta' Socotra. Tinsab 380 kilometru (205 mil nawtiku) fin-Nofsinhar tal-Peniżola tal-Arabja[4] u 240 kilometru (130 mil nawtiku) fil-Lvant tas-Somalja; minkejja li hija kkontrollata mill-Jemen, ġeografikament tagħmel parti mill-Afrika.[5] Il-gżira hija iżolata u tospita għadd kbir ta' speċijiet endemiċi. Sa terz tal-pjanti tagħha huma speċijiet endemiċi. Ġiet deskritta bħala "l-iżjed post li jidher tal-aljeni fid-Dinja".[6] Il-gżira hija twila 132 kilometru (82 mil) u wiesgħa 43 kilometru (26 mil).[7] Fl-2008 Socotra tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.[8]

Attwalment, il-gżira tinsab taħt il-kontroll de facto tal-Kunsill Tranżizzjonali tan-Nofsinhar appoġġat mill-Emirati Għarab Magħquda, parteċipant seċessjonista fil-gwerra ċivili li għaddejja fil-Jemen.[9]

Etimoloġija[immodifika | immodifika s-sors]

L-istudjużi ma jaqblux bejniethom rigward l-oriġini ta' isem il-gżira. Isem Socotra jaf oriġina minn:

  • Isem Grieg li oriġina minn isem tribù tan-Nofsinhar tal-Arabja msemmi fil-kitbiet imnaqqxa bis-Sabajk u bl-Adramitiku bħala Dhū-Śakūrid (S³krd).[10]
  • Frażi bis-Sanskrit "Dvīpa Sukhadara" li tfisser "gżira tal-ġenna".[11]
  • It-twaħħid tat-termini bl-Għarbi suq, u qutra, forma vulgari ta' qatir, li tirreferi għad-demm tad-dragun.[12]

Storja[immodifika | immodifika s-sors]

Inizjalment kien hemm il-kultura litika tal-Oldowan f'Socotra. Instabu għodod tal-ġebel tal-kultura Oldowan fl-inħawi madwar Hadibo fl-2008.[13]

Socotra kellha rwol importanti fil-kummerċ internazzjonali tal-qedem u titfaċċa bħala Dioskouridou (Διοσκουρίδου νῆσος), li tfisser "il-gżira tad-Dioscuri" fil-Periplus tal-Baħar tal-Eritrea, għodda Griega ta' għajnuna għan-navigazzjoni tas-seklu 1 W.K.[14]

L-Għar ta' Hoq fih għadd kbir ta' kitbiet imnaqqxa, tpinġijiet u oġġetti arkeoloġiċi. Skont investigazzjoni ulterjuri ħareġ li dawn tħallew minn baħħara li żaru l-gżira bejn is-seklu 1 Q.K. u s-seklu 6 W.K. It-testi nkitbu bil-Brāhmī Indjan, bil-lingwa tan-Nofsinhar tal-Arabja, bl-Etjopjan, bil-Grieg, bil-lingwa ta' Palmyra u bil-Baktrijan. Dan il-korp ta' kważi 250 test u tpinġija jikkostitwixxi wieħed mis-sorsi prinċipali għall-investigazzjoni tan-networks kummerċjali tal-Oċean Indjan ta' dak iż-żmien.[15]

Fit-880, qawwa ta' spedizzjoni Aksumita ħakmet il-gżira u ġie kkonsagrat isqof Ortodoss Orjentali. L-Etjopjani iktar 'il quddiem tkeċċew minn armata kbira mibgħuta mill-imam Al-Salt bin Malik tal-Oman.[16]

Skont il-ġeografu Persjan Ibn al-Mujawir (1204-1291), li jixhed li wasal f'Socotra mill-Indja fl-1222, kien hemm żewġ gruppi ta' nies fil-gżira, l-abitanti indiġeni fil-muntanji u l-abitanti barranin mal-kosta.[17]

Fl-1507, flotta Portugiża kkmandata minn Tristão da Cunha b'Afonso de Albuquerque żbarkat fil-belt kapitali ta' dak iż-żmien, Suq, u ħataf il-port wara battalja qalila kontra s-Sultanat ta' Mahra. L-objettiv tagħhom kien li jistabbilixxu bażi f'post strateġiku tul ir-rotta lejn l-Indja. In-nuqqas ta' port ta' veru u l-infertilità tal-art wasslu għall-ġuħ u għall-mard fil-gwarniġjon, u l-Portugiżi abbandunaw il-gżira fl-1511.[18] Is-slaten ta' Mahra reġgħu ħadu l-kontroll tal-gżira f'idejhom u l-abitanti ġew ikkonvertiti għall-Iżlam.[19]

Fl-1834, il-Kumpanija tal-Lvant tal-Indja stazzjonat gwarniġjon f'Socotra, bl-istennija li s-sultan ta' Mahra ta' Qishn u ta' Socotra jaċċetta offerta biex ibigħ il-gżira. In-nuqqas ta' postijiet tajbin għall-ankraġġ kien problema għall-Brittaniċi kif ukoll għall-Portugiżi. Il-Brittaniċi telqu fl-1835, wara li bla ħsieb is-sultan irrifjuta li jbigħ il-gżira. Wara l-ħtif ta' Aden mill-Brittaniċi fl-1839, tilfu l-interess kollu li jixtru Socotra.

Iċ-ċiklu tropikali Chapala fuq Socotra fl-2015.

F'April 1886, il-gvern Brittaniku ddeċieda li jikkonkludi trattat ta' protettorat mas-sultan fejn din id-darba wiegħed li "ma jidħolx f'xi korrispondenza, ftehim jew trattat ma' nazzjon jew setgħa barranija oħra, mingħajr l-għarfien u s-sanzjoni tal-Gvern Brittaniku".[20]

F'Ottubru 1967, fid-dawl tat-tluq tal-Brittaniċi minn Aden u min-Nofsinhar tal-Arabja, is-Sultanat ta' Mahra ġie abolit. Fit-30 ta' Novembru tal-istess sena, Socotra saret parti min-Nofsinhar tal-Jemen.

Mill-unifikazzjoni tal-Jemen fl-1990, saret parti mir-Repubblika tal-Jemen, u ġiet affiljata l-ewwel mal-Governorat ta' Aden. Imbagħad fl-2004 ġiet ittrasferita biex tagħmel parti mill-Governorat ta' Ħadramawt. Iktar 'il quddiem fl-2013 saret governorat apparti.

Fl-2015, iċ-ċikluni Chapala u Megh laqtu l-gżira, u kkawżaw ħsarat kbar lill-infrastruttura tal-gżira.[21]

Kontroll tal-UAE u tal-STC[immodifika | immodifika s-sors]

Ritratt tal-irġiel lokali ta' Socotra meħud minn Charles K. Moser, 1918.

Mill-2015, l-Emirati Għarab Magħquda bdew iżidu l-preżenza tagħhom f'Socotra, l-ewwel bl-għajnuna umanitarja meta kien hemm iċ-ċikluni tropikali Chapala u Megh, u eventwalment stabbilew preżenza militari fil-gżira.

Fit-30 ta' April 2018, l-Emirati Għarab Magħquda, bħala parti mill-intervent immexxi mill-Arabja Sawdija u li għadu għaddej fil-Jemen, żbarkaw truppi fil-gżira u ħadu l-kontroll tal-Ajruport u tal-port marittimu ta' Socotra. Fl-14 ta' Mejju 2018, it-truppi Sawditi ġew stazzjonati wkoll fil-gżira u ġie nnegozjat patt bejn l-Emirati Għarab Magħquda u l-Jemen għal eżerċizzju ta' taħriġ militari u r-ritorn tal-kontroll amministrattiv tal-ajruport u tal-port marittimu lill-Jemen.[22][23]

F'Mejju 2019, il-gvern tal-Jemen akkuża lill-Emirati Għarab Magħquda li żbarkaw madwar 100 suldat separatist f'Socotra, xi ħaġa li l-Emirati Għarab Magħquda ċaħdu, u b'hekk żdied id-diżgwid bejn iż-żewġ alleati nominali fil-gwerra ċivili tal-Jemen.[24]

Fi Frar 2020, riġment tal-Armata tal-Jemen stazzjonat f'Socotra rribella u wiegħed alleanza mal-Kunsill Tranżizzjonali tan-Nofsinhar (STC) f'Socotra, u rrinunzja l-gvern ta' Abdrabbuh Mansur Hadi appoġġat min-Nazzjonijiet Uniti. L-STC ħataf il-kontroll tal-gżira f'Ġunju 2020.[25]

Skont ir-rapporti tal-mezzi tax-xandir fl-2020 u fl-2022, huwa mistenni li l-Emirati Għarab Magħquda se jistabbilixxu faċilitajiet militari u tal-intelligence fl-Arċipelagu ta' Socotra.[26]

Inizjalment, l-Emirati Għarab Magħquda kienu parti mill-intervent immexxi mill-Arabja Sawdija fil-Jemen li ġie varat fl-2011. Iżda iktar 'il quddiem din il-kooperazzjoni bdiet tiddgħajjef minħabba l-għanijiet ġeopolitiċi diverġenti li wasslu biex l-Emirati Għarab Magħquda jnaqqsu l-forzi ta' intervent tagħhom fil-Jemen mill-2019 'il quddiem, filwaqt li żiedu l-appoġġ tagħhom lill-STC u ħadu l-kontroll tal-gżira sabiex iħarsu l-interessi ġeostrateġiċi tagħhom stess biex jibqa' jkollhom influwenza fiż-żoni kostali tan-Nofsinhar tal-Jemen.[27] Dan it-teħid tal-kontroll ġie ddikjarat bħala illeġittimu mill-President tal-Jemen ta' dak iż-żmien Hadi li ddikjara li l-Emirati Għarab Magħquda kienu qed jaġixxu bħala okkupanti.[28]

Ġeografija[immodifika | immodifika s-sors]

L-Għar tas-Seqer (bl-Għarbi: كهف هوق) fil-Lvant tal-gżira.
Il-Promontorju ta' Diksam.

Socotra hija waħda mill-iżjed artijiet iżolati fid-Dinja b'oriġini kontintentali (jiġifieri b'oriġini mhux vulkanika). L-arċipelagu fl-imgħoddi kien jagħmel parti mis-superkontinent ta' Gondwana u nqata' mill-kumplament tal-art matul l-epoka Mijoċena, fl-istess sensiela ta' avvenimenti li fetħu l-Golf ta' Aden lejn il-Majjistral tiegħu.[29]

Politikament, l-Arċipelagu ta' Socotra huwa parti mill-Jemen iżda ġeografikament huwa parti mill-Afrika, peress li jirrappreżenta framment kontinentali li ġeografikament huwa marbut mal-Plakka kontinentali Afrikana tas-Somalja.[30]

L-arċipelagu jikkonsisti mill-gżira prinċipali ta' Socotra (3,665 km2 jew 1,415-il mil kwadru), tliet gżejjer iżgħar, Abd al Kuri, Samhah u Darsa, u żewġ gżejriet tal-blat, Ka'l Fir'awn u Sābūnīyah, it-tnejn li huma mhux abitabbli mill-bniedem iżda importanti għall-għasafar tal-baħar.[31]

Il-gżira prinċipali hija twila madwar 125 kilometru (78 mil) u wiesgħa 45 kilometru (28 mil) mit-Tramuntana għan-Nofsinhar, u għandha tliet reġjuni fiżiċi ewlenin:

  • Il-pjanuri kostali dojoq bl-għaram karatteristiċi tagħhom, iffurmati mill-irjieħ tal-monsuni li jonfħu matul tliet xhur tas-sajf. Ir-riħ jġorr ir-ramel mill-kosta fi spirali u mbagħad jifforma l-għaram tar-ramel bojod silġ ta' Socotra.[32]
  • Il-promontorji tal-ġebla tal-ġir ta' Momi, Homhil u Diksam bit-topografija karstika karatteristika tagħhom ibbażata fuq inħawi tal-blat tal-ġebla tal-ġir alternati ma' pjanuri bejn l-għoljiet. Għal sekli sal-attività ekonomika reċenti ta' Socotra, l-attività ekonomika ewlenija kienet it-trobbija tal-annimali bit-transumanza, l-iktar il-mogħoż u n-nagħaġ, fuq dawn il-promontorji. L-eżitu huwa pajsaġġ kulturali uniku u li għadu attiv ta' agropastoraliżmu b'sistemi karatteristiċi tal-ħżin tal-ilma tax-xita.[33]
  • Katina muntanjuża ċentrali, il-Muntanji ta' Hajhir, magħmula minn blat tal-granit u metamorfiku għoli sa 1,503 metri (4,931 pied).[34]

Klima[immodifika | immodifika s-sors]

Il-klima ta' Socotra hija kklassifikata bħala BWh u BSh skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen, jiġifieri klima tranżizzjonali sħuna tad-deżert b'temperatura annwali medja ta' iktar minn 25 °C (77 °F). Il-preċipitazzjoni annwali tkun baxxa iżda tkun mifruxa tul is-sena kollha. Minħabba l-olzar orografiku pprovdut mill-muntanji interni, speċjalment matul il-monsuni tal-Grigal minn Ottubru sa Diċembru, l-ogħla żoni interni jista' jkollhom preċipitazzjoni medja saħansitra sa 800 millimetru (31.50 pulzier) fis-sena u jista' jkollhom iktar minn 250 millimetru (9.84 pulzier) f'xahar matul Novembru u Diċembru. L-istaġun tal-monsuni tal-Lbiċ minn Ġunju sa Settembru jġib miegħu rjieħ qawwijin u baħar imqalleb. Għal bosta sekli, il-baħħara ta' Gujarat kienu jsejħu r-rotta marittima qrib Socotra bħala “Sikotro Sinh”, li tfisser l-iljun ta' Socotra, li b'mod kostanti jiftaħ ħanġra — b'referenza għall-baħar imqalleb qrib Socotra.[35]

F'avveniment tassew mhux tas-soltu, in-naħa tal-Punent ta' Socotra, li normalment tkun arida, kellha iktar minn 410 millimetru (16.14-il pulzier) ta' xita miċ-ċiklun Chapala f'Novembru 2015.[36] Iċ-ċikluni qajla jaffettwaw il-gżira, iżda ċ-ċiklu tal-2015 Megh kien l-unika u l-iżjed ċiklun qalil li laqat il-gżira direttament.

Data klimatika għal Socotra
Xahar Jan Fra Mar Apr Mej Ġun Lul Aww Set Ott Nov Diċ Sena
Temp. għolja rekord f'°C (°F) 30.0

(86.0)

31.7

(89.1)

32.8

(91.0)

37.2

(99.0)

38.5

(101.3)

40.6

(105.1)

37.4

(99.3)

34.4

(93.9)

35.6

(96.1)

37.0

(98.6)

33.0

(91.4)

30.6

(87.1)

40.6

(105.1)

Temp. għolja medja f'°C (°F) 27.1

(80.8)

27.8

(82.0)

29.2

(84.6)

31.8

(89.2)

34.6

(94.3)

33.8

(92.8)

32.3

(90.1)

32.4

(90.3)

33.2

(91.8)

30.8

(87.4)

29.6

(85.3)

28.3

(82.9)

30.8

(87.4)

Temp. medja ta' kuljum f'°C (°F) 24.8

(76.6)

24.8

(76.6)

26.3

(79.3)

28.7

(83.7)

31.3

(88.3)

30.8

(87.4)

29.5

(85.1)

29.5

(85.1)

29.3

(84.7)

27.9

(82.2)

27.0

(80.6)

25.8

(78.4)

28.0

(82.4)

Temp. baxxa medja f'°C (°F) 22.6

(72.7)

21.7

(71.1)

23.3

(73.9)

25.5

(77.9)

28.0

(82.4)

27.9

(82.2)

26.8

(80.2)

26.5

(79.7)

26.4

(79.5)

24.9

(76.8)

24.4

(75.9)

23.3

(73.9)

25.1

(77.2)

Temp. baxxa rekord f'°C (°F) 17.0

(62.6)

17.2

(63.0)

18.9

(66.0)

20.3

(68.5)

21.2

(70.2)

22.8

(73.0)

21.7

(71.1)

22.0

(71.6)

22.2

(72.0)

19.4

(66.9)

18.9

(66.0)

17.0

(62.6)

17.0

(62.6)

Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) 2.5

(0.10)

2.5

(0.10)

10.2

(0.40)

0.0

(0.0)

2.5

(0.10)

30.5

(1.20)

0.0

(0.0)

0.0

(0.0)

2.5

(0.10)

10.2

(0.40)

50.8

(2.00)

81.3

(3.20)

193.0

(7.60)

Medja ta' jiem bil-preċipitazzjoni (≥ 0.1 mm) 2.4 0.8 0.4 1.0 0.4 0.8 0.2 0.0 0.6 2.2 7.7 5.2 21.7
Umdità relattiva medja (%) 70 68 67 66 62 60 58 57 62 69 72 73 65
Sors: Deutscher Wetterdienst[37]

Flora u fawna[immodifika | immodifika s-sors]

Is-siġra endemika ta' demm id-dragun Dracaena cinnabari.
Dendrosicyos socotranus.

Socotra titqies bħala ġojjell tal-bijodiversità fil-Baħar tal-Arabja. Fis-snin 90 tas-seklu 20, tim ta' bijologi tan-Nazzjonijiet Uniti wettaq stħarriġ tal-flora u tal-fawna tal-arċipelagu. Ġew irreġistrati kważi 700 speċi endemika, li ma jinstabu mkien iktar fid-Dinja; New Zealand, Hawaii, New Caledonia, u l-Gżejjer Galápagos biss għandhom numru ta' speċijiet endemiċi iktar impressjonanti.[38]

L-iżolament ġeoloġiku twil tal-arċipelagu ta' Socotra u l-ħruxija tas-sħana u tan-nixfa flimkien ħolqu flora endemika unika u spettakolari. Stħarriġiet botaniċi fil-post immexxija miċ-Ċentru għall-Pjanti tal-Lvant Nofsani tal-Ġnien Botaniku Rjali ta' Edinburgu, jindikaw li 307 speċijiet ta' pjanti mit-825 (37 %) speċi f'Socotra huma endemiċi, jiġifieri ma jinstabu mkien iktar fid-Dinja. Il-flora kollha tal-Arċipelagu ta' Socotra ġiet ivvalutata għal-Lista l-Ħamra tal-IUCN, bi tliet speċijiet ta' pjanti mhedda b'mod kritiku u 27 speċi ta' pjanti mhedda li ġew rikonoxxuti fl-2004.[39]

Waħda mill-iżjed pjanti ta' Socotra li jispikkaw hija s-siġra ta' demm id-dragun (Dracaena cinnabari), li hija siġra b'għamla stramba ta' umbrella. Il-likwidu aħmar ta' ġoz-zokk tagħha kien maħsub li kien demm id-dragun tal-qedem, li kien imfittex bħala kolorant, u llum il-ġurnata jintuża bħala żebgħa u verniċ. Fi żmien il-qedem kienu importanti wkoll id-diversi sabbara endemiċi ta' Socotra, li kienu jintużaw għall-mediċini u għall-kożmetiċi. Pjanti endemiċi oħra jinkludu s-siġra sukkulenta ġganteska Dorstenia gigas; is-siġra Dendrosicyos socotranus; ir-rummien rari ta' Socotra, Punica protopunica, Aloe perryi, u Boswellia socotrana.[40]

L-arċipelagu għandu wkoll fawna rikka, inkluż diversi speċijiet endemiċi ta' għasafar, bħall-isturnell ta' Socotra (Onychognathus frater), in-nettarin ta' Socotra (Nectarinia balfouri), l-ortolan ta' Socotra (Emberiza socotrana), iċ-ċistikola ta' Socotra (Cisticola haesitatus), l-għammiel ta' Socotra (Passer insularis), il-bumunqar bil-ġwienaħ dehbien ta' Socotra (Rhynchostruthus socotranus), u speċi ta' ġeneru monotipiku, il-bagħal ta' Socotra (Incana incana). Bosta mis-speċijiet ta' għasafar huma mhedda mill-predaturi, l-iktar qtates selvaġġi mhux nattivi. B'mammiferu endemiku wieħed, sitt speċijiet ta' għasafar endemiċi u l-ebda anfibju, ir-rettili jikkostitwixxu l-iżjed fawna vertebrati rilevanti ta' Socotra b'31 speċi. Jekk wieħed jeskludi ż-żewġ speċijiet introdotti, Hemidactylus robustus u Hemidactylus flaviviridis, l-ispeċijiet nattivi kollha huma endemiċi. Hemm livell għoli ħafna ta' endemiżmu kemm fil-livell tal-ispeċijiet (29 minn 31, 94 %) kif ukoll fil-livell tal-ġeneri (5 minn 12, 42 %). Fil-livell tal-ispeċijiet, l-endemiċità jaf hija saħansitra ogħla, peress li studji filoġenetiċi żvelaw diversità moħbija sostanzjali. L-ispeċijiet ta' rettili jinkludu x-xaħmet l-art, il-gremxul mingħajr riġlejn, u speċi waħda ta' kamaleonte, Chamaeleo monachus.[41] Hemm bosta invertebrati endemiċi, inkluż diversi brimb (bħat-tarantula kaħla ta' Socotra Monocentropus balfouri) u tliet speċijiet ta' granċijiet tal-ilma ħelu Potamidae (Socotra pseudocardisoma u żewġ speċijiet Socotrapotamon).[42]

Bħal f'bosta sistemi ta' gżejjer iżolati, il-friefet il-lejl huma l-unika mammiferi nattivi ta' Socotra. Il-pippistrell ta' Socotra (Hypsugo lanzai) huwa l-unika speċi ta' farfett il-lejl, u ta' mammiferu inġenerali, li hu maħsub li huwa endemiku fil-gżira.[43][44] B'kuntrast ma' dan, l-iskolli tal-qroll ta' Socotra għandhom diversità kbira, b'bosta speċijiet endemiċi. F'Socotra jgħix ukoll il-farfett Bicyclus anynana.

Matul l-elfejn sena ta' insedjament uman fil-gżejjer, l-ambjent inbidel bil-mod iżda kontinwament, u skont Jonathan Kingdon, "l-annimali u l-pjanti li għad fadal jirrappreżentaw frazzjon degradad ta' dak li kien jeżisti fl-imgħoddi". Il-Periplus tal-Baħar tal-Eritrea jiddikjara li l-gżira kellha l-kukkudrilli u gremxul kbir, u l-fawna attwali, speċjalment ir-rettili, milli jidher naqset ferm minn dak iż-żmien 'l hawn. Sa ftit sekli ilu, kien hemm xmajjar u artijiet mistagħdra fil-gżira, stokkijiet ikbar ta' siġar endemiċi, u ragħa abbundanti. Il-Portugiżi rreġistraw il-preżenza ta' bufli fil-bidu tas-seklu 17. Issa minflok ix-xmajjar hemm fniedaq tar-ramel, u bosta pjanti nattivi għadhom jgħixu biss fejn hemm iktar indewwa jew protezzjoni mill-bhejjem jirgħu. Il-kumplament tal-fawna ta' Socotra hija mhedda sew mill-mogħoż u minn speċijiet introdotti oħra.

Bħala riżultat tal-gwerra ċivili tal-Jemen tal-2015 fl-art kontinentali tal-Jemen, Socotra saret iżolata ekonomikament, u l-prezzijiet tal-fjuwil u tal-gass żdiedu ferm, tant li r-residenti daru għall-injam għat-tisħin. F'Diċembru 2018, l-Emirati Għarab Magħquda bagħtu gass għat-tisjir lir-residenti ta' Socotra sabiex irażżnu d-deforestazzjoni kkawżata mill-qtugħ tas-siġar għall-fjuwil.[45]

Sit ta' Wirt Dinji[immodifika | immodifika s-sors]

Socotra ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2008.[8] L-Unjoni Ewropea appoġġat dan ir-rikonoxximent u appellat ukoll lill-Organizzazzjoni Internazzjonali tal-Protezzjoni tal-Ambjent biex jikklassifikaw l-arċipelagu fost is-siti ambjentali ewlenin.

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (x) "Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-diversità bijoloġika, inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-xjenza jew tal-konservazzjoni".[8]

Demografija[immodifika | immodifika s-sors]

Is-suq tal-ħut f'Socotra.

Il-biċċa l-kbira tal-abitanti huma ċittadini indiġeni ta' Socotra mit-tribù ta' Al-Mahrah, ta' dixxendenza tan-Nofsinhar tal-Arabja mill-Governorat ta' Al Mahrah,[46] u jingħad li huma speċjalment marbuta mill-qrib mal-gruppi ta' Qara u ta' Mahra tan-Nofsinhar tal-Arabja.[47] Uħud mill-abitanti huma Afrikani, ta' nisel minn eks skjavi li fl-imgħoddi għexu fil-gżira.[48]

Kważi l-abitanti kollha ta' Socotra, li jammontaw għal madwar 50,000 ruħ, jgħixu fil-gżira prinċipali tal-arċipelagu. Il-belt prinċipali, Hadibu (b'popolazzjoni ta' 8,545 ruħ skont iċ-ċensiment tal-2004); it-tieni l-ikbar belt, Qalansiyah (b'popolazzjoni ta' 3,862 ruħ); u Qād̨ub (b'popolazzjoni ta' 929 ruħ) kollha jinsabu mal-kosta tat-Tramuntana tal-gżira ta' Socotra.[49] Madwar 450 ruħ biss jgħixu f'Abd-al-Kūrī u 100 ruħ f'Samha; il-gżira ta' Darsa u l-gżejriet tal-arċipelagu mhumiex abitati.[50]

Lingwa[immodifika | immodifika s-sors]

Fil-gżira tiġi mitkellma l-lingwa Semitika ta' Socotra, magħrufa wkoll bħala Soqotri, li hija marbuta ma' lingwi simili oħra tan-Nofsinhar tal-Arabja moderna fl-art kontinentali tal-Arabja bħal Mehri, Harsusi, Bathari, Shehri u Hobyot, li saru s-suġġett ta' studju akkademiku Ewropew fis-seklu 19.[51][52]

Hemm tradizzjoni antika ta' poeżija u kull sena ssir kompetizzjoni tal-poeżija fil-gżira. Huwa maħsub li l-ewwel poeta attestata minn Socotra kienet Fatima al-Suqutriyya fis-seklu 9, figura popolari fil-kultura ta' Socotra.[53]

Is-Swahili ta' Socotra hija lingwa estinta li fil-qedem kienet mitkellma fil-gżira.

Reliġjon[immodifika | immodifika s-sors]

L-iżjed rakkont bikri rigward il-preżenza tal-Kristjani f'Socotra jirriżulta mill-merkant Grieg Medjevali bikri tas-seklu 6 W.K. Cosmas Indicopleustes.[54] Iktar 'il quddiem iċ-ċittadini ta' Socotra ngħaqdu mal-knisja Assirjana.[55] Matul is-seklu 10 W.K., il-ġeografu Għarbi Abu Muhammad al-Hasan al-Hamdani rreġistra matul iż-żjarat tiegħu li l-biċċa l-kbira taċ-ċittadini tal-gżira kienu Kristjani.

Il-Kristjaneżmu f'Socotra qabad it-triq tan-niżla meta s-Sultanat ta' Mahra ħa l-poter f'idejh fis-seklu 16, u l-popolin saru l-iktar Musulmani sal-wasla tal-Portugiżi iktar 'il quddiem f'dak is-seklu. Edizzjoni tal-1884 ta' Nature, ġurnal tax-xjenza, tirrakkonta li l-għebien tal-knejjes u tal-monumenti Kristjani jista' jkun marbut mal-wasla tal-Wahhabi fil-gżira fl-1800.[56] Illum il-ġurnata, l-unika fdalijiet tal-Kristjaneżmu huma xi tinqixiet ta' slaleb tas-seklu 1 W.K., ftit oqbra Kristjani, u xi fdalijiet ta' knejjes.

Ġenetika[immodifika | immodifika s-sors]

Il-maġġoranza tar-residenti maskili f'Socotra jingħad li jagħmlu parti mis-sottoklad J* tal-aplogrupp J tal-Y-DNA. In-nisel ta' diversi nisa, l-iktar dawk tal-aplogrupp N tal-mtDNA, huma uniċi fil-gżira.[57]

Diviżjonijiet amministrattivi[immodifika | immodifika s-sors]

Fl-imgħoddi l-arċipelagu kien jagħmel parti mill-Governorat ta' Ħadramawt. Madankollu, fl-2013 l-arċipelagu tneħħa minn dan il-governorat u minflok inħoloq il-Governorat ta' Socotra, li jikkonsisti mid-distretti ta':

  • Hidaybu, b'popolazzjoni ta' 32,285 ruħ u sede tad-distrett f'Hadibu, li jikkonsisti minn żewġ terzi tal-Lvant tal-gżira prinċipali ta' Socotra;
  • Qalansiyah wa 'Abd-al-Kūrī, b'popolazzjoni ta' 10,557 ruħ u sede tad-distrett f'Qulensya, li jikkonsisti mill-gżejjer minuri tal-arċipelagu (fosthom il-gżira ta' 'Abd-al-Kūrī) u t-terz tal-Punent tal-gżira prinċipali.

Ekonomija[immodifika | immodifika s-sors]

L-okkupazzjonijiet primarji taċ-ċittadini ta' Socotra tradizzjonalment kienu s-sajd, it-trobbija tan-naħal, it-trobbija tal-annimali, u l-kultivazzjoni tat-tamal.[58]

Il-monsuni minn dejjem jagħmlu l-arċipelagu inaċċessibbli minn Ġunju sa Settembru kull sena. Madankollu, f'Lulju 1999, fetaħ ajruport ġdid f'Socotra li jikkollega l-gżira mal-bqija tad-dinja s-sena kollha. Kien hemm servizz regolari lejn u minn Aden u Sana'a sal-bidu tal-gwerra ċivili fl-2015. It-titjiriet kummerċjali skedati kollha kienu jagħmlu waqfa teknika fl-Ajruport ta' Riyan-Mukalla. L-Ajruport ta' Socotra jinsab madwar 12-il kilometru (7+1⁄2 mili) fil-Punent tal-belt prinċipali, Hadibu, u qrib it-tielet l-ikbar belt fl-arċipelagu, Qād̨ub.[59] L-elettriku huwa disponibbli b'mod wiesa' f'Socotra permezz ta' ġeneraturi li jaħdmu bid-diżil. Hemm triq pavimentata tul il-kosta tat-Tramuntana tal-gżira minn Qulansiyah sa Hadibu u mbagħad lejn iż-żona ta' DiHamri; u triq pavimentata oħra, mill-kosta tat-Tramuntana san-Nofsinhar qalb il-Promontorju ta' Diksam.[60]

Xi residenti jrabbu l-bhejjem tal-ifrat u l-mogħoż. Il-prodotti ewlenin tal-gżira għall-esportazzjoni huma t-tamal, il-ghee (butir iċċarat), it-tabakk u l-ħut.[61]

Fl-aħħar tas-snin 90 tas-seklu 20, ġie varat Programm ta' Żvilupp tan-Nazzjonijiet Uniti sabiex jipprovdi stħarriġ mill-qrib tal-gżira ta' Socotra. Il-proġett imsejjaħ Proġett ta' Governanza u ta' Bijodiversità ta' Socotra elenka l-għanijiet li ġejjin mill-2009:[62]

  • Appoġġ għall-governanza lokali;
  • Żvilupp u implimentazzjoni ta' għodod ta' simplifikazzjoni;
  • Tisħiħ tal-azzjonijiet tal-organizzazzjonijiet mhux governattivi;
  • Twassil tal-benefiċċji tal-konservazzjoni tal-bijodiversità lill-popolazzjoni lokali;
  • Appoġġ lis-settur tas-sajd u taħriġ tal-professjonisti.

Trasport[immodifika | immodifika s-sors]

It-trasport pubbliku f'Socotra huwa limitat għal ftit vannijiet; il-karozzi tal-kiri normalment huma servizzi ta' karozza 4WD u sewwieq.[63]

It-trasport huwa suġġett delikat f'Socotra għaliex il-kostruzzjoni tat-toroq lokalment titqies bħala ta' detriment għall-gżira u għall-ekosistema tagħha. B'mod partikolari, saret ħsara minħabba t-tniġġis kimiku mill-kostruzzjoni tat-toroq, filwaqt li t-toroq ġodda wasslu fi frammentazzjoni tal-ħabitats.

L-uniku port f'Socotra jinsab 5 kilometri (3 mili) fil-Lvant ta' Hadibu. Il-vapuri jikkollegaw il-port mal-belt kostali ta' Mukalla, il-Jemen. Il-vjaġġ idum jumejn-tlieta u s-servizz jintuża l-iktar għall-merkanzija. L-Emirati Għarab Magħquda ffinanzjaw l-immodernizzar tal-port f'Socotra. Wara li ċ-ċikluni laqtu lil Socotra f'Novembru 2015, in-Nofs Qamar tal-Emirati stabbilixxa sistema ta' tidwil u bena ċint madwar l-ajruport.[64]

Yemenia u Felix Airways kienu jtiru mill-Ajruport ta' Socotra lejn Sana'a u lejn Aden bi tranżitu fl-Ajruport ta' Riyan. Minn Marzu 2015, minħabba l-gwerra ċivili li għaddejja fil-pajjiż li involviet lill-Forza tal-Ajru tal-Arabja Sawdija, it-titjiriet kollha minn u lejn Socotra ġew ikkanċellati.[65]

Madankollu, matul l-iskjerament tat-truppi tal-Emirati u l-għoti ta' għajnuna lill-gżira, ġew stabbiliti diversi kollegamenti permezz ta' titjiriet bejn Abu Dhabi u Hadibu bħala parti mill-isforz tal-Emirati li jipprovdu lir-residenti ta' Socotra bl-aċċess għal kura tas-saħħa mingħajr ħlas u b'opportunitajiet ta' xogħol.[66]

Attwalment, hemm titjiriet skedati mill-Kajr u minn Abu Dhabi lejn Socotra u lura darba fil-ġimgħa.[67]

Turiżmu[immodifika | immodifika s-sors]

L-ajruport ta' Socotra nbena fl-1999. Qabel dan l-ajruport mudest, l-aċċess għall-gżira kien biss permezz ta' bastiment tal-merkanzija. Iż-żmien ideali biex wieħed iżur il-gżira ta' Socotra hu minn Ottubru sa April; il-bqija tax-xhur ikun hemm monsuni kbar li jxekklu ferm it-turiżmu; it-titjiriet spiss jiġu kkanċellati f'dawn ix-xhur.[68] Il-gżira ma għandhiex lukandi stabbiliti sew, għalkemm hemm ftit lukandi żgħar fejn il-vjaġġaturi jistgħu joqogħdu matul is-soġġorni qosra tagħhom. Minħabba l-Gwerra Ċivili tal-Jemen li faqqgħet fl-2015, it-turiżmu lejn il-gżira ta' Socotra ġie affettwat sew. Il-gżira kienet tilqa' iktar minn 1,000 turist fis-sena sal-2014.[69]

It-turiżmu lejn il-gżira żdied matul is-snin peress li bosta operaturi bdew joffru mawriet organizzati fil-gżira, li Gulf Today isostni li "se ssir destinazzjoni tal-ħolm minkejja l-kunflitt fil-pajjiż". F'Mejju 2021, il-Ministeru għall-Informazzjoni ddikjara li l-Emirati Għarab Magħquda kienu qed ikasbru l-gżira u kienu ilhom jippjanaw li jikkontrollawha għal snin sħaħ. Qed joperaw vjaġġi illegali għal turisti barranin mingħajr l-ebda permess mill-gvern tal-Jemen. L-Emirati Għarab Magħquda qed joperaw titjira dirett minn Abu Dhabi għal Socotra u lura kull nhar ta' Tlieta permezz ta' Air Arabia.

Gallerija[immodifika | immodifika s-sors]

  • Attrazzjonijiet oħra

Biblijografija[immodifika | immodifika s-sors]

  • Agafonov, Vladimir (2007). "Temethel as the Brightest Element of Soqotran Folk Poetry". Folia Orientalia. 42/43 (2006/07): 241–249.
  • Agafonov, Vladimir (2013). Mehazelo – Cinderella of Socotra. CreateSpace Independent Publishing Platform. ISBN 978-1482319224.
  • Botting, Douglas (2006) [1958]. Island of the Dragon's Blood (2nd ed.). Steve Savage Publishers Limited. ISBN 978-1-904246-21-3.
  • Burdick, Alan (25 March 2007). "The Wonder Land of Socotra, Yemen". The New York Times.
  • Casson, Lionel (1989). The Periplus Maris Erythraei. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-04060-8.
  • Cheung, Catherine; DeVantier, Lyndon (2006). Van Damme, Kay (ed.). Socotra: A Natural History of the Islands and their People. Odyssey Books & Guides. ISBN 978-962-217-770-3.
  • Doe, D. Brian (1970). Field, Henry; Laird, Edith M. (eds.). Socotra: An Archaeological Reconnaissance in 1967. Miami: Field Research Projects.
  • Doe, D. Brian (1992). Socotra: Island of Tranquility. Londra: Immel.
  • Elie, Serge D. (2004). "Hadiboh: From Peripheral Village to Emerging City". Chroniques Yemenites. 12.
  • Elie, Serge D. (November 2006). "Soqotra: South Arabia's Strategic Gateway and Symbolic Playground". British Journal of Middle Eastern Studies. 33 (2): 131–160.
  • Elie, Serge D. (June 2007). The Waning of a Pastoralist Community: An Ethnographic Exploration of Soqotra as a Transitional Social Formation (D.Phil Dissertation thesis). University of Sussex.
  • Elie, Serge D. (2008). "The Waning of Soqotra's Pastoral Community: Political Incorporation as Social Transformation". Human Organization. 67 (3): 335–345.
  • Elie, Serge D. (2009). "State-Community Relations in Yemen: Soqotra's Historical Formation as a Sub-National Polity". History and Anthropology. 20 (4): 363–393.
  • Elie, Serge D. (2010). "Soqotra: The Historical Formation of a Communal Polity". Chroniques Yéménites. 16 (16): 31–55.
  • Elie, Serge D. (2012). "Fieldwork in Soqotra: The Formation of a Practitioner's Sensibility". Practicing Anthropology. 34 (2): 30–34.
  • Elie, Serge D. (2012). "Cultural Accommodation to State Incorporation: Language Replacement on Soqotra Island". Journal of Arabian Studies. 2 (1): 39–57.
  • Miller, A.G. & Morris, M. (2004). Ethnoflora of the Socotra Archipelago. Royal Botanic Garden Edinburgh.
  • Naumkin, V. V.; Sedov, A. V. (1993). "Monuments of Socotra". In Boussac, Marie-Françoise; Salles, Jean-François (eds.). Athens, Aden, Arikamedu: Essays on the interrelations between India, Arabia and the Eastern Mediterranean. Delhi: Manohar. pp. 193-250. ISBN 978-81-7304-079-5.
  • Peutz, Nathalie (2018). Islands of Heritage: Conservation and Transformation in Yemen. Stanford, CA: Stanford University Press. ISBN 9781503607156.
  • Schoff, Wilfred H. (1974) [1912]. The Periplus of the Erythraean Sea (2nd. ed.). New Delhi: Oriental Books Reprint Corporation.
  • Zhukov, Valery A. (2014). The Results of Research of the Stone Age Sites in the Island of Socotra (Yemen) in 2008-2012 (in Russian). Moska: Triada. ISBN 978-5-89282-591-7.

Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]

  1. ^ "Dictionary.com | Meanings & Definitions of English Words". Dictionary.com (bl-Ingliż). Miġbur 2023-12-01.
  2. ^ Burrowes, Robert D. (2010). Historical Dictionary of Yemen. Scarecrow Press. pp. 361–362. ISBN 978-0-8108-5528-1.
  3. ^ Robinson, Peg; Hestler, Anna; Spilling, Jo-Ann (2019). Yemen. Cavendish Square. p. 15. ISBN 978-1-50264-162-5.
  4. ^ "Socotra islands scenery in Yemen-China Youth International". web.archive.org. 2017-09-05. Arkivjat mill-oriġinal fl-2017-09-05. Miġbur 2023-12-01.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  5. ^ "Socotra / Geography | ISSA CZECH s.r.o." www.socotra.cz. Miġbur 2023-12-01.
  6. ^ Agatharchides; Huntingford, George Wynn Brereton (2010). The Periplus of the Erythraean Sea: with some extracts from Agatharkhides "On the Erythraean Sea". Works issued by the Hakluyt Society. Farnham: Ashgate.
  7. ^ "Dark Roasted Blend: The Most Alien-Looking Place on Earth". Dark Roasted Blend (bl-Ingliż). Miġbur 2023-12-01.
  8. ^ a b ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Socotra Archipelago". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-12-01.
  9. ^ "Yemen's Socotra, isolated island at strategic crossroads". 2021-06-07. Miġbur 2023-12-01.
  10. ^ "Ancient South Arabia through History: Kingdoms, Tribes, and Traders - Cambridge Scholars Publishing". www.cambridgescholars.com (bl-Ingliż). Miġbur 2023-12-01.
  11. ^ Sanjeev Sanyal Land of the Seven Rivers: A Brief History of India’s Geography. Penguin Books (2013), p. 112
  12. ^ "sufi.html". web.archive.org. 2006-08-06. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2006-08-06. Miġbur 2023-12-01.
  13. ^ Zhukov, Valery A. (2014) The Results of Research of the Stone Age Sites in the Island of Socotra (Yemen) in 2008-2012. - Moska: Triada Ltd. 2014, p. 114, ill. 134 (bir-Russu) ISBN 978-5-89282-591-7.
  14. ^ Great Britain. Naval Intelligence Division (2005). "Appendix: Socotra". Western Arabia and the Red Sea. Hoboken: Taylor and Francis. p. 611. ISBN 9781136209956.
  15. ^ Bukharin, Mikhail D.; De Geest, Peter; Dridi, Hédi; Gorea, Maria; Jansen Van Rensburg, Julian; Robin, Christian Julien; Shelat, Bharati; Sims-Williams, Nicholas; Strauch, Ingo (2012). Strauch, Ingo (ed.). Foreign Sailors on Socotra. The inscriptions and drawings from the cave Hoq. Bremen: Dr. Ute Hempen Verlag. p. 592. ISBN 978-3-934106-91-8.
  16. ^ Martin, E. G. (1974). "Mahdism and holy wars in Ethiopia before 1600". Proceedings of the Seminar for Arabian Studies. 4: 114.
  17. ^ G. Rex Smith, Ibn al-Mujāwir on Dhofar and Socotra, in: Proceedings of the Seminar for Arabian Studies, Vol. 15, 1985.
  18. ^ Diffie, Bailey Wallys; Winius, George Davison (1977). Foundations of the Portuguese empire, 1415–1580. University of Minnesota Press. p. 233. ISBN 978-0-8166-0782-2.
  19. ^ Bowersock, Glen Warren; Brown, Peter; Grabar, Oleg (1999). Late Antiquity: A Guide to the Postclassical World. Harvard University Press. p. 753. ISBN 978-0674511736.
  20. ^ A Collection of Treaties, Engagements and Sunnuds related to India and Neighbouring Countries, Calcutta, 1909, volume VIII, p. 185.
  21. ^ "Yemen: Cyclones Chapala and Megh Flash Update 11" (PDF).
  22. ^ "Yemeni PM declares Socotra 'crisis over'". Al Jazeera (bl-Ingliż). Miġbur 2023-12-01.
  23. ^ "Yemen, UAE Agree on Deal Over Socotra | Al Bawaba". www.albawaba.com (bl-Ingliż). Miġbur 2023-12-01.
  24. ^ Yaakoubi, Aziz El (2019-05-09). "Yemen government accuses UAE of landing separatists on remote island" (bl-Ingliż). Miġbur 2023-12-01.
  25. ^ Mukhashaf, Mohammed (2020-06-21). "Yemen separatists seize remote Socotra island from Saudi-backed government" (bl-Ingliż). Miġbur 2023-12-01.
  26. ^ "'UAE building military camps on Yemen's Socotra island'". www.aa.com.tr. Miġbur 2023-12-01.
  27. ^ "The other side of the Yemeni war: UAE and Saudi strategies". www.specialeurasia.com (bl-Ingliż). 2022-05-02. Miġbur 2023-12-01.
  28. ^ "EXCLUSIVE: Yemen president says UAE acting like occupiers". Middle East Eye (bl-Ingliż). Miġbur 2023-12-01.
  29. ^ ""Socotra Archipelago – a lifeboat in the sea of changes: advancement in Socotran insect biodiversity survey" (PDF). Acta Entomologica Musei Nationalis Pragae. 52 (supplementum 2): 1–26" (PDF).
  30. ^ Beydoun, Z. R.; Bichan, H. R. (1970). "The Geology of Socotra Island, Gulf of Aden". Quarterly Journal of the Geological Society of London. 3: 413–466.
  31. ^ "Status of Breeding Seabirds in the Red Sea and Gulf of Aden" (PDF). Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2019-02-15. Miġbur 2023-12-01.
  32. ^ "Sand dunes of Archer". socotra.info. Miġbur 2023-12-01.
  33. ^ Elie, Serge D. (2008). "The Waning of Soqotra's Pastoral Community: Political Incorporation as Social Transformation". Human Organization. 67 (3): 335–345.
  34. ^ "Mashaniq - Peakbagger.com". www.peakbagger.com. Miġbur 2023-12-01.
  35. ^ Scholte, Paul, and, De Geest, Peter; ‘The climate of Socotra Island (Yemen): A first-time assessment of the timing of the monsoon wind reversal and its influence on precipitation and vegetation patterns’; Journal of Arid Environments, vol. 74, issue 11 (Novembru 2010); pp. 1507-1515.
  36. ^ Fritz, Angela (2021-12-04). "The mediocre model forecasts of Cyclone Chapala's rainfall over Yemen" (bl-Ingliż). Miġbur 2023-12-01.
  37. ^ "Baseline climate means (1961–1990) from stations all over the world" (PDF).
  38. ^ Burdick, Alan (2007-03-25). "The Wonder Land of Socotra, Yemen" (bl-Ingliż). Miġbur 2023-12-01.
  39. ^ Miller, A.G.; Morris, M. (2004). Ethnoflora of the Socotra Archipelago. Royal Botanic Garden Edinburgh.
  40. ^ Kingdon, Jonathan (1989). Island Africa: The Evolution of Africa's Rare Plants and Animals. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. pp. 38–42. ISBN 978-0-691-08560-9.
  41. ^ Vasconcelos R, Montero-Mendieta S, Simó-Riudalbas M, Sindaco R, Santos X, et al. (2016) Unexpectedly High Levels of Cryptic Diversity Uncovered by a Complete DNA Barcoding of Reptiles of the Socotra Archipelago. PLOS ONE 11(3): e0149985.
  42. ^ Apel, M. and Brandis, D. 2000. A new species of freshwater crab (Crustacea: Brachyura: Potamidae) from Socotra Island and description of Socotrapotamon n. gen. Fauna of Arabia 18: 133-144.
  43. ^ "Things to do / Endemic Fauna | ISSA CZECH s.r.o." www.socotra.cz. Miġbur 2023-12-01.
  44. ^ "Yemen Endemic Mammals Checklist". lntreasures.com. Miġbur 2023-12-01.
  45. ^ Mahmood, Ali (2018-12-02). "UAE organisation delivers cooking gas to Socotra residents to prevent deforestation". The National (bl-Ingliż). Miġbur 2023-12-01.
  46. ^ Schurhammer, Georg (1982). Francis Xavier; His Life, His Times: India, 1541–1544. Vol. 2. Jesuit Historical Institute. p. 122.
  47. ^ Lockyer, Norman, ed. (1884). "Socotra". Nature. 29 (755): 575–576.
  48. ^ Gintsburg, Sarali; Esposito, Eleonora (2022). "The Asymmetric Linguistic Identities of African Soqotris". Language and Identity in the Arab World. Routledge. ISBN 9781003174981.
  49. ^ "Central Statistical Organisation - The General Frame of the Poplation Final Results". web.archive.org. 2013-05-21. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2013-05-21. Miġbur 2023-12-01.
  50. ^ "Socotra Governance & Biodiversity Project - Welcome to Socotra". www.socotraproject.org. Miġbur 2023-12-01.
  51. ^ Mirovalev, Mansur. "Russia language". Al Jazeera (bl-Ingliż). Miġbur 2023-12-01.
  52. ^ Hawksley, Rupert (2019-01-06). "How the Yemeni island of Socotra is forging its own future". The National (bl-Ingliż). Miġbur 2023-12-01.
  53. ^ Morris, Miranda J. (2013). "The use of 'veiled language' in Soqoṭri poetry". Proceedings of the Seminar for Arabian Studies. 43: 239–244.
  54. ^ Jansen van Rensburg, Julian (2018). "Rock Art of Soqotra, Yemen: A Forgotten Heritage Revisited". The Artist and Journal of Home Culture. 7: 99.
  55. ^ "Socotra history :: Socotra Eco-Tours". www.socotra-eco-tours.com. Miġbur 2023-12-01.
  56. ^ Lockyer, Sir Norman (1884). Nature. Nature Publishing Group.
  57. ^ Černý, Viktor; Pereira, Luísa; Kujanová, Martina; Vašíková, Alžběta; Hájek, Martin; Morris, Miranda; Mulligan, Connie J. (April 2009). "Out of Arabia—The settlement of Island Soqotra as revealed by mitochondrial and Y chromosome genetic diversity". American Journal of Physical Anthropology. 138 (4): 439–47.
  58. ^ Socotra, A. view of the untouched Yemeni Island of; Conservation, A. Site of Global Importance for Biodiversity; Ocean, located in the northwestern Indian; March 27; Images, 2008-KHALED FAZAA/AFP/Getty (2016-04-02). "Welcome to one of the most exotic islands in the world - Al-Monitor: Independent, trusted coverage of the Middle East". www.al-monitor.com (bl-Ingliż). Miġbur 2023-12-01.
  59. ^ "Aviation". web.archive.org. 2010-01-14. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2010-01-14. Miġbur 2023-12-01.
  60. ^ News, D. X. "7O2A- Socotra Island- Yemen- News- Information". dxnews.com (bl-Ingliż). Miġbur 2023-12-01.
  61. ^ "Ekonomija ta' Socotra" (PDF).
  62. ^ "Socotra Governance & Biodiversity Project - Home Page". www.socotraproject.org. Miġbur 2023-12-01.
  63. ^ "Socotra: The Other Galapagos Awaits Tourists - TIME". web.archive.org. 2010-06-25. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2013-07-18. Miġbur 2023-12-01.
  64. ^ "#UAE National Day 46: WAM Report 6 - UAE aid to Yemen - Yemen | ReliefWeb". reliefweb.int (bl-Ingliż). 2017-11-29. Miġbur 2023-12-01.
  65. ^ "Yemen's No Fly Zone: Thousands of Yemenis are Stranded Abroad" (bl-Ingliż). 2015-03-31. Miġbur 2023-12-01.
  66. ^ "This is what it's like on the island paradise threatened by Yemen's civil war". The Independent (bl-Ingliż). 2018-05-03. Miġbur 2023-12-01.
  67. ^ Brinks, Rik (2021-08-11). "How do you travel to Socotra?". CultureRoad (bl-Ingliż). Miġbur 2023-12-01.
  68. ^ Burdick, Alan (2007-03-25). "The Wonder Land of Socotra, Yemen" (bl-Ingliż). Miġbur 2023-12-01.
  69. ^ "Wanna Go To Socotra?". The Adventures of Nicole (bl-Ingliż). 2023-06-04. Miġbur 2023-12-01.
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Socotra&oldid=299801"