Palazz ta' Golestan

Il-Palazz ta' Golestan (bil-Persjan: کاخ گلستان, Kākh-e Golestān), trażlitterat ukoll bħala l-Palazz ta' Gulistan u xi kultant tradott bħala l-Palazz tal-Ġnien tal-Ward mil-lingwa Persjana,^[1]^[2] inbena fis-seklu 16, ġie rinnovat fis-seklu 18 u finalment ġie rikostruwit fl-1865. Huwa l-eks kumpless irjali uffiċjali tal-Qajar f'Tehran, l-Iran.

Il-Palazz ta' Golestan huwa wieħed mill-eqdem monumenti storiċi fil-belt ta' Tehran u huwa Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.^[3] Il-palazz jagħmel parti minn grupp ta' binjiet irjali li fl-imgħoddi kienu mdawra bil-ħitan tat-tajn u tal-ħuxlief tal-arg ("ċittadella") ta' Tehran. Jikkonsisti minn ġonna, binjiet irjali u kollezzjonijiet ta' artiġjanat Iranjan u rigali Ewropej mis-sekli 18 u 19.

Storja[immodifika | immodifika s-sors]

L-oriġini taċ-ċittadella rjali ta' Tehran tmur lura għas-6 ta' Lulju 1404; meta Ruy González de Clavijo, il-mibgħut ta' Enrique III, ivvjaġġa lejn Samarkanda biex jiltaqa' ma' Timur, u huwa għażel li joqgħod f'dar Baba Sheikh (wieħed miċ-ċittadini anzjani ta' Tehran). Huwa maħsub li daru kienet tinsab fiż-żona taċ-ċittadella rjali u iktar 'il quddiem id-djar ġew ittrasformati f'binjiet ġodda b'xi bidliet.^[4] Il-bidu taċ-ċittadella rjali tmur lura għal żmien Suleiman I,^[5] bil-kostruzzjoni ta' palazz fl-inħawi ta' Chenaristan, Divankhan fejn is-Sultan Hoseyn fl-aħħar sena tar-renju tiegħu ltaqa' mal-ambaxxatur tal-gvern Ottoman, Ahmad Dari Effendi. Iċ-ċittadella ta' Tehran inbniet matul ir-renju ta' Tahmasp I (li rrenja fl-1524-1576) tad-dinastija Safavida (1502-1736). Abbas il-Kbir bena ġnien kbir fil-parti tat-Tramuntana taċ-ċint, li iktar 'il quddiem ġie mdawwar b'ħajt għoli u nbnew il-binjiet, u r-residenza rjali nbniet ġo fih.^[6] Fl-aħħar tal-era Safavida, Tehran xi kultant kienet is-sede temporanja tal-qorti tar-rejiet Safavidi.^[7] Iktar 'il quddiem il-palazz ġie rinnovat minn Karim Khan tad-dinastija Zand (li rrenja fl-1750-1779).^[8] Agha Mohammad Khan tad-dinastija Qajar (1742-1797) għażel lil Tehran bħala l-belt kapitali tiegħu.^[9] Iċ-ċittadella saret is-sede tal-Qajar (1794-1925). Il-qorti u l-palazz ta' Golestan saru r-residenza uffiċjali tad-dinastija Qajar. Il-palazz ġie rikostruwit għal kif inhu llum fl-1865 minn Haji Ab ol Hasan Mimar Navai.^[10]

Matul l-era Pahlavi (1925-1979), il-Palazz ta' Golestan intuża għal riċevimenti rjali formali, u d-dinastija Pahlavi bnew il-palazz tagħhom stess (il-Kumpless ta' Niavaran) f'Niavaran. L-iżjed ċerimonji importanti li saru fil-palazz matul l-era Pahlavi kienu l-inkurunazzjoni ta' Reza Shah (li rrenja fl-1925-1941)^[11] fuq it-Tron tal-Irħam u l-inkurunazzjoni ta' Mohammad Reza Pahlavi (li rrenja fl-1941-1979) fis-Sala tal-Mużew. Bejn l-1925 u l-1945, parti kbira mill-binjiet tal-kumpless inqerdu skont l-ordnijiet ta' Reza Shah. Huwa kien jemmen li l-palazz antik sekli sħaħ tal-Qajar ma kellux ixekkel it-tkabbir ta' belt moderna. Minflok il-binjiet antiki, ittellgħu binjiet kummerċjali bl-istil modern tas-snin 50 u 60 tas-seklu 20.^[12]

Sit ta' Wirt Dinji[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Palazz ta' Golestan ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2013.^[3]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".^[3]

Komponenti[immodifika | immodifika s-sors]

Il-kumpless tal-Palazz ta' Golestan jikkonsisti minn 17-il komponent, inkluż palazzi, mużewijiet u swali. Kważi l-kumpless kollu nbena matul ir-renju ta' 131 sena tar-rejiet Qajar.^[13] Dawn il-komponenti ntużaw għal bosta okkażjonijiet bħal inkurunazzjonijiet u ċelebrazzjonijiet importanti oħra. Jikkonsisti wkoll minn tliet arkivji prinċipali, inkluż l-arkivju fotografiku, il-librerija tal-manuskritti, u l-arkivju tad-dokumenti.^[14]

Tron tal-Irħam (Takht e Marmar)[immodifika | immodifika s-sors]

Din it-terrazza spettakolari, magħrufa bħala t-Tron tal-Irħam, inbniet fl-1747-1751 skont l-ordni ta' Fath Ali Shah tad-dinastija Qajar. Imżejjen b'pitturi, tinqix fl-irħam, xogħol bil-madum, stukko, mirja, enamel, tinqix fl-injam, u twieqi kannizzati, it-tron jirrappreżenta wieħed mill-ifjen monumenti tal-arkitettura Iranjana. It-Tron tal-Irħam huwa wieħed mill-eqdem binjiet taċ-ċittadella storika ta' Tehran. Jinsab fin-nofs tat-terrazza (iwan), u huwa magħmul mill-irħam isfar famuż tal-Provinċja ta' Yazd.

It-tron huwa magħmul minn 65 biċċa tal-irħam, u ġie ddisinjat minn Mirza Baba Naqash Bashi ("il-pittur ewlieni") tal-qorti tal-Qajar. Mohammad Ebrahim, il-bennej-arkitett ewlieni rjali, issorvelja l-kostruzzjoni u diversi mastri magħrufa ta' dak iż-żmien ħadmu fuq it-twettiq ta' dan il-kapulavur. Id-dettalji arkitettoniċi, u tiżjin ieħor tat-terrazza, tlestew matul ir-renji ta' Fath Ali Shah u Nasser ed Din Shah (li rrenja fl-1848-1896).

L-inkurunazzjonijiet tar-rejiet Qajar u ċ-ċerimonji formali tal-qorti saru f'din it-terrazza. L-aħħar inkurunazzjoni li saret fit-Tron tal-Irħam kienet l-inkurunazzjoni ta' Reza Shah tad-dinastija Pahlavi fl-1925.

Rokna ta' Karim Khani (Khalvat e Karim Khani)[immodifika | immodifika s-sors]

Veduta panoramika tar-Rokna ta' Karim Khani.

Din il-binja tmur lura għall-1759 u kienet parti mir-residenza interna ta' Karim Khan tad-dinastija Zand. L-istruttura bażika tar-Rokna ta' Karim Khani tixbah lil dik tat-Tron tal-Irħam. Bħal dan tal-aħħar hija terrazza. Hemm tron żgħir tal-irħam fi ħdan it-terrazza. L-istruttura hija ferm iżgħar mit-Tron tal-Irħam u għandha ferm inqas tiżjin. Fl-imgħoddi kien hemm għadira żgħira b'funtana f'nofs it-terrazza. L-ilma minn għajn taħt l-art (il-qanat tar-re) kien inixxi mill-funtana għal ġol-għadira u iktar 'il quddiem kien jintuża għat-tisqija tal-ġonna tal-palazz.

Nasser ed Din Shah tad-dinastija Qajar kellu għal qalbu din il-parti tal-Palazz ta' Golestan. Jingħad li kien iqatta' ħafna ħin hawnhekk biex jistrieħ u jikkalma, filwaqt li jirrifletti għall-kwiet hu u jpejjep ix-xixa. Fil-fatt, uħud jemmnu li kien Nasser od Din li laqqam l-istruttura bħal Khalvat (rokna). Il-lapida ta' valur tal-qabar ta' Nasser ed Din Shah finalment sabet postha f'din ir-rokna għall-kwiet tal-palazz wara li kienu ntilfu t-traċċi tagħha għal xi żmien. Din l-irħama, b'tinqixa tax-xbieha ta' Nasser ed Din Shah, tabilħaqq hija kapulavur ieħor.

Dar tal-Għadira (Howz Khaneh)[immodifika | immodifika s-sors]

Ix-xogħlijiet ta' pitturi Ewropej ippreżentati lill-qorti tal-Qajar jinsabu għall-wiri fid-Dar tal-Għadira.

Id-Dar tal-Għadira kienet tintuża bħala kompartiment tas-sajf matul l-era tal-Qajar. Sistema speċjali tat-tkessiħ kienet tippompja l-ilma minn sistema ta' għejun taħt l-art f'għadajjar żgħar fi ħdan il-kmamar tad-dar. Is-sistema kienet iddisinjata biex tgħaddi minn kemm jista' jkun kmamar, skont kif kien meħtieġ. Imbagħad, l-ilma kien jibqa' sejjer barra u jintuża għat-tisqija tal-ġonna rjali. Minħabba l-effetti negattivi tal-umdità, din is-sistema ma għadhiex tintuża.

Sala Brillanti (Talar e Brelian)[immodifika | immodifika s-sors]

Is-Sala Brillanti ngħatat dan l-isem peress li hija mżejna b'bosta mirja brillanti magħmula minn artiġjani Iranjani. Is-sala nbniet skont l-ordnijiet ta' Nasser ed Din Shah biex tissostitwixxi sala oħra msejħa Talar e Bolour ("Sala tal-Kristalli"). Is-Sala tal-Kristalli kienet inbniet skont l-ordnijiet ta' Fath Ali Shah, u kienet ġiet irvinata mill-umdità. Is-Sala Brillanti hija famuża għax-xogħol bil-mirja u għal-linef tagħha. Pittura biż-żejt ta' Yahya Khan (Sani ol Molk Ghafari), li turi t-tiżjin ta' din is-sala qabel ma saru r-rinnovazzjonijiet minn Mozafar ed Din Shah (li rrenja fl-1896-1907), tinsab fil-Palazz ta' Golestan.

Fil-gallerija etnografika fil-Mużew ta' Horsham fir-Renju Unit, hemm għall-wiri maduma Iranjana. Il-maduma, skont Dr. Mehdittodjat (l-eks Viċi Ministru għall-Kultura u l-Edukazzjoni Għolja tal-Iran), ġejja mill-Palazz ta' Golestan. Il-maduma fil-fatt x'aktarx li ġejja mid-daħla tas-Sala Brillanti u x'aktarx li kienet fdal mir-rikostruzzjoni tal-palazz fl-1867-1892. Instabet miksura taħt daħla f'Shipley mis-Sinjuri Ayling, li ġentilment tawha b'donazzjoni lill-Mużew. Il-maduma mkissra tpoġġiet fil-ġibs, iżda b'xorti ħażina mhux it-tiżjin igglejżjat kollu ġie salvat.

Sala tal-Kontenituri (Talar e Zoruf)[immodifika | immodifika s-sors]

Din il-binja ssostitwiet il-binja ta' Narenjestan fit-Tramuntana tas-Sala tal-Avorju (Talar e Adj). L-oġġetti kollha tal-porċellana li ġew iddedikati lir-rejiet Qajar mir-rejiet Ewropej kienu jittieħdu f'din is-sala u kienu jiġu rranġati f'vetrini apposta.

Fost l-oġġetti tal-porċellana f'din is-sala, dawn li ġejjin huma l-iżjed notevoli:

l-oġġetti tal-porċellana li juru l-Gwerer ta' Napuljun, iddedikati minn Napuljun Bonaparte nnifsu;
l-oġġetti tal-porċellana ddedikati minn Nikola I tar-Russja;
l-oġġetti tal-porċellana bil-ħaġar prezzjuż u l-ġojjelli, iddedikati mir-Reġina Vitorja;
l-oġġetti tal-porċellana ddedikati minn Wilhelm II lill-prinċep eredi Iranjan;
sett magħmul mill-malakit, iddedikat minn Alessandru III tar-Russja.

Sala tal-Avorju (Talar e Adj)[immodifika | immodifika s-sors]

Is-Sala tal-Avorju hija sala kbira li kienet tintuża bħala sala għaċ-ċeni. Ġiet imżejna b'xi rigali li ġew ippreżentati lil Nasser ed Din Shah mill-monarki Ewropej.

Fost il-kollezzjonijiet tal-Palazz ta' Golestan, pittura bl-akkwarelli ta' Mahmoud Khan Saba (Malek osh Shoara) turi l-veduta minn barra ta' din is-sala matul il-perjodu tal-Qajar.

Sala tal-Mirja (Talar e Aineh)[immodifika | immodifika s-sors]

Is-Sala tal-Mirja hija l-iżjed waħda famuża fost is-swali tal-Palazz ta' Golestan. Din is-sala relattivament żgħira hija famuża għax-xogħol straordinarju bil-mirja. Is-sala ġiet iddisinjata minn Haj Abd ol Hossein Memar Bashi (Sanie ol Molk). Yahya Khan (Mowtamed ol Molk), li kien il-Ministru għall-Arkitettura, kien konsulent tad-disinjatur.

Sala tar-Riċevimenti (Talar e Salam)[immodifika | immodifika s-sors]

Is-Sala tar-Riċevimenti oriġinarjament kienet iddisinjata bħala mużew. Wara li t-Tron tax-Xemx (Takht e Khorshid) ġie ttrasferit lejn il-Mużew tal-Ġojjelli Rjali fil-Bank Ċentrali tal-Iran, din is-sala ġiet iddeżinjata għar-riċevimenti speċjali fil-preżenza tar-re, u b'hekk bdiet tissejjaħ is-Sala tar-Riċevimenti.

Din is-sala għandha xogħol elaborat bil-mirja. Is-saqaf u l-ħitan huma mżejna bil-forom tal-ġibs, u l-art hija miksija bil-mużajk.

Matul ir-renju ta' Nasser ed Din Shah, din is-sala kienet tintuża għall-wiri ta' pitturi Iranjani u Ewropej, flimkien mal-wiri ta' rigali ppreżentati lill-qorti Iranjana. Il-ġojjelli rjali wkoll kienu jintwerew f'vetrini tal-ħġieġ. Dawn il-ġojjelli issa jinżammu fil-Mużew tal-Ġojjelli Rjali tal-Bank Ċentrali tal-Iran.

Sala tad-Djamanti (Talar e Almas)[immodifika | immodifika s-sors]

Is-Sala tad-Djamanti tinsab fis-sezzjoni tan-Nofsinhar tal-Palazz ta' Golestan, maġenb il-Binja tat-Torrijiet tar-Riħ. Tissejjaħ Talar e Almas ("Sala tad-Djamanti") minħabba x-xogħol eċċezzjonali bil-mirja ġewwa l-binja.

Il-kostruzzjoni ta' din is-sala tmur lura għal żmien Fath Ali Shah. Nasser ed Din Shah wettaq ir-rinnovazzjonijiet f'din is-sala biex jibdel id-dehra tagħha u ssostitwixxa l-ħnejjiet oġivali tas-sala bi ħnejjiet Rumani. Huwa ordna wkoll li l-ħitan jinksew b'wallpaper importat mill-Ewropa. Peress li l-istruttura bażika tmur lura għal żmien Fath Ali Shah, jixraq li din is-sala ġiet iddedikata għall-wiri tal-arti u tal-artiġjanat ta' dak iż-żmien.

Binja tat-Torrijiet tar-Riħ (Emarat e Badgir)[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Binja tal-Ventilaturi.

Wieħed mill-Ventilaturi.

Il-Binja tat-Torrijiet tar-Riħ nbniet matul ir-renju ta' Fath Ali Shah. Saru rinnovazzjonijiet kbar fil-binja, inkluż bidliet strutturali, matul ir-renju ta' Nasser ed Din Shah.

Pittura bl-akkwarelli ta' Mahmoud Khan (Malek osh Shoara) turi l-istruttura oriġinali qabel ma saru r-rinnovazzjonijiet.

Maġenb din il-binja hemm żewġ kmamar magħrufa bħala Gushvar ("tar-rokna"). Hemm kamra ċentrali x'aktarx bl-ifjen tieqa tal-ħġieġ ikkulurit fil-Palazz ta' Golestan. Fuq barra, il-binja għandha erba' torrijiet tar-riħ b'madumiet igglejżjati ta' lewn blu, isfar u iswed, kif ukoll koppla tad-deheb.

It-Torrijiet tar-Riħ inbnew b'tali mod li jippermettu li r-riħ jgħaddi mill-istruttura u jberridha.

Binja tax-Xemx (Shams ol Emareh)[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Binja tax-Xemx titqies bħala l-iżjed struttura notevoli tal-Palazz ta' Golestan.

L-idea li tinbena struttura għolja kienet ta' Nasser ed Din Shah li ried struttura li minnha seta' jkollu veduti panoramiċi tal-belt.

Il-kostruzzjoni ta' din il-binja, iddisinjata minn Moayer ol Mamalek, bdiet fl-1865 u tlestiet sentejn wara. L-arkitett tagħha kien Ali Mohammad Kashi.

Il-binja għandha żewġ torrijiet identiċi. Minn barra l-binja għandha diversi ħnejjiet, xogħol mirqum bil-madum u twieqi elaborati. Iż-żewġ torrijiet ta' din il-binja fil-fatt huma verżjonijiet iżgħar tal-Palazz Safavid ta' Ālī Qāpū f'Esfahan.

Mużew tar-Rigali[immodifika | immodifika s-sors]

Din il-binja tinsab taħt is-Sala tar-Riċevimenti. Hija parti mill-ewwel mużew Iranjan, li nbena minn Mohammad Ebrahim Khan Memar Bashi.

Matul ir-renju ta' Nasser ed Din Shah, din il-binja kienet tintuża bħala maħżen għall-oġġetti tal-porċellana u tal-fidda ddedikati lir-rejiet Qajar.

Matul żmien id-dinastija Pahlavi, il-maħżen ġie kkonvertit f'mużew għall-wiri tar-rigali rari li kienu jingħataw lir-rejiet Qajar.

Illum il-ġurnata, minbarra r-rigali, f'dan il-mużew jinżammu wkoll oġġetti rari, fosthom:

elmu tar-Re Ismail I;
qaws u vleġeġ tar-Re Nader;
ċappetta ta' Fath Ali Shah;
kollezzjoni tas-siġilli tal-Qajar;
il-kuruna ta' Agha Mohammad Khan;
bajda mżejna ta' nagħma.

Palazz ta' Abyaz[immodifika | immodifika s-sors]

Is-Sultan Ottoman Abdul Hamid bagħat rigali prezzjużi lil Nasser ed Din Shah, u jingħad li dawn ir-rigali tant kienu numerużi li setgħu jimlew kastell. Il-monarka Qajar iddeċieda li jibni sala għall-wiri tal-kalibru ta' dawn ir-rigali fi ħdan il-Palazz ta' Golestan, u eventwalment inbena l-Palazz ta' Abyaz.

Huwa maħsub li Nasser ed Din Shah innifsu ddisinja l-istruttura, b'sala ċentrali kbira biżżejjed biex fiha joqgħod it-tapit li kien bagħat bħala rigal is-Sultan Abd ol Hamid.

Il-Palazz ta' Abyaz ("il-Palazz Abjad") inbena fl-1883 u issa jospita wieħed mill-iżjed mużewijiet etnoloġiċi interessanti fl-Iran. Jinkludi wirja kkulurita ta' lbies Iranjan tradizzjonali, kif ukoll wirja tal-arti folkloristika.

Sala tal-Mużew[immodifika | immodifika s-sors]

Nasser ed Din Shah kien impressjonat ħafna bil-wiri ta' artefatti u oġġetti ta' valur fil-mużewijiet Ewropej matul it-tieni vjaġġ Ewropew tiegħu għall-ħabta tal-1872. Meta reġa' lura f'Tehran ried jibni s-Sala tal-Mużew għall-wiri ta' pitturi, ġojjelli rjali u artefatti rjali oħra.

Il-kollezzjoni oriġinali tas-Sala tal-Mużew issa hija sparpaljata f'bosta mużewijiet f'Tehran. Madankollu, il-pitturi tal-qorti rjali għadhom jinsabu fil-Palazz ta' Golestan, u l-pitturi Ewropej jinsabu fid-Dar tal-Għadira filwaqt li x-xogħlijiet tal-pitturi Iranjani jinsabu fid-Dar tal-Pitturi.

Ix-xogħlijiet tal-pitturi Iranjani jinsabu għall-wiri f'żewġ sezzjonijiet, bil-ħsieb li tintwera l-evoluzzjoni tal-pittura fl-Iran matul l-era tal-Qajar:

Fil-parti tan-Nofsinhar tas-Sala tal-Pitturi hemm ix-xogħlijiet tal-mastri Qajar bikrin bħal Mirza Baba, Mehr Ali Afshar, Ali Akbar Khan (Mozaien od Dowleh) u Ab ol Hassan Sani (Sani ol Molk, iz-ziju ta' Kamal ol Molk).
Fil-parti tat-Tramuntana tas-Sala tal-Pitturi kien hemm is-sede tal-Gwardja Rjali matul ir-renju ta' Mohammad Reza Pahlavi. Is-sala tat-Tramuntana sarulha rinnovazzjonijiet sostanzjali fl-1995, u issa tospita x-xogħlijiet ta' mastri li ġew wara fl-era tal-Qajar bħal Mahmoud Khan Saba (Malek osh Shoara), Mohammad Gafari Kashani (Kamal ol Molk), Mehri u Mosa Momayez.

Arkivju Fotografiku[immodifika | immodifika s-sors]

Fil-Palazz ta' Golestan hemm kollezzjoni fotografika bikrija li tinkludi ritratti li huma marbuta primarjament ma' żmien il-progress tal-fotografija fl-Ewropa fis-seklu 19. L-arkivju nħoloq skont l-ordnijiet ta' Naser ed Din Shah tad-dinastija Qajar. Jissemma li "l-fotografija tant kienet komuni fil-palazz irjali li n-nisa tar-re u l-qaddejja tiegħu wkoll kienu jieħdu r-ritratti u kienu mdorrijin jippożaw quddiem kamera". Hemm ritratt ta' qaddej partikolari bil-fjuri ma' rasu u fuq spallejh.

Użu attwali[immodifika | immodifika s-sors]

Fid-dehra attwali tiegħu, il-Palazz ta' Golestan huwa r-riżultat ta' madwar 400 sena ta' rinnovazzjonijiet.

Fil-11 ta' Ottubru 2005, l-Organizzazzjoni tal-Wirt Kulturali tal-Iran ressqet il-palazz bħala sit indikattiv biex jiżdied fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2007. Minkejja dan, il-Palazz ta' Golestan tniżżel fil-lista fit-23 ta' Ġunju 2013 matul is-37 sessjoni li saret f'Phnom Penh, il-Kambodja.

Attwalment, il-Palazz ta' Golestan huwa amministrat mill-Organizzazzjoni tal-Wirt Kulturali tal-Iran.