Kristjaneżmu f’Malta

Fin-nazzjon żgħir tal-gżira Mediterranja ta’ Malta r-reliġjon predominanti hija l-Kattoliċiżmu Ruman.

(1) Ir-reliġjon ta’ Malta hija r-Reliġjon Kattolika Apostolika Rumana. (2) L-awtoritajiet tal-Knisja Kattolika Apostolika Rumanagħandhom id-dmir u l-jedd li jgħallmu liema prinċipji huma tajbinu liema huma ħżiena. (3) It-tagħlim reliġjuż tal-fidi Kattolika Apostolika Rumanagħandu jkun provdut fl-iskejjel kollha tal-Istat bħala parti mill-edukazzjoni obbligatorja.

Kapitolu 1, Artikolu 2 tal-Kostituzzjoni ta’ Malta

Storja tal-Kristjaneżmu f'Malta

San Pawl

Iż-żmien ta’ l-appostlu Pawlu f’Malta huwa deskritt fil-Ktieb ta’ l-Atti (Atti 27:39–42; Atti 28:1–11). It-tradizzjoni tgħid li l-knisja twaqqfet mill-patruni tagħha San Pawl Appostlu u San Publju, li kien l-ewwel isqof tagħha. Il-Gżejjer ta’ San Pawl (jew l-Gżejjer ta’ San Pawl), fil-fatt gżira waħda biss waqt il-marea baxxa, huma tradizzjonalment maħsuba li huma s-sit fejn San Pawl nawfraġ fis-sena 60 wara Kristu, fi triqtu lejn il-prova u eventwalment il-martirju f’ Ruma.

Twaqqif tal-Arċidjoċesi ta’ Malta

Skont it-tradizzjoni, Publiju, il-Gvernatur Ruman ta’ Malta fi żmien in-nawfraġju ta’ San Pawl, sar l-ewwel Isqof ta’ Malta wara l-konverżjoni tiegħu għall-Kristjaneżmu. Wara li mexxa l-Knisja Maltija għal 31 sena, Publiju ġie trasferit fis-Sede ta’ Ateni fis-sena 90 wara Kristu, fejn ġie martrijat fl-125 wara Kristu. Hemm ftit informazzjoni dwar il-kontinwità tal-Kristjaneżmu f’Malta fis-snin ta’ wara, għalkemm it-tradizzjoni tgħid li kien hemm linja kontinwa ta’ isqfijiet minn żmien San Pawl sa żmien l-Imperatur Kostantinu. L-Atti tal-Konċilju ta’ Kalċedonja jirreġistraw li fl-451 wara Kristu, ċertu Acacius kien Isqof ta’ Malta (Melitenus Episcopus). Magħruf ukoll li fis-sena 501 wara Kristu, ċertu Constantinus, Episcopus Melitenensis, kien preżenti fil-Ħames Konċilju Ġenerali. Fl-588 Tucillus, Miletinae civitatis episcopus, tkeċċa mill-Papa Girgor I, u s-suċċessur tiegħu Trajan ġie elett mill-kleru u l-poplu ta’ Malta fl-599 wara Kristu. L-aħħar Isqof ta' Malta li ġie rreġistrat qabel l-invażjoni Għarbija tal-Gżejjer kien Grieg bl-isem ta' Manas, li sussegwentement ġie miżmum fil-ħabs f'Palermo, Sqallija.

Is-Sovranità ta' l-Ordni

Filwaqt li l-Gżejjer Maltin kienu taħt il-ħakma tal-Kavallieri ta’ Malta, mis-seklu 15 sal-aħħar tas-seklu 18, il-Gran Mastru kellu l-istatus ta’ prinċep tal-Knisja Kattolika, u gawda relazzjoni speċjali mal-Papa, li kultant. wassal għal ammont konsiderevoli ta’ frizzjoni mal-Isqfijiet lokali. Tentattivi okkażjonali biex jiġu impjantati l-Kwakeriżmu u forom oħra ta’ Protestantiżmu fis-seklu 17 ma rnexxewx.

Okkupazzjoni Franċiża

Matul is-snin, il-poter tal-Kavallieri naqas; ir-renju tagħhom intemm meta l-flotta ta’ Napuljun Bonaparte waslet fl-1798, fi triqitha lejn l-ispedizzjoni tiegħu tal-Eġittu. Bħala ġrajja, Napuljun talab għal port salv biex jerġa’ jforni l-vapuri tiegħu, u mbagħad dawwar l-armi tiegħu kontra l-ospiti tiegħu darba fis-sigurtà ġewwa l-Belt Valletta. Il-Gran Mastru Hompesch kapitula, u Napuljun baqa’ Malta għal ftit jiem li matulhom sistematikament ħakef l-assi mobbli tal-Ordni u stabbilixxa amministrazzjoni kkontrollata min-nomina tiegħu. Imbagħad salpa lejn l-Eġittu u ħalliet gwarniġġjon sostanzjali f’Malta. Peress li l-Ordni kien qed jikber ukoll mhux popolari mal-Maltin tal-lokal, dawn tal-aħħar għall-bidu kienu jaraw lill-Franċiżi b’ottimiżmu. Din l-illużjoni ma dametx ħafna. Fi ftit xhur il-Franċiżi kienu qed jagħlqu kunventi u jaħtfu t-teżori tal-knisja. Il-poplu Malti rribella, u l-gwardja Franċiża tal-Ġeneral Claude-Henri Belgrand de Vaubois irtirat fil-Belt Valletta. Wara diversi tentattivi falluti min-nies tal-lokal biex jerġgħu jieħdu l-Belt Valletta, talbu l-għajnuna lill-Ingliżi. Il-Kontro Ammirall Lord Horatio Nelson iddeċieda dwar imblokk totali, u fl-1800 il-gwarniġġjon Franċiż ċediet.

Twaqqif tad-Djoċesi ta’ Għawdex

Kon-Katidral ta' San Ġwann.

Storikament parti mid-Djoċesi ta’ Malta, l-Għawdxin ressqu diversi petizzjonijiet għall-ħolqien ta’ djoċesi indipendenti, inkluż fl-1798, waqt l-okkupazzjoni Franċiża, u għal darb’oħra fl-1836. It-tielet petizzjoni, li tressqet direttament lill-Papa Piju IX fl-1855, iltaqgħet ma’ suċċess. Strumentali f’dan l-isforz kienu qassis żagħżugħ jismu Dun Pietro Pace, li diversi snin wara kien se jservi bħala Isqof ta’ Għawdex, u Sir Adriano Dingli, Avukat tal-Kuruna. L-Uffiċċju Kolonjali Brittaniku indika l-approvazzjoni tiegħu f'Ottubru 1860.

Fl-1863, l-Arċipriet Michele Francesco Buttigieg ġie elett Isqof Awżiljarju ta’ Malta bi struzzjonijiet biex joqgħod f’Għawdex. Sena wara, fis-16 ta’ Settembru 1864, il-Papa ħareġ Bull bit-titlu “Singulari Amore” (B’Imħabba notevoli), li ddigriet li l-gżejjer ta’ Għawdex u Kemmuna ġew mifruda mid-Djoċesi ta’ Malta. Fit-22 ta’ Settembru 1864, l-Isqof Buttigieg ġie elett l-ewwel isqof ta’ Għawdex, bil-“Matriċi” fir-Rabat, iddedikata lill-Assunta tal-Verġni Mbierka (bil-Malti: “Marija Assunta”), iservi bħala Katidral tiegħu.

Imperu Brittaniku

Fl-1814, Malta saret parti mill-Imperu Brittaniku skont it-Trattat ta’ Pariġi. Il-ħakma Ingliża damet 150 sena sal-1964 meta Malta kisbet l-indipendenza. Il-ħakma Brittanika ġabet l-ewwel popolazzjoni mdaqqsa ta’ membri tal-Knisja Anglikana u denominazzjonijiet Protestanti fil-forma ta’ impjegati taċ-ċivil u irtirati. Il-ħakma Brittanika kienet ikkaratterizzata minn kundizzjoni ta’ tolleranza reliġjuża.

Qaddisin patruni

San Pawl

San Pawl hu meqjum bħala l-patrun ta’ Malta. Lilu huma ddedikati numru ta’ parroċċi madwar Malta u Għawdex fosthom: il-Knisja Katidrali fl-Imdina, il-Kolleġġjati tar-Rabat u l-Belt Valletta, u l-parroċċi ta’ Ħal-Safi u l-Munxar.

San Publju

San Publiju huwa l-ewwel Qaddis Malti, patrun ta’ Malta u l-Furjana, u wkoll l-ewwel Isqof tal-Gżejjer Maltin. Il-Knisja Parrokkjali tal-Furjana hija ddedikata lil San Publju. Hemm devozzjoni kbira madwar Malta lejn dan il-Qaddis peress li kien ukoll Malti.

Sant Agata

Santa Agata, hija wkoll patruna ta’ Malta peress li matul il-persekuzzjoni fi Sqallija ġiet Malta u baqgħet tgħallem lill-Maltin il-fidi Nisranija.

Minn madwar 60 parroċċa f’Malta u Għawdex, 11 huma ddedikati lill-Assunta. Dawn jinkludu l-Knisja Katidrali ta’ Għawdex, il-parroċċi tal-Gudja, Ħal-Għaxaq, l-Imqabba, Qrendi, Mosta, Ħad-Dingli, Ħ'Attard, Mġarr, Birkirkara u Ħaż-Żebbuġ (Għawdex). Ħafna knejjes oħra għandhom statwa għażiża li tirrappreżenta l-misteru tal-Assunta. Bħala statwi titulari, huma l-aktar artifatti sagri għażiża tal-komunitajiet rispettivi tagħhom. L-istatwi kollha fil-knejjes jinżammu b’attenzjoni u devozzjoni kbira, madankollu d-devozzjoni lejn statwi li jirrappreżentaw lill-patruni tal-irħula hija ferm akbar mid-devozzjoni lejn rappreżentazzjonijiet oħra.

Dettalji notevoli marbuta mal-festa tal-Assunta huma r-Rotunda tal-Mosta (magħrufa bħala l-Koppla tal-Mosta), il-Katidral mill-isbaħ ta’ Għawdex li jinsab fiċ-Ċittadella l-antika, u l-logħob tan-nar annwali eċċezzjonali li jsir fl-14 ta’ Awwissu. fl-Imqabba, organizzata mill-St Mary Fireworks Factory tal-Imqabba, rebbieħa tal-Ewwel Malta International Fireworks Festival (2006). Din il-wirja tal-logħob tan-nar hija magħrufa bħala l-aqwa spettaklu piro-mużikali fil-gżira u eluf jiġbdu t-toroq tar-raħal kull sena sabiex jarawha.

Ħoloq esterni

• Profil tal-Knisja Kattolika f'Malta
• Homepage tal-Arċidjoċesi ta’ Malta