Aqbeż għall-kontentut

Alfred Nobel

Immodifika l-ħoloq
Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Alfred Nobel
Ħajja
Isem propju Alfred Bernhard Nobel
Twelid Jakob and Johannes parish (en) Translateu Stokkolma, 21 Ottubru 1833
Nazzjonalità Żvezja
Residenza is-16 arrondissement ta' Pariġi
L-ewwel lingwa Żvediż
Mewt Sanremo, 10 Diċembru 1896
Post tad-dfin Ċimiterju tat-Tramuntana
Kawża tal-mewt kawżi naturali (emorraġija ċerebrali)
Familja
Missier Immanuel Nobel
Omm Karolina Andriette Ahlsell
Konjuga/i Not married
Aħwa
uri
Tribù familja Nobel
Edukazzjoni
Lingwi Żvediż
Franċiż
Russu
Ingliż
Ġermaniż
Taljan
Għalliema Théophile-Jules Pelouze (mul) Translate
Okkupazzjoni
Okkupazzjoni kimiku
industrijalista
filantropu
fotografu
manifattur tal-armi
inġinier
Post tax-xogħol Żvezja
Italja
Sevran (en) Translate
Xogħlijiet importanti Premju Nobel
dynamite (en) Translate
Premjijiet
List
Sħubija Akkademja Rjali Żvediża tax-Xjenzi

Alfred Bernhard Nobel (/noʊˈbɛl/ noh-BEL, bl-Iżvediż: [ˈǎlfrɛd nʊˈbɛlː]; twieled fil-21 ta' Ottubru 1833 – miet fl-10 ta' Diċembru 1896) kien kimiku, inġinier, inventur, negozjant u filantropu Żvediż. Huwa baqa' magħruf l-iktar talli ħalla l-wirt tiegħu biex jiġi stabbilit il-Premju Nobel, għalkemm ta ukoll diversi kontributi importanti għax-xjenza, u matul ħajtu rnexxielu jikseb 355 privattiva. L-iktar invenzjoni famuża ta' Nobel kienet id-dinamit, mezz iktar sikur u faċli biex wieħed jisfrutta l-qawwa splussiva tan-nitrogliċerina; ingħata l-privattiva fl-1867 u f'qasir żmien id-dinamit beda jintuża fid-dinja kollha għax-xogħol fil-minjieri u għall-iżilupp tal-infrastruttura.

Nobel wera interess fix-xjenza u biex jitgħallem minn kmieni, b'mod partikolari b'rabta mal-kimika u mal-lingwi; huwa kellu ħakma tajba ta' sitt lingwi u kiseb l-ewwel privattiva tiegħu meta kellu 24 sena. Huwa daħal għal bosta biċċiet ta' negozju mal-familja tiegħu, fosthom is-sjieda ta' Bofors, produttur tal-ħadid u tal-azzar li huwa żviluppa f'manifattur maġġuri tal-kanuni u ta' armamenti oħra.

Wara li qara aħbar żbaljata tal-mewt tiegħu fejn ġie kkundannat bħala wieħed li għamel qligħ mill-gwerra, Nobel ġie ispirat biex iħalli l-ġid tiegħu bħala wirt biex tiġi stabbilita l-istituzzjoni tal-Premju Nobel, li kull sena tagħti rikonoxximent lil dawk li jkunu "wasslu l-iktar benefiċċji għall-umanità".[1][2] L-element sintetiku nobelju[3] issemma għalih, u ismu u l-legat tiegħu ntużaw ukoll f'kumpaniji bħal Dynamit Nobel u AkzoNobel, li nħolqu minn fużjonijiet ma' kumpaniji li huwa stabbilixxa.

Nobel ġie elett bħala membru tal-Akkademja Żvediża Rjali tax-Xjenzi, li skont it-testment tiegħu, hija responsabbli għall-għażla tar-rebbieħa tal-Premju Nobel għall-Fiżika u għall-Kimika.

Ħajja personali

[immodifika | immodifika s-sors]

Ħajja bikrija u edukazzjoni

[immodifika | immodifika s-sors]

Alfred Nobel twieled f'Stokkolma, fir-Renji Uniti tal-Iżvezja u n-Norveġja fil-21 ta' Ottubru 1833. Huwa kien it-tielet iben ta' Immanuel Nobel (1801-1872), li kien inventur u inġinier, u Karolina Andriette Nobel (kunjomha xebba Ahlsell; 1805-1889).[4][5] Il-koppja żżewġet fl-1827 u kellha tmint itfal. Il-familja tfaqqret u Alfred u t-tliet aħwa subien tiegħu għexu iktar mit-tfulija.[6] Min-naħa ta' missieru, Alfred Nobel kien dixxendent tax-xjenzat Żvediż Olaus Rudbeck (1630-1702)[7], u min-naħa tiegħu, meta kien żgħir kien interessat fl-inġinerija, partikolarment fl-isplussivi, u tgħallem il-prinċipji bażiċi minn missieru ta' età żgħira. L-interess ta' Alfred Nobel fit-teknoloġija wirtu mingħand missieru, li kien student tal-Istitut Irjali tat-Teknoloġija fi Stokkolma.[8] Wara diversi fallimenti fin-negozju, missier Nobel ittrasferixxa ruħu f'San Pietruburgu, ir-Russja u kiseb suċċess hemmhekk bħala manifattur ta' għodod motorizzati u ta' splussivi. Huwa vvinta t-torn tal-folji tal-injam (li witta t-triq għall-produzzjoni tal-plywood modern[9]) u beda x-xogħol fuq it-torpedo.[10] Fl-1842[11], il-familja ngħaqdet miegħu fil-belt. Ladarba saru għonja, il-ġenituri ta' Nobel setgħu jibagħtuh għand għalliema privati u huwa bbrilla fl-istudji, b'mod partikolari fil-kimika u fil-lingwi, u kiseb ħakma tajba tal-Ingliż, tal-Franċiż, tal-Ġermaniż u tar-Russu. Għal 18-il xahar, mill-1841 sal-1842, Nobel attenda l-unika skola li qatt attenda bħala tifel, fi Stokkolma.

Nobel kiseb ħakma tajba tal-Iżvediż, tal-Franċiż, tar-Russu, tal-Ingliż, tal-Ġermaniż u tat-Taljan. Huwa żviluppa wkoll biżżejjed ħiliet letterarji biex jikteb il-poeżiji bl-Ingliż. In-Nemesi tiegħu hija proża traġika b'erba' atti dwar Beatrice Cenci. Ġiet stampata meta kien qed imut, iżda l-ħażna kollha nqerdet minnufih wara mewtu għajr tliet kopji, peress li tqieset bħala skandaluża u blasfemika. Ġiet ippubblikata fl-Iżvezja fl-2003 u ġiet tradotta bl-Isloven u bil-Franċiż.[12]

Reliġjon

[immodifika | immodifika s-sors]

Nobel kien Luteran u attenda l-Knisja tal-Iżvezja Barra l-Pajjiż regolarment meta għex f'Pariġi. Il-mexxej spiritwali tiegħu kien Nathan Söderblom li ngħata l-Premju Nobel għall-Paċi fl-1930.[13][14] Nobel sar anjostiku meta kien żagħżugħ u sar ateu iktar 'il quddiem f'ħajtu, minkejja li xorta waħda ta donazzjonijiet ġenerużi lill-Knisja.[15][16][17]

Saħħa u relazzjonijiet

[immodifika | immodifika s-sors]

Nobel ivvjaġġa għall-biċċa l-kbira tal-ħajja tiegħu bħala negozjant, kellu kumpaniji fl-Ewropa u fl-Amerka, u kellu dar f'Pariġi mill-1873 sal-1891. Huwa baqa' b'karattru solitarju, b'waqtiet ta' dipressjoni.[18] Huwa baqa' ma żżewwiġx, għalkemm il-bijografi tiegħu jisħqu li kellu mill-inqas tliet innamrati. L-ewwel waħda fir-Russja ma' tfajla jisimha Alexandra li rrifjutat il-proponiment tiegħu. Fl-1876, il-Kontessa Awstrijaka-Boemjana Bertha Kinsky saret is-segretarja tiegħu, iżda telqitu wara soġġorn qasir biex tiżżewweġ lin-namrat preċedenti tagħha l-Baruni Arthur Gundaccar von Suttner. Il-kuntatt tagħha ma' Nobel kien qasir, iżda baqgħet tikkorrispondi miegħu sa mewtu fl-1896, u x'aktarx li influwenzat id-deċiżjoni tiegħu li jinkludi premju għall-paċi fit-testment tiegħu.[19] Hija ngħata l-Premju Nobel għall-Paċi fl-1905 "għall-attivitajiet sinċieri tagħha għall-paċi".[20] L-itwal relazzjoni ta' Nobel kienet ma' Sofija Hess minn Celje li ltaqa' magħha fl-1876.[21] Ir-relazzjoni damet 18-il sena.

Residenzi

[immodifika | immodifika s-sors]

Bejn l-1865 u l-1873, Alfred Nobel kellu d-dar tiegħu fi Krümmel, Hamburg, u wara mar jgħix f'dar f'Avenue Malakoff f'Pariġi fl-1873.[22]

Fl-1894, meta akkwista lil Bofors-Gullspång, il-Villa ta' Björkborn kienet inkluża[23], u huwa għex fiha fl-Iżvezja matul is-sajf. Il-villa saret l-aħħar residenza tiegħu fl-Iżvezja u wara mewtu saret mużew.[24]

Alfred Nobel miet fl-10 ta' Diċembru 1896, f'Sanremo, l-Italja, fl-aħħar residenza inġenerali tiegħu, il-Villa Nobel, b'veduta fuq il-Baħar Mediterran.[25][26]

Karriera xjentifika

[immodifika | immodifika s-sors]

Bħala żagħżugħ, Nobel studja mal-kimiku Nikolai Zinin; imbagħad, fl-1850, mar Pariġi sabiex ikompli jistudja u jaħdem. Hemmhekk iltaqa' ma' Ascanio Sobrero, li kien ivvinta n-nitrogliċerina tliet snin qabel. Sobrero oppona b'qawwa l-użu tan-nitrogliċerina minħabba li kienet imprevedibbli, u kienet tisplodi meta kienet tkun soġġetta għal sħana jew pressjoni varjabbli. Iżda Nobel interessa ruħu ferm biex isib mod kif jikkontrolla u juża n-nitrogliċerina bħala splussiv li seta' jintuża b'mod kummerċjali, ladarba kellha ferm iktar qawwa mill-porvli. Fl-1851, ta' 18-il sena, huwa mar l-Istati Uniti għal sena biex jistudja[27], u ħadem għal perjodu qasir taħt l-inventur Żvediż-Amerikan John Ericsson, li ddisinja l-bastiment militari tal-Gwerra Ċivili Amerikana, il-USS Monitor. Nobel kiseb l-ewwel privattiva tiegħu, privattiva Ingliża għal miter tal-gass fl-1857, filwaqt li l-ewwel privattiva Żvediża tiegħu, li huwa rċieva fl-1863, kienet dwar "modi kif jitħejjew il-porvli".[28][29]

Il-fabbrika tal-familja pproduċiet l-armamenti għall-Gwerra tal-Krimea (1853-1856), iżda sabitha diffiċli li terġa' lura għall-produzzjoni domestika regolari meta ntemm il-kunflitt u falliet. Fl-1859, missier Nobel ħalla l-fabbrika f'idejn it-tieni iben tiegħu, Ludvig Nobel (1831-1888), li tejjeb in-negozju ferm. Nobel u l-ġenituri tiegħu rritornaw lejn l-Iżvezja mir-Russja u Nobel iddedika lilu nnifsu għall-istudju tal-isplussivi, u speċjalment għall-manifattura sikura u għall-użu sikur tan-nitrogliċerina. Nobel ivvinta detonatur fl-1863, u fl-1865 iddisinja detonatur li jieħu wara ftit.

Fit-3 ta' Settembru 1864, kamra li ntużat għat-tħejjija tan-nitrogliċerina splodiet fil-fabbrika ta' Heleneborg, Stokkolma, l-Iżvezja, u mietu ħamsa min-nies, inkluż Emil, l-iżgħar wieħed mill-aħwa subien ta' Nobel. Mifni mill-aċċident, Nobel stabbilixxa l-kumpanija Nitroglycerin Aktiebolaget AB f'Vinterviken sabiex ikun jista' jkompli bix-xogħol f'post iktar iżolat.[30] Nobel ivvinta d-dinamit fl-1867, sustanza kimika li kienet ferm iktar faċli u sikura min-nitrogliċerina li kienet tassew instabbli. Id-dinamit ingħata l-privattiva fl-Istati Uniti u fir-Renju Unit u ntuża b'mod estensiv fix-xogħol fil-minjieri u internazzjonalment fil-bini tan-networks tat-trasport. Fl-1875, Nobel ivvinta ġelignit, li kien iktar stabbli u iktar qawwi mid-dinamit, u fl-1887, ingħata l-privattiva għall-ballistit, li kien il-predeċessur tal-kordit.

Nobel ġie elett bħala membru tal-Akkademja Żvediża Rjali tax-Xjenzi fl-1884, l-istess istituzzjoni li iktar 'il quddiem bdiet tagħżel ir-rebbieħa ta' tnejn mill-Premjijiet Nobel, u huwa kiseb dottorat onorarju mill-Università ta' Uppsala fl-1893.

L-aħwa Nobel Ludvig u Robert stabbilew il-kumpanija taż-żejt Branobel u saru tassew għonja. Alfred Nobel investa fihom u akkumula ġid kbir permezz tal-iżvilupp tar-reġjuni l-ġodda taż-żejt. Matul ħajtu, Nobel kiseb 355 privattiva internazzjonalment, u sa mewtu, in-negozju tiegħu kien stabbilixxa iktar minn 90 fabbrika tal-armamenti, minkejja l-karattru apparentement paċifista.[31]

Invenzjonijiet

[immodifika | immodifika s-sors]

Nobel sab li meta n-nitrogliċerina tiġi inkorporata f'sustanza inerti assorbenti bħal kieselguhr (materjal diatomiku), tiġi iktar sikura u iktar konvenjenti biex tikkontrollaha, u din it-taħlita kiseb privattiva għaliha fl-1867 bħala "dinamit".[32] Nobel wera dan l-isplussiv għall-ewwel darba dik is-sena, f'barriera f'Redhill, Surrey, l-Ingilterra. Sabiex jgħin biex jerġa' jistabbilixxi r-reputazzjoni tiegħu u jtejjeb l-immaġni tan-negozju tiegħu mill-kontroversji ta' qabel assoċjati ma' splussivi perikolużi, Nobel ikkunsidra wkoll li jsemmi s-sustanza bħala "t-Trab Sikur ta' Nobel", iżda mbagħad għażel Dinamit minflok, b'referenza għall-kelma Griega għal "qawwa" (δύναμις).[32]

Nobel iktar 'il quddiem ikkombina n-nitrogliċerina ma' diversi komposti tan-nitroċelluloża, simili għall-kollodju, iżda fl-aħħar mill-aħħar għażel riċetta iktar effiċjenti u kkombina splussiv nitrat ieħor, u kiseb sustanza trasparenti qisha ġelatina, li kienet iktar qawwija mid-dinamit. Din semmiha ġelignit jew ġelatina splussiva, u kiseb privattiva għaliha fl-1876; imbagħad għamel diversi kombinamenti simili oħra, li ġew immodifikati biż-żieda tan-nitrat tal-potassju u diversi sustanzi oħra. Il-ġelignit kien iktar stabbli, trasportabbli u ffurmat b'mod iktar konvenjenti biex joqgħod f'toqob apposta bħal dawk fit-tħaffir u fl-estrazzjoni tal-minjieri, b'mod ferm aħjar mill-komposti li kienu jintużaw qabel. Ġie adottat bħala t-teknoloġija standard għax-xogħol fil-minjieri fl-"Epoka tal-Inġinerija", u b'hekk Nobel kiseb suċċess finanzjarju kbir, anke jekk b'impatt kbir fuq saħħtu. Fergħa oħra minn din ir-riċerka rriżultat fl-invenzjoni tal-ballistit minn Nobel. Dan kien il-prekursur ta' bosta splussivi moderni bla duħħan u għadu jintuża bħala propellant għar-rokits.[32]

Premju Nobel

[immodifika | immodifika s-sors]

Fl-1888, il-mewt ta' ħuh Ludvig waslet biex diversi gazzetti ppubblikat obitwarji żbaljati bħallikieku miet Alfred. Gazzetta Franċiża kkundannatu għall-invenzjoni tiegħu ta' splussivi militari—mhux, kif spiss jiġi kkwotat, id-dinamit, li kien jintuża l-iktar għal raġunijiet ċivili—u jingħad li dan wassal biex jieħu d-deċiżjoni li jħalli legat aħjar wara mewtu.[33] L-obitwarju ddikjara Le marchand de la mort est mort ("Il-merkant tal-mewt miet"), u sostna li "Dr. Alfred Nobel, li stagħna billi sab modi kif jinqatlu iktar nies u iktar malajr minn qatt qabel, miet ilbieraħ".[34] Nobel qara l-obitwarju u baqa' ħażin bl-idea li seta' jibqa' mfakkar b'dan il-mod. Id-deċiżjoni tiegħu li jagħmel donazzjoni wara mewtu tal-maġġoranza ta' ġidu biex jiġi stabbilit il-Premju Nobel ġie kkreditat mill-inqas parzjalment bħala mod kif seta' jħalli legat aħjar wara mewtu.[35]

Fis-27 ta' Novembru 1895, fil-Klabb Żvediż-Norveġiż f'Pariġi, Nobel iffirma l-aħħar testment tiegħu u warrab il-biċċa l-kbira tal-patrimonju tiegħu sabiex wara mewtu jiġu stabbiliti l-Premjijiet Nobel, li kellhom jingħataw kull sena mingħar distinjoni ta' nazzjonalità. Wara t-tnaqqis tat-taxxi u l-laxxiti lil individwi, it-testment ta' Nobel alloka 94 % tal-assi totali tiegħu, jiġifieri 31,225,000 kronor Żvediż, biex jiġu stabbiliti l-ħames Premjijiet Nobel. Dan l-ammont kien jiswa £1,687,837 dak iż-żmien.[36][37][38] Fl-2012, il-kapital kien jiswa madwar SEK 3.1 biljun (US$472 miljun, EUR 337 miljun), jiġifieri kważi d-doppju tal-ammont ta' kapital inizjali, meta titqies l-inflazzjoni.[36]

L-ewwel tliet premjijiet kellhom jingħataw bħala rikonoxximent tal-eċċellenza fix-xjenza fiżika, fil-kimika u fix-xjenza medika jew il-fiżjoloġija; ir-raba' premju kellu jingħata għax-xogħlijiet letterarji "f'direzzjoni ideali" u l-ħames premju kellu jingħata lill-persuna jew lill-kumpanija jew lill-organizzazzjoni li tagħti l-ikbar servizz lill-kawża tal-fratellanza internazzjonali, lit-tneħħija jew lit-tnaqqis ta' armati, jew lill-istabbiliment jew l-issoktar ta' kungressi għall-paċi.

Il-formulazzjoni għall-premju letterarju għal xogħol "f'direzzjoni ideali" (i idealisk riktning bl-Iżvediż), hija kriptika u kkawżat ħafna konfużjoni. Għal bosta snin, l-Akkademja Żvediża interpretat "ideali" bħala "idealistika" (idealistisk) u użatha bħala raġuni biex il-premju ma jingħatax lil awturi importanti iżda inqas romantiċi, bħal Henrik Ibsen u Leo Tolstoy. Din l-interpretazzjoni sadanittant ġie reveduta, u l-premju ngħata pereżempju lil Dario Fo u lil José Saramago, li mhumiex parti mill-qasam tal-idealiżmu letterarju.[39]

Kien hemm lok għall-interpretazzjoni mill-korpi li kien semma biex jiddeċiedu dwar il-premjijiet għax-xjenza fiżika u għall-kimika, peress li ma kienx ikkonsultahom qabel għamel it-testment. Fit-testment ta' paġna tiegħu, huwa stipula li l-flus kellhom imorru għall-iskoperti jew għall-invenzjonijiet fix-xjenza fiżika u għall-iskoperti jew it-titjib fil-kimika. Huwa kien fetaħ il-bieb għall-premjijiet għat-teknoloġija, iżda ma ħalliex struzzjonijiet dwar kif kellha ssir distinzjoni bejn ix-xjenza u t-teknoloġija. Ladarba l-korpi tat-teħid tad-deċiżjonijiet li huwa kien għażel kienu iktar imħassbin dwar ix-xjenza, il-premjijiet kemm-il darba ngħataw lix-xjenzati iktar milli lill-inġiniera, lit-tekniċi jew lil inventuri oħra.

Il-bank ċentrali tal-Iżvezja, Sveriges Riksbank, iċċelebra t-300 anniversarju tiegħu fl-1968 billi ta donazzjoni ta' somma kbira ta' flus lill-Fondazzjoni Nobel sabiex tintuża għas-sitt premju fil-qasam tax-xjenza ekonomika f'ġieħ Alfred Nobel. Fl-2001, il-proproneputi ta' Alfred Nobel, Peter Nobel (li twieled fl-1931), talab lill-Bank tal-Iżvezja tagħmel distinzjoni bejn il-premju "tagħha" lill-ekonomisti "f'ġieħ Alfred Nobel" mill-ħames premjijiet l-oħra. Din it-talba kompliet iżżid il-kontroversja dwar jekk il-Premju tal-Bank tal-Iżvezja għax-Xjenzi Ekonomiċi f'Ġieħ Alfred Nobel huwiex tassew "Premju Nobel" leġittimu.[2]

Mewt

[immodifika | immodifika s-sors]

Nobel ġie akkużat għal tradiment kontra Franza minħabba l-bejgħ tal-ballistit lill-Italja, u għalhekk ittrasferixxa ruħu minn Pariġi għal Sanremo, l-Italja fl-1891.[40][41] Fl-10 ta' Diċembru 1896, huwa kellu puplesija u miet. Huwa kien ħalla l-biċċa l-kbira ta' ġidu f'fond fiduċjarju, minn wara dahar il-familja tiegħu, sabiex jiġu ffinanzjati l-Premjijiet Nobel. Huwa ġie midfun fiċ-Ċimiterju ta' Norra fi Stokkolma.[42]

Monumenti

[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Monument għal Alfred Nobel (bir-Russu: Памятник Альфреду Нобелю, 59.960787°N, 30.334905°E) f'San Pietruburgu jinsab tul ix-xmara Bolshaya Nevka fix-Xatt ta' Petrogradskaya. Ġie ddedikat fl-1991 biex jikkommemora d-90 anniversarju tal-ewwel preżentazzjoni tal-Premju Nobel. Id-diplomatiku Thomas Bertelman u l-Professur Arkady Melua ħadmu flimkien biex jinħoloq dan il-monument (1989). Il-Professur Arkady Melua pprovda l-fondi għall-istabbiliment tal-monument (J.S.Co. "Humanistica", 1990-1991). L-iskultura astratta tal-metall ġiet iddisinjata mill-artisti lokali Sergey Alipov u Pavel Shevchenko, u qisha splużjoni jew friegħi ta' siġra. Ix-Xatt ta' Petrogradskaya huwa t-triq fejn il-familja Nobel għexet sal-1859.[43]

Kritika

[immodifika | immodifika s-sors]

Il-kritika kontra Nobel tiffoka fuq ir-rwol ewlieni tiegħu fil-manifattura u fil-bejgħ tal-armi, u wħud jiddubitaw x'kien l-għanijiet tiegħu li jinħolqu l-Premjijiet Nobel, għaliex isostnu li kienu biss mossa biex itejbu r-reputazzjoni tiegħu.[44]

Referenzi

[immodifika | immodifika s-sors]
  1. ^ "Alfred Nobel's fortune | Nobels fredspris". web.archive.org. 2017-01-06. Arkivjat mill-oriġinal fl-2017-01-06. Miġbur 2021-10-21.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  2. ^ a b "Alfred Nobel's will - Nobel Peace Prize". www.nobelpeaceprize.org (bl-Ingliż). 2021-08-30. Miġbur 2021-10-21.
  3. ^ "Nobelium - Element information, properties and uses | Periodic Table". www.rsc.org. Miġbur 2021-10-21.
  4. ^ "Alfred Nobel | Biography, Inventions, & Facts". Encyclopedia Britannica (bl-Ingliż). Miġbur 2021-10-21.
  5. ^ "Alfred Nobel's life and work". NobelPrize.org (bl-Ingliż). Miġbur 2021-10-21.
  6. ^ Encyclopedia of Modern Europe: Europe 1789–1914: Encyclopedia of the Age of Industry and Empire, "Alfred Nobel", 2006 Thomson Gale.
  7. ^ Schück, Henrik, Ragnar Sohlman, Anders Österling, Carl Gustaf Bernhard, the Nobel Foundation and Wilhelm Odelberg, eds. Nobel: The Man and His Prizes. 1950. 3rd ed. Coordinating Ed., Wilhelm Odelberg. New York: American Elsevier Publishing Company, Inc., 1972, p. 14. ISBN 0-444-00117-4, ISBN 978-0-444-00117-7.
  8. ^ "Nobel inventor" (PDF). Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2020-01-10. Miġbur 2021-10-22.
  9. ^ "Nobel Plywood" (bl-Ingliż). Miġbur 2021-10-21.
  10. ^ "The Man Who Made It Happen - Alfred Nobel | www.3833.com". web.archive.org. 2014-05-30. Arkivjat mill-oriġinal fl-2014-05-30. Miġbur 2021-10-21.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  11. ^ "Alfred Nobel". NE (bl-Iżvediż). 2020-07-01. Miġbur 2021-10-21.
  12. ^ Alfred Nobel (2008). Némésis: tragédie en quatre actes. Belles lettres. ISBN 978-2-251-44342-3.
  13. ^ "The Nobel Peace Prize 1930". NobelPrize.org (bl-Ingliż). Miġbur 2021-10-21.
  14. ^ "Alfred Nobel, hans far och hans bröder". web.archive.org. 2013-12-14. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-12-14. Miġbur 2021-10-22.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  15. ^ "Alfred Nobel – St. Petersburg, 1842-1863". NobelPrize.org (bl-Ingliż). Miġbur 2021-10-22.
  16. ^ Michael Evlanoff; Marjorie Fluor (1969). Alfred Nobel, the loneliest millionaire. W. Ritchie Press. p. 88.
  17. ^ Cobb, Cathy, and Harold Goldwhite. Creations of Fire: Chemistry's Lively History from Alchemy to the Atomic Age. New York: Plenum, 1995. Print.
  18. ^ "Alfred Nobel | Biography, Inventions, & Facts". Encyclopedia Britannica (bl-Ingliż). Miġbur 2021-10-22.
  19. ^ "The Nobel Peace Prize 1905". NobelPrize.org (bl-Ingliż). Miġbur 2021-10-22.
  20. ^ "The Nobel Peace Prize 1905". NobelPrize.org (bl-Ingliż). Miġbur 2021-10-22.
  21. ^ "Širokogrudni Alfred Nobel in njegova razsipna celjska ljubezen Sofija Hess" (bl-Isloven). 2018-10-11. Miġbur 2021-10-22.
  22. ^ "Alfred Nobel – Alfred Nobels Björkborn" (bl-Iżvediż). Miġbur 2021-10-22.
  23. ^ "Björkborn Manor". NobelPrize.org (bl-Ingliż). Miġbur 2021-10-22.
  24. ^ "Björkborn Manor – Alfred Nobels Björkborn" (bl-Iżvediż). Miġbur 2021-10-22.
  25. ^ "Alfred Nobel's final years in Sanremo". NobelPrize.org (bl-Ingliż). Miġbur 2021-10-22.
  26. ^ "Nobel Prize Museum" (PDF).
  27. ^ "Alfred B Nobel - Svenskt Biografiskt Lexikon". sok.riksarkivet.se. Miġbur 2021-10-22.
  28. ^ Carlisle, Rodney (2004). Scientific American Inventions and Discoveries, p. 256. John Wiley & Songs, Inc., New Jersey. ISBN 0-471-24410-4.
  29. ^ "Alfred Nobel's patents". NobelPrize.org (bl-Ingliż). Miġbur 2021-10-22.
  30. ^ "Alfred Nobel - Dynamit". Tekniska museet (bl-Iżvediż). Miġbur 2021-10-22.
  31. ^ "BBC - History - Historic Figures: Alfred Nobel (1833-1896)". www.bbc.co.uk (bl-Ingliż). Miġbur 2021-10-22.
  32. ^ a b ċ Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Nobel, Alfred Bernhard". Encyclopædia Britannica. 19 (11th ed.). Cambridge University Press. pp. 723–724.
  33. ^ The History Channel, Modern Marvels, episodju 38
  34. ^ "The Worst And The Brightest - TIME". web.archive.org. 2007-11-03. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2007-11-03. Miġbur 2021-10-22.
  35. ^ Magazine, Smithsonian; Schultz, Colin. "Blame Sloppy Journalism for the Nobel Prizes". Smithsonian Magazine (bl-Ingliż). Miġbur 2021-10-22.
  36. ^ a b Lobell, Håkan (2010). Historical Monetary and Financial Statistics for Sweden Exchange rates, prices, and wages, 1277–2008. S V E R I G E S R I K S B A N K. p. 291. ISBN 978-91-7092-124-7.
  37. ^ Abrams, Irwin (2001). The Nobel Peace Prize and the Laureates. Watson Publishing International. p. 7. ISBN 0-88135-388-4.
  38. ^ Fant, Kenne (Ruuth, Marianne, transl.) (1991). Alfred Nobel: a biography. New York: Arcade Publishing ISBN 1-55970-328-8, p. 327.
  39. ^ The Nobel Peace Prize, Northern Light, Renaissance Books, pp. 59–61, 30 April 2019, doi:10.2307/j.ctvzgb63g.13, ISBN 978-1-898823-91-9.
  40. ^ "Alfred Nobel's House in Paris". NobelPrize.org (bl-Ingliż). Miġbur 2021-10-22.
  41. ^ "Alfred Nobel's final years in Sanremo". NobelPrize.org (bl-Ingliż). Miġbur 2021-10-22.
  42. ^ "Blogs at KTH". Blogs at KTH (bl-Ingliż). Miġbur 2021-10-22.
  43. ^ "Monument to Alfred Nobel in St Petersburg".
  44. ^ "How 'merchant of death' Alfred Nobel became a champion of peace" (bl-Ingliż). 2010-10-04. Miġbur 2021-10-22.
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Alfred_Nobel&oldid=307185"