Ludwik Lejzer Zamenhof

Ludwik Lejzer Zamenhof
	; Vuċi
Ħajja
Isem propju	Лейзеръ Заменговъ
Twelid	Białystok, 15 Diċembru 1859
Nazzjonalità	Imperu Russu
Residenza	Białystok; Varsavja; Moska; Hrodna; Płock; Veisiejai; Kerson; Varsavja; Varsavja; Vjenna; Varsavja; Varsavja; Varsavja
L-ewwel lingwa	Jiddixx; Russu
Mewt	Varsavja, 14 April 1917
Post tad-dfin	Okopowa Street Jewish Cemetery (en) ; qabar ta' Ludwik Lejzer Zamenhof
Familja
Missier	Markus Zamenhof
Omm	Rozalia Zamenhof
Konjuga/i	Klara Zamenhof (9 Awwissu 1887 - unknown value)
Ulied	uri Lidia Zamenhof (en) ; Adam Zamenhof (en) ; Zofia Zamenhof;
Aħwa	uri Ida Zamenhof (en) ; Fejgla Zamenhof (en) ; Mina Zamenhof (en) ; Aleksander Zamenhof (en) ; Henryk Zamenhof (en) ; Leon Zamenhof (en) ; Felix Zamenhof (en) ; Hersz Zamenhof (en) ; Aŭgusta Hermelin (en) ; Sora Dwora Zamenhof (en) ;
Familja	uri Fabian Zamenhof (en) (kuġin maskili); Lejzer Zamenhof (en) (kuġin maskili);
Tribù	familja Zamenhof
Edukazzjoni
Alma mater	Fakultà tal-Mediċina tal-Università ta' Moska ; Università Imperjali ta' Varsavja
Livell tal-edukazzjoni	dottorat
Lingwi	Esperanto; Russu; Pollak; Ġermaniż; Latin; Ebrajk; Franċiż; Grieg; Ingliż; Jiddixx; Volapûk
Okkupazzjoni
Okkupazzjoni	lingwista; oftalmologu; inventur; poeta; traduttur; Esperantista; tabib; kittieb mediku; traduttur tal-Bibbja; Esperantologu
	Parteċipant World Esperanto Congress 1905 (en) ; World Esperanto Congress 1912 (en) ; World Esperanto Congress 1906 (en) ; World Esperanto Congress 1907 (en) ; World Esperanto Congress 1908 (en) ; World Esperanto Congress 1909 (en) ; World Esperanto Congress 1910 (en) ; World Esperanto Congress 1911 (en) ; World Esperanto Congress 1913 (en) ;
Xogħlijiet importanti	Unua Libro; Dua Libro; Fundamento de Esperanto; Ho, mia kor' (en) ; Esperanto; umanitiżmu
Premjijiet	List Kavallier tal-Leġjun tal-Unur (1905) ; Honorary President of the World Esperanto Association ; Commander of the Order of Isabella the Catholic (1909) ;
Nominat għal	uri Premju Nobel tal-Paċi ; (1907) ; Premju Nobel tal-Paċi ; (1909) ; Premju Nobel tal-Paċi ; (1910) ; Premju Nobel tal-Paċi ; (1913) ; Premju Nobel tal-Paċi ; (1914) ; Premju Nobel tal-Paċi ; (1915) ; Premju Nobel tal-Paċi ; (1916) ; Premju Nobel tal-Paċi ; (1917) ;
Sħubija	Kumitat tal-Esperanto
Moviment	moviment tal-Esperanto; Żioniżmu
Psewdonomu	Doktoro Esperanto, Gamzefon, Unuel, Anna R., Homo sum, Amikou Hemza

Ludwik Lejzer Zamenhof (twieled fil-15 ta' Diċembru 1859 – miet fl-14 ta' April 1917) kien oftalmologu li għex il-biċċa l-kbira ta' ħajtu f'Varsavja, il-Polonja. Huwa magħruf l-iktar bħala l-ħallieq tal-Esperanto, l-iżjed lingwa awżiljarja internazzjonali kostruwita li tintuża b'mod mifrux.^[1]

Zamenhof żviluppa l-Esperanto għall-ewwel darba fl-1873 meta kien għadu l-iskola. Huwa dejjem kien affaxxinat mill-idea ta' dinja mingħajr gwerra u kien jemmen li dan seta' jitwettaq bl-għajnuna ta' lingwa awżiljarja internazzjonali ġdida. Il-lingwa kienet tkun għodda biex tgħaqqad lin-nies flimkien permezz ta' komunikazzjoni newtrali, ġusta u ekwa. Huwa rnexxielu jifforma komunità li għadha għaddejja sa llum il-ġurnata minkejja l-Ewwel Gwerra Dinjija u t-Tieni Gwerra Dinjija tas-seklu 20, tentattivi ta' riforma tal-lingwa, u lingwi awżiljarji internazzjonali iktar moderni (l-unika lingwa oħra bħall-Esperanto dak iż-żmien kienet il-Volapük). Barra minn hekk, l-Esperanto żviluppat bħal lingwi oħra: permezz tal-interazzjoni u l-kreattività tal-utenti tagħha.

Fid-dawl tal-kisbiet tiegħu, u l-appoġġ li ta għad-djalogu interkulturali, l-UNESCO għażlet lil Zamenhof bħala wieħed mill-personalitajiet eminenti tagħha fl-2017, fil-mitt anniversarju ta' mewtu. Mill-2019, hemm mill-inqas żewġ miljun persuna li titkellem l-Esperanto, inkluż bejn wieħed u ieħor 1,000 kelliem nattiv.^[2]^[3]

Isem[immodifika | immodifika s-sors]

Zamenhof ġie minn żona multilingwi. Kunjomu jiġi trażlitterat kif ġej:

bil-Malti u bl-Ingliż (fost l-oħrajn): Ludwik Lejzer Zamenhof – pronunzja: [zæmənhɒf, ˈzæmɪnhɒf, -nɒv, -nɒf];
bl-Esperanto: Ludoviko Lazaro Zamenhofo – pronunzja: [ludoˈviko laˈzaro zamenˈhofo];
bil-Franċiż: Louis Lazare Zamenhof – pronunzja: [lwi la.zaʁ za.mɛn.of];
bil-Ġermaniż: Ludwig "Levi" Lazarus Samenhof – pronunzja: [ˈluːtvɪç ˈlaːtsaʁʊs ˈzaːmənhoːf];
bl-Ebrajk: אליעזר לודוויג זמנהוף, b'ittri Rumani: Eli'ezer Ludwig Zamenhof – pronunzja: [eliˈ(ʕ)ezeʁ ˈludvig ˈzamenhof];
bil-Litwan: Liudvikas Lazaris (Leizeris) Zamenhofas;
bil-Pollakk: Ludwik Łazarz Zamenhof – pronunzja: [ˈludvʲik ˈwazaʃ zãˈmɛ̃nxɔf];
bir-Russu: Людвик Лазарь (Лейзер) Маркович Заменгоф, b'ittri Rumani: Lyudvik Lazar' (Leyzer) Markovich Zamengof;
bil-Belarussu: Людвіг Лазар Маркавіч Заменгоф (Заменгоў), b'ittri Rumani: Liudvih Lazar Markavič Zamienhof (Zamienhoŭ);
bil-Yiddish: לײזער לוי זאַמענהאָף, b'ittri Rumani: Leyzer "Leyvi" Zamenhof.

Biblijografija parzjali[immodifika | immodifika s-sors]

Xogħlijiet oriġinali[immodifika | immodifika s-sors]

Unua Libro, 1887 (L-Ewwel Ktieb);
Dua Libro, 1888 (It-Tieni Ktieb);
Hilelismo – propono pri solvo de la hebrea demando, 1901 (Illeliżmu: Proġett b'Rispons għall-Kwistjoni tal-Lhud);
Esenco kaj estonteco de la ideo de lingvo internacia, 1903 (Qofol u Futur tal-Idea ta' Lingwa Internazzjonali);
Fundamenta Krestomatio de la Lingvo Esperanto, 1903 (Antoloġija Bażika tal-Esperanto);
Fundamento de Esperanto, 1905 (Stabbiliment tal-Esperanto);
Dikjarazzjoni ta' Boulogne, 1905;
Homaranismo, 1913 (Umanitiżmu).

Perjodiċi[immodifika | immodifika s-sors]

La Esperantisto, 1889-1895 (L-Esperantista);
Lingvo Internacia, 1895-1914 (Lingwa Internazzjonali);
La Revuo, 1906-1914 (Ir-Rieżami).

Poeżiji[immodifika | immodifika s-sors]

"Al la fratoj" (Lill-Aħwa);
"Ho, mia kor'" (O, Qalbi);
"La Espero" (It-Tama);
"La vojo" (Il-Mogħdija);
"Mia penso" (Il-Ħsieb Tiegħi).

Traduzzjonijiet[immodifika | immodifika s-sors]

Hamleto, Reĝido de Danujo, 1894 (Hamlet, Prinċep tad-Danimarka, ta' William Shakespeare);
La batalo de l' vivo (Il-Battalja tal-Ħajja, ta' Charles Dickens);
La revizoro, 1907 (L-Ispettur tal-Gvern, ta' Nikolai Gogol);
La Predikanto, 1907 (traduzzjoni tal-Ekkleżjastiċi);
La Psalmaro, 1908 (traduzzjoni tal-Ktieb tas-Salmi);
La rabistoj, 1908 (Il-Ħallelin, ta' Friedrich Schiller);
Ifigenio en Taŭrido, 1908 (Ifiġenja f'Tauris, ta' Johann Wolfgang von Goethe);
La Rabeno de Baĥaraĥ, 1909 (Ir-Rabbi ta' Bacharach, ta' Heinrich Heine);
La Gimnazio, 1909 (Il-Liċeo, ta' Scholem Aleichem);
Marta, 1910 (Marta, ta' Eliza Orzeszkowa);
Genezo, 1911 (traduzzjoni tal-Ktieb tal-Ġenesi);
Eliro, 1912 (traduzzjoni tal-Ktieb tal-Eżodu);
Levidoj, 1912 (traduzzjoni tal-Ktieb tal-Levitiku);
Nombroj, 1914 (traduzzjoni tal-Ktieb tan-Numri);
Readmono, 1914 (traduzzjoni tal-Ktieb tad-Dewteronomju);
Malnova Testamento (partijiet mit-Testment il-Qadim).

Gallerija[immodifika | immodifika s-sors]

Affresk b'nota dwaru bl-Esperanto, Varsavja, il-Polonja (impitter fl-2011).
Il-bust ta' Zamehof u tal-Esperantist Pollakk Krzysztof Śliwiński, Varsavja, il-Polonja.
Zamenhof fuq bolla Litwana tal-2005.
Statwa tal-ġebel quddiem id-dormitorju tal-istudenti tal-Iskola tat-Turiżmu ta' Qingdao, iċ-Ċina.
Mafkar f'Františkovy Lázně, iċ-Ċekja.
Ritratt tal-mużajk f'Prilep, il-Maċedonja ta' Fuq.
Mafkar fi Vjenna, l-Awstrija.
Stampa ta' CURA f'Ubuntu Linux ta' bust ta' Zamenhof.
In-naħa ta' wara ta' medalja ddisinjata mill-artist Pollakk Józef Gosławski.
Monument għall-Esperanto f'Den Burg, in-Netherlands.

Ara wkoll[immodifika | immodifika s-sors]

Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]

^ "The history of invented languages - Failure magazine". web.archive.org. 2017-01-23. Arkivjat mill-oriġinal fl-2017-01-23. Miġbur 2023-04-14.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
^ "Esperanto | Ethnologue Free". Ethnologue (Free All) (bl-Ingliż). Miġbur 2023-04-14.
^ Babbel.com; GmbH, Lesson Nine. "What Is Esperanto, And Who Speaks It?". Babbel Magazine (bl-Ingliż). Miġbur 2023-04-14.

[1] "The history of invented languages - Failure magazine". web.archive.org. 2017-01-23. Arkivjat mill-oriġinal fl-2017-01-23. Miġbur 2023-04-14.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)

[2] "Esperanto | Ethnologue Free". Ethnologue (Free All) (bl-Ingliż). Miġbur 2023-04-14.

[3] Babbel.com; GmbH, Lesson Nine. "What Is Esperanto, And Who Speaks It?". Babbel Magazine (bl-Ingliż). Miġbur 2023-04-14.

[1]

[2]

[3]