Aqbeż għall-kontentut

Charles Dickens

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Charles Dickens
Ħajja
Isem propju Charles John Huffam Dickens
Twelid Landport (en) Translateu Portsmouth (en) Translate, 7 Frar 1812, 1812
Nazzjonalità Ir-Renju Unit tal-Gran Brittanja u l-Irlanda
Residenza Charles Dickens Museum (en) Translate
Tavistock House (en) Translate
L-ewwel lingwa Ingliż Brittaniku
Mewt Gads Hill Place (en) Translateu Higham (en) Translate, 9 Ġunju 1870
Post tad-dfin Abbazija ta’ Westminster
Kawża tal-mewt kawżi naturali (emorraġija ċerebrali)
Familja
Missier John Dickens
Omm Elizabeth Dickens
Konjuga/i Catherine Dickens (en) Translate  (2 April 1836 -  Ġunju 1858)
Koppja/i Ellen Ternan (en) Translate
Ulied
Aħwa
Tribù Dickens family (en) Translate
Edukazzjoni
Lingwi Ingliż
Ingliż Brittaniku
Okkupazzjoni
Okkupazzjoni kittieb
rumanzier
ġurnalist
kritiku soċjali
drammaturgu
awtur
kittieb tal-kotba tat-tfal
editur
prożatur
botaniku
Post tax-xogħol Rochester (en) Translate
Xogħlijiet importanti The Pickwick Papers (en) Translate
Oliver Twist
L-Għanja tal-Milied
David Copperfield (en) Translate
Bleak House (en) Translate
Hard Times: For These Times (en) Translate
Little Dorrit (en) Translate
A Tale of Two Cities (en) Translate
Great Expectations (en) Translate
Barnaby Rudge (en) Translate
Our Mutual Friend (en) Translate
Nicholas Nickleby (en) Translate
The Old Curiosity Shop (en) Translate
Dombey and Son (en) Translate
Martin Chuzzlewit (en) Translate
The Mystery of Edwin Drood (en) Translate
Premjijiet
Moviment realiżmu
Psewdonomu Boz
Moviment artistiku rumanz
novella
novella (en) Translate
nonfizzjoni

Charles John Huffam Dickens (7 ta' Frar tal-1812 – 9 ta' Ġunju 1870) kien awtur Ingliż, meqjus bħala l-akbar rumanzier tal-era Vittorjana u l-inventur ta' uħud mill-iktar karattri fil-letteratura Ingliża li baqgħu popolari sa żmienna. Xogħlijiet kisbu popolarità meta kien għadu ħaj, u hekk għadhom sal-lum. Iżda kien fis-seklu 20 li l-istudjużi u l-kritiċi għarfu l-merti tiegħu.

Ħafna minn xogħlijietu kienu ppubblikati għall-ewwel darba f'serje darba fix-xahar, format ta' pubblikazzjoni li Dickens innifsu ppopolarizza. Kien jirrevedi l-istejjer u l-karattri skont ir-rispons tal-qarrejja. Għalhekk l-istejjer tiegħu għandhom ritmu partikulari, bi cliffhangers li jġiegħlu lill-qarrejja jistennew l-episodju li jmiss.

Il-kitbiet ta' Dickens tfaħħru bil-kbir minn awturi kbar bħal Leo Tolstoy, George Orwell, u G. K. Chesterton għar-realiżmu tagħhom, komiċità, stil, karatterizzazzjoni unika, u kritika soċjali.

"Oliver Twist", "A Christmas Carol", "Great Expectations", "David Copperfield", "A Tale of Two Cities", "The Old Curiosity Shop" u "The Life and Adventures of Nicholas Nickelby" huma biss uhud mix-xogħlijiet -forsi l-iktar popolari- ta' Charles Dickens, studjati matul is-snin minn eluf ta' tfal fuq il-bankijiet tal-iskola imma wkoll minn eluf oħra li raw film jew xogħol teatrali fosthom ukoll musicals ispirati mill-istejjer mill-iktar ħajja tal-kittieb Ingliż.

Xogħlijietu huma meqjusin bħala għajta kbira soċjali kontra l-faqar u l-inġustizzji ta' dak iż-żmien, influwenzati mhux ftit mill-esperjenza diretta ta' Dickens tfajjel li ta' 12-il sena spiċċa waħdu, mingħajr familja, jaħdem f'fabbrika, meta familtu spiċċat il-ħabs, l-iktar minħabba d-dejn kbir li kien daħal għalih missieru. Esperjenzi li mmarkaw lit-tfajjel tant li huma riflessi ferm fil-kitbiet tiegħu li sal-lum nqalbu f'iktar minn 300 adattament għall-film jew għat-televiżjoni li min-naħa tagħhom rebħu wkoll diversi Oscars.

Illum, id-dar li fiha għex għal sentejn - mhux wisq bogħod mill-istazzjon tal-underground Russel Square fiċ-ċentru ta' Londra - hi l-mużew li Charles Dickens ħalla bħala ikona ħajja ta' fejn kiteb għadd ta' manuskritti u minn fejn bdew is-suċċessi tal-karriera li żammitu fost il-pilastri tal-letteratura attwali anke sal-lum.

Charles Dickens twieled f’familja ta’ klassi baxxa, fejn riedet jew ma riditx, kellha tkun sfruttata mis-servi tal-poter. Il-paga ta’ missier Dickens, li kien skrivan mal-flotta Ingliża, ma kienx biżżejjed biex imantni l-familja. Bħal ħafna oħrajn ta’ żmienu, missier Dickens kien spiċċa jqatta’ xi snin fil-ħabs ta’ dawk li kellhom id-djun u ma ħallsuhomx. Kien għalhekk li l-awtur kellu jissospendi l-edukazzjoni tiegħu u ta’ 12-il sena – bħal tfal oħrajn – ifittex impjieg anke jekk bi ftit flus. Dar diversi fabbriki, jew kif kien jissejħu f’dawk iż-żminijiet: djar tax-xogħol, fosthom fabbrika li għal sitt xhur sħaħ ta’ kuljum kien ikollu joqgħod jibblakka ż-żraben. Dak li kellu jgħaddi minnu f’din l-età hekk żgħira, influwenza bil-kbir lil Dickens fil-mod li bih iħares lejn ix-xogħol u b’mod speċjali lejn il-flus.

Wara li Dickens kien irnexxielu jkompli l-edukazzjoni tiegħu sab impjieg bħala ġurnalista tal-parlament. Grazzi għal dan ix-xogħol huwa seta’ jkabbar aktar l-għarfien tiegħu fil-mod li bih il-politiċi ta’ żmienu kienu jqisu l-kwistjonijiet soċjali. Grazzi għal dan l-għarfien Charles Dickens ippubblika l-ewwel minn serje ta’ kitbiet. Kien fl-1837 li hu ppubblika l-ewwel rumanz tiegħu bl-isem ta’ Pickwick Papers. Fl-erba’ snin ta’ wara hu rnexxielu jippubblika xejn inqas minn ħames rumanzi oħra, l-aktar magħruf fosthom: Oliver Twist. Dan ir-rumanz kien juri bl-aktar mod ċar id-diffikultajiet tal-familji, il-kundizzjonijiet tax-xogħol f’dawk il-fabbriki tal-bidu, kif ukoll l-intolleranza lejn il-ħaddiema mill-klassijiet diriġenti, kemm jekk industrijalisti kif ukoll politiċi. Interessanti ħafna huwa l-fatt li f’dan ir-rumanz Dickens jagħti idea ċara ta’ x’kienet tfisser il-mobilità fid-dinja tax-xogħol.

Vjaġġi fl-Istati Uniti

[immodifika | immodifika s-sors]

Fl-1842 Charles Dickens għamel l-ewwel minn żewġ vjaġġi fl-Istati Uniti. F’dan il-pajjiż il-kitbiet tiegħu kienu ferm popolari. Iżda minkejja l-ftaħir tas-suċċess tal-ħolma Amerikana, Charles Dickens wara l-ħames xhur li qatta’ jgħix f’dak il-pajjiż, kien diżilluż bil-kbir mill-qerq tal-wegħdiet ta’ x’toffri d-demokrazija Amerikana. Lejn l-aħħar ta’ dik is-sena, wara l-esperjenzi li kellu, Dickens ippubblika l-ktieb American Notes, li fost affarijiet oħra jinkludi l-esperjenzi tal-kundizzjonijiet tal-ħaddiema f’fabbrika tat-tessuti u l-kundizzjonijiet tas-skjavi.

Għalkemm illum il-ġurnata Charles Dickens huwa magħruf għar-rumanz A Christmas Carol, l-ewwel minn sensiela ta’ rumanzi, dan ir-rumanz jinkludi kritika qawwija lejn is-soċjetà kif fil-perjodu tal-Milied tappella għall-karità kristjana u redenzjoni.

Tul is-snin 40 Dickens kompla jaħdem bħala ġurnalist. Fl-istess ħin huwa ħoloq il-gazzetta London Daily News u fl-1850 beda jippubblika l-magazine ta’ kull ġimgħa bl-isem ta’ Household Words.

Kważi l-kitbiet kollha ta’ Dickens qabel ma kienu ppubblikati f’kotba, kienu ppublikati f’faxxikli. Kien fil-magazine tiegħu li Dickens ippubblikat r-rumanz li kellu b’mod dirett juri u jattakka s-sitwazzjoni u l-kefrija tar-rivoluzzjoni industrijali: Hard Times. F’dan ir-rumanz Dickens irnexxielu joħroġ id-differenzi bejn il-klassijiet soċjali. Fil-karattru ta’ Mr Bounderby Dickens joħroġ il-krudeltà u l-isfruttament imwettaq mill-industrijalisti, filwaqt li fil-karattru ta’ Stephen Blackpool il-kittieb juri l-onestà tal-ħaddiema u x-xewqa li jaħdmu u jkollhom kundizzjonijiet tajba.

Biss Dickens għalkemm kien jissimpatizza mat-talbiet tal-ħaddiema kien ukoll jibża’ mill-militanza u kien iżomm lura milli jagħti xi forma ta’ alternattivi għal mod li bih kienu qegħdin jitmexxew il-fabbriki.

Dickens kien jifhem li l-industrijalizzazzjoni kienet ir-riżultat ta’ kapitaliżmu sfrenat. Kien jappella għall-aktar ħniena mal-ħaddiema. Iżda minħabba l-fatt li huwa għex fi snin li kienu għadhom qegħdin jirkupraw minn snin ta’ gwerer kawża tar-rivoluzzjoni Franċiża, bħal ħafna oħrajn kien jibża’ mill-konfrontazzjoni li kienet se tinħoloq biex il-ħaddiema jiksbu kundizzjonijiet aħjar.

Minkejja dan, il-ħassieb u missier is-soċjaliżmu Karl Marx kien japprezza bil-qabda l-kitbiet ta’ Dickens. F’Hard Times, Bleak House u Little Dorrit, Marx ra x’effetti kien qed ikollu l-kapitaliżmu fuq il-klassi tal-ħaddiema.

Wieħed mir-rumanzi li jista’ jitqies li hu attwali għal dak li qiegħdin ngħixu llum huwa proprju Little Dorrit. Dan ir-rumanz jirrakkonta x’jiġri meta jisfaxxa l-imperu industrijali ta’ Mr Merdle. L-effett ikun wieħed qerriedi fuq kull minn b’xi mod jew ieħor kien jiddependi fuqu, l-aktar il-ħaddiema. Interessanti hu l-fatt ta’ frażi li kiteb Dickens stess fid-deskrizzjoni ta’ dak li seħħ fl-isfaxxar tal-industrija ta’ Merdle: ‘It's nobody’s fault’, M'hu tort ta’ ħadd. Frażi miktuba 155 sena ilu, li iżda tiddeskrivi l-atteġġament li qed ikollhom l-gvernijiet fi żminijietna għal dak li seħħ fil-kriżi finanzjarja u ekonomika tal-2008 u tas-snin ta’ wara. Wieħed jista’ jinnota li l-gvernijiet mhumiex qegħdin jieħdu passi kontra min kien responsabbli għal din il-kriżi, iżda bħal żmien Dickens stess qed jisfurzaw lil klassi tal-ħaddiema biex tagħmel tajjeb għall-iżbalji u l-inkompetenza tal-industrijalisti.

L-aħħar rumanz li Charles Dickens ippubblika qabel mewtu kien Our Mutual Friend. Dan ir-rumanz jista’ jitiqies li huwa wieħed iebes fil-mod li jiddeskrivi l-iżvilupp tal-qagħda soċjali ta’ żmien Dickens. F’Our Mutual Friend Dickens juri kif ir-relazzjoni bejn il-persuni tispiċċa f’relazzjoni kapitalista, fejn anke ż-żibel jispiċċa jkollu l-valur monetarju tiegħu (Qisu kien jaf li xi darba jkun hemm il-ħsieb li tiddaħħal taxxa fuq iż-żibel jew li jinġabar u jinbiegħ.)

Għalkemm Dickens bl-ebda mod ma jista’ jitqies bħala xi kittieb rivoluzzjonarju, fis-sens politiku, irnexxielu jippreżenta lill-qarrejja tiegħu realtà li fiha l-ħaddiema kienu qegħdin jitkarrbu għal bidla. Din hija karba li anke llum qiegħda tinħass, f’dinja fejn qegħdin ikunu mnaqqra l-kundizzjonijiet tax-xogħol tal-ħaddiema, bl-iskuża li l-ekonomija trid tirpilja mill-kriżi, u fl-istess ħin il-ħaddiema qegħdin ikollhom iħallsu aktar taxxi biex il-gvernijiet jgħinu lil min kien responsabbli għal din il-kriżi li ninsabu fiha.

  • The Posthumous Papers of the Pickwick Club (1837)
  • The Adventures of Oliver Twist (1839)
  • The Life and Adventures of Nicholas Nickleby (1839)
  • The Old Curiosity Shop (1841)
  • Barnaby Rudge (1841)
  • A Christmas Carol (1843)
  • The Chimes (1844)
  • The Cricket on the Hearth (1845)
  • The Battle of Life (1846)
  • The Haunted Man and the Ghost's Bargain (1848)
  • The Life and Adventures of Martin Chuzzlewit (1844)
  • Dombey and Son (1848)
  • David Copperfield (1850)
  • Bleak House (1853)
  • Hard Times: For These Times (1854)
  • Little Dorrit (1857)
  • A Tale of Two Cities (1859) jew Ġrajja Ta’ Żewġ Ibliet, maqlub għall-Malti minn Karmenu Vassallo, hu ambjentat f’Londra u f’Pariġi waqt u fis-snin ta’ wara r-rivo­luzzjoni Franċiża. Minn dak­inhar ġew mibjugħin 200 miljun kopja ta’ dan ir-rumanz f’aktar minn 35 ilsien. Ħafna jqisuh bħala l-aqwa rumanz li kiteb Dickens. L-awtur huwa simpatetiku mal-waqgħa tal-aristokrazija Franċiża, iżda ma jaqbilx mal-atroċitajiet li twettqu f’isem ir-rivoluzzjoni Fran­ċi­­ża.
  • Great Expectations (1861)
  • Our Mutual Friend (1865)
  • The Mystery of Edwin Drood (1870)

Biċentinarju minn twelidu

[immodifika | immodifika s-sors]

Il-biċentinarju ta' twelidu, fl-2012, tfakkar b'għożża minn ħafna qarrejja ta' kitbietu, fosthom ukoll is-search engine Google li għall-okkażjoni biddlet il-paġna inizjali.

F'Malta, f'Marzu 2012, id-Dar tal-Pubblikazzjoni tal-Partit Laburista, SKS, fakkret il-200 sena mit-twelid ta’ Charles Dic­kens b’espożizzjoni ta’ dokumenti awtentiċi tal-kittieb Ingliż. Fost l-esebiti kien hemm il-firma oriġinali ta’ Charles Dic­kens, edizzjonijiet antiki u rari ta’ rumanzi ta’ Charles Dic­kens u t-traduzzjoni Maltija ta’ “A Tale of Two Cities” mik­tuba bl-idejn fuq pitazz li Karmenu Vassallo kien qaleb għall-Malti fl-1950 u ippubb­likah bl-isem ta’ “Ġrajja Ta’ Żewgt Ibliet”. Il-firma ta’ Charles Dickens tinsab fl-aħ­ħar paġna tal-ewwel edizzjoni tar-rumanz “Hard Times” li Dickens kiteb fl-1863.

SKS nidiet l-edizzjoni ġdida ta’ “Ġrajja Ta’ Żewgt Ibliet” bl-illustrazzjonijiet oriġinali li kienu dehru mar-rumanz li Dickens kien kiteb fl-1859. L-edizzjoni għandha “Kelm­­tejn Tal-Aħħar” ta’ Joe Mical­lef Stafrace. Anton Cassar, Ċer­men tal-SKS qal li din id-Dar tal-Pubblikazzjoni ħasset li għandha tfakkar il-biċentinar­ju tat-twelid ta’ Charles Dickens b’rikonixximent għall-ħila letterarja tal-awtur u l-im­penn tiegħu favur ir-riforma soċjali. Is-Sur Cassar ippreżenta kopja tar-rumanz lil Oliver Paul Vassallo, iben Karmenu Vassallo, li attenda għat-tnedija tal-es­pożizzjoni.

Din l-espożizzjoni t­tellgħet fil-foyer taċ-Ċentru Nazzjonali Laburista bil-kollaborazzjoni ta’ kollezzjonisti privati u tal-Bib­ljoteka Nazzjonali. Kien esebit pitazz li fuqu Karmenu Vassallo kien beda jaqleb ir-ru­manz għall-Malti fl-1948. Vas­sallo dam 30 xahar jaħdem fuq din it-traduzzjoni. Hemm ukoll għall-wiri l-ewwel (1950) u t-tieni edizzjoni (1981) ta’ “Ġrajja Ta’ Żewġ Ibliet”.