Daniel Bernoulli
Daniel Bernoulli (twieled fit-8 ta' Frar 1700 – miet fit-8 ta' Marzu 1782) kien matematiku Olandiż-Żvizzeru u wieħed mill-ħafna matematiċi prominenti fil-familja Bernoulli. Hu miftakar l-iżjed għall-applikazzjonijiet tal-matematika għall-mekkanika, speċjalment il-mekkanika tal-fluwidi, u għal xogħol pijunier tiegħu fil-probabbiltà u l-statistika. Xogħol Bernoulli għadu studjat serjament f'ħafna istitutuzzjonijiet xjentifiċi madwar id-dinja.
Ħajja bikrija
[immodifika | immodifika s-sors]
Bernoulli twieled Groningen fil-Pajjiżi l-Baxxi għand familja ta' matematiċi famużi[1]. Kien bin Johann Bernoulli (wieħed minn ta' l-ewwel li żviluppaw il-kalkulu)[1], in-neputi ta' Jakob Bernoulli (li kien l-ewwel li skopra t-teorija tal-Probabbiltà[1]) u ħu Johann II il-kbir. Jgħidu li Daniel Bernoulli ma' kienx jaqbel ma' missieru. Meta t-tnejn daħlu u kkompetew għall-ewwel post f'kompetizzjoni xjentifika fil-Università ta' Pariġi, Johann, ma setax iġerragħha li kien qiegħed jiġi mqabbel ma' ibnu Daniel bħala wieħed daqsu, u keċċa 'l Daniel minn daru. Barra minn hekk Johann Bernoulli pplaġja ideat fundamentali mill-ktieb ta' Daniel Hydrodynamica fil-ktieb tiegħu Hydraulica li għamillu data qabel minn Hydrodynamica. Minkejja li Daniel ipprova jagħmel rikonċiljazzjoni ma' missieru baqgħu miġġildin sa' mewtu[2].
Meta Daniel kellu għaxar snin twieled ħuh Johann II Bernoulli. Meta beda l-iskola, missieru, Johann Bernoulli, ħeġġu biex jistudja n-negozju, għax ma kienx hemm flus fil-matematika. Madankollu, Daniel irrifjuta, għax ried jistudja l-matematika imma aktar tard ċeda għax-xewqat ta' missieru u beda jistudja n-negozju. Missieru imbagħad riedu jistudja l-mediċina, u Daniel aċċetta bil-kundizzjoni li missieru jgħallmu l-matematika privatament u komplew jagħmlu dan għal xi żmien[2].
Kien ħabib tal-qalb ta' Leonhard Euler. Fl-1724 mar San Pietruburgu bħala professur tal-matematika, iżda ma kienx kuntent hemm, u marda qasira fl-1733 tagħtu skuża biex jitlaq[2]. Mar lura l-Università ta' Basel, fejn kellu l-katedri tal-mediċina, il-metafiżika u filosofija naturali waħda wara l-oħra sa mewtu[3].
F'Mejju tal-1750 ġie elett Fellow of the Royal Society ta' Londra[4].
Xogħol matematiku
[immodifika | immodifika s-sors]L-ewwel xogħol matematiku tiegħu l-Exercitationes (Eżerċizzji matematiċi) ġie ppubblikat fl-1724. Sentejn wara, wera għall-ewwel darba kemm hi spiss utli li mozzjoni komposta tinqasam f'mozzjoni ta' trażlazzjoni u mozzjoni ta' rotazzjoni. Ix-xogħol ewlieni tiegħu hu Hydrodynamique (Hydrodynamica), ippubblikat fl-1738. Dan jixbah il-Mécanique Analytique ta' Joseph Louis Lagrange fis-sens li hu mqassam b'mod li r-riżultati kollha joħorġu minn prinċipju wieħed, il-konservazzjoni tal-enerġija. Warajh ħareġ monografija fuq it-teorija tal-frugħ u l-mili tal-baħar, li għalih rebaħ premju tal-Akkademja Franċiża, li qasam ma' Euler u Colin Maclaurin għall-monografiji tagħhom. Dawn it-tliet momografiji fihom dak kollu li kien sar fuq dan is-suġġett bejn il-pubblikazzjoni ta' Philosophiae Naturalis Principia Mathematica ta' Isaac Newton u r-riċerki ta' Pierre-Simon Laplace. Bernoulli kiteb ukoll numru kbir ta' artikli dwar kwistjonijiet mekkaniċi varji, speċjalment dwar il-problemi konnessi mal-vibrazzjoni ta' korda u s-soluzzjonijiet li kienu taw Brook Taylor u Jean le Rond d'Alembert[5].
Statistika
[immodifika | immodifika s-sors]Fl-1738, Daniel Bernoulli kien ukoll l-awtur ta' Specimen theoriae novae de mensura sortis (Spjegazzjoni ta' teorija ġdida dwar il-kalkulu tar-riskju> ),[6] fejn għamel il-paradoss ta' San Pietruburgu l-bażi tat-teorija ekonomika tal-avversjoni għar-riskju, premju għar-riskju u l-utilità[7].
Wieħed mill-ewwel attentati fl-analiżi tal-problema statistika madwar iċ-ċensura statistika kien l-analiżi tad-data tal-morbożità u tal-mortalità tal-ġidri li għamel Bernouilli fl-1766 biex juri l-effikaċja tat-tilqim[8].
Fiżika
[immodifika | immodifika s-sors]Kien l-ewwel xjenzjat li pprova jifformula teorija ċinetika tal-gassijiet, u applika l-idea biex jispjega l-liġi ta' Boyle[5].
Ħadem ma' Euler fuq l-elastiċità u l-iżvilupp tal-ekwazzjoni ta' travu ta' Euler Bernoulli[9]. Il-prinċipju ta' Bernoulli hu fundamentali fl-aerodinamika[3].
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ a b ċ Murray Rothbard Daniel Bernoulli and the Founding of Mathematical Economics, Mises Institute (meħud minn An Austrian Perspective on the History of Economic Thought)
- ^ a b ċ O'Connor & Robertson (1998)
- ^ a b [Anon.] (2001) "Daniel Bernoulli", Encyclopaedia Britannica
- ^ [1]
- ^ a b Rouse Ball (1908) (Ara l-bibljografija)
- ^ Traduzzjoni ġdida f' Econometrica 22 (1954) pp23-36
- ^ Martin (2004)
- ^ Stampata mill-ġdid f'Blower (2004) (Ara l-bibljografija)
- ^ Timoshenko (1983) (Ara l-bibljografija)
Bibljografija
[immodifika | immodifika s-sors]- [Anon.] (1911) "Bernoulli, Encyclopaedia Britannica
- [Anon.] (2001) "Daniel Bernoulli", Encyclopaedia Britannica
- Blower, S. (2004), An attempt at a new analysis of the mortality caused by smallpox and of the advantages of inoculation to prevent it, D, Bernoulli, 'Reviews of Medical Virolology, vol. 14, pp. 275–288
- Cardwell, D.S.L. (1971). From Watt to Clausius: The Rise of Thermodynamics in the Early Industrial Age (bl-Ingliż). Londra: Heinemann. ISBN 0-435-54150-1.
- Mikhailov, G.K., 2005, "Hydrodynamica" f'Grattan-Guinness, I., ed., Landmark Writings in Western Mathematics. Elsevier: 131-42.
- Pacey, A.J. & Fisher, S.J. (1967) "Daniel Bernoulli and the vis viva of compressed air", British Journal for the History of Science 3, 388-92
- Rouse Ball, W. W. [1908] (2003) The Bernoullis f' A Short Account of the History of Mathematics, 4th ed., Dover, ISBN 0486206300
- Straub Hans, Bernoulli, Daniel f' Dictionary of Scientific Biography', vol. 2, pp. 36–46, Charles Scribner's Sons, New York, 1970, ISBN 0684101149
- Timoshenko, S. P. (1983). History of Strength of Materials (bl-Ingliż). New York: Dover Publications. ISBN 0486611876.
.jpeg)
-Portrait-Portr_10971.tif_(cropped).jpg)
_Bernoulli.jpeg)
