Palazz tax-Shirvanshah

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Il-Palazz tax-Shirvanshah.

Il-Palazz tax-Shirvanshah (bl-Ażerbajġani: Şirvanşahlar Sarayı, bil-Persjan: کاخ شروان‌شاهان) huwa palazz tas-seklu 15 li nbena mix-Shirvanshah u li huwa deskritt mill-UNESCO bħala "wieħed mill-ġawhar tal-arkitettura tal-Ażerbajġan". Jinsab fiċ-ċentru storiku ta' Baku, il-belt kapitali tal-Ażerbajġan[1], u flimkien mat-Torri tax-Xebba, jifforma kumpless ta' monumenti storiċi li tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.[2] Il-kumpless jinkludi l-binja prinċipali tal-palazz, id-Divanhane, il-volti funebri, il-moskea tax-shah b'minaret, il-mawżolew ta' Seyid Yahya Bakuvi (l-hekk imsejjaħ "mawżolew tad-dervish"), fin-Nofsinhar tal-palazz, portal fil-Lvant, id-Daħla ta' Murad, ġibjun u l-fdalijiet ta' ħammam. Fl-imgħoddi kien hemm ukoll moskea antika, maġenb il-mawżolew. Għad hemm fdalijiet ta' ħammam fil-Punent tal-qabar.[3]

Fl-imgħoddi l-palazz kien imdawwar b'ħajt bit-torrijiet u b'hekk kellu l-funzjoni ta' fortizza fil-qalba taċ-ċentru storiku tal-fortizza ta' Baku. Minkejja l-fatt li attwalment ma fadal l-ebda traċċa ta' dan il-ħajt fil-wiċċ, fil-bidu tas-snin 20 tas-seklu 20, il-fdalijiet tal-pedamenti tat-torrijiet u l-parti tal-ħajt ikkollegata magħhom kienu għadhom viżibbli fil-Grigal tal-palazz.[4]

Mal-palazz ma fadal l-ebda kitba mnaqqxa. Għaldaqstant, id-data tal-kostruzzjoni tiegħu ġiet stabbilita permezz tal-kitbiet imnaqqxa fuq il-monumenti arkitettoniċi, li jirreferu għall-kumpless tal-palazz. Hemm żewġ kitbiet imnaqqxa ta' dan it-tip li ġew ippreservati fil-qabar u fuq il-minaret tal-moskea tax-shah, b'isem il-mexxej li ordna biex dawn il-binjiet jinbnew – Shirvan Khalil –u d-data l-kostruzzjoni, it-845 W.K., fuq il-minaret tal-moskea tax-shah. Il-volti funebri u l-moskea nbnew bl-istess materjal u l-lavur tal-ġebel huwa l-istess.[5][6]

Il-kumpless kien jokkupa spazju ikbar. Kien hemm kmamar għall-qaddejja u għas-servizzi tal-qorti wkoll. Il-binjiet prinċipali tal-kumpless inbnew fi żminijiet differenti. Minkejja dan il-fatt, dawn il-binjiet huma kkollegati permezz tal-unità tal-iskala, ir-ritmu u l-proporzjonalità tal-għamliet arkitettoniċi bażiċi – il-volum kubu tal-binjiet, tal-koppli u tar-ritratti. Il-bennejja tal-kumpless ibbażaw ix-xogħol tagħhom fuq it-tradizzjonijiet tal-iskola arkitettonika ta' Shirvan-Absheron.[7]

Fl-1964, il-kumpless tal-palazz ġie ddikjarat bħala mużew-riżerva u beda jiġi protett mill-istat. Fis-sena 2000, dan il-kumpless flimkien mas-swar iffortifikati taċ-ċentru storiku tal-belt u t-Torri tax-Xebba saru Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.[2][8]

Il-palazz jidher fuq in-naħa ta' wara tal-karta tal-flus tal-Ażerbajġan ta' 10,000 manat tal-1994-2006[9] u fuq il-karta tal-flus il-ġdida ta' 10 manat li nħarġet fl-2006.[10]

Storja[immodifika | immodifika s-sors]

Fis-seklu 15, id-dinastija tax-Shirvanshah, taħt Ibrahim I ta' Shirvan, ittrasferiet il-kapital tax-shah minn Shemakha għal Baku wara li seħħ terremot devastanti. Ibrahim I impenja ruħu li jinbena palazz u huwa maħsub li l-binja hija kumpless ta' mafkar li nbena madwar il-post sagru ta' qima (pir) u l-qabar ta' Seyyid Yaxya Bakuvi li kien qaddis Sufist Helwati. Ix-Shirvanshah kienu patruni tal-ordni Sufista Helwati, u x-Shirvanshah Khalilullah I indifen mal-familja tiegħu fl-artijiet tal-palazz. Storiċi oħra jsosnu li l-binja ntużat bħala l-palazz tal-mexxej. Iż-żewġ teoriji huma dgħajfa minħabba nuqqas ta' evidenza. Huwa magħruf li l-bjar fl-artijiet tal-palazz kienu jitqiesu li kellhom karatteristiċi ta' fejqan, twemmin li għadu jeżisti sa llum il-ġurnata, u x'aktarx li għalhekk il-palazz inbena fuq dik l-għolja.[11]

Wara l-ħakma ta' Baku mis-Safavidi fl-1501, l-ordni Sufista tkeċċiet. Matul is-sekli l-palazz ġie mitluq u f'Baku baqa' magħruf bħala l-palazz tal-khan ta' Baku; dan it-toponimu ddaħħal ukoll fl-istorjografija Russa, u ġie kkwotat għall-ewwel darba minn Bartold.

Sal-1501 ma nstab l-ebda tagħrif dwar il-kostruzzjoni tal-palazz. Skont waħda mill-ġrajjiet Persjani, fl-1501 it-truppi tax-Shirvanshah Farrukh-yessar, iben Khalil-ully I, ġarrbu telfa f'Shemakha kontra t-truppi tax-shah Ismail I mid-dinastija Safavida. Farrukh-yessar inqatel fil-Battalja tax-Shirvanshah; it-truppi ta' Ismail I, wara li ġarrba telfa qrib Shemakha, ittrasferew ruħhom f'Baku, assedjawha u wara bosta attakki ħadu l-belt f'idejhom. Imbagħad, binja għolja tax-Shirvanshah inqerdet fuq ordni tax-shah Ismail I. Wara xi żmien, il-belt ta' Baku u d-distrett kollu tal-belt, kif ukoll Shirvan, kienu mmexxija mill-gvernaturi li ġew inkarigati mis-Safavidi. Ma tantx hemm informazzjoni dettaljata dwar in-nies li għexu fil-palazz u l-istat ta' preservazzjoni tiegħu fl-ewwel nofs tas-seklu 16.

Fit-tieni nofs tas-seklu 16, faqqgħet gwerra bejn is-Safavidi u l-Imperu Ottoman. Fl-1578, it-Torok ħakmu l-belt ta' Baku. Minn żmien it-tmexxija tal-Imperu Ottoman fiż-żona tal-palazz, id-daħla tal-Lvant tal-palazz qalb is-swar ta' madwaru ġiet ippreservata. Mill-kitba mnaqqxa fil-portal ta' din id-daħla, nafu li l-kostruzzjoni saret matul ir-renju tas-sultan Tork Murad III (li rrenja fl-1574-1595). Mix-xogħlijiet letterarji nafu wkoll li l-paxà Torok għexu fil-palazz f'dak iż-żmien, u d-daħla tal-Lvant hija evidenza ta' dan.[12][13]

Mis-seklu 17, il-palazz ġie żvojtat, u ma baqgħux jgħixu uffiċjali tal-gvern jew ta' xi mexxejja. Il-patri superjuri tal-monasteru u r-rappreżentant tal-missjoni tal-Kapuċċini f'Isfahan Pater Raphael du Mans, fis-saġġ tiegħu tal-1660 iddeskriva l-Palazz tax-Shirvanshah fil-fortizza ta' Baku u ta tagħrif dwar id-deżolazzjoni u l-qerda tiegħu. Fl-1723, Baku ġiet assedjata mit-truppi ta' Pietru I, u l-belt ġiet ibbumbardjata. F'dan ir-rigward, il-faċċati tax-Xlokk tal-palazz ġarrbu ħsarat kbar. Il-palazz ġie ttrasferit lid-dipartiment militari Russu f'nofs is-seklu 19.

Id-dipartiment militari Russu wettaq rinnovazzjoni parzjali tal-palazzi. Fl-istess żmien twettaq ristrutturar sinifikanti, li adatta l-faċilitajiet tal-palazz għal imħażen għat-tagħmir militari. Biex jadattaw il-bini tal-palazz għall-imħażen, id-dipartiment militari qered għadd ta' ħitan li kienu jisseparaw il-kmamar fit-tieni u fit-tielet sulari, fejn qabel kien hemm arkati semiċirkolari li kienu jirfdu s-soqfa.[14]

Il-fdalijiet tar-riffieda tas-soqfa bil-koppli nqerdu fil-kmamar kollha tat-tieni sular u ġew sostitwiti b'soqfa ċatti bix-xorok. Fit-tieni sular ingħalqu l-aperturi tat-twieqi l-kbar u żżammew l-aperturi ż-żgħar biss. Ġew miżjuda wkoll entrati wesgħin ġodda.

Matul dan il-perjodu, il-Knisja Ortodossa Russa f'Baku riedet il-qerda tal-palazz f'Baku biex minfloku jinbena katidral. Madankollu, din it-talba ġiet irrifjutata mill-awtoritajiet tal-ksar peress li l-binja tal-palazz kienet qed tintuża bħala maħżen kbir.

Żdiedet entrata fit-tieni sular fuq il-faċċata tat-Tramuntana tal-palazz kif ukoll daħla enormi fil-ħajt. Dan sar biex iż-żwiemel bil-karozzini setgħu jibqgħu telgħin fit-tieni sular tal-palazz mit-triq. Wara din l-organizzazzjoni mill-ġdid tal-palazz, id-dipartimenti militari żied taraġ mal-faċċata tal-Lvant tal-palazz, u l-bitħa kollha tan-Nofsinhar ġiet imdawra b'ħajt tal-ġebel bil-fetħiet. Dan il-ħajt inbena fuq pedament antik tas-swar ta' qabel madwar il-palazz. Il-kumpless tal-palazz issa huwa protett minn ħitan iffortifikati li nbnew fl-ewwel nofs tas-seklu 19.

Matul l-eżistenza tar-Repubblika Demokratika tal-Ażerbajġan (1918-1920), għadd ta' miżuri ttieħdu biex il-monumenti jiġu studjati u rrestawrati. B'hekk, fl-aħħar tal-1918, saru t-tpinġijiet dimensjonali tal-Palazz tax-Shirvanshah minn Ismael Bek Nabi, l-inġinier arkitettoniku. Fil-bidu tal-1920, diversi sensiliet ta' lekċers saru dwar id-destin tal-palazz fis-"Soċjetà għall-Istudju tal-Lvant Musulman" minn Ismail Bek Nabi. L-istampa ta' dak iż-żmien indikat li r-rapport kellu bosta ritratti u tpinġijiet tal-palazz. Wara r-rapporti u d-dibattiti, il-presidju tas-soċjetà ġie elett, u saret laqgħa bejn il-President li kien il-Professur Zimin, Belyaev, Seidov u Kazioni Subkhanverdikhanov. Din il-laqgħa wasslet biex il-presidju jorganizza ġita fil-palazz fil-futur qarib.

Fl-1920, il-gvern ta' dak iż-żmien beda jieħu l-miżuri biex il-monument jiġi protett. Mill-1920 beda t-tindif tal-palazz u saru xi tiswijiet parzjali, flimkien ma' xogħol arkitettoniku ieħor.[15][16]

Fl-1924 ix-xogħlijiet tkomplew. Wara x-xogħlijiet estensivi ta' restawr u ta' tiswija tal-1932-1934, li twettqu minn AzCUOP flimkien mal-entitatjiet statali tar-restawr ta' Moska għall-proġetti ddisinjati mill-arkitett Boris Zasypkin, the building of the former Shirvanshah palace was given to the Azerbaijan History Museum AzFAN. Peress li l-artijiet tat-tafal kienu fraġli, u l-bini tal-palazz kien maħsub għall-organizzazzjoni ta' mużew fih, matul ix-xogħlijiet tar-restawr u tat-tiswija, l-artijiet ġew miksija bil-parquet. Matul ix-xogħlijiet ukoll, l-aperturi ġew imdawra bix-xogħol tal-ġebel tas-seklu 19, u reġgħu ngħataw id-dehra oriġinali. Il-konfigurazzjoni oriġinali tat-tieni sular ma ġiet irrestawrata, minħabba l-fatt li l-binja suppost kellha tkun mużew: fejn issa hemm żewġ kmamar biss, oriġinarjament kien hemm tmint ikmamar. Il-konfigurazzjoni tal-ewwel sular ġiet restawrata għalkollox.

Fl-1937-1938, taħt il-gwida tal-arkeologu V. N. Leviatov, saru skavi arkeoloġiċi fil-palazz u nstabu għadd kbir ta' artefatti mis-sekli 12 sa 15. Mill-iskavi arkeoloġiċi mwettqa minn Leviatov fl-1945 fit-territorju tal-kumpless tal-palazz, fil-fond taħt il-pedamenti tal-binjiet eżistenti, ġew żvelati l-fdalijiet ta' kwartier residenzjali b'popolazzjoni densa fl-imgħoddi. Bosta frammenti ta' prodotti taċ-ċeramika u muniti jmorru lura għas-sekli 8 u 9.[17]

Għal xi żmien, il-Mużew tal-Poplu tal-Ażerbajġan u l-Mużew tal-Istorja tar-Reliġjon kienu stabbiliti fil-binja tal-palazz. Fl-1960, il-palazz ġie kkonvertiti f'riżerva arkitettonika, li fl-1964 ġiet ittrasformata fil-Mużew-Riżerva Statali tal-Istorja u tal-Arkitettura msejjaħ il-"Kumpless tal-Palazz tax-Shirvanshah".[18]

Fl-1992 bdew xogħlijiet ġodda tar-restawr. L-awtur tal-proġett tar-restawr tal-kumpless tal-palazz kien Niyazi Rzayev. Ir-restawr beda mill-kamra tat-tron.[19] Fis-sena 2000, fl-24 sessjoni tal-Kumitat tal-Wirt Dinji tal-UNESCO, il-parti storika tal-belt ta' Baku, imsejħa Icheri Sheher, flimkien mal-palazz, ġew iddikjarati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Dan kien l-ewwel sit tal-Ażerbajġan li tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Fl-2006 tlesta restawr ieħor tal-palazz.[2]

Fl-2017, it-Torri tax-Xebba u l-Palazz tax-Shirvanshah ingħataw Ċertifikat ta' Eċċellenza.[20]

Sit ta' Wirt Dinji[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Belt Iffortifikata ta' Baku bil-Palazz tax-Shirvanshah u t-Torri tax-Xebba ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fis-sena 2000.[2]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".[2]

Arkitettura[immodifika | immodifika s-sors]

Pjanta tal-palazz[immodifika | immodifika s-sors]

  1. Il-Palazz;
  2. Id-Divan-khana;
  3. Il-Mawżolew ta' Seyid Yahya Bakuvi;
  4. Il-fdalijiet ta' fejn kien hemm il-moskea ta' Kei-Kubad;
  5. Il-Portal tal-Lvant;
  6. Il-Moskea tal-Palazz;
  7. Is-Santwarju;
  8. Il-Ħammam;
  9. L-Ovdan.

Il-binja prinċipali (il-palazz)[immodifika | immodifika s-sors]

Il-binja tal-palazz ma nbnietx f'daqqa. Il-binja tal-kumpless inbdiet fl-1411 mix-Xejikk tax-Shirvanshah Ibrahim I. Il-binja ta' żewġ sulari tal-palazz jinkludi madwar 50 dimensjoni u kontorn ta' kostruzzjonijiet ikkollegati permezz ta' tliet garigori spirali ta' taraġ. Il-portal ippuntat il-kbir jagħti direttament mill-bitħa għat-tieni sular, f'akkomodazzjoni ottoedrika għolja msaqqfa b'koppla. Warajha hemm vestibolu ottagonali żgħir li jikkollegaha mal-kumplament tal-akkomodazzjonijiet fil-palazz.

L-iżjed binja bikrija (li tmur lura għall-ħabta ta' tmiem is-seklu 14) hija l-parti ċentrali (is-sala ottagonali tat-tieni sular). Il-parti li tmiss mal-faċċata tal-Punent ġiet miżjuda ftit wara. Il-parti tal-Punent, tat-Tramuntana u parti żgħira mill-faċċata tal-Lvant jifformaw rettangolu mhux komplut. Il-kumplament tal-faċċata tal-Lvant u l-faċċata sħiħa tan-Nofsinhar huma ffurmata b'żewġ lanterni triangolari u linja miksura bejniethom.

Oriġinarjament kien hemm 52 kamra kkollegati permezz ta' tliet garigori spirali ta' taraġ dojoq fil-binja tal-palazz: 27 fl-ewwel sular u 25 fit-tieni sular (attwalment 16-il kamra fit-tieni sular), u l-konfigurazzjoni tat-tieni sular bażikament kienet riproduzzjoni tal-pjanta tal-ewwel sular. Il-parti ċentrali tal-palazz (sala ottagonali tat-tieni sular, id-daħla għaliha hija mżejna b'portal) għandha ħitan iktar ħoxnin. Stabbilita fil-faċċata tal-Punent, id-daħla prinċipali tal-palazz hija mżejna b'portal għoli. It-taraġ tal-portal iwassal sas-sala ottagonali għolja ta' quddiem, imsaqqfa b'koppla. X'aktarx li din il-kamra kienet tintuża għar-riċevimenti.

Is-sala ottagonali ż-żgħira ta' warajha kienet tikkollega s-sala mal-bqija tal-kmamar. Hemm fetħiet tawwalin żgħir fil-faċċati biex dak li jkun seta' jikkomunika bil-vuċi mas-sular t'isfel, fejn kienu jinsabu l-istabbilimenti tal-uffiċċji. Il-kmamar tat-tieni sular kienu iktar ċerimonjali. Fosthom hemm il-faċċati tan-Nofsinhar u tal-Lvant bi twieqi kbar. Hemm ukoll kmamar għax-shah u għall-familja tiegħu fit-tieni sular.

Faċċata tas-superfiċe lixxa tal-ġebel tal-palazz hemm ringieli b'lavur tal-ġebel, b'kuluri, wisa' u disinni differenti, kif ukoll gradilji bix-shebeke li huma gradilji tal-ġebel b'aperturi żgħar li jidħol id-dawl minnhom.

Fl-iskavi arkeoloġiċi nstabu oġġetti mill-ħajja ta' kuljum, muniti mis-sekli 12 sa 15, utensili tar-ram, armi u tiżjin tas-seklu 19, strumenti mużikali tas-seklu 15 kemm fit-territorju tal-kumpless tal-palazz u fit-territorju taċ-ċentru storiku ta' Icheri-Sheher u Shirvan. Kien hemm ukoll kostumi femminili u rakkmu tas-seklu 19, twapet Shemakha tas-seklu 19 u twapet minsuġa fis-seklu 17 f'Baku. Hemm ukoll mudell tal-parti storika tal-belt fiċ-ċentru tas-sala.[21]

Id-Divan-khana[immodifika | immodifika s-sors]

Apertura żgħira, li tinsab fin-naħa tat-Tramuntana tal-ġnien tal-palazz, tagħti għall-bitħa magħluqa tad-Divan-khana, integrata fuq tliet naħat permezz ta' arkata ppuntata. Fiċ-ċentru tal-kompożizzjoni tad-Divan-khana hemm rotunda-paviljun ottagonali. Is-sala ta' din ir-rotunda hija mdawra b'arkata miftuħa tal-istess tip. L-għata ellittika kemxejn ippuntata hija protetta fuq barra permezz ta' koppla tal-ġebel. Il-faċċata tal-Punent tar-rotunda hija mżejna b'arabeski stilizzati b'portal, u n-nofs koppla kanalata hija mirfuda b'sistema ta' stalaktiti mmudellati fini u mżejna (magħrufa bħala muqarna). Il-portal jagħti għal kanopew li jikkollega s-sala mal-kmamar tas-servizz li jinsabu waħda fuq l-oħra.

Hemm diversi ipoteżi tal-funzjoni tad-Divan-khana. Suppost kellha sservi bħala binja għall-proċedimenti ġuridiċi, għar-riċevimenti jew għall-kunsill statali, jew inkella, kienet tintuża bħala mawżolew. L-iżjed ipoteżi komuni hija msejsa fuq l-isem komuni tal-monument, jiġifieri li kienet tintuża bħala qorti, sala tar-riċevimenti tal-palazz, jew il-binja ta' "ordni". Il-karatterisitiċi tal-istil u t-tiżjin mhux komplut tagħha jippermettu li d-Divan-khana tiġi datata għal tmiem is-seklu 15, iż-żmien meta Baku nħatfet mit-truppi Safavidi. Il-karatteristiċi tal-pjanta, il-ħabs-kripta taħt l-art u l-kontenut tal-kitba mnaqqxa fuq il-lapidi ta' fuq id-daħla tas-sala (mill-Koran, is-Sura 10, il-versi 26 u 27) jindika l-funzjoni tal-istruttura bħala mafkar.

L-oriġini tal-istruttura arkitettonika oriġinali hija assoċjata wkoll mat-tradizzjoni funebri pre-Iżlamika. L-istoriku Sara Ashurbeyli temmen li anke fiż-żminijiet pre-Iżlamiċi, it-territorju okkupat mid-Divan-khan kien post sagru (x'aktarx li l-ħofor b'għamla ta' tazzi kienu jintużaw biex fihom jinġabar id-demm tal-annimali bħala sagrifiċċju).[22]

Il-Moskea ta' Kei-Kubad[immodifika | immodifika s-sors]

Fil-qedem żdiedet moskea mal-mawżolew ta' Seyyid Yahya Bakuvi, li kienet imsejħa l-moskea l-"qadima". Issa hija magħrufa bħala l-"Moskea ta' Kei-Kubad Mosque". Din il-moskea nbniet fl-aħħar tas-seklu 14 u fil-bidu tas-seklu 15 wara l-qerda tal-binja ta' qabilha. Il-moskea kienet imsaqqfa b'koppla, li kienet mirfuda b'erba' kolonni tal-ġebel fi ħdan il-moskea. Fl-1918, il-moskea l-"qadima" ħadet in-nar. Stampa ta' din il-moskea u deskrizzjoni qasira tagħha kienu inklużi fl-artikli ta' Andrei Pavlinov, li żar Baku u ra l-moskea fl-1888, li ġew ippubblikati fit-tielet ħarġa tal-ġurnal "Materjali dwar l-Arkeoloġija tal-Kawkasi" (Moska, 1893).[23] L-istoriku Abbasgulu Bakikhanov kiteb li Bakuvi għallem u talab fil-moskea: "Iċ-ċella fejn kien jitlob, l-iskola fejn kien jaħdem u l-qabar tiegħu jinsabu hemmhekk, fil-moskea". Kei-Kubad ix-Shirvanshah irrenja mill-1317 sal-1343 u kien in-nannu tax-Xejikk Ibrahim.

Fis-snin 20 tas-seklu 20, meta E. A. Pakhomov wettaq stħarriġ tal-mawżolew u tal-fdalijiet tal-moskea l-qadima, ġie skopert li l-pedestall li fuqu kienet tinsab il-bażi ta' waħda mill-kolonni tal-moskea, jgħatti trunċiera dejqa fl-art imkaħħla fil-kripta tal-mawżolew. F'din it-trunċiera, kien hemm diversi lapidi tal-ġebel. Meta ġiet eżaminata l-kripta, instab li kien hemm l-għadam ta' xi għoxrin skeletru ta' bnedmin. L-għadam kien mitfugħ mingħajr l-osservazzjoni ta' xi regoli partikolari. Dan x'aktarx li kien minħabba l-fatt li fil-post fejn issa hemm il-mawżolew u madwaru, fl-imgħoddi kien hemm ċimiterju. Matul il-kostruzzjoni tal-moskea u t-tħaffir ta' fosos għall-pedamenti, għadd ta' oqbra tkissru. L-għadam mill-oqbra miksura nġabar u ġie stivat fil-mawżolew, u l-lapidi tpoġġew fit-trunċiera. Dawn il-lapidi ma ġewx ippreservati. Attwalment, fis-sit fejn qabel kien hemm il-moskea, hemm żewġ kolonni li qabel kienu jinsabu fuq ġewwa tal-moskea, kif ukoll parti mill-ħajt bis-saqaf.

Il-Mawżolew ta' Seyyid Yahya Bakuvi[immodifika | immodifika s-sors]

Fil-bitħa tan-Nofsinhar, maġenb il-palazz, hemm mawżolew, li nbena fit-tieni nofs tas-seklu 15, li ssejjaħ il-mawżolew tad-"dervish" u kien magħruf bħala l-post funebri tal-istudjuż tal-qorti Khalil Ili Seyid Yahya Bakuvi, li kien jistudja l-mediċina, il-matematika u l-astroloġija. Il-mawżolew huwa ottagonali u huwa msaqqaf b'piramida. Fuq ġewwa l-mawżolew jikkonsisti minn kripta taħt l-art fejn tinsab il-lapida ta' Bakuvi u kamra fuqha. L-istruttura ottagonali żgħira tal-mawżolew tinbidel f'tanbur imsaqqaf b'koppla. Fuq in-naħat tal-mawżolew hemm tliet twieqi żgħar imnaqqxa f'ħaġriet solidi tal-ġebla tal-ġir, u bħal fil-qedem, hemm gradilji tal-ġebel b'aperturi b'għamla ta' bosta stilel. Il-ħnejja fil-parti tat-Tramuntana tikkollega l-mawżolew ma' moskea iktar qadima. Skont Abbaskuli aga Bakikhanov, "iċ-ċella fejn kien jitlob [Bakuvi], l-iskola fejn kien jaħdem u l-qabar tiegħu jinsabu taħt il-moskea msemmija għalih, għadhom jeżistu".

Il-Moskea tal-Palazz[immodifika | immodifika s-sors]

Quddiem il-bitħa inferjuri hemm moskea b'minaret. Il-moskea hija rettangolari u għandha sala kbira, kappella żgħira għan-nisa u kmamar tas-servizz. Il-portal tat-Tramuntana jinsab faċċata tal-volta funebri tax-Shirvanshah. Dan il-portal huwa iktar solenni minn dak tal-Lvant, li huwa maħsub għall-abitanti tal-palazz, u jagħti 'l isfel għal passaġġ nofsu taħt l-art. Is-sala doppja mdawla hija msaqqfa b'koppla fuq qlugħ sferiċi.[24]

Il-moskea bil-miħrab tinsab fin-naħa tan-Nofsinhar tas-sala. Fuq il-kappella tan-nisa hemm ukoll kamra msaqqfa b'koppla. Id-daqs tagħha huwa iżgħar mill-koppla tas-sala u għandha l-istess kontorni. Fl-isfond tal-istruttura priżmatika, imsaqqfa b'żewġ koppli u b'mini kemxejn ippuntati, hemm aperatura fid-dell tal-portal tal-moskea.

Fuq ir-rokna tal-Grigal tal-moskea hemm minaret, b'qafas bl-istalaktiti fuq nett mirfud b'gallarija fejn qabel kien hemm barriera tal-ġebel. Hemm kitba mnaqxxa bil-kalligrafija Għarbija mad-dawra tal-minaret taħt il-qafas tal-istalaktiti. Il-kitba mnaqqxa tiddeskrivi l-kostruzzjoni tal-minaret, iżda mhux il-moskea li nbniet qabel. Dan huwa ikkonfermat min-nuqqas ta' portal rikk imżejjen u minn kitbiet artistiċi mnaqqxa fuqu.

Il-Portal tal-Lvant[immodifika | immodifika s-sors]

Fit-territorju tal-bitħa tan-Nofsinhar tal-kumpless kien hemm l-hekk imsejjaħ Portal tal-Lvant, magħruf ukoll bħala d-"Daħla ta' Murad". Il-kostruzzjoni ta' dan il-portal ikkompletat il-formazzjoni tal-kumpless. Meta wieħed jistudja l-kitba mnaqqxa fuq in-niċċa tal-portal, il-portal inbena matul is-snin tal-okkupazzjoni ta' Baku minn truppi Ottomani f'isem Bakrada nobbli tar-Rajab Baba fid-994 (1585/86) mill-arkitett Amir Shah ta' Vaillankoukh (is-suborg ta' Tabriz). Meta mqabbla mal-portali ta' Divan-khana u l-volta funebri tax-Shirvanshah, l-istruttura u l-forom tal-portal huma kemxejn issimplifikati, b'inqas tiżjin rikk u eleganti. Il-parti ta' fuq tal-portal hija mżejna b'kitba mnaqqxa bl-Għarbi.[25]

Il-kitba hija mżejna bi fjuri ornamentali fuq iż-żewġ naħat. Fil-parti t'isfel tal-portal, hemm niċċa fonda ffurmata bi struttura semidoppja bl-istalaktiti. Għad-differenza ta' portali oħra tal-palazz, il-portal tal-Lvant għandu daħla wiesgħa ppuntata, qisha d-daħla. Sarah Ashurbeyli tassumi li din l-istruttura fil-fatt kienet id-daħla għal binja li ma għadhiex teżisti jew li ma nbnietx.

Is-Santwarju[immodifika | immodifika s-sors]

Ħdejn il-moskea tax-shah fil-bitħa inferjuri, fil-ħajt li jissepara l-pjattaforma t'isfel minn dik ta' fuq, hemm il-binja tal-volta funebri tax-Shirvanshah, l-hekk imsejħa "Turbe". Din il-binja tinsab eżatt faċċata tad-daħla, imrikkba minn volta ppuntata. Il-ħajt lixx tal-faċċata huwa miksi bil-ġebla tal-ġir ta' Baku. Fuq il-binja hemm portal imżejjen b'mod rikk li jagħti għall-qabar. Dan il-portal jirrepeti il-kompożizzjoni tal-portal tad-Divan-khan, iżda għad-differenza ta' dan tal-aħħar iktar faċli li jiġi interpretat (l-arkata bl-istalaktiti tikkonsisti minn erba' ringieli ta' stalaktiti biss, il-ħitan laterali huma lixxi, bla niċeċ, u b'timpanu biss tal-arkati, b'għadd ta' kitbiet Koraniċi mnaqqxa mis-Sura XII, il-vers 92).

Fuq il-lemin u x-xellug tal-apertura ppuntata tal-portal f'żewġ medaljuni tawwalin hemm il-kitbiet imnaqqxa ta' isem il-bennej-arkitett tal-qabar. F'kull medaljun, l-istess kitba hija ripetuta darbtejn (bil-quddiem u b'lura) u fiha l-kliem li ġej: Allah Muhammad Ali (arkitett). Meta wieħed iqis l-isem, l-arkitett x'aktarx li kien Xiita. Fuq l-ornamentazzjoni tat-timpanu tal-arkata bl-istalaktiti hemm strixxa b'kitba ta' natura reliġjuża. Fit-timpani, il-medaljuni huma rranġati wkoll fuq kull naħa, b'kitba mnaqqxa wkoll. Il-kitba ta' fuq id-daħla tal-portal tagħti d-dati tal-kostruzzjoni tal-volta funebri: it-839 (1435/36) u tirrapporta li l-qabar inbena mix-Shirvanshah Halilullah għal ommu u għal ibnu.

Il-portal jagħti għall-kanopew, u fuq ix-xellug u fuq il-lemin tiegħu jiftħu kmamar żgħar, probabbilment għal dawk li kienu jieħdu ħsieb is-servizzi tal-qima. Il-kanopewijiet jwasslu għas-sala prinċipali, bi pjanta b'għamla ta' salib, u l-parti ċentrali tagħha hija msaqqfa b'koppla mirfuda fuq il-volti tal-fergħat tas-salib u l-ħitan tal-ġebel permezz ta' sistema ta' qlugħ sferiċi. Huwa interessanti li fuq barra, il-koppla tal-ġebel fl-imgħoddi kienet miksija b'madum ikħal ileqq.

Matul l-iskavi arkeoloġiċi fil-qabar instabu frammenti ta' dettalji arkitettoniċi ta' lapidi fis-sala, kif ukoll għadd ta' oqbra ta' membri tal-familja ta' Halilullah. Fix-xogħlijiet arkeoloġiċi tal-1946, taħt l-art tal-injam tal-qabar, instabet kripta b'ħames oqbra, mgħottija b'ħaġriet tal-ġebel (waħda minnhom kien fiha l-fdalijiet ta' tifel ta' 6 jew 7 snin, x'aktarx ta' iben Halilullah, filwaqt li l-oħrajn kienu ta' nisa ikbar fl-età, x'aktarx ta' omm Halilullah, u l-iskeletru ta' raġel ta' 18 jew 19-il sena). It-tkomplija tax-xogħol fil-qabar wassal għas-sejbien ta' għadd ta' oqbra mhux mimsusa, b'total ta' 14-il qabar. L-ismijiet tal-membri tal-familja ta' Halilullah jinsabu fuq il-bażi tagħhom b'odi, eleġiji u kronogrammi mid-divan ta' Badr Shirvani: omm Halilullah Bike khanum (li mietet fit-839 / 1435/6), uliedu Farrukh Yamin (li twieled fit-839 / 1435/6, u li miet fit-846 / 1442/3 ta' seba' snin), ix-Xejikk Saleh (li twieled fit-847 / 1443, u li miet fit-849 / 1445/6 ta' sentejn), Mir Bahram (maqtul (Shaheed) fl-isteppa ta' Kaytag ta' 20 Muharram 850 / is-17 ta' April 1446), il-Prinċep Muhammad Ibrahim (li twieled fl-20 Muharram 836 /is-16 ta' Settembru 1432), Farrukh Yasar (li twieled fit-12 Muharram 845 / it-2 ta' Ġunju 1441).

Il-Ħammam[immodifika | immodifika s-sors]

Fil-bitħa inferjuri tal-kumpless hemm il-ħammam, u l-pożizzjoni tiegħu tgħatti l-kontorn tal-binja preċedenti tal-palazz. Madankollu, x'aktarx li l-ħammam, li nbena fis-seklu 15, kien tabilħaqq palazz. Il-ħammam kien żgumbrat mill-ħitan interni, u l-konfigurazzjoni interna tal-ħammam ġiet restawrata bis-saħħa tal-konservazzjoni tar-ringieli inferjuri tal-ħitan.

Il-ħammam tal-palazz, bħall-maġġoranza l-kbira tal-ħammam tal-Lvant, ġiet midfuna fl-art, u l-portal tad-daħla u l-koppli tas-swali l-kbar biss kienu viżibbli minn barra. Il-quċċata tagħhom kellha lanterni mtaqqbin għall-ventilazzjoni. Il-fond kbir tal-ħammam kien xi ħaġa tipika tal-ħammam tal-peniżola kollha ta' Absheron.

Kull min kien iżur il-ħammam kien jgħaddi mill-kamra tal-vestibolu u jasal fil-kamra tas-sapun, fejn kien isib pixxina għall-ħasil ġenerali. Maġenb il-kamra tas-sapun kien hemm kmamar żgħar u kbar, maħsuba għall-proċeduri kollha li kienu jeħtieġu temperaturi differenti. It-temperatura neċessarja tad-diversi kmamar, skont id-destinazzjoni, kienet tiġi ppreservata kemm jista' jkun fil-konfigurazzjoni interna tal-ħammam. F'waħda mill-aħħar tal-kmamar tal-ħammam, kien hemm tank bl-ilma jaħraq. Taħtu kien hemm il-kompartiment bil-ħatab u l-fwar, li kienet tforni s-sħana lill-istabbilimenti kollha tal-banju. Il-parti ta' taħt l-art, l-istalel u l-ħitan tal-ħammam kienu msaħħna b'sistema mifruqa ta' kanali ta' konduzzjoni tas-sħana.

L-Ovdan[immodifika | immodifika s-sors]

Mhux 'il bogħod mill-ħammam hemm l-ovdan – ġibjun li kien wieħed mill-ikbar fil-Fortizza tal-Ovdan. Dan l-ovdan kien iforni l-ilma tax-xorb mhux biss lill-palazz, iżda anke liż-żona kollha tal-madwar. Din is-suppożizzjoni hija kkonfermata mill-Moskea ż-żgħira fil-qrib ta' Chin, li nbniet fis-seklu 14, u li huwa maħsub li kienet tintuża mir-residenti tal-madwar. L-ovdan kien iforni l-ilma lill-ħammam tal-palazz.

L-ovdan huwa ġibjun spazjuż li jinsab fil-fond taħt l-art, u huwa ventilat permezz ta' xaft vertikali speċjali. Struttura simili hija tipika tal-biċċa l-kbira tal-ovdan li għadhom jeżistu. Sabiex wieħed jinżel fil-ġibjun, wieħed seta' jinżel minn taraġ apposta, li mbagħad ġie bblukkat b'arkata ppuntata.

L-ilma kien jiġi fl-ovdan permezz ta' katusa tal-ilma miżmuma sew taħt l-art, magħrufa wkoll bħala kyhryza. L-istruttura tal-bokka tal-katusa tal-ilma kienet pjuttost 'il bogħod mill-belt.

Fil-kultura[immodifika | immodifika s-sors]

Stampi tal-Palazz tax-Shirvanshah jistgħu jinstabu fix-xogħlijiet ta' artisti bħal Grigory Gagarin u Georgy Hohenfelden, u fir-ritratti ta' Richard Thiele. Fl-1990 inħarġet bolla postali tal-Unjoni Sovjetika ddedikata lill-palazz. Iktar 'il quddiem, il-palazz deher fuq għadd ta' bolol postali tar-Repubblika tal-Ażerbajġan. Barra minn hekk, il-Palazz tax-Shirvanshah deher fuq il-karta tal-flus tal-Ażerbajġan ta' 10,000 manat. F'Ġunju 2022, il-Bank Ċentrali tal-Ażerbajġan ħareġ karta tal-flus ġdida li turi wkoll il-Palazz tax-Shirvanshah fl-isfond.[26] Fir-rumanz ta' Kurban Said Ali u Nino hemm deskrizzjoni tal-palazz.[27]

Il-kumpless tal-palazz fiċ-ċinematografija[immodifika | immodifika s-sors]

L-arkitettura tal-palazz dehret diversi drabi fil-film ta' Leonid Gaidai The Diamond Arm (1969) li nġibed fiċ-ċentru storiku ta' Baku.[28]

Gallerija[immodifika | immodifika s-sors]

Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]

  1. ^ "Palace of the Shirvanshahs". azerbaijan24.com. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2017-06-15. Miġbur 2023-05-19.
  2. ^ a b ċ d e Centre, UNESCO World Heritage. "Walled City of Baku with the Shirvanshah's Palace and Maiden Tower". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-05-19.
  3. ^ "Visions of Azerbaijan Magazine ::: The Palace of the Shirvanshahs". Visions of Azerbaijan Magazine (bl-Ingliż). Miġbur 2023-05-19.
  4. ^ "Palace of the Shirvanshahs". web.archive.org. 2020-05-16. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2020-05-16. Miġbur 2023-05-19.
  5. ^ "Palace of the Shirvanshahs - Castles, Palaces and Fortresses". www.everycastle.com. Miġbur 2023-05-19.
  6. ^ "UNESCO Preserved Sites". unesco.preslib.az. Miġbur 2023-05-19.
  7. ^ "Walled City of Baku | For UNESCO World Heritage Travellers". www.worldheritagesite.org. Miġbur 2023-05-19.
  8. ^ "Sightseeng in Azerbaijan | Baku Shopping Festival". web.archive.org. 2018-09-12. Arkivjat mill-oriġinal fl-2018-09-12. Miġbur 2023-05-19.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  9. ^ Azerbaijan, Central Bank of the Republic of. "Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı". www.cbar.az (bl-Ażerbajġani). Miġbur 2023-05-19.
  10. ^ Azerbaijan, Central Bank of the Republic of. "Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı". www.cbar.az (bl-Ażerbajġani). Miġbur 2023-05-19.
  11. ^ Бретаницкий Л. С. Зодчество Азербайджана XII-XV вв. и его место в архитектуре Переднего Востока / Главная редакция восточной литературы. – Наука, 1966.. – c. 401. – 556 с. (bir-Russu).
  12. ^ "Shirvanshahs Palace :history and curiosities PHOTO". Azernews.Az (bl-Ingliż). 2016-07-13. Miġbur 2023-05-19.
  13. ^ "Дворец шахов Ширвана - Islam Times". web.archive.org. 2018-08-28. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2018-08-28. Miġbur 2023-05-19.
  14. ^ "ANL". www.anl.az. Miġbur 2023-05-19.
  15. ^ "Palace of the Shirvanshahs |" (bl-Ingliż). 2018-01-26. Miġbur 2023-05-19.
  16. ^ "Baku Fortress in Azerbaijan - Abşeron". castellinelmondo.altervista.org (bl-Ingliż). Miġbur 2023-05-19.
  17. ^ Gattesco, Natalino; Macorini, Lorenzo (2015). "Structural Performance of Old Composite Floors Made up of Wrought Iron Joists and Masonry Vaults". Applied Mechanics and Materials. 796: 13–24.
  18. ^ "Дворец ширваншахов | Demokratiyanın və Milli Dəyərlərin Təbliği İctimai Birliyi". web.archive.org. 2018-06-12. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2018-06-12. Miġbur 2023-05-19.
  19. ^ "Palace of the Shirvanshahs | Baku, Azerbaijan | Attractions". Lonely Planet (bl-Ingliż). Miġbur 2023-05-19.
  20. ^ "Maiden Tower, Palace of Shirvanshahs receive Certificate of Excellence". Azernews.Az (bl-Ingliż). 2017-07-03. Miġbur 2023-05-19.
  21. ^ "8.2 The Shirvanshah Palace: The Splendor of the Middle Ages". www.azer.com. Miġbur 2023-05-20.
  22. ^ "Opinjonijiet tal-istoriċi" (PDF). Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2018-06-12. Miġbur 2023-05-20.
  23. ^ "Visions of Azerbaijan Magazine ::: The Palace of the Shirvanshahs". Visions of Azerbaijan Magazine (bl-Ingliż). Miġbur 2023-05-20.
  24. ^ Кавказа", "Вестник (2017-04-01). "Легенды Дворца Ширваншахов | Вестник Кавказа". vestikavkaza.ru (bir-Russu). Miġbur 2023-05-20.
  25. ^ "Icherisheher :: Museums". web.archive.org. 2017-11-07. Arkivjat mill-oriġinal fl-2017-11-07. Miġbur 2023-05-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  26. ^ "Central Bank of Azerbaijan to issue 10-manat note in June". CoinWorld (bl-Ingliż). Miġbur 2023-05-20.
  27. ^ "Visions of Azerbaijan Magazine ::: Azerbaijan in Prose". Visions of Azerbaijan Magazine (bl-Ingliż). Miġbur 2023-05-20.
  28. ^ "Приключения кинозвезд в Баку - КАК СНИМАЛИ "БРИЛЛИАНТОВУЮ РУКУ" - ФОТО". Day.Az (bir-Russu). 2015-12-13. Miġbur 2023-05-20.
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Palazz_tax-Shirvanshah&oldid=300255"