Partit Kostituzzjonali
Il-Partit Kostituzzjonali, magħruf ukoll bħala Constitutional Party, kien partit politiku Malti favur il-preżenza tal-Ingliż f'Malta. Kellu rappreżentanti fl-Assemblea Leġiżlattiva u l-Kunsill tal-Gvern ta’ Malta bejn l-1921 u l-1945, u mill-ġdid bejn l-1950 u l-1953,[1] ifforma gvern bejn l-1927 u l-1930 [2] bl-appoġġ tal- Partit Laburista. Minnu ħareġ, il-Progressive Constitutionalist Party li kien rappreżentat fil-Parlament bejn l-1962 u l-1966. Il-partit kien iċċentrat ħafna fuq il-figura (u l-ġid personali) tal-mexxej tiegħu Gerald Strickland, bilpartitarji tal-partit magħrufa b'mod komuni bil-Malti bħala "Stricklandjani ".[3]
Storja
[immodifika | immodifika s-sors]Fondazzjoni
[immodifika | immodifika s-sors]Il-partit ġie ffurmat fl-1921, bi tħejjija għall-ewwel elezzjonijiet għall-Assemblea Leġiżlattiva. Dan seħħ billi ingħaqdu flimkien il-Partit Anglo-Malti ta' Strickland u l-Partit Kostituzzjonali Malti ta' Augusto Bartolo, editur tal- Malta Chronicle. Dawk iż-żewġ partiti kienu għadhom relattivament ġodda u l-għażla li jingħaqdu kienet strateġika: it-tnejn kienu favur l-Ingliżi u, flimkien, kellhom ċans aħjar fl-elezzjoni kontra n-Nazzjonalisti.
.svg)
Minkejja dan, l-għaqda xorta waħda ssorprendiet lil bosta peress li kien hemm xi differenza fil-personalitàjiet tal-mexxejja. Strickland kien Segretarju Prinċipali tal-Gvern mistmer għax żied it-taxxi permezz ta’ Ordnijiet fil-Kunsill, xi ħaġa li Bartolo kien ikkritika bil-qawwa. Kien jingħad li Strickland hedded lil Bartolo li kien se juża l-ġid personali tiegħu biex joħloq gazzetta li toqtol lill-Chronicle jekk l-għaqda ma ssirx. Strickland xorta għamel dan eventwalment meta ħoloq il-Progress Press u l-pubblikazzjoni tal-kuljum Il-Berqa (bil-Malti) u t-Times of Malta li wasslu għat-tmiem tal-Chronicle.
Snin bikrin
[immodifika | immodifika s-sors]Il-partit mar tajjeb aktar milli kien mistenni fl-ewwel elezzjonijiet. Fl-elezzjonijiet għall-Assemblea Leġiżlattiva kisbet 25.31% tal-voti tal-ewwel preferenza,[4] u rebaħ 7 mit-32 siġġu.[5] Strickland inħatar Kap tal-Oppożizzjoni.
Filwaqt li kien għadu fl-oppożizzjoni, il-partit għamel kisbiet konsiderevoli fl-elezzjonijiet tal-1924, fejn rebaħ 33.95% tal-voti u 10 siġġijiet,[4][5] ħareġ bħala l-akbar partit konġunt flimkien mal-Unione Politica Maltese li, sa dak iż-żmien, kien l-akbar partit fl-Assemblea. Il-partit rebaħ ukoll tnejn mill-erba’ siġġijiet f’Għawdex,[6] li kienet meqjusa bħala xi ħaġa inkredibbli.
Bil-koalizzjoni bejn l-Unione Politica Maltese u l-Partit Demokratiku Nazzjonalista, li eventwalment issieħbu fil-Partit Nazzjonalista, kien inevitabbli xi tip ta’ tqarrib bejn il-Kostituzzjonali u l-Labour, il-partit l-ieħor fl-Assemblea. Il-partiti qablu ma' alleanza elettorali magħrufa bħala l-"Patt" għall- elezzjonijiet tal-1927. Il-pożizzjonijiet simili tal-Labour u l-Kostituzzjonali fuq diversi oqsma ta' politika (bħall-edukazzjoni pubblika) għamlu din l-alleanza aktar fattibbli.
Fil-gvern
[immodifika | immodifika s-sors]
Il-partit kiseb maġġoranza relattiva ta' 15-il siġġu minn 32 fl- elezzjonijiet tal-1927.[5] Il-Labour kien mistieden jipparteċipa f’koalizzjoni. L-offerta ġiet irrifjutata iżda, f’dak li għandu x’jaqsam mal-ftehim tal-hekk imsejjaħ “Compact”, it-tliet Deputati Laburisti appoġġjaw lill-gvern u tawh maġġoranza. Il-gvern, madankollu, ma kellux maġġoranza fis-Senat li, dak iż-żmien, xorta seta’ jirrifjuta liġijiet dwar flus. Wara taqtiha fit-tul, inħarġu ittri privattivi, li jemendaw il-Kostituzzjoni, sabiex il-liġijiet ikunu jistgħu jgħaddu b'maġġoranza sempliċi taż-żewġ Kmamar flimkien.
Il-battalja kbira l-oħra ta’ dan il-gvern kienet mal-Knisja. Il-kriżi kienet ilha tinħema. Il-Knisja kienet meqjusa bħala simpatetika mal-Partit Nazzjonalista u l-ġurnali Progress Press ma tilfu l-ebda opportunità biex jikkundannaw l-aġir tas-saċerdoti partikolarment f'Għawdex .
Inċident trivjali wassal biex l-affarijiet jiżbruffaw. Il-gvern iddeċieda li jintervjeni meta superjur fil-kunvent tal-Franġiskani fil-Belt Valletta (li nzerta kien Taljan jismu Padre Carta) iddeċieda li jibgħat l-Italja lil Dun Micallef, saċerdot Malti taħt ir-responsabbiltà tiegħu.[7] Il-karti ta’ Strickland allegaw li dan kien jammonta għal eżilju ta’ Malti u kien dovut għas-simpatiji ta’ Micallef favur Strickland.
Fil-festa ta’ Kristu Re tal-1930 il-priedka tal-Isqof (bit-Taljan) ġiet interrotta minn partitarji Laburisti u Kostituzzjonali li għajtu għall-Malti . Dan kien sinjal u barra l-Kon-Katidral ta’ San Ġwann folol favur u kontra l-Knisja aggredew verbalment lil xulxin. It-tensjoni żdiedet hekk kif il-fazzjonijiet differenti għajjtu “Viva Calles! ” u “Viva Kristu Re! ” b’referenza għall-politika anti-klerikali kontemporanja ta’ Plutarco Calles u r-reżistenza tal-Cristeros fil-Messiku.[8]
Fl-1 ta’ Mejju 1930, hekk kif kienu joqorbu l-elezzjonijiet, l-Isqfijiet Dom Mauro Caruana u Mikiel Gonzi ħarġu ittra pastorali li timponi dnub mejjet u interdett fuq il-votanti tal-Partit Kostituzzjonali u l-alleati tiegħu (meħuda biex tirreferi għal-Laburisti). Dan ta l-iskuża lill-awtoritajiet kolonjali biex isostnu li elezzjoni ħielsa u ġusta ma kinitx possibbli fiċ-ċirkostanzi u għalhekk issospendew l-kostituzzjoni. Strickland u l-ministri tiegħu nżammu bħala gvern provviżorju.
Fl-oppożizzjoni
[immodifika | immodifika s-sors]Is-sospenzjoni tal-Kostituzzjoni damet tliet snin. Matul dan iż-żmien, kummissjoni rjali żaret Malta u intervistat lill-partijiet ikkonċernati. Fir-rapport finali tagħha l-kummissjoni ċanfret bil-qawwa lil Strickland,[9] u rrakkomandat xi bidliet biex ittejjeb ir-relazzjonijiet bejn il-Knisja u l-Istat.
Hekk kienet is-sitwazzjoni qrib l-elezzjonijiet tal-1932. Teknikament, il-projbizzjoni lill-Kattoliċi li jivvutaw Kostituzzjonali u Laburista kienet għadha fis-seħħ. Lejlet l-elezzjoni Strickland talab maħfra u, għalkemm din ingħatat u tneħħa l-interdett, kien tard wisq biex dan ikollu impatt kbir fuq ir-riżultat elettorali. Il-Partit Kostituzzjonali kiseb 10 siġġijiet minn 32 (tnaqqis mill-15 li kellu qabel); l-alleat tiegħu, il-Partit Laburista, irnexxielu jeleġġi biss lill-mexxej tiegħu Paul Boffa.[5] Strickland inħatar Kap tal-Oppożizzjoni.
L-amministrazjoni tan-Nazzjonalisti fil-gvern kellha tkun waħda qasira. Is-sena ta’ wara, il-kostituzzjoni reġgħet ġiet sospiża meta l-gvern fl-istimi finanzjarji tiegħu żied il-fondi għat-tagħlim tat-Taljan. Bl-ambizzjonijiet dejjem jikbru ta’ Mussolini fil-Mediterran l-awtoritajiet Kolonjali raw dan bħala theddida fuq il-front domestiku u xoljew il-gvern. Strickland sostna li, bħala mexxej tat-tieni l-akbar partit fl-Assemblea, suppost kellu jiġi msejjaħ u mitlub jipprova jifforma gvern. Il-kwistjoni kienet is-suġġett ta' kawża legali twila li waslet sal-Kunsill Privat fir-Renju Unit. It-talba ta' Strickland ma ġietx milqugħa.
Kunsill tal-Gvern
[immodifika | immodifika s-sors]Fl-1936 ingħatat kostituzzjoni li ħolqot Kunsill tal-Gvern li anqas minn nofsu kienu magħmul minn rappreżentanti eletti. L-ewwel elezzjoni taħt din il-kostituzzjoni saret fl-1939. B’sentiment qawwi anti-Taljan u favur l-Ingliż jirbaħ, il-Partit Kostituzzjonali eleġġa sitt kunsilliera mat-tlieta tan-Nazzjonalisti u wieħed Laburista.
Strickland miet fl-1940 u Robert Galea laħaq kap tal-partit minfloku.
Wara l-gwerra
[immodifika | immodifika s-sors]Il-Partit Kostituzzjonali ma ħariġx għall-elezzjonijiet tal-1945, u s-sena ta’ wara ġie xolt.[10]
Fl-1950 Galea kiseb l-appoġġ ta' Mabel Strickland u l-partit ħareġ għall-elezzjonijiet ta' dik is-sena fuq pjattaforma li topponi ż-żidiet fit-taxxa u akkuża lill-Labour li kien infiltrat mill-Komunisti.[10] Rebaħ erba’ siġġijiet, li żamm ukoll fl-elezzjonijiet tas-sena ta’ wara. Madankollu, Mabel Strickland kellha tirriżenja wara li l-kumpanija tal-pubblikazzjoni tagħha rebħet kuntratt kbir tal-gvern. Strickland kienet ukoll kontra d-deputati l-oħra tal-partit li, fis-sistema emerġenti ta’ żewġ partiti, kellhom it-tendenza li jingħaqdu mal-Mexxej Laburista Mintoff.
Mabel Strickland telqet mill-partit u ħolqot il-Progressive Constitutionalist Party, iżda l-ebda parti ma kiseb siġġijiet fl- elezzjoni ġenerali tal-1953. Wara din it-telfa l-Partit Kostituzzjonali ġie xolt kompletament.
Riżultati elettorali
[immodifika | immodifika s-sors]| Elezzjoni | Mexxej | Voti | % | Siġġijiet | +/– | Pożizzjoni | Gvern |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1921 | Gerald Strickland | 5,183 | 25.3 | 7 / 32
|
Ġdid | 2 | Oppożizzjoni |
| 1924 | Gerald Strickland | 8,172 | 34.0 | 10 / 32
|
 3
|
1
|
Oppożizzjoni |
| 1927 | Gerald Strickland | 14,290 | 41.5 | 15 / 32
|
5
|
 1
|
Koalizzjoni |
| 1932 | Gerald Strickland | 15,023 | 31.1 | 10 / 32
|
 5
|
2
|
Oppożizzjoni |
| 1939 | Gerald Strickland | 19,156 | 54.4 | 6 / 10
|
4
|
1
|
Maġġoranza |
| Ma kkontestax l-elezzjonijiet tal-1945 u tal-1947 . | |||||||
| 1950 | Robert Galea | 10,584 | 10.0 | 4 / 40
|
2
|
4
|
Oppożizzjoni |
| 1951 | Robert Galea | 9,150 | 8.1 | 4 / 40
|
0
|
4
|
Oppożizzjoni |
| 1953 | Robert Galea | 1,374 | 1.2 | 0 / 40
|
4
|
5
|
Mhux fil-Parlament |
Mexxejja
[immodifika | immodifika s-sors]- 1921-40 Gerald Strickland
- 1940-53 Robert Galea
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]Mudell:Maltese political parties
- ^ "Department of Information". Arkivjat minn l-oriġinal fl-September 7, 2008. Miġbur September 11, 2008.
- ^ "Department of Information". www.doi.gov.mt. Arkivjat minn l-oriġinal fl-April 19, 2008.
- ^ "Department of Information". www.doi.gov.mt. Arkivjat minn l-oriġinal fl-June 6, 2011.
- ^ a b "The Parties' National Vote Totals, 1921 - 2008". Arkivjat minn l-oriġinal fl-August 7, 2008. Miġbur September 11, 2008.
- ^ a b ċ d "The Parties' Number of Parliamentary Seats, 1921 - 2008". www.maltadata.com. Arkivjat minn l-oriġinal fl-April 24, 2010.
- ^ "The Parties' Parliamentary Seats, 1921 - 2008, By District". www.maltadata.com. Arkivjat minn l-oriġinal fl-August 7, 2008.
- ^ "Studi maltesi: testo - IntraText CT". Intratext.com. Miġbur 2015-07-02.
- ^ Frendo, Henry (1995-02-27). "Britain's European Mediterranean: Language, religion and politics in Lord Strickland's Malta (1927–1930)". History of European Ideas (bl-Ingliż). 21 (1): 47–65.
- ^ "Foreign News: Strickland Spanked - TIME". web.archive.org. 2010-10-27. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2013-08-13. Miġbur 2024-01-25.
- ^ a b Political parties of Europe. 1: Albania - Norway (bl-Ingliż). Westport, Conn: Greenwood Pr. 1983. p. 631. ISBN 0-313-23804-9.