Anticosti
Anticosti jew il-Gżira ta' Anticosti (bl-Ingliż: Anticosti Island jew Anticosti; bil-Franċiż: Île-d'Anticosti jew Anticosti) hija gżira fil-Muniċipalità tal-Gżira ta' Anticosti, fil-Kontea Reġjonali tal-Muniċipalità ta' Minganie, reġjun amministrattiv ta' Côte-Nord, fil-provinċja ta' Quebec, il-Kanada.
Il-gżira tinsab fi ħdan l-Estwarju ta' St. Lawrence u l-golf tiegħu li jagħti għall-Oċean Atlantiku.
Sit ta' Wirt Dinji[immodifika | immodifika s-sors]
Fid-19 ta' Settembru 2023, Anticosti ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO bis-saħħa tal-ġabra eċċezzjonali ta' fossili li tirrappreżenta l-ewwel estinzjoni tal-massa tal-annimali fid-Dinja. Is-sit jinsab fi ħdan żoni protetti u ħielsa minn kwalunkwe attività industrijali, u fih abbundanza ta' fossili ppreservati sew tal-fawna ta' madwar 447–437 miljun sena ilu, fi tmiem il-perjodu Ordoviċjan.[1]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (viii) "Eżempju straordinarju li jirrappreżenta stadji importanti tal-istorja tad-dinja, inkluż it-trapass tal-ħajja, il-proċessi ġeoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-iżvilupp tat-tipi differenti ta' art, jew il-karatteristiċi ġeomorfiċi jew fiżjografiċi sinifikanti".[1]
Toponimija[immodifika | immodifika s-sors]
Anticosti kellha diversi ismijiet tal-Ewwel Ġnus, fosthom Natigôsteg, li tfisser "art avvanzata" bil-lingwa tal-poplu Mi'kmaq; u Natashquan, li tfisser "fejn nikkaċċjaw l-orsijiet", bil-lingwa Innu.
Fl-1535, Jacques Cartier kiteb: "il-gżira msemmija li tajniha l-isem tal-Gżira tal-Assunta", u mbagħad kiteb Antiscoti (1612) u Antiscoty (1613). Samuel de Champlain spella isem il-gżira bħala Enticosty (1625) u Antycosty (1632), filwaqt li l-isem bil-Franċiż huwa Île d’Anticosti.[2]
Ġeografija[immodifika | immodifika s-sors]
Din il-gżira tinsab fl-iżbokk tax-xmara St. Lawrence li jagħti fil-Golf ta' St. Lawrence, bejn 49° u 50° N., u bejn 61° 40' u 64° 30' W. B'erja ta' 7,892.52 km2 (3,047.32 mil kwadru), Anticosti hija d-90 l-ikbar gżira fid-dinja u l-20 l-ikbar gżira fil-Kanada. Il-Gżira ta' Anticosti hija sseparata fit-Tramuntana mir-reġjun ta' Côte-Nord tal-provinċja ta' Quebec (il-Peniżola ta' Labrador) permezz tal-Istrett ta' Jacques Cartier, u fin-Nofsinhar mill-Peniżola ta' Gaspé permezz tal-Istrett ta' Honguedo.
Anticosti hija ikbar mill-Gżira tal-Prinċep Dwardu iżda bilkemm hija popolata (218-il ruħ fl-2016).[3] Il-biċċa l-kbira tal-popolazzjoni permanenti tgħix fil-villaġġ ta' Port-Menier fit-tarf tal-Punent tal-gżira; din il-popolazzjoni fl-imgħoddi kienet tikkonsisti l-iktar mill-gwardjani tal-fanali li nbnew mill-gvern Kanadiż.[4] Il-gżira kollha tikkostitwixxi muniċipalità waħda magħrufa bħala l-muniċipalità ta' Île-d'Anticosti.
Minħabba li għerqu iktar minn 400 bastiment fix-xtut tal-gżira, Anticosti xi kultant tissejjaħ iċ-"Ċimiterju tal-Golf".[5]
Il-Gżira ta' Anticosti tagħmel parti mill-artijiet baxxi tal-Lvant ta' Saint Lawrence. Hija twila 222 kilometru (138 mil) u għandha wisa' massima ta' 56 kilometru (35 mil) — darba u nofs id-daqs tal-provinċja tal-Gżira tal-Prinċep Dwardu. Għandha kosta bil-blat perikoluża li hija twila 520 kilometru (320 mil), u ma tantx toffri kenn għall-bastimenti għajr fil-Bajjiet ta' Gamache, ta' Ellis u tal-Volpi. Fin-Nofsinhar tal-gżira jgħammru bosta ġlejjeb ta' ħut.
L-ikbar lag fil-gżira huwa l-Lag ta' Wickenden, li jitbattal fix-xmara Jupiter. Hemm bosta xmajjar fil-Gżira ta' Anticosti, u bosta minnhom inixxu qalb il-fniedaq u l-kanjons fondi sax-xtut tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar.
Topografikament, il-Gżira ta' Anticosti tista' tinqasam fi tliet reġjuni distinti: żewġ żoni bl-artijiet baxxi, li qajla jaqbżu l-150 metru (490 pied) bħala elevazzjoni, fin-naħat tal-Lvant u tal-Punent tal-gżira tul il-kosta; u żona ċentrali bl-artijiet għoljin li jiffurmaw promontorju li jibqa' tiela' sa ftit iktar minn 300 metru (980 pied).[6] Dan il-promontorju huwa struttura unidirezzjonali mxaqilba kemxejn lejn in-Nofsinhar, u huwa kkaratterizzat minn għadd ta' cuestas. Il-blat espost fuq il-gżira jifforma saff sedimentarju kontinwu li huwa oħxon iktar minn 2,000 metru (6,600 pied). Dan is-saff tal-perjodu Ordoviċjan u Silurjan huwa fost l-iżjed sħaħ fil-Lvant tal-Amerka ta' Fuq.[7]
Ix-xmajjar prinċipali huma dawn li ġejjin.
Xatt tan-Nofsinhar ta' Anticosti (mill-Punent għal-Lvant):
- ix-xmara Plantain;
- ix-xmara Gamache;
- ix-xmara Trois Milles;
- Rivière aux Canards;
- La Petite Rivière;
- Rivière aux Graines;
- ix-xmara Bec-Scie;
- ix-xmara Sainte-Marie;
- Rivière aux Cailloux;
- ix-xmara Sainte Anne;
- Rivière à la Loutre;
- Rivière au Fusil;
- ix-xmara Jupiter;
- Rivière à la Chute;
- Rivière du Brick;
- ix-xmara Galiote;
- Rivière aux Rats;
- ix-xmara Chicotte;
- Rivière aux Plats;
- ix-xmara Pavillon;
- ix-xmara tal-Lvant ta' Pavillon;
- ix-xmara Ferrée;
- ix-xmara Maccan;
- ix-xmara Bilodeau;
- ix-xmara Little Chaloupe;
- ix-xmara Chaloupe;
- ix-xmara Dauphiné;
- ix-xmara Bell;
- Petite rivière de la Loutre;
- ix-xmara Loups Marins;
- ix-xmara Cormoran;
- La Petite Rivière.
Xatt tat-Tramuntana ta' Anticosti (mill-Punent għal-Lvant):
- ix-xmara Huile;
- ix-xmara Patate;
- ix-xmara Observation;
- ix-xmara Vauréal;
- ix-xmara Des Petits Jardins;
- Rivière de l'Ours;
- ix-xmara Natiscotec;
- ix-xmara Métallique;
- Rivière aux Saumons;
- ix-xmara Schmitt;
- ix-xmara Prinsta;
- ix-xmara Renard.
Klima[immodifika | immodifika s-sors]
Il-Gżira ta' Anticosti għandha klima sub-Artika (Dfc skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen), li tiġi affettwata mill-influwenza marittima tal-Golf ta' St. Lawrence li jnaqqas il-varjazzjoni fit-temperaturi staġonali. It-temperatura annwali medja tkun ta' 2.0 °C (35.6 °F). Lulju jkun l-iżjed xahar sħun b'temperatura medja ta' 15.3 °C jew 59.5 °F. Min-naħa l-oħra, Frar ikun l-iksaħ xahar, b'temperatura medja ta' −10.9 °C jew 12.4 °F. Il-borra tinżel ġmielha, u normalment takkumula sa għoli ta' iktar minn 3 metri jew 120 pulzier fin-naħa tal-Punent u fin-naħa ċentrali.[7]
| Data klimatika għal Port Menier (1951-1980) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Xahar | Jan | Fra | Mar | Apr | Mej | Ġun | Lul | Aww | Set | Ott | Nov | Diċ | Sena |
| Temp. għolja rekord f'°C (°F) | 7.2
(45.0) |
8.3
(46.9) |
10.0
(50.0) |
18.3
(64.9) |
24.4
(75.9) |
31.1
(88.0) |
27.8
(82.0) |
28.9
(84.0) |
25.6
(78.1) |
20.6
(69.1) |
13.9
(57.0) |
11.1
(52.0) |
31.1
(88.0) |
| Temp. għolja medja ta' kuljum f'°C (°F) | −6.2
(20.8) |
−5.7
(21.7) |
−1.8
(28.8) |
3.5
(38.3) |
9.3
(48.7) |
15.8
(60.4) |
19.0
(66.2) |
18.0
(64.4) |
13.6
(56.5) |
8.1
(46.6) |
2.7
(36.9) |
−3.5
(25.7) |
6.1
(43.0) |
| Temp. medja ta' kuljum f'°C (°F) | −10.5
(13.1) |
−10.9
(12.4) |
−5.9
(21.4) |
−0.5
(31.1) |
5.5
(41.9) |
11.2
(52.2) |
15.3
(59.5) |
13.9
(57.0) |
9.8
(49.6) |
4.4
(39.9) |
−0.7
(30.7) |
−7.3
(18.9) |
2.0
(35.6) |
| Temp. baxxa medja ta' kuljum f'°C (°F) | −15
(5) |
−16.1
(3.0) |
−10.7
(12.7) |
−4.4
(24.1) |
1.4
(34.5) |
6.6
(43.9) |
11.5
(52.7) |
9.7
(49.5) |
5.8
(42.4) |
0.6
(33.1) |
−4.0
(24.8) |
−10.9
(12.4) |
−2.1
(28.2) |
| Temp. baxxa rekord f'°C (°F) | −36.7
(−34.1) |
−37.8
(−36.0) |
−38.3
(−36.9) |
−21.7
(−7.1) |
−12.2
(10.0) |
−5.0
(23.0) |
0.6
(33.1) |
0.6
(33.1) |
−6.7
(19.9) |
−11.1
(12.0) |
−21.1
(−6.0) |
−31.7
(−25.1) |
−38.3
(−36.9) |
| Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) | 79.5
(3.13) |
65.6
(2.58) |
53.6
(2.11) |
54.3
(2.14) |
75.1
(2.96) |
79.6
(3.13) |
85.0
(3.35) |
80.8
(3.18) |
86.8
(3.42) |
92.5
(3.64) |
81.0
(3.19) |
74.1
(2.92) |
907.9
(35.74) |
| Xita medja f'mm (pulzieri) | 11.7
(0.46) |
7.5
(0.30) |
6.4
(0.25) |
26.1
(1.03) |
69.9
(2.75) |
79.6
(3.13) |
85.0
(3.35) |
80.8
(3.18) |
86.8
(3.42) |
85.6
(3.37) |
55.5
(2.19) |
15.1
(0.59) |
610.0
(24.02) |
| Borra medja f'cm (pulzieri) | 78.4
(30.9) |
62.1
(24.4) |
51.9
(20.4) |
28.8
(11.3) |
5.2
(2.0) |
0.0
(0.0) |
0.0
(0.0) |
0.0
(0.0) |
0.0
(0.0) |
6.0
(2.4) |
30.5
(12.0) |
64.9
(25.6) |
327.8
(129.1) |
| Medja ta' jiem bil-preċipitazzjoni (≥ 0.2 mm) | 16 | 12 | 10 | 11 | 11 | 10 | 12 | 11 | 10 | 12 | 12 | 14 | 141 |
| Medja ta' jiem bix-xita (≥ 0.2 mm) | 3 | 1 | 2 | 6 | 10 | 10 | 12 | 11 | 10 | 12 | 7 | 2 | 86 |
| Medja ta' jiem bil-borra (≥ 0.2 cm) | 14 | 10 | 9 | 5 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 6 | 13 | 59 |
| Umdità relattiva medja (%) | 79 | 79 | 80 | 80 | 76 | 76 | 82 | 85 | 85 | 85 | 85 | 81 | 81 |
| Punt medju tan-nida f'°C (°F) | −12.9
(8.8) |
−13.4
(7.9) |
−8.4
(16.9) |
−3.4
(25.9) |
1.0
(33.8) |
7.3
(45.1) |
11.6
(52.9) |
11.3
(52.3) |
7.0
(44.6) |
1.9
(35.4) |
−2.4
(27.7) |
−8.7
(16.3) |
−0.8
(30.6) |
| Medja ta' sigħat ta' xemx fix-xahar | 77.6 | 121.0 | 137.0 | 163.8 | 243.2 | 243.8 | 243.8 | 253.2 | 172.4 | 127.4 | 95.5 | 62.8 | 1,941.5 |
| Sors: Environment Canada.[8][9][10][11] | |||||||||||||
Storja[immodifika | immodifika s-sors]
Storja indiġena[immodifika | immodifika s-sors]
Għal eluf ta' snin, il-Gżira ta' Anticosti kienet territorju tal-popli indiġeni li kienu jgħixu fuq l-art kontinentali u kienu jużawha bħala post għall-kaċċa. Il-poplu Innu kien isejħilha Notiskuan, li tfisser "fejn nikkaċċjaw l-orsijiet" u l-poplu Mi'kmaq kien isejħilha Natigôsteg, li tfisser "art avvanzata".[2]
Kolonizzazzjoni u insedjament[immodifika | immodifika s-sors]
L-esploratur Franċiż Jacques Cartier baħħar tul ix-xatt tal-gżira fis-sajf tal-1534. Huwa pprovda l-ewwel deskrizzjoni tagħha bil-miktub u semmiha Isle de l'Assomption, peress li wasal ħdejha f'Jum Marija l-Assunta. Dan l-isem ma baqax jintuża wara l-1656. Għall-ħabta tal-1586, l-istoriku André Thevet kiteb li "s-selvaġġi semmewha Naticousti", filwaqt li Samuel de Champlain spelliha bħala Antiscoti (1612), Antiscoty (1613), Enticosty (1625) u Antycosty (1632). Minn dak iż-żmien 'il quddiem, Franza kienet inkorporat il-gżira uffiċjalment fl-imperu kolonjali tagħha.
L-ewwel insedjaturi Ewropej tal-gżira waslu fl-1680 meta Lwiġi XIV ta lil Louis Jolliet is-Sinjorija tal-Arċipelagu Minganiż u l-Gżira ta' Anticosti bħala kumpens għar-rikonjizzjoni tal-Mississippi u tal-Bajja ta' Hudson. Louis Jolliet bena forti f'Anticosti u fir-rebbiegħa tal-1681 mar jgħix hemmhekk flimkien ma' martu, l-erbat itfal tiegħu u sitt qaddejja. Il-forti tiegħu nħataf u ġie okkupat matul ix-xitwa tal-1690 minn xi truppi tal-Massachusetts ta' William Phips huma hu jirtiraw wara tentattiv li ma rnexxiex biex jaħtfu l-Belt ta' Quebec. Wara l-mewt ta' Jolliet fl-1700, il-gżira nqasmet fost it-tliet subien tiegħu u l-familja Jolliet żammet is-sjieda tal-gżira sal-1763, meta mbagħad saret parti mill-Amerka ta' Fuq Brittanika[12] skont it-termini tat-Trattat ta' Pariġi li temm il-Gwerra tas-Seba' Snin. F'dik l-istess sena, il-gżira ġiet annessa ma' Newfoundland sal-1774 meta mbagħad ġiet irritornata lill-Kanada t'Isfel u ġiet annessa mill-ġdid ma' Newfoundland mill-1809 sal-1825. Saret parti minn Quebec (kif bdiet tissejjaħ il-Kanada t'Isfel) waqt il-Konfederazzjoni Kanadiża fl-1867. Matul dawn is-snin, is-sjieda tal-gżira nbidlet diversi drabi, u s-sidien tagħha ġeneralment kienu jużaw il-gżira għall-ħsad tal-injam; mill-bqija ma seħħ l-ebda żvilupp ieħor. Pereżempju, il-Kanadiż-Franċiż Gabriel-Elzéar Taschereau kellu s-sjieda tal-gżira fost sinjoriji oħra li kien jagħmel il-flus bihom.[13]
Fl-1874, il-gżira nxtrat mill-Kumpanija tal-Gżira ta' Anticosti li stabbilet il-villaġġi fil-Bajja Ingliża u fil-Bajja tal-Volpi. Madankollu, il-biċċa l-kbira tal-abitanti baqgħu jkunu l-ftit gwardjani tal-bosta fanali tal-gżira. Minħabba l-għadd ta' għerqiet ta' bastimenti madwar il-gżira, bosta mħażen bil-provvisti kienu jinżammu wkoll madwar il-gżira għall-baħrin li jaf kienu jinzertaw isalvaw mill-għarqa u jaslu sax-xatt. Fl-1882 ġiet stabbilita l-Parroċċa ta' Notre-Dame-de-l'Assomption, b'referenza għall-isem li Cartier kien ta lill-gżira. Fl-1884, il-gżira saret proprjetà tal-aħwa Stockwell li ffurmaw kumpanija tal-forestrija sentejn wara. Iżda ma kellhomx suċċess u l-kumpanija damet għal ħames snin biss. Sas-snin 90 tas-seklu 19, il-ħut u l-organiżmi selvaġġi tal-gżira kienu nqerdu kważi għalkollox min-nies tal-post.
Fl-1895, Anticosti nbiegħet għal $125,000 lill-produttur Franċiż taċ-ċikkulata Henri Menier li kien jikri wkoll il-jeddijiet tas-sajd mal-kosta. Menier ta l-isem lill-Kaskati ta' Vauréal, għoljin 70 metru (230 pied), f'ġieħ ir-raħal ta' Vauréal fi Franza fejn kellu dar. Huwa bena l-villaġġ kollu ta' Port-Menier, bena impatt tal-ippakkjar tal-ħut u tal-awwisti fil-laned, u pprova jiżviluppa r-riżorsi tal-gżira, fosthom l-injam, il-pit u l-minerali. Għad hemm bosta mid-djar oriġinali li għadhom jeżistu. Barra minn hekk, huwa kkonverta l-gżira f'riżerva personali tal-annimali tal-kaċċa u daħħal annimali mhux indiġeni għal dan l-iskop, inkluż merħla ta' 220 ċerva ta' denbhom abjad. Iċ-ċriev tkattru u llum il-ġurnata fil-gżira hemm popolazzjoni ta' iktar minn 160,000 ċerva, filwaqt li l-popolazzjoni tal-alċi fil-gżira hija ta' madwar 1,000 alċi. Ġie rrapportat li fl-imgħoddi kienu jgħixu wkoll l-orsijiet suwed, li kienu jieklu ħafna frott żgħir qabel l-ibernazzjoni tagħhom fix-xitwa, iżda wara l-introduzzjoni għebu, x'aktarx minħabba li ċ-ċriev kielu l-frott żgħir kollu tal-gżira.[14][15]
Henri Menier miet fl-1913 u ħuh Gaston sar sid il-Gżira ta' Anticosti. Huwa uża l-gżira u ħa ħsiebha għal xi żmien iżda eventwalment iddeċieda li ma kinitx vijabbli ekonomikament u bigħha lill-Kumpanija tal-Karta u tal-Polpa ta' Wayagamack fl-1926 għal $6,000,000. Għall-ħamsin sena ta' wara, il-gżira ntużat b'mod esklużiv minn kumpaniji tal-forestrija li kienu jaħsdu l-injam u li bnew xi infrastruttura, l-iktar toroq, iżda mbagħad abbandunaw il-villaġġ fil-Bajja Ingliża u fil-Bajja tal-Volpi.
Il-produzzjoni tal-injam tal-kumpanija ta' Wayagamack kellha suċċess sad-Depressjoni l-Kbira meta kkollassa s-suq tal-karta. Il-proprjetà tal-gżira ttieħdet minn Consolidated Paper Corporation Limited fl-1931, iżda ma tantx intwera interess u tpoġġiet għall-bejgħ. Waslu offerti minn partijiet Kanadiżi, Amerikani, Brittaniċi, Franċiżi u Belġjani. F'Lulju 1937 waslet offerta mingħand konsorzju ta' kapitalisti Olandiżi u Ġermaniżi li kienu beħsiebhom jibnu impjant tal-produzzjoni tas-sulfiti u riedu provvista kostanti ta' polpa u aċċess għall-kapital Kanadiż. Fil-ħarifa ta' dik is-sena, tim ta' surveyors Ġermaniżi vvjaġġaw lejn il-gżira biex jeżaminaw il-potenzjal tal-injam u tal-esportazzjoni tagħha. Meta din l-aħbar ħarġet fil-Gazzetta ta' Montreal tat-2 ta' Diċembru 1937, din minnufih ikkawżat kontroversja peress li fl-aħbar intqal li t-tim tal-istħarriġ fil-verità kien magħmul minn aġenti ta' Adolf Hitler u li l-biċċa l-kbira minnhom kienu esperti navali, militari u tal-fortifikazzjonijiet. Minkejja l-offerta sostanzjali, il-wegħda ta' eluf ta' impjiegi ġodda, u l-fatt li ma kien hemm l-ebda metodu legali biex il-bejgħ jkun imblokkat, is-suspetti baqgħu. Ġie stabbilit kumitat biex jinvestiga l-kwistjoni iżda kkonkluda li "ma kien hemm l-ebda evidenza li tindika li l-proġett għandu xi skop ieħor għajr wieħed kummerċjali". Madankollu, meta l-iskadenza biex il-gżira tinxtara għaddiet fil-15 ta' Settembru 1938, l-offerta skadiet u l-kontroversja għebet.[16]
Fl-1974, il-gvern ta' Quebec xtara l-gżira mill-kumpanija tal-forestrija Consolidated Bathurst Ltd. għal $23,780,000. Anticosti tpoġġiet taħt il-ġestjoni tal-Ministeru għar-Rikreazzjoni, il-Kaċċa u s-Sajd (bil-Franċiż: Ministère du Loisir de la Chasse et de la Pêche) u fl-1983 beda l-proċess biex tiġi stabbilita struttura muniċipali li taħdem. Illum il-ġurnata, madwar 60 % tal-gżira tiġi ġestita minn Sépaq u minn April 2001, 572 km2 (221 mil kwadru) ġew iddeżinjati bħala park nazzjonali tal-konservazzjoni. Bis-saħħa tal-24 xmara u nixxiegħa tagħha mimlija salamun u troti, issa l-gżira hija destinazzjoni turistika għall-qalb ħafna tas-sajjieda u tal-kaċċaturi, b'mod partikolari mill-Istati Uniti u mill-Kanada, kif ukoll tal-paleontologi, tal-osservaturi tal-għasafar u ta' dawk li jħobbu jimxu fin-natura.
Fl-2023, il-perimetru tal-Gżira ta' Anticosti, b'żewġ xmajjar, sar Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, bis-saħħa tal-abbundanza ta' fossili.[17] Is-Sit ta' Wirt Dinji jinkludi l-kosta kollha tal-gżira (għajr l-inħawi madwar il-villaġġ ta' Port-Menier), u x-xtut tax-xmajjar Jupiter u Vauréal. Hemm żona ta' lqugħ ta' kilometru lejn in-naħa ta' ġewwa tal-gżira mill-kosta u mix-xtut tax-xmajjar.
Aċċess u trasport[immodifika | immodifika s-sors]
L-aċċess għall-gżira huwa bid-dgħajsa jew bl-ajruplan. Minn April sa nofs Jannar, il-kumpanija tat-trasport kummerċjali tal-merkanzija Relais Nordik topera lejn u minn Port-Menier darbtejn fil-ġimgħa b'bastiment għall-passiġġieri u b'bastiment għall-merkanzija.
L-Ajruport ta' Port-Menier huwa operat minn Air Liaison li tipprovdi titjiriet skedati regolari lejn Sept-Îles u Havre-St-Pierre. Fuq il-gżira hemm żewġ ajrudromi oħra, it-tnejn li huma fin-naħa tal-Lvant. Rivière-aux-Saumons (CTH7) jinsab fit-Tramuntana tal-gżira u ġie pavimentat f'Lulju 2010; Rivière Bell (CRB5) għandu mitjar taż-żrar u jinsab fin-Nofsinhar. Dawn l-ajrudromi jintużaw minn outfitters u kumpaniji li joffru titjiriet charter b'servizzi tal-ajru privati matul l-istaġun turistiku.
It-Triq ta' Henri-Menier jew it-Triq Transanticostienne, it-triq prinċipali mhux pavimentata tal-gżira, hija estiża minn Port-Menier sat-tarf tal-Lvant tal-gżira, b'bosta toroq forestali li joforqu minnha biex jipprovdu aċċess għal diversi postijiet turistiċi u postijiet fejn ingħataw konċessjonijiet għall-qtugħ tas-siġar għall-injam. Is-servizz tal-kiri tal-karozzi huwa disponibbli minn Port-Menier.
Flora[immodifika | immodifika s-sors]
Il-foresti tal-Gżira ta' Anticosti huma foresti boreali tipiċi, bi speċijiet komuni bħall-abit abjad, l-abit balsamiku u l-abit tal-Amerki. Jokkorru wkoll ftit siġar tal-betula Amerikana u tal-luq Amerikan. L-abit balsamiku bil-mod il-mod qed jiġi sostitwit bl-abit abjad minħabba r-ragħa intensiva miċ-ċriev u minħabba tifqigħat perjodiċi tan-newrotoma tal-foresti u tad-dud tal-abit.[18] Madwar kwart tal-gżira hija miksija bl-artijiet bil-pit.
Il-Gżira ta' Anticosti tospita l-orkidea rari Cypripedium calceolus. Filwaqt li l-popolazzjonijiet tagħha qed ibattu fl-inħawi l-oħra fejn tokkorri fil-Lvant tal-Amerka ta' Fuq, hawnhekk l-orkidea tiffjorixxi b'abbundanza, u b'hekk Anticosti hija post ta' refuġju ta' din il-pjanta.
Fawna[immodifika | immodifika s-sors]
In-natura selvaġġa tal-gżira hija tipika ta' ambjent marittimu iżolat. Mill-24 speċi ta' mammiferi, 14-il speċi huma mammiferi tal-baħar, li jinkludu l-foka griża u l-foka komuni. Barra minn hekk, diversi balieni kbar jieklu fl-ilmijiet kesħin tal-golf ta' qrib il-gżira.
Oriġinarjament, x'aktarx li kien hemm seba' speċijiet indiġeni biss ta' mammiferi tal-art, li kienu l-volpi aħmar, il-lontra tax-xmajjar, il-ġurdien ċerva, il-marten Amerikan, l-ors iswed u żewġ speċijiet ta' friefet il-lejl (il-farfett il-lejl kannella żgħir u l-farfett il-lejl tat-Tramuntana); il-marten u l-ors iswed issa nqerdu għalkollox. Fuq il-gżira ntlemaħ ukoll il-volpi melanistiku.
Sabiex il-Gżira ta' Anticosti ssir "ġenna" għall-kaċċaturi, diversi speċijiet ta' annimali ġew introdotti; mill-bidu tal-1896, il-gżira saret esperiment bijoloġiku bla preċedent. B'kollox, sar tentattiv biex jiġu introdotti 16-il speċi, iżda l-introduzzjoni ta' sitta minnhom ma rnexxietx, fosthom il-biżont, il-karibù, l-alċi komuni, il-mink u l-fisher. Madankollu, għal għaxar speċijiet, l-introduzzjoni kienet ta' benefiċċju; sitt speċijiet ta' mammiferi terrestri (iċ-ċerva ta' denbha abjad, l-alċi, il-beaver, il-liebru tal-borra u l-far żibett), żewġ speċijiet ta' żrinġijiet, u żewġ speċijiet ta' għasafar mhux tal-passa (il-faġan tal-foresti u l-faġan tal-abit). Minn dawn l-ispeċijiet introdotti, is-suċċess taċ-ċerva ta' denbha abjad huwa partikolarment notevoli. Minn grupp inizjali ta' madwar 200 ċerva (introdotti fl-1896 u fl-1897), l-għadd ta' ċriev ta' denbhom abjad kiber u llum il-ġurnata huwa stmat li laħaq il-160,000 ċerva, b'densità ta' 20 ċerva/km2. Mingħajr predaturi, din il-popolazzjoni taċ-ċriev introdotti mill-bniedem kellha impatti notevoli fuq l-ekosistema tal-gżira. Is-siġar tal-abit balsamiku kienu jiksu madwar 40 % tal-gżira qabel l-introduzzjoni taċ-ċriev. Iċ-ċriev jieklu n-nebbieta rotob tas-siġar mill-art u b'hekk jipprevjenu r-riġenerazzjoni tal-abit; min-naħa l-oħra, is-siġar tal-abit balsamiku qed jiġu sostitwiti bis-siġar tal-abit abjad.[19]
It-trota tax-xmajjar, is-salamun tal-Atlantiku u s-sallura Amerikana jżuru x-xtut tal-gżira u jgħumu kontra l-kurrent ta' diversi xmajjar tal-gżira.
Xi 221 speċi ta' għasafar, mifruxa fost 21 familja ta' għasafar, ġew osservati fil-Gżira ta' Anticosti. Il-gżira tospita kważi 60 % tas-siti tat-tnissil magħrufa tal-ajkla tal-baħar fil-provinċja ta' Quebec.
Turiżmu[immodifika | immodifika s-sors]
Minħabba n-natura selvaġġa mhux mittiefsa u l-abbundanza ta' organiżmi selvaġġi, il-Gżira ta' Anticosti hija magħrufa għall-kaċċa, għas-sajd u għall-esperjenzi naturali fil-beraħ, u tattira xi 3,000 sa 4,000 kaċċatur kull sena.
Il-biċċa l-kbira tal-Gżira ta' Anticosti (4,213 km2 jew 1,627 mil kwadru) tiġi ġestita minn Sépaq Anticosti, diviżjoni tal-aġenzija tal-parks provinċjali u tar-riżervi tan-natura selvaġġa, Sépaq. Tippromwovi t-turiżmu b'mod attiv fuq il-gżira, b'mod partikolari mawriet tal-kaċċa u tas-sajd. 572 km2 (221 mil kwadru) oħra huma protetti fil-Park Nazzjonali ta' Anticosti (bil-Franċiż: Parc national d'Anticosti). Minbarra l-kaċċa u s-sajd, bosta attivitajiet rikreattivi fil-beraħ oħra jiġu appoġġati f'dan il-park, fosthom il-mixi, l-irkib taż-żwiemel, l-osservazzjoni tan-natura u l-qdif tal-kajak fil-baħar.
Hemm ukoll ħames outfitters kummerċjali li għandhom jeddijiet esklużivi tal-kaċċa u tas-sajd f'7,263 km2 (2,804 mili kwadri) tal-gżira.
Shale ta' Utica[immodifika | immodifika s-sors]
Ix-Shale ta' Utica, unità stratigrafika tal-perjodu Ordoviċjan Nofsani li potenzjalment hija rikka b'riżervi tal-gass tax-shale, tinsab taħt Anticosti u hija estiża għall-inħawi tal-madwar fi Quebec, Ontario u fil-biċċa l-kbira tal-Grigal tal-Istati Uniti. Fit-8 ta' Frar 2011, il-grupp taċ-ċittadini "Non au Pétrole et au Gaz au Québec" ("Le għaż-Żejt u għall-Gass fi Quebec) organizza waħda mill-ikbar petizzjonijiet fl-istorja ta' Quebec kontra l-fratturazzjoni idrawlika fil-provinċja ta' Quebec, fejn inġabru 128,000 firma bil-ħsieb li ma ssirx iktar esplorazzjoni għall-gass u għaż-żejt f'Anticosti.[20] F'Ġunju 2011, id-ditta minn Quebec Pétrolia sostniet li skopriet madwar 30 biljun barmil żejt fil-Gżira ta' Anticosti, li kienet l-ewwel darba li nstabu riżervi sinifikanti fil-provinċja.
Fi Frar 2014, il-Premier ta' Quebec Pauline Marois ħabbret li l-gvern provinċjali kien se jgħin fil-finanzjament ta' żewġ operazzjonijiet ta' esplorazzjoni għall-gass tax-shale bħala preludju għall-fratturazzjoni idrawlika fil-gżira, u l-provinċja wegħdet $115-il miljun għall-finanzjament tat-tħaffir f'żewġ proġetti konġunti separati, bi tpartit għall-jeddijiet għal 50 % tal-liċenzji u għal 60 % ta' kwalunkwe profitt kummerċjali.[21][22] Dan kien l-ewwel patt tal-gass u taż-żejt fil-provinċja. Bil-bidla fil-gvern li seħħet f'April 2014, il-Liberali ta' Philippe Couillard setgħu jibdlu dik id-deċiżjoni. Petrolia Inc., Corridor Resources u Maurel & Prom iffurmaw kumpanija konġunta waħda, filwaqt li Junex Inc. kienet għadha qed tfittex sieħeb privat.
Fl-4 ta' Ġunju 2013, il-grupp taċ-ċittadini "Non au Pétrole et au Gaz au Québec", kif irrealizza li l-fratturazzjoni idrawlika baqgħet tkun metodu vijabbli ta' estrazzjoni taż-żejt fil-Gżira ta' Anticosti, organizza petizzjoni oħra u nġabru 26,000 firma kontra l-fratturazzjoni idrawlika, l-esplorazzjoni u l-isfruttament taż-żejt u tal-gass fil-Gżira ta' Anticosti, u staqsa għal moratorja u għal evalwazzjoni ambjentali. L-inġinier ġeoloġiku Marc Durand ta preżentazzjoni f'konferenza fejn spjega li mill-inqas 12,000 bir kien se jkunu meħtieġa għal dan l-isfruttament u b'hekk Quebec kellha tiddejjen, meta wieħed iqis il-kost ta' 12-il miljun dollaru għal kull wieħed minn dawn il-bjar.[23] Sena wara, meta Pauline Marois ħabbret investment ta' 115-il miljun dollaru biex Petrolia tkompli bl-esplorazzjoni, l-istess petizzjoni rnexxielha tiġbor sa 36,000 firma. Il-gvern beda BAPE (evalwazzjoni ambjentali) speċifika għal Anticosti u r-rapport, li ġie ppubblikat fit-3 ta' Ottubru, kien favur il-ħolqien ta' żona protetta fil-gżira.[24]
Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]
- ^ a b Centre, UNESCO World Heritage. "Anticosti". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2024-06-28.
- ^ a b "Île d'Anticosti - L'Île-d'Anticosti (Municipalité)". toponymie.gouv.qc.ca. Miġbur 2024-06-28.
- ^ Government of Canada, Statistics Canada (2017-02-08). "Census Profile, 2016 Census - L'Île-d'Anticosti, Municipalité [Census subdivision], Quebec and New Brunswick [Province]". www12.statcan.gc.ca. Miġbur 2024-06-28.
- ^ Chisholm, Hugh, ed. (1911), "Anticosti" , Encyclopædia Britannica, vol. 2 (11th ed.), Cambridge University Press, p. 123.
- ^ R. Louis Gentilcore (1978). "National Parks Historical Theme Study". pp. 122, 125, 127, 128.
- ^ "Île d'Anticosti". www.thecanadianencyclopedia.ca (bl-Ingliż). Miġbur 2024-06-28.
- ^ a b "Géographie et nature" (bil-Franċiż). 2017-12-21. Miġbur 2024-06-28.
- ^ "Canadian Climate Normals 1951–1980 Volume 2: Temperature" (PDF). Environment Canada. Arkivjat mill-oriġinal fl-2023-08-09. Miġbur 2024-06-28.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Canadian Climate Normals 1951–1980 Volume 3: Precipitation" (PDF). Environment Canada. Arkivjat mill-oriġinal fl-2023-08-09. Miġbur 2024-06-28.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Canadian Climate Normals 1951–1980 Volume 7: Bright Sunshine" (PDF). Environment Canada. Arkivjat mill-oriġinal fl-2023-08-09. Miġbur 2024-06-28.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Canadian Climate Normals 1951–1980 Volume 8: Atmospheric, Pressure, Temperature and Humidity" (PDF). Environment Canada. Arkivjat mill-oriġinal fl-2023-08-09. Miġbur 2024-06-28.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Baynes, T. S., ed. (1878), "Anticosti" , Encyclopædia Britannica, vol. 2 (9th ed.), New York: Charles Scribner's Sons, p. 127.
- ^ "Municipalite de L'Ile-d'Anticosti - Histoire". web.archive.org. 2010-05-05. Arkivjat mill-oriġinal fl-2010-05-05. Miġbur 2024-06-28.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Parc national d'Anticosti - Park Journal 2008-2009 Edition, Parcs Québec.
- ^ "Revenge of the Venison", p.18, Discover, 2006.
- ^ Thomas, Robert H. (2001). "The German Attempt to Purchase Anticosti Island in 1937". Canadian Military Journal. 2 (1): 47–52.
- ^ Bilodeau, Émilie (2023-09-19). "Anticosti ajoutée au patrimoine mondial de l'UNESCO" (bil-Franċiż). Miġbur 2024-06-28.
- ^ "ÎLE D'ANTICOSTI". web.archive.org. 2009-10-27. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2009-10-27. Miġbur 2024-06-28.
- ^ Potvin, François; BeauprÉ, Pierre; Laprise, Gaétan (2003). "The eradication of balsam fir stands by white-tailed deer on Anticosti Island, Québec: A 150-year process". Écoscience. 10 (4): 487–495.
- ^ "Point de presse de M. Amir Khadir, député de Mercier et de M. Scott McKay, porte-parole de l'opposition officielle en matière de mines - Assemblée nationale du Québec". www.assnat.qc.ca (bil-Franċiż). Miġbur 2024-06-28.
- ^ Smith, Karan; Rosano, Michela, "Quebec Utica shale gas", Canadian Geographic, Energy Rich, pp. 34–40.
- ^ Bertrand, Pierre (2012-04-04). "Quebec Installs Outright Moratorium On Hydraulic Fracturing". International Business Times (bl-Ingliż). Miġbur 2024-06-28.
- ^ Shields, Alexandre (2013-06-04). "Au moins 12 000 puits de pétrole sur Anticosti". Le Devoir (bil-Franċiż). Miġbur 2024-06-28.
- ^ ICI.Radio-Canada.ca, Zone Environnement- (2022-10-04). "Le BAPE dépose un rapport pour une réserve de biodiversité sur Anticosti". Radio-Canada (bil-Franċiż). Miġbur 2024-06-28.