Park Nazzjonali ta' Doñana

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Imraġ tal-Park Nazzjonali ta' Doñana fil-provinċja ta' Huelva.

Il-Park Nazzjonali ta' Doñana (bl-Ispanjol: Parque Nacional de Doñana) huwa riżerva naturali fl-Andalusija, fin-Nofsinhar ta' Spanja, fil-provinċji ta' Huelva (il-biċċa l-kbira tat-territorju tagħha), Cádiz u Sivilja. Il-park ikopri 543 km2 (209.65 mili kwadri), li minnhom 135 km2 (52.12 mil kwadru) huma żona protetta. Il-park huwa żona ta' mraġ, nixxigħat baxxi u għaram tar-ramel f'Las Marismas, id-delta fejn ix-xmara Guadalquivir tnixxi fl-Oċean Atlantiku. Ġie stabbilit bħala riżerva naturali fl-1969 meta l-Fond Dinji għall-Organiżmi Selvaġġi ngħaqad mal-gvern Spanjol u xtara sezzjoni ta' mraġ biex jipproteġi s-sit.[1] L-ekosistema ilha taħt theddida kostanti minħabba d-drenaġġ tal-imraġ, l-użu tal-ilma tax-xmara għall-ixprunar tal-produzzjoni agrikola permezz tat-tisqija tal-art tul il-kosta, it-tniġġis tal-ilma permezz tal-estrazzjoni iktar 'il fuq tul ix-xmara, u t-tkabbir tal-faċilitajiet turistiċi. Il-park huwa msemmi għal Doña Ana de Silva y Mendoza, il-mara tas-seba' Duka ta' Medina Sidonia.

Il-Park Nazzjonali ta' Doñana għandu bijodiversità unika fl-Ewropa, għalkemm hemm xi similaritajiet mal-Park Naturali Reġjonali tad-delta tax-xmara ta' Camargue (bil-Franċiż: Parc Naturel Régional de Camargue) fi Franza. Iż-żewġ parks naturali huma ġemellati ma' xulxin.[2] Il-Park Nazzjonali ta' Doñana fih varjetà kbira ta' ekosistemi u postijiet imkennija għall-organiżmi selvaġġi, fosthom eluf ta' għasafar tal-passa Ewropej u Afrikani[3], ċriev selvaġġi, ċriev ħamranija Spanjoli, ċingjali selvaġġi, baġers Ewropej, mangus Eġizzjani, u speċijiet fil-periklu bħall-ajkla imperjali Spanjola u l-linċi Iberika.

Ir-riżerva naturali ta' Doñana tinkludi kemm il-Park Nazzjonali ta' Doñana, stabbilit fl-1969, kif ukoll il-Park Naturali ta' Doñana, maħluq fl-1989 u mkabbar fl-1997, fejn inħolqot żona ta' lqugħ u ta' protezzjoni taħt il-ġestjoni tal-gvern reġjonali. Minn dak iż-żmien 'l hawn, iż-żewġ parks ġew ikklassifikati bħala pajsaġġ naturali uniku. Minħabba l-pożizzjoni strateġika tal-Park Nazzjonali ta' Doñana bejn il-kontinenti tal-Ewropa u tal-Afrika u l-prossimità tiegħu mal-Istrett ta' Ġibiltà, il-bur salmastru enormi ta' Doñana huwa post ta' tnissil kif ukoll punt ta' tranżitu għal eluf ta' għasafar Ewropej u Afrikani (akkwatiċi u terrestri), u jospita bosta speċijiet ta' għasafar tal-ilma li jpassu matul ix-xitwa, tipikament sa 200,000 għasfur. Iżjed minn 300 speċi differenti ta' għasafar jokkorru fil-park kull sena. Il-park jitqies bħala l-ikbar riżerva naturali fl-Ewropa u diversi istituzzjonijiet xjentifiċi għandhom stazzjonijiet ta' monitoraġġ fi ħdan il-konfini tiegħu sabiex jiżguraw l-iżvilupp xieraq tal-artijiet biswit il-park kif ukoll il-konservazzjoni tal-ispeċijiet mhedda li jgħixu fih. Il-Park Nazzjonali ta' Doñana ġie ddikjarat Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1994[4]; fl-2006, il-park irreġistra 376,287 viżitatur.

Matul is-sekli 19 u 20, merħla dromedarji kienet tgħix fl-inħawi tal-park. X'aktarx li kienu ddaħħlu matul il-Konkwista ta' Spanja min-naħa tal-Għarab Iberiċi fis-seklu 8, jew jaf kienu ħarbu minn xi merħla introdotta mill-Markiża ta' Molina bħala bhejjem tal-ġarr fl-1829.[5][6] Sas-snin 50 tas-seklu 20, kien għad fadal tmien individwi biss u dawn kienu mhedda min-nassaba.[7]

Ġeoloġija u ġeomorfoloġija[immodifika | immodifika s-sors]

Veduta tal-park mill-ajru.

Il-profil ġeoloġiku tal-Park Nazzjonali ta' Doñana jirrifletti l-iżvilupp tul diversi mijiet ta' eluf ta' snin ta' karatterisitiċi ġeomorfiċi u ta' akwifer fond li saħħew il-bijodiversità tal-ħabitats tal-organiżmi selvaġġi li attwalment jinstabu hemmhekk. Wara t-tmiem tal-aħħar perjodu glaċjali, iż-żona ġiet miksija bl-imraġ salmastri u tal-ilma ħelu, bl-għadajjar u bl-għaram tar-ramel[8], b'xi intrużjonijiet tal-baħar ikkawżati minn avvenimenti b'enerġija kbira bħal tsunamis u maltempati kbar. Perjodu ta' żieda komparattivament rapida fil-livel globali tal-baħar matul l-ewwel parti tal-perjodu interglaċjali Flandrijan jew l-Oloċen ġie assoċjat mad-dewbien tal-paleoglaċieri, u l-livell massimu ntlaħaq xi 6,500-7,000 sena ilu. Matul dak iż-żmien, il-Park Nazzjonali ta' Doñana u l-inħawi tal-madwar ġew mgħerrqa, u ffurmat laguna, li iktar 'il quddiem issejħet Lacus Ligustinus mir-Rumani. Il-pass tas-sedimentazzjoni tal-laguna żdied matul l-aħħar 6,000 sena, flimkien mat-tkabbir aċċellerat tal-istmi tar-ramel u l-ħolqien ta' mraġ u ta' artijiet mistagħdra interni ġodda. L-imraġ estensivi tal-Park Nazzjonali ta' Doñana issa għandhom topografija ċatta, b'xi depressjonijiet interni okkupati minn artijiet mistagħdra temporanji jew permanenti, imsejħa "lucios" lokalment.[9] Iż-żona kollha hija protetta mill-istmu ta' Doñana, barriera litorali wiesgħa bir-ramel fejn sistemi tal-għaram mobbli qed jikbru lejn ix-Xlokk.[10]

Storja[immodifika | immodifika s-sors]

Żmien il-qedem[immodifika | immodifika s-sors]

Ix-xtut tax-xmara Guadalquivir fil-Park Nazzjonali ta' Doñana.

Għalkemm it-topografija ta' Doñana hija karatteristika terrestri relattivament ġdida meta mkejla skont il-kronoloġija ġeoloġika, fl-inħawi nstabu fdalijiet ta' għodod Neolitiċi. Diversi ċivilizzazzjonijiet tal-qedem jaf kellhom preżenza hemmhekk saħansitra 2,800 sena ilu, inkluż il-Feniċi, il-Griegi Feniċi u t-Tartessjani, iżda ma nstabux fdalijiet arkeoloġiċi tagħhom.[11][12][13] Fl-1923, l-arkeologu Ġermaniż Adolf Schulten, akkumpanjat minn Adolf Lammerer u George Bonsor, fittxew għas-sit tal-belt kapitali antika tat-Tartessjani fl-għaram ta' Doñana, iżda ma sabu xejn ta' interess. Dawn l-iskavi twettqu f'Cerro del Trigo u ġew iffinanzjati mid-Duka ta' Tarifa u Denia, li dak iż-żmien kien is-sid ta' Doñana.[14][15] Minkejja dan, fl-1978 Schulten sab l-istele ta' Villamanrique[16] fir-raħal fil-qrib ta' Villamanrique de la Condesa.[17] Fl-2007 saru stħarriġiet fil-bur salmastru ta' Hinojos jew "Marisma de Hinojos", fil-provinċja ta' Huelva, fi sforz biex jiġu skoperti t-traċċi tal-belt tal-qedem. Fost is-sejbiet notevoli kien hemm il-fdalijiet ta' insedjamenti Rumani, li jmorru lura għas-sekli 2 sa 5 W.K., li primarjament kienu jipprattikaw is-sajd u t-tmelliħ tal-ħut jew it-tħejjija tal-garum. L-imraġ ta' Guadalquivir (bl-Ispanjol: Las Marismas del Guadalquivir), li huma żona ta' artijiet bassasa baxxi qrib ix-xatt tax-xellug tal-bokka tax-xmara Guadalquivir, fl-imgħoddi kienu lag intern kbir magħruf bħala Lacus Ligustinus bil-Latin.[18] Bil-mod il-mod il-lag imtela bid-depożiti tas-sedimenti, u gradwalment żviluppa fl-imraġ attwali.[19]

Medju Evu[immodifika | immodifika s-sors]

Alfonso X l-Għaref

Fl-1262, wara li ħakem ir-renju tal-vassalli ta' Niebla, ir-Re Alfonso X stabbilixxa Real Cazadero (riżerva rjali għall-kaċċa) fil-foresta ta' Las Rocinas, bejn ir-Rio Tinto u x-xmara Guadalquivir, parzjalment minħabba l-abbundanza ta' ċriev hemmhekk, kif ukoll minħabba s-santwarju żgħir ta' Santa Olalla, li minn dak iż-żmien għeb, fl-Arroyo de la Rocina.[20]

Fl-1297, ibnu Sancho IV ta lil Guzmán el Bueno t-titlu ta' Sinjur u t-tmexxija territorjali ta' Sanlúcar, li kien jikkonsisti mit-territorju li jinsab wara Arenas Gordas max-xatt tax-xellug tal-estwarju tax-xmara Guadalquivir, u li baqa' f'idejn il-familja Medina-Sidonia għal iktar minn sitt sekli. il-familja nobbli ġiet stabbilita fl-1369, meta Enriku II ta' Kastilja ta l-Kontea ta' Niebla lir-raba' Sinjur ta' Sanlúcar.[21] Fl-1493 il-Monarki Kattoliċi taw parti mill-art tal-villaġġ attwali ta' El Rocío b'donazzjoni lis-segretarjat irjali, li mbagħad bigħha lir-raħal ta' Almonte. Preċedentement, bhejjem ġodda tat-tnissil ġew introdotti fost il-popolazzjonijiet lokali ta' ċingjali selvaġġi u ċriev, filwaqt li l-kaċċa għal-lupi kienet imħeġġa għall-benefiċċju tat-trobbija tal-bhejjem tal-ifrat u taż-żwiemel.

Fl-inħawi ta' Niebla, speċifikament f'Las Rocinas, l-art hija ċatta, miksija bl-arbuxelli, u dejjem ikun hemm iċ-ċingjali selvaġġi hemmhekk... ...wieħed ma jistax jaqsam minn din l-art fix-xitwa, li ġeneralment tkun dejjem b'ħafna xita nieżla, għajr f'xi nixfa, u lanqas fis-sajf peress li mbagħad tkun wisq niexfa u wisq sħana. ~ Alfonso XI fil-Libro de la Montería (Il-Ktieb tal-Kaċċa), li nkiteb bejn l-1342 u l-1348 (traduzzjoni mhux uffiċjali).

Żmien modern bikri[immodifika | immodifika s-sors]

Kważi seklu wara, Alonso Pérez de Guzmán y Sotomayor, is-seba' Duka ta' Medina Sidonia u kmandant tal-Armada Spanjola, reġa' xtara parti mill-art. Martu, Ana de Silva y Mendoza, bint il-Prinċipessa ta' Eboli, marret tgħix f'villeġġjatura hemmhekk imsejħa "Coto de Doña Ana" (ir-Riżerva tal-Kaċċa ta' Doña Ana), li kienet l-oriġini tal-isem attwali ta' "Doñana"[22]; din id-dar ġiet rinnovata snin wara bħala palazz. Issir referenza għall-użu ta' Coto Donana bħala loġġa tal-kaċċa fl-ewwel versi ta' La Fábula de Polifemo y Galatea (Il-Ħrafa ta' Polifemu u Galatea), li l-poeta liriku Luis de Góngora ddedika lill-Konti ta' Niebla, u fejn jitlob lin-nobbli jissospendu l-attivitajiet tal-kaċċa tagħhom sabiex jisimgħu l-versi tiegħu. Fl-1624, ir-Re Filippu IV qagħad fil-loġġa għal diversi jiem bħala mistieden tad-disa' Duka ta' Medina Sidonia, u ssieħeb f'attivitajiet kbar tal-kaċċa. Huwa ġab miegħu varjetà kbira ta' affarijiet lussużi bħal borra mill-muntanji għall-banketti frekwenti li kien jagħmel f'ġieħ id-duka. Fl-1797 Francisco Goya qagħad fil-palazz bħala mistieden tal-patruni tiegħu, il-15-il Duka ta' Medina-Sidonia u martu, it-13-il Dukessa ta' Alba. Hemmhekk Goya ħoloq l-Álbum A tiegħu, kollezzjoni ta' tpinġijiet, u milli jidher pitter uħud mir-ritratti famużi tiegħu, La Maja Vestida ("Il-Maja Mlibbsa") u La Maja Desnuda ("Il-Maja Għerwiena"), li jingħad li kienu jirrappreżentaw lid-dukessa.[23]

Ħolqien tal-Park Nazzjonali[immodifika | immodifika s-sors]

Wara l-1854, permezz tal-pubblikazzjoni ta' diskussjoni dwar iż-żona f'trattat imsejjaħ "Avifauna de Doñana: Catálogo de las aves observadas en algunas provincias andaluzas" ("Avifawna ta' Doñana: Katalogu tal-għasafar osservati f'xi provinċji tal-Andalusija") ta' Antonio Machado y Nunez, il-pubbliku beda japprezza l-valur ekoloġiku tas-sit bis-saħħa tal-bosta speċijiet differenti ta' organiżmi selvaġġi li kienu jinstabu fih. B'hekk, bdew iżuru s-sit naturalisti u kaċċaturi Brittaniċi, inkluż Abel Chapman u Walter J. Buck, u t-tnejn li huma kitbu kotba li ġibdu l-attenzjoni ta' udjenza usa' fl-Ewropa dwar l-importanza strateġika ta' Doñana għall-għasafar tal-passa fil-vjaġġ tagħhom lejn l-Afrika. Iktar 'il quddiem, meta José Joaquín Álvarez de Toledo y Caro (1865-1915) sar id-19-il Duka ta' Medina Sidonia, huwa wiret djun kbar u biex iħallashom kellu jbigħ diversi assi, inkluż il-Coto de Doñana, li nbigħet għal 750,000 peseta, u b'hekk ma baqgħetx marbuta mal-familja nobbli.

Meta l-Baruni William Garvey xtara Doñana mid-Duka fl-1901, is-sit kien abbandunat u fi stat ta' telqa. Garvey irrestawra l-palazz għal kif kien qabel fl-aqwa tiegħu, u meta miet il-proprjetà għaddiet għand ħuh Joseph Garvey u n-neputija tiegħu Maria Medina y Garvey, li kienet miżżewġa mad-Duka ta' Tarifa, li kien inġinier forestali. Fl-1934 il-proprjetà għaddiet għand oħt id-Dukessa ta' Tarifa, Blanca Medina y Garvey, li kienet miżżewġa lill-Markiż ta' Borghetto. Fl-1942, il-Markiż bigħ il-proprjetà lil kumpanija ffurmata minn Salvador Noguera, Manuel Gonzalez u l-Markiż ta' Mérito. Ħamsin sena wara, il-park ġie kkonsolidat bħala żona naturali.

Konservazzjoni[immodifika | immodifika s-sors]

Veduta tal-Park Nazzjonali ta' Doñana miċ-ċentru għall-viżitaturi f'El Acebuche.

In-negozjant Spanjol Mauricio González-Gordon y Díez, il-Markiż ta' Bonanza, li kellu s-sjieda ta' proprjetà kbira f'Doñana, sar interessat fl-ekosistemi tas-sit u l-għasafar ta' hemmhekk, u stieden lill-ornitologi minn madwar l-Ewropa kollha biex iżuru s-sit. Fl-1952, l-ornitologi Spanjoli José Antonio Valverde u Francisco Bernis żaru s-sit, flimkien ma' González-Gordon li kien il-gwida tagħhom. Valverde u l-familja González-Gordon raw li l-artijiet mistagħdra, bid-diversità rikka ta' organiżmi selvaġġi li jgħixu fihom, kienu mhedda mill-proposti ta' drenaġġ mill-gvern Spanjol għall-biedja u ta' tħawwil ta' siġar tal-ewkaliptu. Mauricio, flimkien ma' missieru, staqsa lil Bernis jipprova jinfluwenza d-dittatur Spanjol Francisco Franco biex jabbanduna l-pjanijiet li kellu. It-tlieta f'daqqa kitbu memorandum li ġie ppreżentat lil Franco nnifsu minn missier Mauricio, Manuel. Sa Novembru 1953 Bernis kien lesta rapport dwar l-istatus ta' Doñana fejn wera li ż-żona kellha valur ekoloġiku eċċezzjonali. Flimkien ippruvaw jiksbu l-appoġġ internazzjonali biex jilħqu l-għanijiet tagħhom u rnexxielhom. L-isforzi ta' González-Gordon biex jipperswadi lil Franco esponewh għal xi periklu, iżda l-gvern ta' Franco kkonċeda u ħassar il-pjanijiet ta' drenaġġ tas-sit.

Valverde mexxa l-ewwel spedizzjoni xjentifika organizzata lejn Doñana fl-1957, flimkien man-naturalisti Brittaniċi Guy Montfort, Roger Peterson, u Sir Julian Huxley. Grupp ta' esperti Ewropej dwar il-konservazzjoni – inkluż Guy Monfort, Max Nicholson u Luc Hoffmann – imbagħad urew l-importanza kruċjali taż-żona bħala punt ta' waqfien għall-għasafar li jpassu bejn il-kontinenti tal-Ewropa u l-Afrika. Fl-1959, il-familja Gonzalez bigħet il-parti tagħha tal-art f'Doñana għall-iżvilupp tal-lukanda ta' Matalascañas. Dan allarma lill-konservazzjonisti Ewropej, u wassal biex diversi istituzzjonijiet u donaturi anonimi joffru li jixtru parti mill-proprjetà. Valverde, Hoffman, u Nicholson, fi sħubija mal-British Nature Conservancy, iffurmaw assoċjazzjoni li organizzat sejħa internazzjonali għall-fondi biex il-park jitwessa'. Il-kampanja ġabret żewġ miljun Frank Żvizzeru biex jinxtraw 7,000 ettaru ta' art għall-annessjoni mal-art li diġà kienet ingħatat b'donazzjoni minn González-Gordon. Finalment, fl-1963 il-gvern Spanjol u d-WWF xtraw parti mit-territorju u ħolqu l-ewwel riżerva ta' Doñana, u fl-1964 stabbilew l-Istazzjon Bijoloġiku ta' Doñana u l-Kunsill Spanjol tar-Riċerka Nazzjonali (bl-Ispanjol: Consejo Superior de Investigaciones Científicas - CSIC) biex jistudjaw il-bijodiversità ta' Doñana u ta' ekosistemi Spanjoli oħra.[24]

L-osservatorju ta' El Porrón.

Fl-1969, id-WWF reġgħet issieħbet mal-gvern Spanjol biex flimkien jixtru sezzjoni oħra tal-imraġ tad-delta tax-xmara Guadalquivir u jiġi stabbilit il-Park Nazzjonali ta' Doñana. F'dik l-istess sena, il-Park Nazzjonali ta' Doñana nħoloq permezz ta' digriet, u s-sjieda ta' parti mit-territorju tiegħu kienet tal-Ministeru għall-Ekonomija u l-Kompetittività filwaqt li l-parti l-oħra kienet għadha tal-privat.[25] Għaxar snin wara, iż-żona protetta twessgħet u nħoloq l-hekk imsejjaħ "Preparque Doñana". Fl-1980, l-UNESCO rrikonoxxiet il-Park Nazzjonali ta' Doñana bħala Riżerva ta' Bijosfera ta' 77,260 ettaru. Iż-żona ewlenija tikkonsisti minn 50,720 ettaru fil-Park Nazzjonali ta' Doñana. Iż-żona ta' lqugħ fiha 54,250 ettary fil-Park Naturali ta' Doñana.[4] L-altitudni tvarja mil-livell tal-baħar sa 40 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar. L-UNESCO tqis li l-Park Nazzjonali ta' Doñana għandu importanza dinjija, abbażi tal-varjetà tal-ekosistemi tiegħu u l-għadd kbir ta' speċijiet li jgħixu fih. Fl-1982 is-sit tniżżel fil-lista tal-artijiet mistagħdra tal-Konvenzjoni Ramsar, u fl-1989 il-Gvern Reġjonali tal-Andalusija kkonverta l-"Preparque" fil-Park Naturali ta' Doñana.[26] Fl-1994 il-Park Nazzjonali ta' Doñana tniżżel bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, u b'hekk setgħu jiġu stabbiliti programmi ta' preservazzjoni u ta' ġestjoni tas-sit. Storikament, dawn l-artijiet mistagħdra vitali ġew mhedda kostantement minn skemi biex tiżdied il-produzzjoni agrikola lokali u jiżdied it-turiżmu. Id-WWF għadha tappoġġa l-Park Nazzjonali ta' Doñana, u ġġieldet kontra proposti ta' drenaġġ tal-imraġ, ta' teħid tal-ilma għat-tisqija tar-raba' agrikolu tul il-kosta u ta' espansjoni tal-faċilitajiet għat-turisti.[27]

Fl-1998, seħħ id-Diżastru ta' Aznalcóllar meta diga ta' żamma nfaqgħet fil-minjiera ta' Los Frailes ta' sjieda ta' Boliden-Apirsa (li qabel kienet Andaluza de Piritas, S.A.), il-fergħa sussidjarja ta' Boliden, u ġie rrilaxxat ħafna ħama tossiku li wasal fix-xmara Guadiamar, is-sors prinċipali tal-ilma għall-park. Fis-sena 2000, wara dan id-diżastru ambjentali kbir, il-Ministeru Spanjol għall-Ambjent ippromwova l-programm "Doñana 2005", immirat lejn ir-riġenerazzjoni tal-imraġ. Fl-2006 ir-responsabbiltajiet taż-żamma tal-park ġew ittrasferitit lill--Gvern tal-Andalusija permezz tad-Digriet Irjali tad-9 ta' Ġunju; il-funzjonijiet u s-servizzi tal-amministrazzjoni tal-konservazzjoni tan-natura b'hekk ġew ittrasferiti lill-Andalusija u twessgħu, u l-Park Nazzjonali u l-Park Naturali ta' Doñana saru ż-"Żona Naturali ta' Doñana", territorju uniku maqsum f'żoni b'livelli differenti ta' protezzjoni ambjentali. Fl-2008 dan il-park ġie ġemellat mal-Park Naturali Reġjonali ta' Camargue fi Franza, peress li għandhom aspetti antropoloġiċi u etnografiċi komuni.

Matul il-gvern tiegħu, il-Prim Ministru Spanjol Felipe González beda juża l-Park Nazzjonali ta' Doñana bħala post għall-btajjel tiegħu, u b'hekk stabbilixxa preċedent għas-suċċessuri tiegħu. Fl-2010, 9,200 ettaru ta' art tul il-kosta ġew esproprjati għall-protezzjoni mill-eks Ministeru għall-Ambjent. F'Lulju 2012, l-UNESCO approvat l-estensjoni tar-Riżerva ta' Bijosfera ta' Doñana minn 77,260 ettaru għal iktar minn 255,000 ettaru u b'hekk ippermettiet il-konformità mal-linji gwida tal-Programm il-Bniedem u l-Bijosfera. B'hekk inħolqot żona ta' tranżizzjoni fejn jiġu rrappreżentati l-interessi soċjoekonomiċi tad-diversi muniċipalitajiet fl-inħawi ta' Doñana. Fl-2019, il-pulizija għalqet għexieren ta' bjar illegali mill-bdiewa li jkabbru l-frott madwar il-park li għal bosta snin kienu qed iwettqu d-drenaġġ tal-ilma mill-ilma tal-pjan tal-park.[28]

Sit ta' Wirt Dinji[immodifika | immodifika s-sors]

It-tarf tal-bur salmastru ta' Ayamonte.

Il-Park Nazzjonali ta' Doñana ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1994. Fl-2004 saru modifiki minuri fiż-żona ta' lqugħ tas-sit.[4]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' tliet kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (vii) "Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta' ġmiel naturali u ta' importanza estetika eċċezzjonali"; il-kriterju (ix) "Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi ekoloġiċi u bijoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-evoluzzjoni u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' annimali terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar"; u l-kriterju (x) "Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-diversità bijoloġika, inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-xjenza jew tal-konservazzjoni".[4]

Klima[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Park Nazzjonali ta' Doñana għandu klima miti tipikament Mediterranja, ikkaratterizzata minn sjuf nexfin u xtiewi relattivament bix-xita, b'riżultat ta' varjazzjonijiet fil-front polari u arja subtropikali ta' pressjoni għolja. L-istaġuni bix-xita huma intermedji, u jseħħu l-iktar fir-rebbiegħa u fil-ħarifa; fil-ħarifa speċjalment jaf ikun hemm xita torrenzjali kkawżata mill-akkumulu ta' sħana matul is-sajf fil-korpi tal-ilma fil-qrib, u l-wasla tal-mases tal-arja polari. Madankollu, fix-xitwa jaf ikun hemm antiċikluni termali lokali. It-temperaturi jkunu miti matul is-sena kollha, b'temperaturi massimi li jvarjaw għal madwar 17 °C mix-xitwa għas-sajf. L-iżjed karatteristika sinifikanti tal-klima huma t-tliet xhur sa ħames xhur ta' nixfa fis-sajf, meta jiddomina l-antiċiklun subtropikali.

Flora[immodifika | immodifika s-sors]

Veduta tal-park minn fuq l-għaram tar-ramel.

Hemm bosta speċijiet ta' flora fil-park: siġar, inkluż is-siġar taż-żnuber, fjuri bħall-ward, u arbuxelli. L-ispeċijiet ta' interess speċjali huma Vulpia fontquerana, Tursica linaria, Juniperus macrocarpa (ġnibru marittimu), Micropyropsis tuberosa, Hydrocharis morsus-ranae jew Thorella verticillatinundata, ħafna minnhom mhedda. L-ispeċijiet mhux nattivi bħall-ewkaliptu, Acacia longifolia, Gomphocarpus fruticosus, Nicotiana glauca jew Carpobrotus edulis jitneħħew mis-servizz tal-park.

Speċijiet notevoli oħra fil-park, minn iżjed minn 875 speċi indiġena fl-ekosistemi ta' Doñana huma: l-olijandru, il-ballut, ix-xeblikija marittima, il-ħaxixa tal-irmied xewwikija, il-ħurrieq, il-ħaxix marram, ħaxixet il-mikinsa, il-kamarina, il-lavanda, xewk ir-ramel, il-qasab, il-qronfol, il-qasab tal-imraġ, il-felċi, il-ward tal-blat, il-ġummar, il-labiérnago (Phillyrea angustifolia), it-tengħud marittimu, id-deru, is-simar, il-palm, is-siġar taż-żnuber, il-ġenistra Skoċċiża, ir-rożmarin, il-ġnibru, il-ġinestrun, is-sagħtar, it-tengħud u t-tut tal-għollieq.

Flora tal-għaram mobbli[immodifika | immodifika s-sors]

L-ekosistema tal-għaram mobbli, magħrufa wkoll bħala transduni, li jiffurmaw bir-riħ prevalenti mil-Lbiċ, kważi ma jeżisti mkien iktar fil-Peniżola Iberika. Il-ħruxija ta' din l-ekosistema hija evidenti fl-adattamenti li għamlu xi speċijiet ta' pjanti għal dawn il-kundizzjonijiet speċjali: l-għaram tar-ramel u tal-ħamrija huma inkonsistenti. Gradwalment il-veġetazzjoni tintradam, speċjalment siġar li jispuntaw imbagħad imutu, wara li jinqatlu mill-moviment kajman tar-ramel. Din hija waħda mill-iktar fenomeni magħrufa fiż-żona tal-bajja tal-park.

Fawna[immodifika | immodifika s-sors]

Fost l-annimali rreġistrati fi ħdan il-park hemm 20 speċi ta' ħut tal-ilma ħelu, 10 speċijiet ta' anfibji, 13-il speċi ta' rettili, 37 speċi ta' mammiferi u 360 speċi ta' għasafar mhux tal-baħar, li minnhom 127 speċi tnisslu fil-park.

Ħut[immodifika | immodifika s-sors]

Fil-Park Nazzjonali ta' Doñana jgħix ħut indiġenu bħas-sallura kif ukoll speċijiet introdotti bħall-karpjun, il-gambusja jew il-luċċju; dawn tal-aħħar jitqiesu bħala theddida invażiva għall-ekosistemi lokali. Barra minn hekk, fl-imgħoddi wieħed seta' jsib ukoll l-isturjun iżda llum il-ġurnata huwa estint.[29]

Rettili[immodifika | immodifika s-sors]

Fost ir-rettili fil-Park Nazzjonali ta' Doñana hemm il-fekruna Ewropea tal-għadajjar, il-fekruna Spanjola tal-għadajjar, il-fekruna tal-art, il-gremxula Iberika, ix-xaħmet l-art ta' Bedriaga, ix-xaħmet l-art tal-Punent, il-wiżgħa komuni, il-gremxula xewkija, il-gremxula tal-marki mal-għajnejn, il-gremxula ta' Carbonell, il-gremxula tal-Andalusija, il-Psammodromus manuelae, il-Psammodromus Spanjola, is-serp nagħla, is-serp sellum, is-serp tan-Nofsinhar, is-serp ta' Montpellier, is-serp lixx, is-serp vipera, is-serp tal-ħaxix, il-vipera ta' Lataste, il-fekruna tal-baħar ġgantija u l-fekruna tal-baħar tat-tip leatherback.[30]

Għasafar[immodifika | immodifika s-sors]

Ir-russett aħmar.

Iktar minn 300 speċi ta' għasafar ġew irreġistrati fl-inħawi, fosthom speċijiet b'firxa ristretta bħall-ajkla imperjali Spanjola, is-sarsella mnaqqxa, il-brajmla rasha bajda u t-tiġieġa tat-toppu. Fost l-ispeċijiet tal-artijiet mistagħdra hemm il-velleran, il-gallozza tal-Punent, il-brajmla ħamra, il-paletta, il-brajmla tat-toppu aħmar, l-agrett abjad u l-agrett tal-bhejjem, il-kwakka, l-agrett isfar u l-fjamingu, filwaqt li fl-inħawi tal-madwar ikun hemm id-daqquqa tat-toppu, it-tellerita, l-għammiel tal-bejt, il-bilbla u il-ganga ta' Spanja. Is-sit jattira wkoll bosta migranti tas-sajf, fosthom ir-russett aħmar, iċ-ċirlewwa geddumha oħxon, il-bilblun, l-ajkla bajda, il-farruġ, il-bekkafik griż, il-bagħal aħmar, ir-russett tas-siġar, l-ajkla tal-kalzetti, iċ-ċirlewwa bil-mustaċċi u l-pitirross tax-xagħri.[31]

Mammiferi[immodifika | immodifika s-sors]

B'kollox ġew irreġistrati 38 speċi ta' mammiferi, inkluż tnax-il speċi ta' friefet il-lejl, iċ-ċerva ħamra, il-fenek Ewropew, il-qanfud Ewropew, il-genetta, il-qattus selvaġġ, iċ-ċingjal, il-linċi Iberika, il-ġurdien tal-imramma, il-mangus Eġizzjan, il-bugeddum tas-snien bojod, il-lontra, il-ġurdien tal-bosk, in-nemes, il-volpi aħmar, il-baġer Ewropew, il-ballottra tal-Mediterran, il-ballottra tal-ilma tal-Lbiċ u l-far iswed.[32]

Linċi Iberika[immodifika | immodifika s-sors]

Il-linċi.

Il-linċi Iberika, b'ħabitat ristrett fil-Peniżola Iberika, hija l-iżjed speċi mhedda fost il-felini l-kbar. Tnaqqis drastiku fil-popolazzjoni tal-linċi minħabba t-tnaqqis kbir fl-istokkijiet tal-ħut li huwa s-sors ewlieni tal-ikel tagħha wassal biex tiġi ddikjarata bħala speċi protetta fl-1966. L-unika kolonji eżistenti tal-linċi Iberika jinsabu fil-Parks Naturali ta' Sierra de Andujar u Cardena, Montoro, u Doñana flimkien mal-inħawi tal-madwar; il-kolonji l-oħra tal-art kontinentali li kien hemm fl-imgħoddi huma estinti. Fil-Portugall saru sforzi ta' rkupru għall-preservazzjoni tal-ħabitat li għad baqa' tal-linċi u dawn wasslu għall-ħolqueb tar-Riżerva Naturali ta' Sierra Malcata.

Iċ-Ċentru tat-Tnissil ta' Acebuche fil-Park Nazzjonali ta' Doñana żviluppa programm ta' tnissil mhux fis-selvaġġ li ppermetta s-sopravivenza ta' ħdax-il individwu li twieldu fiċ-ċentru, u ta' iktar minn tletin li nqabdu mill-park u li s-sopravivenza tagħhom kienet pjuttost imxekkla. Dawn l-isforzi ta' konservazzjoni jiġu mhedda minn rata għolja ta' mortalità fost il-felini u vjolazzjonijiet ripetuti tal-liġijiet li jipprojbixxu lill-karozzi milli jidħlu fil-park jew isuqu fit-toroq tal-park, għalkemm xi aġenziji rrappurtaw li l-kawżi tal-mewt mhux dejjem ikunu ċari. Is-sitwazzjoni prekarja ta' sopravivenza ta' dan l-annimal saret simbolu emblematiku tal-park għall-pubbliku ġenerali.

Żwiemel[immodifika | immodifika s-sors]

Fil-Park Nazzjonali ta' Doñana hemm żewġ insla indiġeni ta' żwiemel[33]: il-Marismeño u r-Retuertas; dan tal-aħħar huwa wieħed mill-eqdem insla Ewropej, u x'aktarx li jmur lura għall-1000 Q.K., u huwa l-unika nisel li jgħix fis-selvaġġ u iżolat mill-popolazzjonijiet l-oħra.[34][35]

Iġmla[immodifika | immodifika s-sors]

Matul is-sekli 19 u 20, merħla dromedarji selvaġġi kienu jirgħu liberament fl-inħawi. Dawn ġew introdotti matul il-Konkwista ta' Spanja mill-Għarab Iberiċi fis-seklu 8, jew jaf ħarbu minn merħla introdotta mill-Gżejjer Kanarji fl-1829 mill-Markiż de Molina bħala bhejjem tal-ġarr.[36][37] Sas-snin 50 tas-seklu 20, kien fadal tmien individwi biss, u dawn kienu mhedda min-nassaba.[38] Sal-bidu tas-snin 60 tas-seklu 20, kien fadal tlieta biss, iżda nħelsu oħrajn fis-selvaġġ wara li ntużaw fil-ġbid tal-film Lawrence of Arabia fl-1962.[39]

Pinar de la Algaida.

Park Naturali ta' Doñana: Preparque[immodifika | immodifika s-sors]

  • Abalario–Asperillo. Din iż-żona kostali tinsab fil-Punent tal-Park Nazzjonali minn Matalascañas sa Mazagon, u tifforma rettangolu twil 25 km li jasal sa madwar 5 kilometri 'l ġewwa mill-baħar. Tikkonsisti minn żona ta' għaram, diversi laguni antiki u artijiet mistagħdra, kif ukoll foresta kbira ta' siġar taż-żnuber u tal-ewkaliptu. Iż-żona toffri kenn lil abbundanza ta' organiżmi selvaġġi, inkluż il-linċi Iberika. Din iż-żona tinkludi l-irħula ta' Matalascañas u ta' Mazagon, kif ukoll iċ-Ċentru tal-Ittestjar ta' El Arenosillo, sit tal-varar tar-rokits suborbitali, iżda d-dikjarazzjoni tagħha bħala park nazzjonali imblokkat il-kostruzzjoni ta' proġett urban kbir fil-Punent ta' Matalascañas.
  • Preparque Norte–Pinares de Hinojos. Din iż-żona hija estiża lejn it-Tramuntana tal-Park Nazzjonali minn El Rocío sa Hinojos, b'inħawi ta' mraġ u foresti. Il-Pinar del Pinto ta' Coto del Rey, bejn Aznalcázar u Villamanrique de la Condesa, jospita diversi speċijiet tal-priża.[40]
  • Preparque Este–Brazo de la Torre-Entremuros. Din iż-żona tinsab fil-Lvant tal-Park Nazzjonali, bejn Brazo de la Torre u x-xmara Guadalquivir, b'inħawi ta' mraġ u caños (kanali tal-marea li jaslu sal-art imtajna tal-imraġ). Tattira bosta għasafar li jgħixu fil-Park Nazzjonali ta' Doñana matul is-sajf u matul ix-xtiewi meta jkun hemm xi nixfiet. Parti mill-imraġ ġew ikkonvertiti għall-kultivazzjoni tar-ross.
  • Pinar de la Algaida–Marismas de Bonanza. Din iż-żona tinsab fix-Xlokk tal-Park Nazzjonali u fit-Tramuntana ta' Sanlúcar de Barrameda fuq ix-xatt tax-xellug tax-xmara Guadalquivir. Tinkludi foresta kbira ta' siġar taż-żnuber u l-imraġ f'Salinas. Dawn l-imraġ huma l-unika li għadhom jiġu mgħerrqa bl-għargħar mill-mareat (l-imraġ l-oħra kollha jiddependu biss fuq in-nixxigħat tal-ilma ħelu u x-xita), u b'hekk, fihom spiss jintlemħu l-fjamingi u x-xifa. It-terminu "Algaida" joriġina mill-Għarbi, u ġeneralment ifisser kwalunkwe post miksi bis-siġar u bl-arbuxelli.[41] El Pinar de la Algaida jinsab qrib il-henarllo, li huwa santwarju ddedikat lid-divinità femminili Astarte, u s-sit tal-bir Ruman ta' Caveros.[42] F'Algaida ilhom jerġgħu jiġu introdotti l-ispeċijiet tal-għasafar tal-priża mill-bidu tas-seklu 19, u llum il-ġurnata fiż-żona tgħix kolonja kbira ta' astuni suwed.[43]

Problemi ambjentali[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Port ta' Huelva.

Wara li seħħ id-diżastru tad-Diga ta' Aznalcóllar fl-1998, żdiedet is-sensibilizzazzjoni tal-pubbliku rigward ir-riskji ambjenti li huwa espost għalihom il-pajsaġġ tal-park. Diversi studji tal-impatt u gruppi ambjentali wissew kemm-il darba x'inhuma l-problemi li jheddu l-flora, il-fawna, l-ilma u l-ħamrija tar-reġjun. Filwaqt li l-pressjoni tal-urbanizzazzjoni u l-impatti tagħha fuq l-ekosistemi lokali kienu ta' tħassib matul is-snin, dawn ma kinux l-uniku fattur ta' riskju assoċjat. Tul is-snin l-UNESCO rrieżaminat in-nominazzjoni tal-park fil-lista ta' Sit ta' Wirt Dinji fil-Periklu diversi drabi.

Impatt tal-infrastruttura[immodifika | immodifika s-sors]

Kien hemm għadd ta' problemi relatati mal-infrastruttura qrib il-park. Proġett biex jinbena pipeline taż-żejt bejn Extremadura u l-port ta' Huelva ġie kkritikat mill-gruppi ambjentali, li allegaw li jispiċċa jżid b'mod sinifikanti t-traffiku tat-tankers taż-żejt fl-inħawi b'riskju assoċjat ta' rqajja' taż-żejt. It-tħammil frekwenti tax-xmara Guadalquivir sabiex ikunu jistgħu jgħaddu l-vapuri lejn il-port ta' Sivilja tqies li jikkawża tfixkil serju fil-bijodinamika tal-estwarju. Adena, l-Associación de defensa de la naturaleza (l-Assoċjazzjoni għad-difiża tan-natura), il-fergħa Spanjola tad-WWF, rabtet il-passaġġ ta' dawn il-vapuri mal-introduzzjoni ta' annimali ġodda fl-ekosistemi lokali, xi ħaġa li tiġri meta jiskarikaw l-ilma tas-sentina bi speċijiet eżotiċi.

Il-port ta' Huelva, ftit kilometri mill-Park Nazzjonali, huwa wieħed mit-theddidiet ambjentali ewlenin. Francisco Bella, is-senatur tal-PSOE u eks sindku tar-raħal ta' Almonte Huelva, isostni li ma jagħmilx sens li l-proġett tal-pipeline ġie approvat meta l-gvern nazzjonali u dak reġjonali tal-Andalusija jinvestu fl-enerġija rinnovabbli. Bħala s-sindku ta' Almonte, huwa nnota d-diffikultajiet fl-implimentazzjoni ta' politiki li jippromwovu l-impjiegi qrib il-park: "...nafu kważi kollox dwar in-nemel u l-linċi, iżda jeħtieġ li nkunu nafu kif jevolvu l-impjiegi f'Doñana". F'konformità mal-pożizzjoni ta' Bella rigward l-akkwedott, Ginés Morata, bijologu u eks president tal-Consejo de Participación de Doñana (Kunsill tal-Parteċipazzjoni ta' Doñana), isostni li l-proġett, li jinvolvi l-passaġġ ta' mijiet ta' tankers taż-żejt fis-sena li jħottu l-merkanzija tagħhom qrib Doñana, iwassal għal żieda fil-probabbiltà li jkun hemm irqajja' taż-żejt.

Sfruttament żejjed tar-riżorsi tal-ilma[immodifika | immodifika s-sors]

Problema ambjentali oħra hija t-teħid tal-ilma għat-tisqija, bosta drabi b'mod illegali, li rdoppjaw mill-aħħar tas-snin 80 tas-seklu 20 sabiex jissaqqew l-għelejjel intensivi fl-użu tal-ilma bħall-qoton, ir-ross, u iktar reċentement il-frawli. Dawn tal-aħħar jitkabbru fis-serer, f'żona stmata taħt il-plastik ta' bejn 4,500 u 6,000 ettaru fiż-żona tal-Park Nazzjonali ta' Doñana, fejn jiġu prodotti iktar minn 90 % tal-frawli ta' Spanja. It-tħaffir ta' bjar illegali għall-ilma tat-tisqija mill-akwifers taħt l-art milli jidher kien prassi komuni[44], filwaqt li d-domanda għall-ilma ta' kumplessi residenzjali fil-qrib u l-użu mhux xieraq tar-riżorsi tal-ilma tax-xmajjar fil-qrib jaf jaffettwaw ukoll l-idroloġija tal-park. Riskji potenzjali oħra jinkludu s-salinizzazzjoni li tirriżulta mit-tibdil fil-klima; l-intrużjoni tal-ilma baħar mill-Atlantiku tipperikola diversi speċijiet ta' annimali. Min-naħa l-oħra, tista' sseħħ ukoll id-deżertifikazzjoni; dan l-aħħar trasferiment mis-sistema tal-ilma ta' Chanza-Piedras ġie approvat mid-Diputación de Huelva (il-Kunsill Provinċjali ta' Huelva) sabiex jagħmel tajjeb għal din l-eventwalità.[45]

Impatt tal-agrikoltura[immodifika | immodifika s-sors]

Għalqa tar-ross f'Las Marismas, qrib Isla Mayor.

Fl-2007, il-Fond Dinji għall-Organiżmi Selvaġġi (WWF) wissa li l-għelieqi tal-frawli madwar il-park, fejn 95 % tal-frawli ta' Spanja jiġu prodotti, kienu qed jheddu li jikkawżaw ħsara katastrofika lill-park mit-tnaqqis tal-ilma tal-pjan tal-madwar, l-iktar fejn kien hemm bjar illegali, kif ukoll kienu qed joħolqu tniġġis konsiderevoli bil-pestiċidi u l-iskart tal-plastik li kienu qed jakkumulaw fil-qaliet lokali; l-AFP irrappurtat ukoll li d-WWF kien qed jappella għal bojkott tal-frawli ta' Spanja[46], iżda kelliem għad-WWF fi Spanja kkontradiċa dan ir-rapport u sostna li mhijiex xi ħaġa karatteristika tad-WWF li jsejjaħ għal bojkotts b'dak il-mod.[47]

Diżastru ta' Aznalcóllar[immodifika | immodifika s-sors]

Fil-25 ta' April 1998 infaqgħet diga fil-minjiera ta' Los Frailes operata mill-kumpanija tal-estrazzjoni Boliden-Apirsa, qrib Aznalcóllar fil-Provinċja ta' Sivilja, u ġew irrilaxxati 4-5 miljun metru kubu ta' skart minerarju. L-iskart aċidiku, li kien fih livelli perikolużi ta' diversi metalli tqal, malajr wasal sax-xmara Agrio fil-qrib, u mbagħad fit-tributarju tagħha, ix-xmara Guadiamar, għal madwar 40 kilometru tul dawn il-mogħdijiet tal-ilma qabel ma t-tnixxija setgħet titwaqqaf u ġie evitat li tasal sal-Preparque.[48] L-operazzjoni ta' tindif damet tliet snin, b'kost stmat ta' €240 miljun.[49] Għalkemm ir-roqgħa ġiet ikkontrollata kemm jista' jkun u ddevjata mix-xmara Guadalquivir għall-baħar, il-vulnerabbiltà tal-ekosistemi tal-Park Nazzjonali ta' Doñana għal diżastri ambjentali simili kien evidenti.

Sabiex jiġi żgurat żvilupp sostenibbli kemm fil-kampanja kif ukoll fil-provinċji tal-madwar, anke biex jiġu evitati theddidiet ambjentali futuri, fl-1992 iltaqgħet Kummissjoni ta' Esperti Internazzjonali sabiex jiġu proposti soluzzjonijiet, u pproduċew il-Plan de Desarrollo Sostenible de Doñana y su Entorno (Pjan għall-Iżvilupp Sostenibbli tal-Park Nazzjonali ta' Doñana u tal-Madwar), deskritt fil-qosor bħala:

Pjan ta' azzjoni, implimentat permezz tal-Programm Operazzjonali ta' Doñana u ffinanzjat mill-gvern reġjonali tal-Andalusija u mill-Istat Spanjol, kif ukoll mill-Fondi Feder, il-Fond Soċjali Ewropew u l-Fond Agrikolu Ewropew dwar Gwida u Garanzija, sabiex kemm l-infrastruttura reġjonali kif ukoll in-nisġa soċjali jerġgħu jingħataw il-ħajja permezz ta' mudell ekonomiku ġdid ta' żvilupp kompatibbli mal-preservazzjoni tal-bijodiversità ta' wirt naturali daqstant importanti bħall-Park Nazzjonali ta' Doñana.

Effettivament din saret il-missjoni tal-Fondazzjoni ta' Doñana 21, maħluqa fl-1997 bħala partenarjat bejn il-Kunsill Governattiv tal-Gvern Reġjonali tal-Andalusija u l-banek tat-tfaddil ta' El Monte, San Fernando u Unicaja. Il-pjan stabbilixxa fost l-objettivi tiegħu l-promozzjoni ta' azzjonijiet ta' benefiċċju għall-ambjent naturali, u fittex il-kooperazzjoni ta' korpi governattivi nazzjonali u Ewropej, u diversi organizzazzjonijiet b'interess ekonomiku jew ġenerali fil-park, għal żvilupp sostenibbli fiż-żona (eż. billi tiġi mħeġġa l-biedja organika tar-ross). Minn dak iż-żmien 'l hawn, ir-rappreżentanti minn aġenziji tal-Kunsill, negozji, trade unions u organizzazzjoni tal-konservazzjoni bħad-WWF issieħbu fil-fondazzjoni u kkollaboraw biex jintlaħqu l-għanijiet tagħha.[50]

Pipeline[immodifika | immodifika s-sors]

Fl-2013 il-Ministeru Spanjol għall-Agrikoltura, l-Ikel u l-Ambjent awtorizzat l-kostruzzjoni ta' pipeline qrib il-park.[51]

Il-Palazz ta' Acebrón.

Punti oħra ta' interess[immodifika | immodifika s-sors]

  • Il-Palazz ta' Acebrón Palace: inbena fis-snin 60 tas-seklu 20 minn Luis Espinosa Fondevilla bħala residenza u loġġa tal-kaċċa, u attwalment jintuża bħala ċentru għall-viżitaturi tal-park.
  • Il-Park tal-Għaram ta' Matalascañas u l-Mużew tal-Baħar.
  • Iċ-Ċentru għall-Viżitaturi f'Acebuche: jinsab f'dar rurali antika u huwa l-punt ta' tluq għaż-żjarat fil-park. Fih diversi mogħdijiet u osservatorji tal-għasafar mal-lag bl-istess isem.
  • Iċ-Ċentru għall-Viżitaturi tad-Dar tas-Silġ: jinsab f'Sanlucar de Barrameda fil-barrio jew il-kwartier tal-baħħara ta' Bajo de Guía. Din l-eks dar tas-silġ tal-bidu tas-seklu 20 ġiet ikkonvertita biex tilqa' lill-viżitaturi tal-Park Nazzjonali ta' Doñana. Maġenbha hemm il-moll għar-Real Fernando, dgħajsa li tieħu lill-viżitaturi għal dawra fuq ix-xmara Guadalquivir sar-raħal ta' La Plancha, fejn hemm kabini fl-imraġ u minn fejn wieħed jista' jaċċessa l-Llanos de Velázquez (il-Pjanuri ta' Velázquez) u l-Llanos de la Plancha (il-Pjanuri ta' La Plancha), fejn hemm għadd ta' osservatorji tan-natura.
  • Iċ-Ċentru għall-Viżitaturi ta' Bajo de Guía: li jinsab f'Sanlucar de Barrameda, huwa maħsub biex jilqa' lill-viżitaturi tal-Park Nazzjonali ta' Doñana.
  • Iż-Żoni Storiċi tal-popli tal-Comarca (reġjun).

Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]

  1. ^ "For a living planet. WWF" (PDF). Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2012-06-21. Miġbur 2022-10-14.
  2. ^ "El hermanamiento del Espacio Natural de Doñana y la Camarga francesa permitirá compartir proyectos de gestión". web.archive.org. 2009-08-03. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2009-08-03. Miġbur 2022-10-14.
  3. ^ "Doñana | Ramsar Sites Information Service". web.archive.org. 2018-05-26. Arkivjat mill-oriġinal fl-2018-05-26. Miġbur 2022-10-14.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  4. ^ a b ċ d Centre, UNESCO World Heritage. "Doñana National Park". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2022-10-14.
  5. ^ Abel Chapman; Walter John Buck (1893). Wild Spain (España Agreste): Records of Sport with Rifle, Rod, and Gun, Natural History and Exploration. Gurney and Jackson. pp. 94-101.
  6. ^ Walter John Buck (1910). Unexplored Spain. Longmans, Green. pp. 275–282.
  7. ^ Hans Otto Meissner (1963). Unknown Europe. Blackie. pp. 100–124.
  8. ^ Antti Roose (2006). Managing drought and water scarcity in vulnerable environments: proceedings of the 10th European seminar on the geography of water. University of Tartu, Institute of Geography. p. 32. ISBN 978-9985-4-0497-3.
  9. ^ Luis Blas Aritio (1988). Parques nacionales españoles. Anaya. p. 64. ISBN 9788420729534.
  10. ^ "V Regional Committee on Atlantic Neogene Stratigraphy Congress - Huelva". web.archive.org. 2014-04-06. Arkivjat mill-oriġinal fl-2014-04-06. Miġbur 2022-10-14.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  11. ^ Adolfo J. Domínguez (2004). "Greek Identity in the Phocaean Colonies". In Brian Benjamin Shefton; Kathryn Lomas (eds.). Greek Identity in the Western Mediterranean: Papers in Honour of Brian Shefton. Brill. pp. 430–431. ISBN 90-04-13300-3.
  12. ^ J. Oliver Thomson (28 March 2013). History of Ancient Geography. Cambridge University Press. p. 53. ISBN 978-1-107-68992-3.
  13. ^ Michael Dietler (22 September 2015). Archaeologies of Colonialism: Consumption, Entanglement, and Violence in Ancient Mediterranean France. Univ of California Press. p. 107. ISBN 978-0-520-28757-0.
  14. ^ Adolf Schulten (2006). Tartessos: contribución a la historia más antigua de Occidente. Editorial Renacimiento. p. 12. ISBN 978-84-8472-240-3.
  15. ^ "TARTESSOS : EL CERRO DE TRIGO (JORGE BONSOR). - REHA". web.archive.org. 2014-02-05. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2014-02-05. Miġbur 2022-10-14.
  16. ^ Madrider Mitteilungen. F. H. Kerle. 1997. p. 50.
  17. ^ Adolf Schulten (2006). Tartessos: contribución a la historia más antigua de Occidente. Editorial Renacimiento. ISBN 978-84-8472-240-3. p. 20.
  18. ^ Julio Mangas Manjarrés; Domingo Plácido (1994). Avieno. Editorial Complutense. p. 91. ISBN 978-84-89039-00-1.
  19. ^ "Cambios Paleoambientales en la desembocadura del río Guadalquivir durante el Holoceno reciente" (PDF). Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2014-07-13. Miġbur 2022-10-14.
  20. ^ Francisco García Novo; Robert M. M. Crawford; Mari Cruz Díaz Barradas (1 January 1997). The Ecology and Conservation of European Dunes. Universidad de Sevilla. p. 109. ISBN 978-84-7405-992-2.
  21. ^ Peter Pierson (1 January 1989). Commander of the Armada: The Seventh Duke of Medina Sidonia. Yale University Press. p. 9. ISBN 978-0-300-04408-9.
  22. ^ Laura Riley; William Riley (1 January 2005). Nature's Strongholds: The World's Great Wildlife Reserves. Princeton University Press. pp. 417. ISBN 0-691-12219-9.
  23. ^ Alfonso Lowe (2000). The Companion Guide to the South of Spain. Companion Guides. p. 148. ISBN 978-1-900639-33-0.
  24. ^ "Co-founder of SEO/BirdLife and saviour of Doñana dies aged 89 | BirdLife". web.archive.org. 2013-10-29. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-10-29. Miġbur 2022-10-14.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  25. ^ Luis Mariano González (2012). El águila imperial ibérica: el resurgir de una especie amenazada. Fundacion BBVA. p. 133. ISBN 978-84-92937-38-7.
  26. ^ Mariëlle van der Zouwen (2006). Nature Policy Between Trends and Traditions: Dynamics in Nature Policy Arrangements in the Yorkshire Dales, Doñana, and the Veluwe. Eburon Uitgeverij B.V. pp. 105–108. ISBN 978-90-5972-097-8.
  27. ^ Elizabeth Nash (16 September 2005). Seville, Cordoba, and Granada : A Cultural History: A Cultural History. Oxford University Press. p. 167. ISBN 978-0-19-972537-3.
  28. ^ "Medio Ambiente expropia y protege 9.200 hectáreas de la costa de Doñana | Edición impresa | EL PAÍS". web.archive.org. 2013-12-17. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-12-17. Miġbur 2022-10-14.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  29. ^ "Peces de Doñana" (bl-Ispanjol). 2010-02-14. Miġbur 2022-10-14.
  30. ^ "Reptiles of Doñana" (bl-Ingliż). 2010-01-08. Miġbur 2022-10-14.
  31. ^ "Birds in Coto Donana Spain birding sites". www.easybirder.co.uk. Miġbur 2022-10-14.
  32. ^ "Mammals of Doñana" (bl-Ingliż). 2010-03-21. Miġbur 2022-10-14.
  33. ^ "Rare Horses Released In Spain As Part Of 'Rewilding' Effort" (bl-Ingliż). Miġbur 2022-10-14.
  34. ^ "Identifican en Donana la raza de caballos mas antigua de Europa | elmundo.es". web.archive.org. 2016-06-25. Arkivjat mill-oriġinal fl-2016-06-25. Miġbur 2022-10-14.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  35. ^ "Free as the wind, old as the hills". web.archive.org. 2014-04-02. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2014-04-02. Miġbur 2022-10-14.
  36. ^ Chapman, Abel; Walter John Buck (1893). Wild Spain. Londra: Gurney and Jackson. pp. 94–101.
  37. ^ Chapman, Abel; Walter John Buck (1910). Unexplored Spain. New York: E. Arnold. pp. 275–282.
  38. ^ Meissner, Hans Otto (1963). Unknown Europe. trans. Florence and Isabel McHugh. Londra u Glasgow: Blackie & Sons. pp. 100–124.
  39. ^ Morris, Jan (1979). Spain. Oxford: Oxford University Press. p. 90. ISBN 978-0-19-520169-7.
  40. ^ Francisco García Novo; Ángel Martín Vicente; Julia Toja Santillana (2007). La frontera de Doñana. Universidad de Sevilla. pp. 214–215. ISBN 978-84-472-0950-7.
  41. ^ Diccionario de voces españolas geográficas. Academia de la Historia. 1800. p. 7.
  42. ^ Noticiario arqueológico hispánico. La Comisaría. 1952. p. 127.
  43. ^ José Antonio Montero; Eduardo de Juana Aranzana; Fernando Barrio (2006). Where to Watch Birds in Spain: The 100 Best Sites. Lynx Edicions. ISBN 978-84-96553-04-0.
  44. ^ "Spanish national park could lose Unesco status over illegal boreholes | Environment | theguardian.com". web.archive.org. 2013-09-08. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-09-08. Miġbur 2022-10-14.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  45. ^ "La Diputación respalda el trasvase de agua del sistema Chanza-Piedras..." web.archive.org. 2014-03-23. Arkivjat mill-oriġinal fl-2014-03-23. Miġbur 2022-10-14.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  46. ^ "Call for Spain strawberry boycott" (bl-Ingliż). 2007-03-16. Miġbur 2022-10-14.
  47. ^ "How the thirst for strawberries is draining Spain's precious water". The Independent (bl-Ingliż). 2007-02-14. Miġbur 2022-10-14.
  48. ^ "El vertido toxico de Aznalcóllar. Desastre ecologico en Doñana.El accidente". web.archive.org. 2011-03-17. Arkivjat mill-oriġinal fl-2011-03-17. Miġbur 2022-10-14.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  49. ^ País, El (2010-10-06). "El desastre que amenazó Doñana" (bl-Ispanjol). Madrid. Miġbur 2022-10-14.
  50. ^ "Fundacion Donana 21 presenta manana su proyecto de arroz 100% ecologico - Economia - Economia - abcdesevilla.es". web.archive.org. Arkivjat mill-oriġinal fl-2012-01-29.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  51. ^ "Autorizada la extracción de gas en el entorno de Doñana | Sociedad | EL PAÍS". web.archive.org. 2013-04-30. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-04-30. Miġbur 2022-10-14.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Park_Nazzjonali_ta%27_Doñana&oldid=299539"