Madinat Al-Zahra
Madinat al-Zahra or Medina Azahara (bl-Għarbi: مدينة الزهراء, b'ittri Rumani: Madīnat az-Zahrā, litteralment "il-belt radjanti")[1] kienet palazz-belt iffortifikat fil-periferiji tal-Punent ta' Córdoba, attwalment fi Spanja. Il-fdalijiet huma sit arkeoloġiku ewlieni llum il-ġurnata. Il-belt inbniet fis-seklu 10 minn Abd ar-Rahman III (912-961), membru tad-dinastija Umajjad u l-ewwel kaliff ta' Al-Andalus. Kienet il-belt kapitali tal-Kaliffat ta' Córdoba u ċ-ċentru tal-gvern tiegħu.
Ir-raġuni prinċipali għall-kostruzzjoni tagħha kienet politika u ideoloġika: Abd ar-Rahman III kien iddikjara lilu nnifsu "kaliff" fid-929 u d-dinjità ta' dan it-titlu ġdid kienet teħtieġ l-istabbiliment ta' belt ġdida, simbolu tal-poter tiegħu, bħal fil-każ ta' kaliffati oħra fil-Lvant. Kellha l-għan li turi s-superjorità tiegħu fuq ir-rivali l-kbar tiegħu, il-Kaliffi Fatimidi ta' Ifriqiya fit-Tramuntana tal-Afrika u l-Kaliffi Abbasidi f'Bagdad. Il-belt inbniet qrib Córdoba, il-belt kapitali eżistenti ta' al-Andalus taħt it-tmexxija tal-Umajjad. Il-kostruzzjoni bdiet fid-936-940 u kompliet f'diversi fażijiet matul ir-renju tiegħu u r-renju ta' ibnu, Al-Hakam II (961-976). Il-belt il-ġdida kienet tinkludi swali ta' riċeviment ċerimonjali, moskea kongregattiva, uffiċċji amministrattivi u tal-gvern, residenzi aristokratiċi, ġonna, zekka, studjos tax-xogħol, barrakki, kwartieri tas-servizzi u banjijiet.[2][3] L-ilma kien fornut permezz ta' akkwedotti. Madankollu, wara l-mewt ta' al-Hakam II, il-belt ma baqatx iċ-ċentru tal-gvern taħt it-tmexxija ta' Ibn Abi Amir al-Mansur (Almanzor). Bejn l-1010 u l-1013 ir-rikkezzi tagħha ġew misruqa matul gwerra ċivili u mbagħad ġiet abbandunata, filwaqt li l-materjali tagħha reġgħu ntużaw f'inħawi oħra.
Il-fdalijiet tal-belt ġew skavati fl-1911. Madwar 10 ettari biss mill-112-il ettaru (0.43 mili kwadri) tal-belt ġew skavati u rrestawrati parzjalment, iżda ż-żona tinkludi l-palazzi prinċipali. Fl-2009 infetaħ mużew arkeoloġiku tas-sit fit-tarf tas-sit stess.[4] Fl-1 ta' Lulju 2018, is-sit tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO bl-isem uffiċjali ta' "il-Belt-Kaliffat ta' Medina Azahara".[5]
Isem
[immodifika | immodifika s-sors]Skont leġġenda popolari, irreġistrata minn kittieba storiċi bħal al-Maqqari, isem il-belt, az-Zahra' (jew Azahara bl-Ispanjol), oriġina mill-maħbuba ppreferuta (barra ż-żwieġ) ta' Abd ar-Rahman III u kien hemm statwa tagħha fuq id-daħla tal-belt. Għalkemm kien hemm statwi fil-belt, l-istudjuża Marianne Barrucand targumenta li l-eżistenza ta' din l-istatwa partikolari kienet improbabbli ħafna.[6] L-istudjuż Felix Arnold jargumenta li spjegazzjoni iktar sempliċi hi li isem il-belt, li jfisser ukoll "il-Belt li Tiffjorixxi" jew "il-Belt Radjanti", emulat l-istil ta' bliet-kaliffati oħra stabbiliti mill-Abbasidi (eż. Madinat as-Salam, "Belt il-Paċi", issa Bagdad) u mill-Fatimidi (eż. Madinat al-Qahira, "Belt Rebbieħa", issa l-Kajr).[7] Jonathan Bloom jinnota wkoll li l-isem jaf intgħażel bħala rispons għar-rivali prinċipali ta' Abd ar-Rahman, il-Fatimidi, minħabba li l-Fatimidi kienu jsostnu dixxendenza minn bint Muħammed, Fatima, magħrufa wkoll bħala az-Zahra ("ir-Radjanti").
Storja
[immodifika | immodifika s-sors]Sfond
[immodifika | immodifika s-sors]Abd ar-Rahman III kien membru tad-dinastija Umajjad, li preċedentement kien mexxa d-dinja Iżlamika bħala kap tal-Kaliffat tal-Umajjad. It-titlu ta' "kaliff" kien jintuża għall-mexxej politiku u spiritwali tad-dinja Musulmana kollha. Fis-750 l-Umajjad tilfu kontra l-Abbasidi, li ħadu t-titlu ta' kaliffi u stabbilew belt kapitali ġdida f'Bagdad. Fis-756, antenat ta' Abd ar Rahman III, Abd ar-Rahman I, irnexxielu jistabbilixxi mill-ġdid il-poter tad-dinastija fil-Peniżola Iberika fil-parti tal-Punent imbiegħed tad-dinja Musulmana, magħrufa bħala Al-Andalus. Għalkemm kienu indipendenti mill-Abbasidi, il-mexxejja Umajjad ġodda ta' Al-Andalus, ibbażati f'Cordoba, ma reġgħux użaw it-titlu ta' "kaliff". Minflok, irrenjaw bħala "emiri", titlu inferjuri li jirreferi għall-mexxejja Musulmani lokali, bħala kapijiet tal-Emirat ta' Cordoba. Filwaqt li l-kultura Għarbija u Iżlamika ffjorixxiet f'Al-Andalus matul dan il-perjodu, ir-renju xorta waħda kien għadu wieħed relattivament deċentralizzat u l-emir f'Cordoba spiss kellu jitħabat biex jikkontrolla l-fazzjonijiet differenti.[8][9]
Meta Abd ar-Rahman III kiseb il-poter bħala emir fid-912, b'mod sistematiku huwa beda jistabbilixxi l-awtorità tal-Umajjad mill-ġdid fuq ir-reġjuni ribelli fi ħdan ir-renju tiegħu u jsaħħaħ mill-ġdid l-awtorità tiegħu stess f'Al-Andalus b'mezzi militari u diplomatiċi. Fid-929, wara snin ta' kampanji militari kostanti, Abd ar-Rahman III ħassu kunfidenti biżżejjed li jiddikjara lili nnifsu "kaliff", titlu ugwali għal dak tal-mexxejja Abbasidi f'Bagdad (li l-poter tagħhom kien iddgħajjef ferm). Din il-mossa jaf kienet ukoll rispons għat-tisħiħ tal-Kaliffat tal-Fatimidi fit-Tramuntana tal-Afrika fl-istess żmien, li sfida l-kaliffi Sunniti ta' Bagdad, u kien theddida wkoll għall-interessi tal-istat tal-Umajjad f'Al-Andalus.
Qabel il-ħolqien ta' Madinat al-Zahra, ir-residenza u ċ-ċentru tal-gvern għall-emiri Umajjad kienu l-Alcázar fil-qalba ta' Cordoba, faċċata tal-Moskea l-Kbira ta' Cordoba. Bosta studjużi jargumentaw li fost ir-raġunijiet li wasslu għall-kostruzzjoni ta' palazz-belt ġdid x'aktarx li kien hemm ix-xewqa li tinħoloq belt kapitali u residenza li tirrifletti d-dinjità u l-kobor li Abd ar-Rahman III ried jipproġetta fir-rigward tal-kaliffat il-ġdid tiegħu. Il-ħolqien ta' palazzi-bliet simili kellu preċedenti għaliex kemm il-kaliffi Abbasidi kif ukoll il-kaliffi Fatimidi kienu diġà bnew bliet simili għalihom stess.
Kostruzzjoni u żvilupp
[immodifika | immodifika s-sors]
Skont sorsi storiċi, il-palazz-belt il-ġdid ġie stabbilit fid-936. Kien jinsab madwar 5 kilometri fil-Punent ta' Cordoba. Iben Abd ar-Rahman III, al-Hakam, il-prinċep eredi u s-suċċessur futur tiegħu, ġie inkarigat biex jissorvelja l-kostruzzjoni. Il-kittieb tas-seklu 16 Al-Maqqari jikkwota raġel jismu Maslama ibn 'Abdallah bħala l-arkitett tal-belt, iżda ma kienx ċar kemm kien kbir ir-rwol tiegħu jew effettivament kemm mill-belt iddisinja hu. Il-kostruzzjoni ewlenija jaf fil-fatt ma bdietx qabel id-940, u l-evidenza tissuġġerixxi li saret fi stadji, u l-pjanta kumplessiva nbidlet mal-andament tax-xogħlijiet imwettqa. Il-moskea tas-sit ġiet ikkonsagrata fid-941. Sad-945 il-kaliff diġà kien qed jgħix fil-belt. It-triq bejn il-belt il-ġdida u Cordoba ġiet imwittija fid-946. Finalment, fid-947 l-apparat tal-istat, inkluż iz-zekka (dar al-sikka), ġie ttrasferit hawnhekk minn Cordoba. Minkejja dan, il-kostruzzjoni fil-belt baqgħet għaddejja tul il-kumplament tar-renju ta' Abd ar-Rahman III (sad-961) u tar-renju ta' Al-Hakam II (961-976). Spiss kienu jiġu involuti fil-kostruzzjoni uffiċjali għoljin taħt iż-żewġ kaliffi wkoll.
Il-belt kollha kienet imdawra minn swar iffortifikati bit-torrijiet. Madankollu, hemm evidenza li l-palazzi biss kienu protetti bi swar għall-ewwel u s-swar esterni ġew miżjuda wara li ż-żoni residenzjali kienu bdew jiżviluppaw diġà 'l barra mill-palazz. Abd ar-Rahman III għamel mezz ukoll biex eluf ta' kolonni antiki tal-irħam jiġu akkwistati jew importati minn siti oħra, l-iktar minn Ifriqiya (għalkemm kienet taħt il-kontroll tal-Fatimidi dak iż-żmien), sabiex jerġgħu jintużaw għall-kostruzzjoni hemmhekk. Al-Hakam II jingħad ukoll li akkwista bosta statwi u sarkofagi mnaqqxa Rumani, li ntużaw għat-tiżjin tas-sit.
Bosta mill-istrutturi ewlenin li ġew skavati u identifikati fis-sit kienu nbnew fuq strutturi bikrin u b'hekk jidhru li jappertjenu għal fażi differenti ta' kostruzzjoni wara l-kostruzzjoni inizjali tal-belt. L-istrutturi magħrufa llum il-ġurnata huma d-Dar ta' Ja'far u l-Bitħa tal-Pilastri li t-tnejn kienu nbnew fuq żewġ jew tliet strutturi iżgħar oħra li kienu jokkupaw l-istess spazji. Apparti li huma ikbar mill-istrutturi ta' qabilhom, għandhom ukoll konfigurazzjonijiet differenti ħafna, pereżempju pjanta ta' semibażilika (fid-Dar ta' Ja'far) u bitħa mdawra b'gallerija bil-portiċi (il-Bitħa tal-Pilastri). Antonio Vallejo Triano, li mexxa x-xogħol arkeoloġiku fis-sit bejn l-1985 u l-2013, argumenta li l-Bitħa tal-Pilastri x'aktarx li tmur lura għall-ħabta tad-950. Bl-istess mod, Dar al-Jund ("id-Dar tal-Armata"), magħrufa wkoll bħala s-Sala tal-Bażilika Superjuri x'aktarx li tmur lura għall-istess żmien. Il-kostruzzjoni tas-Salón Rico, jew Sala tar-Riċevimenti ta' Abd ar-Rahman III, ġiet datati għal bejn id-953 u d-957 bis-saħħa ta' diversi kitbiet imnaqqxa fit-tiżjin tagħha. Is-superviżur tal-kostruzzjoni tas-sala kien Abdallah ibn Badr, il-viżier u l-ogħla uffiċjal taħt il-kaliff ta' dak iż-żmien. It-tiżjin sar taħt is-superviżjoni tal-qaddej ewlieni tal-kaliff, Shunaif, għalkemm mhux ċar jekk kienx involut ukoll fid-disinn tas-sala.
Abbażi tal-evidenza ta' dawn il-kostruzzjonijiet, Vallejo Triano argumenta li mmudellar mill-ġdid pjuttost sinifikanti tal-kumpless tal-palazz sar għall-ħabta tad-950. Dan ġie segwit minn sensiela ta' binjiet ikbar u iktar monumentali bl-użu ta' portiċi, arkata u konfigurazzjonijiet differenti b'għamla ta' bażilika. Dawn l-istrutturi sikwit inbnew fuq strutturi bikrin, li kienu relattivament iktar mudesti, u għaldaqstant ġew iddisinjati biex jagħtu impressjoni aħjar tal-kobor tal-kaliff permezz tal-arkitettura tal-belt tiegħu. Vallejo Triano jinnota li dan il-perjodu inzerta wkoll l-istess perjodu fejn saret organizzazzjoni ewlenija mill-ġdid tal-istat minn Abd ar-Rahman III fid-955, li ġiet irrapportata minn sorsi storiċi bħal Ibn Idhari. Barra minn hekk, Abd ar-Rahman III x'aktarx li kien isir iktar midħla tal-palazzi lussużi u taċ-ċerimonji elaborati fil-beraħ fil-belt kapitali Fatimida ġdida ta' Mahdia, u fil-belt kapitali Biżantina ta' Kostantinopli. Pereżempju, uħud mill-emissarji ta' Abd ar-Rahman III għall-imperatur Biżantin ġabu magħhom skulturi tal-bronż indurati, vaski tal-irħam għall-funtani mżejna b'figuri ta' annimali, u elementi arkitettoniċi dekorattivi oħra. Dan l-għarfien dejjem jiżdied rigward qrati imperjali oħra u x-xewqa ta' Abd ar-Rahman li jlaħħaq magħhom jaf jispjegaw iż-żieda fil-kumplessità taċ-ċerimonji u tal-protokolli tal-qorti madwar il-kaliff matul dan iż-żmien, li s-sorsi storiċi hemżu importanza kbira miegħu, flimkien ma' żieda fl-iskala arkitettonika tal-binjiet il-ġodda.
Vallejo Triano argumenta wkoll li l-kostruzzjoni tad-Dar ta' Ja'far saret kemxejn wara dik tal-istrutturi l-oħra tal-ħabta tad-950 peress li t-tiżjin tagħhom jidher li huwa iktar evolut. Dan parzjalment jappoġġa ipoteżi bikrija ta' Félix Hernández Giménez li din ir-residenza kbira kienet inbniet għal Ja'far, hajib (qaddej) ta' Al-Hakam II bejn id-961 u d-971, li għalih issemmiet l-istruttura. Din hija wkoll l-unika struttura ewlenija f'Madinat al-Zahra li ġiet identifikata li nbniet matul ir-renju ta' Al-Hakam II.
Ħajja u gvern fi ħdan il-palazz-belt
[immodifika | immodifika s-sors]
Il-palazzi kienu jospitaw il-familja tal-kaliff, inkluż għadd kbir ta' konkubini. Ir-residenti kienu moqdija minn għadd kbir ta' skjavi, inkluż irġiel ikkastrati, l-iktar ta' oriġini Ewropea. Il-belt kellha wkoll sala tat-tron jew sala tar-riċevimenti (is-Salón Rico), uffiċċji tal-gvern, studjos tax-xogħol li kienu jipproduċu oġġetti lussużi, ir-residenzi tal-uffiċjali għoljin, u – fil-livell baxxi tal-belt – swieq u distretti residenzjali għall-ħaddiema komuni. Il-belt kellha maniġer, imħallef u kap tal-pulizija. Taħt il-kaliff mgħallem Al-Hakam II b'mod partikolari, kien hemm ukoll librerija li skont xi sorsi kien fiha mijiet ta' eluf ta' volumi bl-Għarbi, bil-Grieg u bil-Latin. Il-moskea prinċipali (magħrufa wkoll bħala l-Moskea ta' Aljama), u diversi moskej iżgħar fil-qrib, kienu jipprovdu s-servizzi reliġjużi.
Il-palazzi kienu mgħammra bil-ħarir, bit-tapizzeriji u b'diversi oġġetti lussużi. Bosta oġġetti prodotti fl-istudjos tax-xogħol uffiċċjali tal-kaliff kienu jingħataw bħala rigali u bosta jagħmlu parti mill-kollezzjonijiet tal-mużewijiet u tal-katidrali Kristjani. Fost l-għeġubijiet irrapportati mill-kronaki storiċi dwar il-palazzi, Al-Maqqari ddeskriva sala msaqqfa b'koppla fil-palazz li kien fiha vaska tal-merkurju likwidu li kien jirrifletti d-dawl u seta' jitħarrek biex jinħoloq ċafċif ileqq bid-dawl, għalkemm il-pożizzjoni ta' din is-sala ma nstabitx mill-arkeologi moderni.
Il-kaliffat il-ġdid żviluppa wkoll kultura ferm elaborata ta' protokolli tal-qorti madwar il-figura tal-kaliff. Festivals u riċevimenti lussużi kienu jiġu ospitati sabiex jimpressjonaw lill-ambaxxaturi barranin. L-organizzazzjoni tal-belt milli jidher kienet tinkludi mogħdija speċifika li l-mistednin u d-dinjitarji barranin kienu jgħaddu minnha fi triqithom lejn is-sala tar-riċevimenti tal-kaliff, b'diversi ġonna u vaski b'veduti fuq il-kumplament tal-belt u l-wied iktar 'l isfel. Il-kaliff innifsu kien jitfaċċa bilqiegħda fuq in-naħa ta' wara u fiċ-ċentru ta' din is-sala tar-riċevimenti, imdawwar mill-membri tal-qorti u l-uffiċjali tiegħu, bl-arkitettura ddisinjata biex il-pożizzjoni tiegħu tiġi enfasizzata. Filwaqt li l-kaliff kulma jmur ma tantx kien ikun involut matul dan il-perjodu, il-protokolli ma evolvux tant li ma jidhirx għalkollox – b'kuntrast mal-kaliffi Fatimidi fl-Afrika, li kienu jinżammu mistoħbijin wara velu.
Diversi membri tal-familja tal-kaliff, jew membri għonja oħra tal-elit, bnew il-vilel u l-palazzi tagħhom stess fil-kampanja ta' madwar Cordoba matul dan il-perjodu ta' prosperità fis-seklu 10. Din kienet tradizzjoni li kienet teżisti miż-żmien bikri tal-Emirat u x'aktarx li oriġinat mit-tradizzjoni tal-vilel Rumani. Il-kaliff saħansitra kien ikollu xi membri tal-familja f'dawn il-vilel sabiex iżommhom kemxejn 'il bogħod miċ-ċentru tal-poter f'Madinat al-Zahra, u kien jagħtihom stipendju ġeneruż sabiex ma jaqilgħux inkwiet.
Kostruzzjoni ta' Madinat az-Zahira minn Almanzor
[immodifika | immodifika s-sors]Meta Al-Hakam II miet fid-976 laħaq minfloku ibnu Hisham II, li kellu 14 jew 15-il sena dak iż-żmien u ma tantx kellu esperjenza politika. B'hekk, il-poter politiku de facto għadda għand Ibn Abi Amir, raġel b'saħħtu li kellu l-kariga ta' hajib u ta' wazir (viżier) u li adotta t-titlu ta' "al-Mansur" (jew Almanzor skont sorsi Ewropej). Fid-978 jew fid-979 (368 AH), wara li kien żgura l-monopolju tal-poter, huwa ordna l-kostruzzjoni ta' palazz ġdid għalih li kien iħaqqaqha ma' Madinat al-Zahra bħala sbuħija. Al-Mansur sejjaħ il-palazz tiegħu b'isem simili ħafna: Madinat Az-Zahira ("il-Belt li Tleqq"). Il-pożizzjoni tal-palazz, li qatt ma ġie skavat, għadu jiġi dibattut: jaf kien jinsab bejn Cordoba u Madinat az-Zahra lejn il-Punent, iżda l-iżjed ipoteżi komuni hi li nbena ftit lejn il-Lvant ta' Cordoba, qrib ix-xtut tax-xmara Guadalquivir, sabiex l-enfasi tal-poter titbiegħed mill-palazzi iktar bikrin tal-Umajjad. Il-palazz il-ġdid dam sentejn biss biex inbena. Meta tlesta, Al-Mansur ittrasferixxa ċ-ċentru tal-gvern hemmhekk, u Madinat al-Zahra ma baqax jintuża, u minflok il-kaliff żagħżugħ Hisham ġie kkonfinat mill-Alcázar antik f'Cordoba.
Deklin u qerda
[immodifika | immodifika s-sors]Mal-mewt ta' Al-Mansur fl-1002, ibnu l-kbir nett, Abd al-Malik al-Muzaffar, sar is-suċċessur tiegħu. Meta al-Muzaffar imbagħad miet fl-1008, ħuh Abd ar-Rahman, magħruf ukoll bħala Sanchuelo ("Sancho Żgħir", peress li ommu Abda kienet bint Sancho, ir-re ta' Navarra) kiseb il-poter. Għalkemm kien inqas kapaċi politikament minn missieru u minn ħuh, huwa pprova jikseb il-wirt tal-kaliffat għalih minn Hisham, u dan qanqal oppożizzjoni kbira. F'tentattiv biex jevita dawn il-problemi, huwa ħa sehem f'kampanja militari lejn it-Tramuntana Kristjana kważi mill-ewwel. Meta qasam il-fruntiera fit-territorju Kristjan fi Frar 1009, l-oppożituri tiegħu daħlu fl-Alcázar antik u obbligaw lil Hisham II jabdika favur membru ieħor tal-familja Umajjad, Muhammad. Fl-istess żmien, Madinat al-Zahira, il-palazz li kien inbena minn Al-Mansur u ċ-ċentru tal-gvern, insterqulu r-rikkezzi tiegħu u nqered.
Il-ftit snin ta' wara kienu kaotiċi u rriżultaw f'diversi konfrontazzjonijiet vjolenti u bidliet fir-reġimi bejn fazzjonijiet differenti, magħrufa bħala l-Fitna (gwerra ċivili). Bejn l-1010 u l-1013, Cordoba ġiet assedjata minn fazzjonijiet Berberi, u sal-aħħar ta' dan il-perjodu Madinat al-Zahra, il-belt ta' Abd ar-Rahman III, insterqulha r-rikkezzi tagħha u tħalliet fi stat ta' fdalijiet. Għal bosta snin wara, il-materjali tal-belt baqgħu jinsterqu min-nies għall-kostruzzjoni, u b'hekk l-eżistenza tagħha kważi tħassret għalkollox. Maż-żmien, il-fdalijiet tagħha ntradmu u l-pożizzjoni tagħha ma reġgħetx ġiet identifikata qabel is-seklu 19, u l-iskavi mbagħad bdew fl-1911.
Sit ta' Wirt Dinji
[immodifika | immodifika s-sors]Il-belt-kaliffat ta' Medina Azahara ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2018.[5]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".[5]
Ġeografija
[immodifika | immodifika s-sors]
Madinat al-Zahra, meqjusa bħala l-Versailles tal-Medju Evu, tinsab 4 mili (6.4 kilometri) fil-Punent ta' Córdoba fl-għoljiet inizjali tas-Sierra Morena, orjentata mit-Tramuntana għan-Nofsinhar fuq ix-xaqlibiet ta' Jabal al-Arus (li tfisser l-Għolja tal-Għarus), u tħares lejn il-wied tax-xmara Guadalquivir. Intgħażlet għall-pajsaġġ straordinarju ta' madwarha, u b'hekk seta' jitwettaq programm ta' kostruzzjoni ġerarkika, sabiex il-belt u l-pjanuri iktar lil hinn minnha jkunu fiżikament u viżivament iddominati mill-binjiet tal-Alcázar (ċittadella).
Kien hemm ukoll barriera tal-ġebla tal-ġir, użat għall-kostruzzjoni primarja, għalkemm intuża wkoll ġebel ieħor minn żona 50 kilometru 'l bogħod. Il-kostruzzjoni tal-belt wasslet għal triq u għall-infrastruttura tal-provvista tal-ilma li għadhom ippreservati parzjalment bħala fdalijiet ta' toroq, barrieri, akkwedotti u pontijiet.
It-topografija kellha rwol deċiżiv fit-tiswir tal-belt. Sabiex jittieħed vantaġġ sħiħ mill-art imħarbta, il-palazz-belt ta' Madinat al-Zahra ġie mqassam fuq tliet artijiet imtarrġa. Għad-differenza tal-karattru kaotiku u qisu ta' labirint tipiku tal-urbaniżmu Musulman, is-sit tal-belt adotta għamla rettangolari b'erja ta' 112-il ettaru. Kien estiż għal 1,500 metru (4,900 pied) fuq kull naħa mil-Lvant għall-Punent u għal madwar 750 metru (2,460 pied) mit-Tramuntana għan-Nofsinhar, għalkemm kemxejn imħarbat lejn in-naħa tat-Tramuntana minħabba l-ħtieġa ta' adattament għat-topografija diffiċli tal-art.
Il-pożizzjoni tal-belt fl-għoljiet inizjali tas-Sierra Morena għamlitha possibbli li jiġi ddisinjat programm urban li fih ir-relazzjonijiet fiżiċi u tal-pożizzjoni bejn id-diversi kostruzzjonijiet kienu jesprimu r-rwol tagħhom fil-konfigurazzjoni. Il-palazz kien jinsab f'art iktar 'il fuq, u l-binjiet tiegħu kienu jinsabu tul il-ġenb tal-muntanja b'mod prominenti fuq ir-residenzi urbani, u l-Moskea ta' Aljama kienet mifruxa fil-pjanuri ta' taħt. L-ewwel kien hemm iż-żona residenzjali tal-kaliff, imbagħad iż-żona uffiċjali bid-djar tal-viżier, il-kamra tal-gwardji, l-uffiċċji amministrattivi u l-ġonna. Imbagħad kienet hemm il-belt stess, bid-djar, bl-istudjos tax-xogħol tal-artiġjanat u bil-moskea l-kbira mifruxa fuq iż-żewġ artijiet imtarrġa l-iktar baxxi, isseparati minn ħajt ieħor, sabiex il-kumpless tal-palazz ta' fuq ikun iżolat. Ir-riċerka arkeoloġika żvelat morfoloġija urbana kkaratterizzata mill-eżistenza ta' żoni kbar ta' art mhux żviluppata, sabiex in-naħa kollha tan-Nofsinhar tal-fortizza tkun vojta, u b'hekk tiġi żgurata l-privatezza u l-pajsaġġ jibqa' miftuħ u idilliku. L-unika spazji mibnija fuq l-iżjed livell fil-baxx huma żewġ sezzjonijiet wesgħin: ortogonu ta' ġestjoni urbana fil-Punent, u ppjanar inqas riġidu fil-Lvant.
Hemm żewġ kumpless 'il barra mill-belt iżda fil-qrib; waħda villa kbira fiċ-ċentru ta' proprjetà agrikola kbira, li iktar 'il quddiem ingħatat lit-teżor tal-istat, u l-oħra, Turruñuelos, kienet binja rettangolari enormi, x'aktarx xi barrakki.
Arkeoloġija u konservazzjoni
[immodifika | immodifika s-sors]
L-iskavi arkeoloġiċi fis-sit bdew fl-1911 taħt id-direzzjoni tal-arkitett Spanjol Ricardo Velázquez Bosco. Ix-xogħol tkompla taħt Félix Hernández Giménez bejn l-1923 u l-1936 u bejn l-1943 u l-1975, imbagħad taħt Rafael Manzano Martos bejn l-1975 u l-1982, taħt Antonio Vallejo Triano bejn l-1985 u l-2013, u taħt José Escudero Aranda mill-2013. Is-Salon Rico, l-iżjed binja mżejna b'mod rikk, ġiet skavata minn Rafael Castejón u Félix Hernandez Giménez fl-1946. Bis-saħħa tal-ħitan parzjalment ippreservati u bosta frammenti ppreservati tat-tiżjin, ġiet rikostruwita taħt is-superviżjoni ta' Félix Hernandez Giménez. Ir-restawr tat-tiżjion tas-sala għadu għaddej.
L-iskavi u r-restawr għadhom għaddejjin, skont il-finanzjament mill-gvern Spanjol. Fl-2020, l-arkeologi skoprew daħla bl-arkati li kienet timmarka d-daħla tal-Lvant tal-palazz tas-seklu 10 u li kienet ilha li għebet għal iktar minn 1,000 sena.
Il-partijiet mhux skavati tas-sit, li jirrappreżentaw madwar 90 fil-mija tal-erja totali, huma mhedda mill-kostruzzjoni illegali ta' abitazzjonijiet. Skont rapport tan-New York Times fl-2005, il-gvern lokali f'Córdoba ma kienx qed jinforza liġi li kienet għaddiet fl-1995 u li żiedet il-protezzjoni tas-sit mill-iżvilupp ulterjuri. B'hekk, il-kumpaniji tal-kostruzzjoni qed jibnu d-djar fuq dawn il-partijiet mhux skavati.
Mużew
[immodifika | immodifika s-sors]Mużew arkeoloġiku ġdid iddedikat għas-sit ta' Medina Azahara nfetaħ fl-2009, u jinsab fit-tarf tas-sit stess. Il-binja tal-mużew inbniet baxxa, bil-biċċa l-kbira tal-ispazju tiegħu taħt l-art, sabiex ma jtellifx il-veduti tal-pajsaġġ bil-fdalijiet. Il-mużew, li ġie ddisinjat mid-ditta Nieto Sobejano Arquitectos, rebaħ il-Premju Aga Khan għall-Arkitettura fl-2010.
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ Bloom, Jonathan M. (2020). Architecture of the Islamic West: North Africa and the Iberian Peninsula, 700-1800. Yale University Press. ISBN 9780300218701. p. 51.
- ^ Ruggles, D. Fairchild (2008). Islamic Gardens and Landscapes. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. ISBN 9780812207286. pp. 152-153.
- ^ Vallejo Triano, Antonio (2007). "Madinat Al-Zahra; Transformation of a Caliphal City". In Anderson, Glaire D.; Rosser-Owen, Mariam (eds.). Revisiting al-Andalus: perspectives on the material culture of Islamic Iberia and beyond. Brill. ISBN 978-90-04-16227-3. p. 3.
- ^ "Madinat Al Zahara Museum / Nieto Sobejano Arquitectos". ArchDaily (bl-Ingliż). 2013-04-06. Miġbur 2023-08-11.
- ^ a b ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Caliphate City of Medina Azahara". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-08-11.
- ^ Barrucand, Marianne; Bednorz, Achim (1992). Moorish Architecture in Andalusia. Taschen. ISBN 9783822896327. p. 61.
- ^ Arnold, Felix (2017). Islamic Palace Architecture in the Western Mediterranean: A History. Oxford University Press. ISBN 9780190624552. p. 60.
- ^ Kennedy, Hugh (1996). Muslim Spain and Portugal: A Political History of al-Andalus. Routledge. ISBN 9781317870418.
- ^ Catlos, Brian A. (2018). Kingdoms of Faith: A New History of Islamic Spain. New York: Basic Books. ISBN 9780465055876.