Aqbeż għall-kontentut

Park Nazzjonali ta' Yellowstone

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Il-Kanjon il-Kbir ta' Yellowstone.

Il-Park Nazzjonali ta' Yellowstone huwa park nazzjonali li jinsab fil-Punent tal-Istati Uniti, l-iktar fil-Majjistral ta' Wyoming sa Montana u Idaho. Ġie stabbilit mit-42 Kungress tal-Istati Uniti permezz tal-Att dwar il-Protezzjoni tal-Park Nazzjonali ta' Yellowstone u ppromulgat f'liġi mill-President Ulysses S. Grant fl-1 ta' Marzu 1872.[1][2] Il-Park Nazzjonali ta' Yellowstone kien l-ewwel park nazzjonali fl-Istati Uniti u b'mod mifrux jitqies bħala l-ewwel park nazzjonali fid-dinja.[3] Il-park huwa magħruf għan-natura selvaġġa ta' ġo fih bil-bosta karatteristiċi ġeotermali tiegħu, speċjalment il-geyser magħruf bħala Old Faithful, li huwa wieħed mill-iżjed popolari tiegħu.[4] Filwaqt li jirrappreżenta bosta tipi ta' bijomi, il-foresta subalpina hija l-iżjed abbundanti. Il-park huwa parti mill-ekoreġjun tal-foresti tan-Nofsinhar tar-Rockies Ċentrali.

Filwaqt li l-Amerikani Nattivi għexu fir-reġjun ta' Yellowstone għal mill-inqas 11,000 sena,[5] apparti minn żjarat ta' rġiel tal-muntanji matul il-bidu u nofs is-seklu 19, l-esplorazzjoni organizzata ma bdietx qabel l-aħħar tas-snin 60 tas-seklu 19. Il-ġestjoni u l-kontroll tal-park oriġinarjament waqgħu taħt il-ġurisdizzjoni tad-Dipartiment tal-Affarijiet Interni tal-Istati Uniti, u l-ewwel Segretarju tal-Intern li ssorvelja l-park kien Columbus Delano. Madankollu, l-Armata tal-Istati Uniti eventwalment ġiet ikkummissjonata biex tissorvelja l-ġestjoni ta' Yellowstone għal 30 sena bejn l-1886 u l-1916.[6] Fl-1917, l-amministrazzjoni tal-park ġiet ittrasferita lis-Servizz tal-Parks Nazzjonali, li kien inħoloq is-sena ta' qabel. Mijiet ta' strutturi nbnew u huma protetti għall-importanza arkitettonika u storika tagħhom, u r-riċerkaturi eżaminaw iktar minn elf sit arkeoloġiku indiġenu.

Il-Park Nazzjonali ta' Yellowstone għandu erja ta' 3,468.4 mil kwadru (8,983 km2) u jinkludi lagi, kanjons, xmajjar u ktajjen muntanjużi. Il-Lag ta' Yellowstone huwa wieħed mill-ikbar lagi ta' elevazzjoni għolja fl-Amerka ta' Fuq u huwa ċċentrat fuq il-Caldera (krater) ta' Yellowstone, l-ikbar supervulkan tal-kontinent. Il-krater jitqies bħala vulkan rieqed. Żbroffa b'qawwa tremenda diversi drabi f'dawn l-aħħar żewġ miljun sena.[7] Ferm iktar minn nofs il-geysers u l-karatteristiċi idrotermali tad-dinja[8][9] jinsabu fil-Park Nazzjonali ta' Yellowstone, u huma alimentati mill-vulkaniżmu attiv.[10] Il-flussi tal-lava u l-blat mill-iżbroffar vulkaniku jkopru l-biċċa l-kbira tal-erja tal-art tal-Park Nazzjonali ta' Yellowstone. Il-park huwa l-element ċentrali tal-Ekosistema ta' Yellowstone, l-ikbar ekosistema kważi intatta li għad fadal fiż-żona miti tat-Tramuntana tad-Dinja.[11] Fl-1978, il-Park Nazzjonali ta' Yellowstone żdied fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.[12]

Il-viżitaturi jistgħu jimxu fuq mogħdijiet tal-injam li jipprovdu aċċess sikur għall-karatteristiċi ġeotermali tal-park bħall-Fawwara Priżmatika l-Kbira.

Mijiet ta' speċijiet ta' mammiferi, għasafar, ħut, rettili u anfibji ġew iddokumentati, inkluż diversi li huma fil-periklu jew mhedda. Il-foresti u l-bwar tal-ħaxix vasti jinkludu wkoll speċijiet uniċi ta' pjanti. Il-Park Nazzjonali ta' Yellowstone huwa l-ikbar u l-iżjed post famuż fejn tgħix il-fawna l-kbira fl-Istati Uniti kontigwi. F'dan il-park jgħixu l-orsijiet grizzly, il-cougars, il-lupi, u merħliet selvaġġi ta' biżonti u ta' alċi. Il-merħla tal-biżonti tal-Park Nazzjonali ta' Yellowstone hija l-eqdem u l-ikbar merħla tal-biżonti fl-Istati Uniti. Kull sena fil-park ikun hemm nirien forestali; fin-nirien forestali l-kbar tal-1988, inħaraq kważi terz tal-park. Il-Park Nazzjonali ta' Yellowstone fih bosta opportunitajiet rikreattivi, inkluż il-mixi, il-kampeġġ, il-mawriet bid-dgħajjes, is-sajd u l-osservazzjoni tas-siti. It-toroq pavimentati jipprovdu aċċess fil-qrib għaż-żoni ġeotermali ewlenin kif ukoll għal uħud mil-lagi u mill-kaskati. Matul ix-xitwa, spiss il-viżitaturi jaċċessaw il-park permezz ta' żjarat gwidati li jużaw kowċijiet tal-borra jew vetturi tal-borra.

Mappa mpittra dettaljata tal-1904.

Il-park fih l-ilmijiet prinċipali tax-xmara Yellowstone, li għaliha ssemma l-park storikament. Qrib l-aħħar tas-seklu 18, xi nassaba Franċiżi semmew ix-xmara Roche Jaune, li x'aktarx hija traduzzjoni tal-isem Hidatsa Mi tsi a-da-zi ("Xmara tal-Ġebel Isfar"). Iktar 'il quddiem, in-nassaba Amerikani ttraduċew l-isem Franċiż bl-Ingliż bħala "Yellow Stone". Għalkemm spiss huwa maħsub li x-xmara ngħatat isimha abbażi tal-ġebel isfar preżenti fil-Kanjon il-Kbir ta' Yellowstone, is-sors tal-isem Amerikan Nattiv mhuwiex magħruf fiċ-ċert.

L-istorja umana tal-park bdiet mill-inqas 11,000 sena ilu meta l-Amerikani Nattivi bdew jikkaċċjaw u jistadu fir-reġjun. Matul il-kostruzzjoni tal-uffiċċju postali f'Gardiner, Montana, fis-snin 50 tas-seklu 20, instabet ponta ta' vleġġa tal-ossidjana ta' oriġini tal-kultura Clovis li kienet tmur lura għal madwar 11,000 sena ilu. Dawn il-Paleo-Indjani tal-kultura Clovis kienu jużaw ammonti sinifikanti ta' ossidjana li kienu jsibu fil-park biex jipproduċu għodod u armi li jaqtgħu. Ponot tal-vleġeġ magħmula bl-ossidjana ta' Yellowstone nstabu saħansitra fil-Wied ta' Mississippi, xi ħaġa li tindika li kien hemm kummerċ regolari tal-ossidjana bejn it-tribujiet lokali u t-tribujiet iktar fil-Lvant. Meta l-ispedizzjoni ta' Lewis u Clark daħlet f'dik li llum il-ġurnata hija Montana fl-1805, il-membri ltaqgħu mat-tribujiet ta' Nez Perce, Crow u Shoshone li ddeskrivewlhom ir-reġjun ta' Yellowstone lejn in-Nofsinhar, iżda huma għażlu li ma jinvestigawx.

Fl-1806, John Colter, membru tal-Ispedizzjoni ta' Lewis u Clark, telaq biex jingħaqad ma' grupp ta' nassaba tal-fer. Wara li nfired minn nassaba tal-fer oħra fl-1807, Colter għadda minn parti li iktar 'il quddiem saret il-, matul ix-xitwa tal-1807–1808. Huwa osserva mill-inqas żona ġeotermali waħda fis-sezzjoni tal-Grigal tal-park, qrib il-Kaskata tat-Torri. Wara li baqa' ħaj għalkemm indarab f'battalja mal-membri tat-tribujiet Crow u Blackfoot fl-1809, Colter iddeskriva post tan-"nar u tal-kubrit" li l-biċċa l-kbira tan-nies ħasbu li kien xi dillierju; dak li suppost kien post mistiku tlaqqam bħala l-"Infern ta' Colter". Matul l-40 sena ta' wara, bosta rapporti minn irġiel tal-muntanji u nassaba semmew tajn ibaqbaq, xmajjar termali u siġar petrifikati, iżda l-biċċa l-kbira ta' dawn ir-rapporti dak iż-żmien kien maħsub li kienu xi ħrejjef.

Ferdinand V. Hayden (1829–1887), ġeologu Amerikan li kkonvinċa lill-Kungress biex Yellowstone jsir park nazzjonali fl-1872.

Wara esplorazzjoni fl-1856, ix-xabbat tal-muntanji Jim Bridger (li huwa maħsub ukoll li kien l-ewwel jew it-tieni Amerikan Ewropew li ra l-Lag il-Kbir tal-Melħ (bl-Ingliż: Great Salt Lake) u li rrapporta li osserva fawwariet termali, ilma jbaqbaq u muntanja tal-ħġieġ u tal-blat isfar. Dawn ir-rapporti fil-biċċa l-kbira ġew injorati minħabba li Bridger kien magħruf bħala "għażżiel tar-raden". Fl-1859, uffiċjal tal-istħarriġ tal-Armata tal-Istati Uniti, il-Kaptan William F. Raynolds, wettaq stħarriġ ta' sentejn tan-Nofsinhar tar-Rockies ċentrali. Wara li qatta' x-xitwa f'Wyoming, f'Mejju 1860, Raynolds u sħabu —li kienu jinkludu l-ġeologu Ferdinand V. Hayden u l-gwida Jim Bridger —ippruvaw jaqsmu l-Blata Kontinentali fuq il-Promontorju taż-Żewġ Oċeani mid-drenaġġ tax-xmara Wind fil-Majjistral ta' Wyoming. Il-borra qalila tar-rebbiegħa pprevjeniet il-passaġġ tagħhom iżda li kieku setgħu jaqsmu l-Blata Kontinentali, il-grupp kien ikun l-ewwel li rnexxielu jidħol fir-reġjun ta' Yellowstone biex iwettaq stħarriġ organizzat. Il-Gwerra Ċivili Amerikana kompliet ixxekkel l-esplorazzjonijiet organizzati ulterjuri sal-aħħar tas-snin 60 tas-seklu 19.

L-ewwel spedizzjoni dettaljata fl-inħawi ta' Yellowstone kienet l-Ispedizzjoni ta' Cook–Folsom–Peterson tal-1869, li kienet tikkonsisti minn tliet esploraturi ffinanzjati b'mod privat. L-Ispedizzjoni ta' Folsom segwiet ix-xmara Yellowstone sal-Lag ta' Yellowstone. Il-membri tal-Ispedizzjoni żammew ġurnal u abbażi tal-informazzjoni li rrapportaw, grupp ta' residenti ta' Montana organizzaw l-Ispedizzjoni ta' Washburn–Langford–Doane fl-1870. Din kienet immexxija mis-surveyor ġenerali ta' Montana Henry Washburn, u kienet tinkludi lil Nathaniel P. Langford (li iktar 'il quddiem saru magħruf bħala Langford "tal-Park Nazzjonali") u stakkament tal-Armata tal-Istati Uniti kmandat mil-Logutenent Gustavus Doane. L-ispedizzjoni damet madwar xahar tesplora r-reġjun, tiġbor l-eżemplari, u tagħti l-ismijiet lis-siti ta' interess.

Il-Kaskati l-Kbar ta' Yellowstone, Stħarriġ Ġeoloġiku u Ġeografiku tat-Territorji tal-Istati Uniti (1874–1879), tal-fotografu William Henry Jackson.

Kittieb u avukat ta' Montana, Cornelius Hedges, li kien membru tal-ispedizzjoni ta' Washburn, ippropona li r-reġjun għandu jitwarrab u jiġi protett bħala park nazzjonali; huwa kiteb artikli dettaljati dwar l-osservazzjonijiet tiegħu għall-gazzetta Helena Herald bejn l-1870 u l-1871. Hedges essenzjalment tenna l-kummenti li kien għamel f'Ottubru 1865 il-Viċi Gvernatur Territorjali ta' Montana, Thomas Francis Meagher, li qabel kien ikkummenta li r-reġjun għandu jiġi protett. Oħrajn għamlu suġġerimenti simili. Ittra tal-1871 lil Ferdinand V. Hayden mingħand Jay Cooke, negozjant li ried iġib it-turisti fir-reġjun, ħeġġitu jsemmi dik ix-xewqa fir-rapport uffiċjali tiegħu tal-istħarriġ. Cooke kiteb li l-ħabib tiegħu, il-Membru tal-Kungress William D. Kelley, kien issuġġerixxa wkoll biex "il-Kungress jgħaddi abbozz ta' liġi li tirriżerva l-Baċir il-Kbir tal-Geysers bħala park pubbliku għal dejjem".

Ħolqien tal-park

[immodifika | immodifika s-sors]

Fl-1871, ħdax-il sena wara li kien falla l-ewwel sforz tiegħu, Ferdinand V. Hayden finalment irnexxielu jesplora r-reġjun. Sponsorjat mill-gvern, huwa reġa' lura fir-reġjun bit-tieni spedizzjoni, l-Istħarriġ Ġeoloġiku ta' Hayden tal-1871. Huwa fassal rapport komprensiv u inkluda ritratti b'format kbir meħuda minn William Henry Jackson u pitturi ta' Thomas Moran. Ir-rapport għen jikkonvinċi lill-Kungress tal-Istati Uniti biex jirtiraw dan ir-reġjun mill-irkanti pubbliċi. Fl-1 ta' Marzu 1872, il-President Ulysses S. Grant iffirma L-Att dwar id-Dedika li ħoloq il-Park Nazzjonali ta' Yellowstone.

An old contour map showing mountainous terrain and a large lake
Il-mappa ta' Ferdinand V. Hayden tal-Park Nazzjonali ta' Yellowstone fl-1871.

Hayden, filwaqt li ma kienx l-unika persuna li ħaseb fil-ħolqien ta' park fir-reġjun, kien l-ewwel wieħed li kien jitkellem favurih bl-ikbar entużjażmu. Huwa kien jemmen fit-"twarrib tal-inħawi bħala post għad-divertiment għall-benefiċċju u għat-tgawdija tal-poplu" u wissa li kien se jkun hemm minn kien se jiġi u jipprova "jibdel dawn l-eżemplari sbieħ f'merkanzija". Imħasseb li l-inħawi setgħu jġarrbu l-istess destin bħall-Kaskati ta' Niagara, huwa kkonkluda li s-sit kellu "jkun b'xejn bħall-arja jew l-ilma". Fir-rapport tiegħu lill-Kumitat tal-Artijiet Pubbliċi, huwa kkonkluda li jekk l-abbozz tal-att ma jsirx liġi, "il-vandali li issa kienu qed jistennew biex jidħlu f'din l-art tal-għaġeb, fi staġun wieħed jispiċċaw jeqirdu, mingħajr possibbiltà ta' rimedju, dan il-ġmiel notevoli li n-natura b'ħila kbira damet tħejji għal eluf ta' snin sħaħ".

Hayden u l-grupp tal-1871 tiegħu rrikonoxxew li Yellowstone kien post uniku li kellu jibqa' disponibbli għal riċerka ulterjuri. Huwa ġie mħeġġeġ ukoll biex jippreservah biex ħaddieħor ikun jista' jarah u jesperjenzah ukoll. Fil-1873, il-Kungress awtorizza u ffinanzja stħarriġ biex tinstab rotta ferrovjarja fil-park min-Nofsinhar li tlesta mill-Ispedizzjoni ta' Jones tal-1873. Eventwalment, il-ferroviji, u xi żmien wara, il-karozzi dan għamluh possibbli. Il-park ma twarrab għalkollox għal skopijiet ekoloġiċi. Hayden immaġina xi ħaġa simili għal-lukandi u għall-banjijiet termali xeniċi fl-Ingilterra, fil-Ġermanja u fl-Iżvizzera.

L-Att dwar id-Dedika

ATT għat-twarrib ta' roqgħa art qrib l-ilmijiet prinċipali tax-xmara Yellowstone bħala park pubbliku. Ippromulgat mis-Senat u mill-Kamra tar-Rappreżentanti tal-Istati Uniti tal-Amerka fl-Assemblea tal-Kungress; dik ir-roqgħa art fit-Territorji ta' Montana and Wyoming ... hija b'dan riżervata u rtirata mill-insedjament, mill-okkupazzjoni jew mill-bejgħ skont il-liġijiet tal-Istati Uniti, u ddedikata u mwarrba bħala park pubbliku jew post għad-divertiment għall-benefiċċju u għat-tgawdija tal-poplu; u l-persuni kollha li jżuru, jinsedjaw jew jokkupaw ir-roqgħa art jew kwalunkwe parti minnha, għajr kif previst hawnhekk, għandhom jitqiesu li qed jagħmlu att illegali u għandhom jitneħħew minn hemmhekk ...

Approvat fl-1 ta' Marzu 1872.

Iffirmat minn:

  • ULYSSES S. GRANT, il-President tal-Istati Uniti.
  • SCHUYLER COLFAX, il-Viċi President tal-Istati Uniti u l-President tas-Senat.
  • JAMES G. BLAINE, l-iSpeaker tal-Kamra.
A middle-aged man in formal attire with a beard
Ritratt ta' Nathaniel P. Langford (1870), l-ewwel sovraintendent tal-park.

Kien hemm oppożizzjoni lokali konsiderevoli għall-Park Nazzjonali ta' Yellowstone matul is-snin bikrin tiegħu. Uħud mir-residenti lokali beżgħu li l-ekonomija reġjonali ma kinitx se tkun tista' titkattar bil-projbizzjonijiet federali stretti kontra l-iżvilupp tar-riżorsi jew tal-insedjamenti fi ħdan il-konfini tal-park, u l-imprendituri lokali kienu favur it-tnaqqis tad-daqs tal-park biex ikunu jistgħu jiġu żviluppati l-attivitajiet tal-esplorazzjoni għall-minerali, tal-kaċċa u tal-qtugħ tas-siġar. Għal dan l-għan, diversi abbozzi ta' liġi ġew introdotti fil-Kungress minn rappreżentanti ta' Montana li ppruvaw ineħħu r-restrizzjonijiet federali tal-użu tal-art.

Wara li l-park ġie ffurmat b'mod uffiċjali, Nathaniel Langford inħatar bħala l-ewwel sovraintendent tal-park fl-1872 mis-Segretarju tal-Intern Columbus Delano, l-ewwel sorveljatur u kontrollur tal-park. Langford ingħata din ir-responsabbiltà għal ħames snin iżda ma ngħatax salarju, finanzjament u persunal. Langford ma kellux il-mezzi biex itejjeb l-art jew jipproteġi sew il-park, u mingħajr politiki jew regolamenti formali, ma tantx kellu metodi legali biex jinforza tali protezzjoni. B'hekk ir-riżorsi tal-Park Nazzjonali ta' Yellowstone baqgħu vulnerabbli għall-attakki tan-nassaba, tal-vandali u ta' oħrajn. Huwa indirizza l-problemi prattiċi li l-amministraturi tal-park iffaċċjaw fir-Rapport tal-1872 lis-Segretarju tal-Intern u rnexxielu jbassar li Yellowstone kien se jsir attrazzjoni internazzjonali ewlenija li jisħoqqilha l-protezzjoni kontinwa mill-gvern. Fl-1874, kemm Langford kif ukoll Delano tkellmu favur il-ħolqien ta' aġenzija federali għall-protezzjoni tal-park enormi, iżda l-Kungress irrifjuta. Fil-1875, il-Kurunell William Ludlow, li qabel kien esplora żoni ta' Montana taħt il-kmand ta' George Armstrong Custer, ġie assenjat biex jorganizza u jmexxi spedizzjoni lejn Montana u l-Park Nazzjonali ta' Yellowstone li kien għadu kemm ġie stabbilit. L-osservazzjonijiet dwar l-illegalitajiet u l-isfruttament tar-riżorsi tal-park ġew inklużi fir-Rapport ta' Rikonjizzjoni fil-Park Nazzjonali ta' Yellowstone ta' Ludlow. Ir-rapport inkluda ittri u dokumenti mehmuża minn membri oħra tal-ispedizzjoni, fosthom tan-naturalista u l-mineraloġista George Bird Grinnell.

Grinnell iddokumenta l-insib tal-bufli, taċ-ċriev, tal-alċi u tal-għażżiela għall-ġlud: "Huwa stmat li matul ix-xitwa tal-1874–1875, mhux inqas minn 3,000 buflu nqatlu u ċ-ċriev, l-alċi u l-għażżiela jbatu kważi bl-istess mod".

B'hekk, Langford ġie obbligat jirtira fl-1877. Wara li vvjaġġa f'Yellowstone u ra b'għajnejh il-problemi fil-ġestjoni tal-art, Philetus Norris offra ruħu volontarjament għall-kariga wara li rtira Langford. Il-Kungress finalment iddeċieda li jimplimenta salarju għall-kariga, kif ukoll li jipprovdi finanzjament minimu għat-tħaddim tal-park. Norris uża dawn il-fondi biex iwessa' l-aċċess tal-park, u bena bosta toroq u faċilitajiet.

Fl-1880, Harry Yount inħatar biex joqgħod għassa u jikkontrolla l-insib u l-vandaliżmu fil-park. Yount fl-imgħoddi kien qatta' deċennji jesplora l-muntanji li llum il-ġurnata jagħmlu parti minn Wyoming, inkluż il-Grand Tetons, wara li ngħaqad fl-Istħarriġ Ġeoloġiku ta' F V. Hayden fl-1873. Yount kien l-ewwel ranger tal-park nazzjonali, u l-Quċċata ta' Yount, fil-bidu tax-xmara Yellowstone, issemmiet għalih. Dawn il-miżuri xorta waħda ma kinux biżżejjed għall-protezzjoni tal-park, għax la Norris u lanqas it-tliet sovraintendenti ta' warajh, ma ngħataw biżżejjed persunal jew riżorsi.

Xellug: Thomas Moran pitter Tower Creek waqt l-Istħarriġ Ġeoloġiku ta' Hayden tal-1871. Lemin: Travertine Terrace, il-Fawwariet Termali ta' Mammoth.

Matul is-snin 70 u 80 tas-seklu 19, it-tribujiet Amerikani Nattivi effettivament ġew esklużi mill-park nazzjonali. Inqas minn xi nofs tużżana tribujiet kienu għamlu użu staġonali tal-inħawi ta' Yellowstone; l-uniċi residenti permanenti kienu gruppi żgħar Shoshone tal-Lvant magħrufa bħala "Wikkiela tan-Nagħaġ". Huma telqu mill-inħawi abbażi ta' trattat innegozjat fl-1868, li permezz tiegħu l-Wikkiela tan-Nagħaġ ċedew l-artijiet tagħhom iżda żammew id-dritt li jikkaċċjaw f'Yellowstone. L-Istati Uniti qatt ma rratifikaw it-trattat u rrifjutaw li jirrikonoxxu l-jeddijiet tal-Wikkiela tan-Nagħaġ jew ta' kwalunkwe tribù oħra li kienu użaw Yellowstone.

Il-grupp ta' Nez Perce assoċjat mal-Kap Joseph, li kien jammonta għal madwar 750 ruħ, għadda mill-Park Nazzjonali ta' Yellowstone fi tlettax-il jum fl-aħħar ta' Awwissu 1877. Dan il-grupp kien qed jiġi segwit mill-Armata tal-Istati Uniti u daħal fil-park nazzjonali madwar ġimagħtejn wara l-Battalja tal-Ħofra l-Kbira. Uħud mill-grupp ta' Nez Perce kienu amikevoli mat-turisti u ma' nies oħra li ltaqgħu magħhom fil-park; iżda oħrajn ma kinux. Disa' viżitaturi tal-park ittieħdu bħala ostaġġi għal żmien qasir. Minkejja li Joseph u kapijiet oħra ordnaw li ħadd ma kellu jindarab, mill-inqas tnejn min-nies inqatlu u diversi ġew midruba. Wieħed mill-postijiet fejn dan seħħ kien fil-Baċir tal-Geyser t'Isfel u fil-lvant tul fergħa tax-xmara Firehole sal-Muntanja Mary u lil hinn. Dik in-nixxiegħa ngħatat l-isem ta' Nez Perce Creek biex jitfakkar meta għaddew tul il-park. Grupp ta' Bannocks daħal fil-park fl-1878, u allarmaw is-sovraintendent tal-park Philetus Norris. Wara l-Gwerra mal-Indjani Wikkiela tan-Nagħaġ tal-1879, Norris bena forti biex jipprevjeni li l-Amerikani Nattivi jidħlu fil-park nazzjonali.

A group of buildings with trees and hills in background
Fort Yellowstone (għall-ħabta 1910), li qabel kienet stazzjonament tal-Armata tal-Istati Uniti, issa tintuża bħala l-kwartieri ġenerali tal-park.

Il-Linja Ferrovjarja tat-Tramuntana tal-Paċifiku bniet stazzjon ferrovjarju f'Livingston, Montana, bħala venda ta' kollegament maż-żona tad-daħla tat-Tramuntana fl-1883, u dan għen biex jiżdiedu ż-żjarat minn 300 viżitatur fl-1872 għal 5,000 viżitatur fl-1883. Il-linja rapida tlestiet fil-ħarifa ta' dik is-sena minn Livingston sa Cinnabar għall-kollegament ma' Mammoth, imbagħad fl-1902 din ġiet estiża sal-istazzjon ta' Gardiner, fejn il-passiġġieri kien jibdlu wkoll il-ferroviji. Il-viżitaturi f'dawn is-snin bikrin iffaċċjaw toroq imħarbtin u mimlijin trab, apparti servizzi limitati, u l-karozzi tħallew jidħlu f'fażijiet, li ma bdewx qabel l-1915. Sal-1901 infetaħ kollegament bejn Chicago, Burlington u Quincy, permezz ta' Cody, u fl-1908 infetaħ kollegament mal-Linja Ferrovjarja tal-Unjoni tal-Paċifiku lejn il-Punent ta' Yellowstone, segwit minn kollegament tal-1927 mat-triq ta' Milwaukee sad-Daħla ta' Gallatin qrib Bozeman, li wkoll kienet twassal lill-viżitaturi bil-vetturi motorizzati lejn il-Punent ta' Yellowstone. Il-viżitaturi ferrovjarji battew sew sat-Tieni Gwerra Dinjija u s-servizz ferrovjarju regolari waqaf favur il-karozzi għall-ħabta tas-snin 60 tas-seklu 20, għalkemm xorta waħda sal-bidu tas-snin 80 tas-seklu 20 baqa' jkun hemm żjarat speċjali okkażjonalment.

L-insib u l-qerda tar-riżorsi naturali baqgħu għaddejjin bla xkiel sal-wasla tal-Armata tal-Istati Uniti fil-Fawwariet Termali ta' Mammoth fl-1886 li bnew Camp Sheridan. Matul it-22 sena ta' wara, bil-kostruzzjoni ta' strutturi permanenti mill-armata, Camp Sheridan ingħata l-isem ta' Fort Yellowstone. Fis-7 ta' Mejju 1894, il-Klabb ta' Boone u Crockett, permezz tal-personalità ta' George G. Vest, Arnold Hague, William Hallett Phillips, W. A. Wadsworth, Archibald Rogers, Theodore Roosevelt u George Bird Grinnell, irnexxielu jgħaddi l-Att dwar il-Protezzjoni tal-Park li salva l-park. L-Att ta' Lacey tal-1900 ipprovda appoġġ legali għall-uffiċjali li ressqu n-nassaba quddiem il-liġi. Bil-finanzjament u l-persunal meħtieġ għal għassa diliġenti, l-armata żviluppat il-politiki u r-regolamenti tagħha stess li ppermettew l-aċċess pubbliku kif ukoll il-protezzjoni tan-natura selvaġġa u tar-riżorsi naturali tal-park. Meta s-Servizz tal-Parks Nazzjonali nħoloq fl-1916, bosta mill-prinċipji ta' ġestjoni żviluppati mill-armata ġew adottati mill-aġenzija l-ġdida. L-armata għaddiet il-kontroll lis-Servizz tal-Parks Nazzjonali fil-31 ta' Ottubru 1918.

Fl-1898, in-naturalista John Muir iddeskriva l-park kif ġej:

Ikunu kemm ikunu ordnati jew bla ebda ordni l-mawriet, darba wara l-oħra qalb ix-xenarju mill-iktar kalm u wieqaf, tispiċċa fil-ħemda tistagħġeb quddiem fenomeni totalment ġodda. Fawwariet ibaqbqu u għadajjar fondi enormi b'ilma aħdar u ikħal mill-iktar safi, eluf minnhom, jinsabu f'dawn il-muntanji bierda u għoljin bħallikieku hemm ħuġġieġa qalila taħt kull waħda minnhom; u mitt geyser, jonfħu bħal sħabiet bojod tal-ilma jagħli u stim, bħal kaskati invertiti, bla heda minn taħt l-art.

Karozzi u żvilupp ulterjuri

[immodifika | immodifika s-sors]
Is-sovraintendent Horace M. Albright u l-orsijiet suwed (1922). It-turisti spiss kienu jitimgħu lill-orsijiet suwed fil-park fis-snin bikrin, u b'kollox ġew irrapportati 527 persuna midruba mill-1931 sal-1939.

Sal-1915, 1,000 karozza fis-sena kienu qed jidħlu fil-park, u dan irriżulta f'kunflitti maż-żwiemel u mat-trasport bil-karozzini. It-trasport biż-żwiemel fit-toroq eventwalment ġie pprojbit.

Il-Korp tal-Konservazzjoni Ċivili (bl-Ingliż: Civilian Conservation Corps; CCC), aġenzija ġdida ta' soljev għall-irġiel żgħażagħ, kellha rwol ewlieni bejn l-1933 u l-1942 fl-iżvilupp tal-faċilitajiet ta' Yellowstone. Il-proġetti tas-CCC kienu jinkludu r-riforestazzjoni, l-iżvilupp ta' bosta mill-mogħdijiet u l-kampeġġi, il-kostruzzjoni tal-mogħdijiet, it-tnaqqis tal-periklu ta' nirien, u x-xogħol tat-tifi tan-nar. Is-CCC bena l-maġġoranza taċ-ċentri bikrin għall-viżitaturi, tal-kampeġġi u tas-sistema attwali ta' toroq tal-park.

Matul it-Tieni Gwerra Dinjija, it-turiżmu batta sew, il-persunal tnaqqas, u bosta faċilitajiet ġew traskurati. Sas-snin 50 tas-seklu 20, iż-żjarat żdiedu bil-bosta f'Yellowstone u f'parks nazzjonali oħra. Sabiex jakkomodaw din iż-żieda, l-uffiċjali tal-park implimentaw il-Missjoni Nru 66, li kien sforz ta' mmodernizzar u ta' tkabbir tal-faċilitajiet tas-servizzi tal-park. Ippjanat li jitlesta sal-1966, f'ġieħ il-50 anniversarju tal-istabbiliment tas-Servizz tal-Parks Nazzjonali, il-kostuzzjoni tal-Missjoni Nru 66 varjat minn disinn tal-istil tradizzjonali tal-kabini biz-zkuk tas-siġar għal stil modern. Matul l-aħħar tas-snin 80 tas-seklu 20, il-biċċa l-kbira tal-istili tal-kostruzzjoni f'Yellowstone reġgħu lura għal disinni iktar tradizzjonali. Wara n-nirien forestali enormi tal-1988 li kkawżaw ħsarat kbar f'Grant Village, l-istrutturi reġgħu nbnew mill-ġdid bl-istil tradizzjonali. Iċ-ċentru għall-viżitaturi f'Canyon Village, li fetaħ fl-2006, inkorpora disinn iktar tradizzjonali wkoll.

A large arch made of irregular-shaped natural stone over a road
L-Arkata ta' Roosevelt f'Gardiner, Montana, qrib id-daħla tat-Tramuntana.

It-terremot tal-lag ta' Hebgen tal-1959 ftit fil-Punent ta' Yellowstone kkawża ħsarat fit-toroq u f'xi strutturi tal-park. Fis-sezzjoni tal-Majjistral tal-park instabu geysers ġodda, u bosta fawwariet termali eżistenti ċċajpru. Dan kien l-iżjed terremot qawwi li affettwa r-reġjun fl-istorja rreġistrata.

Fl-1963, wara diversi snin ta' kontroversja pubblika rigward it-tnaqqis imġiegħel tal-popolazzjoni tal-alċi f'Yellowstone, is-Segretarju tal-Intern tal-Istati Uniti Stewart Udall ħatar bord ta' konsulenza biex jiġbor data xjentifika biex tinforma l-ġestjoni futura tan-natura selvaġġa tal-parks nazzjonali. F'dokument magħruf bħala r-Rapport ta' Leopold, il-kumitat osserva li l-programmi tal-qtil f'parks nazzjonali oħra ma kinux effettivi, u rrakkomanda l-ġestjoni tal-popolazzjoni tal-alċi ta' Yellowstone.

In-nirien forestali matul is-sajf tal-1988 kienu l-ikbar fl-istorja tal-park. Madwar 793,880 akru (3,210 km2; 1,240 mil kwadru) jew 36 % tal-art tal-park kienet affettwata min-nirien; dan wassal għal evalwazzjoni sistematika mill-ġdid tal-politiki tal-ġestjoni tan-nirien. L-istaġun tan-nirien tal-1988 tqies normali sa ma kombinament ta' nixfa u ta' sħana sa nofs Lulju kkontribwew għal periklu estrem ta' nirien. Fil-jum magħruf bħala s-"Sibt Iswed", fl-20 ta' Awwissu 1988, irjieħ b'saħħithom wasslu biex in-nirien jinfirxu malajr, u iktar minn 150,000 akru (610 km2; 230 mil kwadru) inħarqu.

Fl-1 ta' Ottubru 2013, il-Park Nazzjonali ta' Yellowstone għalaq minħabba x-shutdown tal-gvern federali tal-Istati Uniti tal-2013.

Riċerka u rikonoxximent

[immodifika | immodifika s-sors]
Mappa mpittra ta' Heinrich C. Berann (1991) bi skala esaġerata.

L-istorja kulturali wiesgħa tal-park ġiet iddokumentata permezz tal-1,000 sit arkeoloġiku li ġew skoperti. Il-park fih 1,106 struttura u karatteristika storika, u minnhom l-Irdumijiet tal-Ossidjana u ħames binjiet ġew iddeżinjati bħala Għeliem Storiku Nazzjonali. Yellowstone ġiet iddeżinjata bħala Riżerva ta' Bijosfera Internazzjonali fis-26 ta' Ottubru 1976 u Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fit-8 ta' Settembru 1978.[12] Il-park tqiegħed fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji fil-Periklu mill-1995 sal-2003 minħabba l-effetti tat-turiżmu, l-infezzjonijiet fin-natura selvaġġa u kwistjonijiet marbuta ma' speċijiet invażivi. Fl-2010, il-Park Nazzjonali ta' Yellowstone ġie onorat billi deher fuq il-munita ta' kwart ta' dollaru Amerikan permezz tal-Programm tal-Muniti Sbieħ tal-Amerka tal-Kwart ta' Dollaru.

Justin Farrell esplora tliet sensibilitajiet morali li mmotivaw lill-attivisti biex jindirizzaw lil Yellowstone. L-ewwel kien hemm il-viżjoni utilitarja ta' sfruttament massimu tar-riżorsi naturali, karatteristika tal-iżviluppaturi fl-aħħar tas-seklu 19. It-tieni kienet viżjoni spiritwali tan-natura ispirata mir-Romantiċiżmu u t-traxxendentalisti f'nofs is-seklu 19. Is-seklu 20 ġab miegħu l-viżjoni morali bijoċentrika li tiffoka fuq is-saħħa tal-ekosistema skont it-teorija ta' Aldo Leopold, li wasslet għall-espansjoni ta' żoni protetti federalment u tal-ekosistemi tal-madwar.

Iċ-Ċentru tal-Wirt u tar-Riċerka jinsab f'Gardiner, Montana, qrib id-daħla tat-Tramuntana tal-park. Iċ-ċentru jospita l-kollezzjoni tal-mużew, l-arkivji, il-librerija tar-riċerka, il-laboratorju tal-arkeoloġija u tal-istorja, u l-erbarju tal-Park Nazzjonali ta' Yellowstone. L-arkivji tal-Park Nazzjonali ta' Yellowstone fihom kollezzjonijiet tar-rekords storiċi ta' Yellowstone u tas-Servizz tal-Parks Nazzjonali. Il-kollezzjoni tinkludi r-rekords amministrattivi ta' Yellowstone, kif ukoll ir-rekords tal-ġestjoni tar-riżorsi, ir-rekords tal-proġetti ewlenin, u l-manuskritti u d-dokumenti personali mogħtija b'donazzjoni. L-arkivji huma affiljati mal-Amministrazzjoni tal-Arkivji u tar-Rekords Nazzjonali.

Sit ta' Wirt Dinji

[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Park Nazzjonali ta' Yellowstone ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.[12]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (vii) "Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta' ġmiel naturali u ta' importanza estetika eċċezzjonali"; il-kriterju (viii) "Eżempju straordinarju li jirrappreżenta stadji importanti tal-istorja tad-dinja, inkluż it-trapass tal-ħajja, il-proċessi ġeoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-iżvilupp tat-tipi differenti ta' art, jew il-karatteristiċi ġeomorfiċi jew fiżjografiċi sinifikanti"; il-kriterju (ix) "Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi ekoloġiċi u bijoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-evoluzzjoni u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' annimali terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar"; u l-kriterju (x) "Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-diversità bijoloġika, inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-xjenza jew tal-konservazzjoni".[12]

Mappa uffiċjali tal-park tal-2020.

Il-Park Nazzjonali ta' Yellowstone jokkupa roqgħa bejn wieħed u ieħor kwadra ta' kumpless vulkaniku li tmur kemxejn lil hinn mill-Majjistral ta' Wyoming. Madwar 96 % tal-erja totali tal-art tal-Park Nazzjonali ta' Yellowstone tinsab fi ħdan l-istat ta' Wyoming. 3 % oħra tinsab fi ħdan Montana u l-1 % l-oħra tinsab f'Idaho. Il-parti ta' Yellowstone f'Montana fiha diversi mogħdijiet, faċilitajiet u postijiet tajbin għall-għawm, filwaqt li l-parti tal-park f'Idaho mhijiex żviluppata. Il-konfini irregolari tal-Lvant tal-park nazzjonali ssegwi l-art għolja tul il-Katina Muntanjuża ta' Absaroka.

Immaġni satellitari tal-Park Nazzjonali ta' Yellowstone.

Il-park fih 63 mil (101 kilometru) mit-Tramuntana għan-Nofsinhar, u 54 mil (87 kilometri) mill-Punent għal-Lvant bl-ajru. Bħala erja, Yellowstone fih 2,219,789 akru (8,983 km2; 3,468 mil kwadru), u għaldaqstant huwa ikbar saħansitra mill-istati ta' Rhode Island jew Delaware. Ix-xmajjar u l-lagi jkopru 5 % tal-erja tal-art, u l-ikbar korp tal-ilma huwa l-Lag ta' Yellowstone li jkopri 87,040 akru (352 km2; 136 mil kwadru). Il-Lag ta' Yellowstone huwa fond sa 400 pied (120 metru) u għandu 110 mil (180 kilometru) ta' kosta. F'elevazzjoni ta' 7,733 pied (2,357 metru) 'il fuq mil-livell tal-baħar, il-Lag ta' Yellowstone huwa l-ikbar lag f'elevazzjoni għolja fl-Amerka ta' Fuq. Il-foresti jkopru 80 % tal-erja tal-art tal-park; il-biċċa l-kbira tal-bqija huma bwar tal-ħaxix.

Il-Blata Kontinentali tal-Amerka ta' Fuq tinsab djagonalment tul il-parti tal-Lbiċ tal-park. Il-blata hija karatteristika topografika li tissepara d-drenaġġi tal-ilma tal-Oċean Paċifiku u tal-Oċean Atlantiku. Madwar terz tal-park jinsab fin-naħa tal-Punent tal-Blata Kontinentali. L-oriġini tax-xmajjar Yellowstone u Snake jinsabu qrib xulxin iżda fuq naħat opposti tal-blata. B'hekk, l-ilmijiet tax-xmara Snake jnixxu fl-Oċean Paċifiku, filwaqt li dawk ta' Yellowstone jispiċċaw fil-Golf tal-Messiku.

Il-park jinsab fuq il-Promontorju ta' Yellowstone, f'elevazzjoni medja ta' 8,000 pied (2,400 metru) 'il fuq mil-livell tal-baħar. Il-promontorju huwa kkonfinat kważi fin-naħat kollha minn ktajjen muntanjużi tar-Rockies Nofsana, b'elevazzjoni li tvarja minn 9,000 sa 11,000 pied (2,700 sa 3,400 metru). L-ogħla punt fil-park huwa l-Quċċata tal-Ajkla (11,358 pied jew 3,462 metru) u l-iżjed punt baxx huwa tul Reese Creek (5,282 pied jew 1,610 metru). Xi ktajjen muntanjużi fil-qrib jinkludu l-Katina Muntanjuża ta' Gallatin lejn il-Majjistral, il-Muntanji ta' Beartooth lejn it-Tramuntana, il-Katina Muntanjuża ta' Absaroka lejn il-Lvant, il-Katina Muntanjuża ta' Teton lejn in-Nofsinhar, u l-Katina Muntanjuża ta' Madison lejn il-Punent. L-iżjed quċċata prominenti tal-Promontorju ta' Yellowstone hija l-Muntanja ta' Washburn b'għoli ta' 10,243 pied (3,122 metru).

Il-Park Nazzjonali ta' Yellowstone fih waħda mill-ikbar foresti petrifikati tad-dinja, mimlija b'siġar li żmien twil ilu ntradmu bl-irmied u bil-ħamrija u ġew ittrasformati mill-injam u mill-materjali minerali. Huwa maħsub li dan l-irmied u detriti vulkaniċi oħra waslu mill-inħawi tal-park stess peress li l-parti ċentrali ta' Yellowstone hija magħmula mill-krater enormi ta' supervulkan. Il-park fih 290 kaskata ta' mill-inqas 15-il pied (4.6 metri), u l-ogħla waħda hija dik tal-Kaskati t'Isfel tax-xmara Yellowstone f'għoli ta' 308 pied (94 metru).

Fil-park hemm ukoll tliet kanjons fondi, maqtugħin qalb it-tufa vulkanika tal-Promontorju ta' Yellowstone mix-xmajjar matul l-aħħar 640,000 sena. Ix-xmara Lewis tnixxi qalb il-Kanjon ta' Lewis fin-Nofsinhar, u x-xmara Yellowstone naqqxet żewġ kanjons ikkuluriti, il-Kanjon il-Kbir ta' Yellowstone u l-Kanjon l-Iswed ta' Yellowstone fit-Tramuntana tagħha.

Kolonni tal-bażalt qrib il-Kaskata tat-Torri; għargħar kbir tal-bażalt u ta' tipi oħra ta' lava ppreċedew l-iżbroffar kbir tal-irmied u tal-ħaffiefa msaħħna ħafna.

Il-Park Nazzjonali ta' Yellowstone jinsab fit-tarf tal-Grigal tal-pjanura tax-xmara Snake, ark kbir b'għamla ta' qaws li jgħaddi qalb il-muntanji u li huwa estiż bejn wieħed u ieħor għal 400 mil (640 kilometru) mill-park sal-fruntiera bejn Idaho-Oregon. Il-vulkaniżmu ta' Yellowstone huwa maħsub li huwa kkollegat mal-vulkaniżmu kemxejn iktar tal-qedem tal-pjanura tax-xmara Snake. B'hekk Yellowstone huwa l-parti attiva ta' hotspot li maż-żmien iċċaqilqet lejn il-Grigal. L-oriġini ta' dan il-hotspot tal-vulkaniżmu għadu fil-mira ta' dibattiti. Teorija partikolari ssostni li fenomenu ta' mantle plume kkawża ċ-ċaqliq tal-hotspot ta' Yellowstone lejn il-Grigal, filwaqt li teorija oħra tispjega li l-migrazzjoni tal-hotspot tal-vulkaniżmu seħħet bħala riżultat tal-frammentazzjoni u tad-dinamika tas-subduzzjoni tal-Plakka ta' Farallon fil-ġewwieni tad-Dinja.

Ix-xifer tal-caldera fix-xefaq tan-Nofsinhar tal-Lag ta' Yellowstone.

Il-krater ta' Yellowstone huwa l-ikbar sistema vulkanika fl-Amerka ta' Fuq, u fuq livell dinji l-krater tal-Lag ta' Toba f'Sumatra huwa ikbar minnu. Ġie mlaqqam bħala "supervulkan" għaliex il-caldera ġiet iffurmata minn żbroffar esplożiv tassew kbir. Huwa stmat li l-kompartiment tal-magma li jinsab taħt Yellowstone huwa kompartiment ikkollegat uniku, twil madwar 37 mil (60 kilometru), wiesgħa 18-il mil (29 kilometru), u fond bejn 3 sa 7 mili (4.8 sa 11.3-il kilometru). Il-caldera attwali nħolqot minn żbroffar katakliżmatiku li seħħ 640,000 sena ilu, fejn ġew rilaxxati iktar minn 240 mil kubu (1,000 km3) ta' rmied, blat u materjali piroklastiċi. Dan l-iżbroff kien iktar minn 1,000 darba ikbar mill-iżbroff tal-1980 tal-Muntanja ta' St. Helens. Ipproduċa caldera fond kważi 58 ta' mil (1.0 kilometru) u b'erja ta' 45 mil bi 28 mil (72 kilometru b'45 kilometru) u ddepożita t-tufa ta' Lava Creek, formazzjoni ġeoloġika tat-tufa wweldjata. L-iżjed żbroff vjolenti magħruf, li seħħ 2.1 miljun sena ilu, irrilaxxa 588 mil kubu (2,450 km3) ta' materjal vulkaniku u ħoloq il-formazzjoni tal-blat magħrufa bħala Huckleberry Ridge Tuff u l-Caldera ta' Island Park. Żbroff iżgħar irrilaxxa 67 mil kubu (280 km3) ta' materjal vulkaniku 1.3 miljun sena ilu, u fforma l-Caldera ta' Henry's Fork u ddepożita l-Mesa Falls Tuff.

Kull wieħed mit-tliet żbroffi katakliżmatiċi rrilaxxa ammonti enormi ta' rmied li ksew il-biċċa l-kbira tal-Amerka ta' Fuq ċentrali, u waqgħu bosta mijiet ta' mili 'l bogħod. L-ammont ta' rmied u gassijiet irrilaxxati fl-atmosfera x'aktarx li kkawżaw impatti sinifikanti fix-xejriet tat-temp dinjin u wasslu għall-estinzjoni ta' xi speċijiet, primarjament fl-Amerka ta' Fuq.

Żbroff sussegwenti li fforma caldera seħħ madwar 160,000 sena ilu. Dan ifforma l-caldera relattivament żgħira li fiha s-Suba' tal-Punent tal-Lag ta' Yellowstone. Mill-aħħar żbroff tas-supervulkan, sensiela ta' ċikli ta' żbroffar bejn 640,000 u 70,000 sena ilu, kważi melew il-krater ta' Yellowstone bi 80 żbroff differenti ta' lava riolitika bħal dik fl-Irdumijiet tal-Ossidjana u ta' lava bażaltika bħal dik tal-Irdum tal-Wikkiela tan-Nagħaġ. Is-saffi tal-lava jidhru l-iktar faċilment fil-Kanjon il-Kbir ta' Yellowstone, fejn ix-xmara Yellowstone tkompli tnaqqax il-flussi tal-lava tal-qedem. Il-kanjon huwa wied bl-għamla tal-ittra V klassika, li tindika erożjoni mix-xmara iktar milli erożjoni mill-glaċjazzjoni.

Kull żbroff huwa parti minn ċiklu tal-iżbroffar li jilħaq il-quċċata tiegħu bil-kollass parzjali tal-quċċata tal-kompartiment tal-magma parzjalment imbattal. Dan joħloq depressjoni li kkrollat, imsejħa caldera, u jiġu rrilaxxati ammonti kbar ta' materjal vulkaniku, normalment permezz ta' xquq madwar il-caldera. Iż-żmien bejn l-aħħar tliet żbroffi katakliżmatiċi fl-inħawi ta' Yellowstone varja minn 600,000 sa 800,000 sena, iżda l-għadd żgħir ta' tali żbroffi katakliżmatiċi ma jistax jintuża biex isir tbassir preċiż tal-avvenimenti vulkaniċi futuri.

Geysers u sistema idrotermali

[immodifika | immodifika s-sors]
Il-Geyser ta' Old Faithful jiżbroffa bejn wieħed u ieħor kull 90 minuta.
Steamboat Geyser huwa l-ikbar geyser attiv fid-dinja.

L-iżjed geyser famuż fil-park, u x'aktarx fid-dinja, huwa l-geyser imlaqqam Old Faithful, li jinsab fil-Baċir ta' Fuq tal-Geysers. Fl-istess baċir hemm il-Geysers tal-Kastell, tal-Iljun, tax-Xehda, il-Kbir (l-ogħla geyser prevedibbli fid-dinja), il-Ġgant (l-iżjed geyser volominuż fid-dinja), ta' Riverside u bosta geysers oħra. Il-park fih l-ogħla geyser attiv fid-dinja — Steamboat Geyser fil-Baċir tal-Geysers ta' Norris. Studju li tlesta fl-2011 sab li mill-inqas 1,283 geyser żbroffar f'Yellowstone. Minnhom, medja ta' 465 geyser huma attivi f'sena partikolari. Yellowstone fih mill-inqas 10,000 karatteristika ġeotermali b'kollox, inkluż geysers, fawwariet termali, tajn ibaqbaq u rilaxxi tal-gass. Iktar minn nofs il-geysers u l-karatteristiċi idrotermali tad-dinja huma kkonċentrati f'Yellowstone.

Geysers erupting vertically. Sunlight illuminating the one in the foreground and the breeze is blowing the steam and spray to the left.
Geysers f'Yellowstone, pittura ta' Albert Bierstadt tal-1881.

F'Mejju 2001, l-Istħarriġ Ġeoloġiku tal-Istati Uniti, il-Park Nazzjonali ta' Yellowstone u l-Università ta' Utah ħolqu l-Osservatorju tal-Vulkani ta' Yellowstone, partenarjat għall-monitoraġġ fit-tul tal-proċessi ġeoloġiċi tal-medda vulkanika tal-Promontorju ta' Yellowstone, għad-disseminazzjoni tal-informazzjoni dwar il-perikli potenzjali ta' dan ir-reġjun ġeoloġikament attiv.

Fl-2003, bidliet fil-Baċir tal-Geyser ta' Norris wasslu għall-għeluq temporanju ta' xi mogħdijiet fil-baċir. Ġew osservati rilaxxi ġodda tal-gass, u diversi geysers kellhom żieda fl-attività u żieda fit-temperaturi tal-ilma. Diversi geysers tant saru jikwu li ġew ittrasformati bl-istim ħiereġ minnhom; l-ilma tant kien saħan li ma setgħu jiżbroffaw normalment iktar. Dan inzerta fl-istess żmien tar-rilaxx ta' rapporti ta' proġett tar-riċerka fuq diversi snin tal-Istħarriġ Ġeoloġiku tal-Istati Uniti, li mmappja l-qiegħ tal-Lag ta' Yellowstone u li identifika qisha koppla strutturali li ġiet olzata fl-imgħoddi. Ir-riċerka indikat li dan l-olzar ma kien joħloq l-ebda theddida immedjata ta' żbroffar vulkaniku, peress li x'aktarx li żviluppa żmien sew ilu, u ma kien hemm l-ebda żieda fit-temperatura qrib l-olzar.

Fl-10 ta' Marzu 2004, bijologu skopra ħames biżonti mejtin li milli jidher kienu belgħu gassijiet ġeotermali meta nqabdu fil-Baċir tal-Geyser ta' Norris minħabba inverżjoni atmosferika staġonali. Ftit wara kien hemm żieda fl-attività tat-terremoti f'April 2004. Fl-2006 ġie rrapportat li l-Koppla tal-Lag tal-Kuluverti u l-Koppla ta' Sour Creek — żoni li kienu ilhom magħrufa li kienu qed jesperjenzaw bidliet sinifikanti fiċ-ċaqliq tal-art tagħhom — kienu ġew olzati b'rata ta' 1.5 sa 2.4 pulzieri (3.8 sa 6.1 ċentimetri) fis-sena minn nofs l-2004 sal-2006. Sal-aħħar tal-2007, l-olzar baqa' għaddej b'rata mnaqqsa. Dawn l-avvenimenti attiraw ħafna attenzjoni mill-mezzi tax-xandir u spekulazzjoni dwar il-futur ġeoloġiku tar-reġjun. L-esperti wieġbu għall-għajdut billi infurmaw lill-pubbliku li ma kien hemm l-ebda żieda fir-riskju ta' żbroffar vulkaniku fil-futur qarib. Dawn il-bidliet juru n-natura dinamika tas-sistema idrotermali ta' Yellowstone.

Ħsara infrastrutturali fil-Lag ta' Hebgen minħabba t-terremot ta' 7.2 tal-1959.

Yellowstone jesperjenza eluf ta' terremoti żgħar kull sena, li l-biċċa l-kbira minnhom lanqas biss jinħassu mill-bniedem. Madwar żewġ terzi tat-terremoti jseħħu bejn il-Lag ta' Hegben u l-Krater ta' Yellowstone tul żona b'qasma mirduma li tħalliet wara żbroff ta' 2.1 miljun sena ilu.

Fiż-żminijiet storiċi kien hemm sitt terremoti b'qawwa ta' mill-inqas 6 jew iktar, inkluż it-terremot ta' 7.2 tal-Lag ta' Hebgen li seħħ eżatt barra mill-konfini tal-Majjistral tal-park fl-1959. Dan it-terremot skatta ċediment tal-art enormi, li kkawża l-kollass parzjali ta' diga fil-Lag ta' Hebgen; ftit iktar 'l isfel, is-sediment miċ-ċediment tal-art imblokka x-xmara u ħoloq lag ġdid, magħruf bħala l-Lag tat-Terremot. Inqatlu 28 ruħ u l-ħsara lill-proprjetajiet kienet estensiva fir-reġjun qarib. It-terremot ikkawża l-iżbroffar ta' xi geysers fil-Majjistral tal-park, iffurmaw xquq mal-art li beda ħiereġ l-istim minnhom, u xi fawwariet termali li normalment ikollhom ilma ċar imtlew bit-tajn. Huwa maħsub li l-istress maħluq fiż-żona tal-qasma minn dan it-terremot wassal għall-attività attwali tat-terremoti fil-Majjistral ta' Yellowstone. Terremot ta' 6.1 heżżeż il-park fit-30 ta' Ġunju 1975, iżda l-ħsara kienet minima.

Fl-1985, għal tliet xhur ġew identifikati 3,000 terremot minuri fil-Majjistral tal-park, matul dak li ġie deskritt bħala sensiela ta' terremoti li ġie attribwit għal subsidenza minuri tal-krater ta' Yellowstone. Mit-30 ta' April 2007, 16-il terremot żgħir b'qawwa sa 2.7 seħħew fil-Caldera ta' Yellowstone għal diversi jiem. Dawn is-sensiliet ta' terremoti huma komuni, u seħħew 70 bħalhom bejn l-1983 u l-2008. F'Diċembru 2008, iktar minn 250 terremot ġew irreġistrati matul erbat ijiem taħt il-Lag ta' Yellowstone, u l-ikbar wieħed kellu qawwa ta' 3.9. F'Jannar 2010, iktar minn 250 terremot ġew identifikati matul jumejn. L-attività sismika fil-Park Nazzjonali ta' Yellowstone għadha għaddejja u tiġi rrapportata kull siegħa mill-Programm tal-Periklu tat-Terremoti tal-Istħarriġ Ġeoloġiku tal-Istati Uniti.

Fit-30 ta' Marzu 2014, terremot ta' 4.8 seħħ kważi fin-nofs eżatt ta' Yellowstone qrib il-Baċir ta' Norris fis-6:34 ta' filgħodu iżda l-ebda ħsara ma ġiet indikata. Dan kien l-ikbar terremot li heżżeż il-park mit-22 ta' Frar 1980.

Bijoloġija u ekoloġija

[immodifika | immodifika s-sors]
Mergħa fil-Park Nazzjonali ta' Yellowstone.

Il-Park Nazzjonali ta' Yellowstone huwa l-element ċentrali tal-20 miljun akru (80,940 km2; 31,250 mil kwadru) tal-Ekosistema taż-Żona Usa' ta' Yellowstone, reġjun li jinkludi l-Park Nazzjonali ta' Grand Teton, biswit il-foresti nazzjonali u żoni kbar ta' natura selvaġġa f'dawk il-foresti. L-ekosistema hija l-ikbar medda kontinwa li għad fadal ta' art mhux mittiefsa u mhux żviluppata fl-Istati Uniti kontigwi, u titqies bħala l-ikbar ekosistema intatta tad-dinja fiż-żona miti tat-Tramuntana. Permezz tal-programm tal-introduzzjoni mill-ġdid tal-lupi, li beda fis-snin 90 tas-seklu 20, il-biċċa l-kbira tal-ispeċijiet oriġinali ta' fawna u ta' flora tar-reġjun meta l-ewwel esploraturi daħlu fl-inħawi, jistgħu jinstabu hemmhekk. Hemm sit ta' osservazzjoni ewlieni tan-Network Nazzjonali tal-Osservatorji Ekoloġiċi.

Il-birbiena tar-ramel ta' Yellowstone hija endemika għax-xtut tal-Lag ta' Yellowstone.

Iktar minn 69,000 speċi ta' siġar u ta' pjanti vaskulari oħra huma nattivi fil-park. 170 speċi oħra jitqiesu bħala speċijiet eżotiċi u mhumiex nattivi. Mit-tmien speċijiet ta' siġar koniferi ddokumentati, il-foresti tas-siġar taż-żnuber ta' Lodgepole jkopru 80 % taż-żoni forestali totali. Koniferi oħra, bħall-abit subalpin, l-abit tal-Amerki ta' Engelmann, l-abit ta' Douglas tar-Rockies u ż-żnuber tal-qoxra bajda, jinstabu sparpaljati madwar il-park. Mill-2007, iż-żnuber tal-qoxra bajda huwa mhedded minn fungu magħruf bħala t-taħsir taż-żnuber tal-qoxra bajda; madankollu, dan jaffettwa l-iktar il-foresti li jinsabu sew fit-Tramuntana u fil-Punent. F'Yellowstone, madwar 7 % tal-ispeċijiet taż-żnuber tal-qoxra bajda ġew affettwati minn dan il-fungu, meta mqabbel mal-infestazzjonijiet kważi totali fil-Majjistral ta' Montana. Il-luq u ż-żafżafa huma l-iżjed speċijiet komuni ta' siġar ħorfija. Il-foresti tal-luq naqsu sew mill-bidu tas-seklu 20, iżda x-xjenzati fl-Università Statali ta' Oregon jattribwixxu l-irkupru reċenti tal-luq lill-introduzzjoni mill-ġdid tal-lupi li biddel id-drawwiet tar-ragħa tal-alċi lokali.

Għata mikrobika fl-ilma biered tal-geyser fil-Baċir il-Kbir tal-Geysers.

Hemm għexieren ta' speċijiet ta' pjanti li jarmu l-fjuri li ġew identifikati, u l-biċċa l-kbira minnhom iwarrdu bejn Mejju u Settembru. Il-birbiena tar-ramel ta' Yellowstone hija pjanta rari li tarmi l-fjuri li tinstab biss f'Yellowstone. Hija relatata mill-qrib ma' speċijiet li normalment jinstabu f'klima iktar sħuna, u b'hekk il-birbiena tar-ramel hija enigma. It-8,000 eżemplar stmati ta' din il-pjanta rari li tarmi l-fjuri kollha jgħixu fil-ħamrija ramlija tax-xtut tal-Lag ta' Yellowstone, ferm 'il fuq mil-linja tal-ilma.

Fl-ilmijiet termali ta' Yellowstone, il-batterji jiffurmaw għata b'għamliet strambi li tikkonsisti minn triljuni ta' individwi. Dawn il-batterji huma wħud mill-iżjed organiżmi primittivi fid-Dinja. Id-dubbien u artropodi oħra jgħixu fuq din l-għata, saħansitra fil-qilla tax-xtiewa kesħin. Inizjalment, ix-xjenzati ħasbu li l-mikrobi hemmhekk kienu jiksbu l-għajxien tagħhom mill-kubrit biss. Fl-2005, riċerkaturi mill-Università ta' Colorado f'Boulder skoprew li l-għajxien għal mill-inqas uħud mid-diversità ta' speċijiet ipertermofiliċi ġej mill-idroġenu molekolari.

Thermus aquaticus huwa batterju li jinstab fil-fawwariet termali ta' Yellowstone li jipproduċi enzima importanti (polimerażi Taq) li faċilment tiġi replikata fil-laboratorju u hija utli għar-replikazzjoni tad-DNA bħala parti mill-proċess tar-reazzjoni katina bil-polimerażi (PCR). It-tneħħija ta' dawn il-batterji tista' tinkiseb mingħajr l-ebda impatt fuq l-ekosistema. Batterji oħra fil-fawwariet termali ta' Yellowstone jaf ikunu utli wkoll għax-xjenzati li qed ifittxu l-fejqan għal diversi tipi ta' mard. Fl-2016, riċerkaturi mill-Università ta' Uppsala rrapportaw l-iskoperta ta' klassi ta' termofili, Hadesarchaea, fil-Baċir ta' Culex f'Yellowstone. Dawn l-organiżmi huma kapaċi jikkonvertu l-monossidu tal-karbonju u l-ilma f'diossidu tal-karbonju u idroġenu.

Xi kultant il-pjanti mhux nattivi jheddu l-ispeċijiet nattivi billi jokkupaw ir-riżorsi tan-nutrijenti. Għalkemm l-ispeċijiet eżotiċi jinstabu l-iktar fl-inħawi fejn ikun hemm l-iktar viżitaturi umani, bħal qrib it-toroq u fiż-żoni turistiċi ewlenin, dawn infirxu wkoll iktar 'il ġewwa fil-park. Ġeneralment, il-biċċa l-kbira tal-ispeċijiet eżotiċi jiġu kkontrollati billi jinġibdu 'l barra mill-ħamrija jew bil-bexx, żewġ attivitajiet li jieħdu ħafna ħin u jiswew il-flus.

Biżonti Amerikani.

Yellowstone jitqies b'mod mifrux bħala l-ifjen ħabitat tal-fawna kbira fit-48 stat t'isfel tal-Istati Uniti. Hemm kważi 60 speċi ta' mammiferi fil-park, inkluż il-lupu tar-Rockies, il-kojote, il-linċi Kanadiż, il-kawgars, u l-orsijiet suwed u grizzly. Mammiferi kbar oħra jinkludu l-biżonti (spiss imsejħa wkoll bufli), iċ-ċriev Amerikani, l-alċi, iċ-ċriev komuni, iċ-ċriev ta' denbhom abjad, il-mogħoż tal-muntanji, l-għażżiela muqrana u n-nagħaġ tal-qarn kbir.

Il-merħla tal-biżonti tal-Park Nazzjonali ta' Yellowstone hija l-ikbar merħla pubblika ta' biżonti Amerikani fl-Istati Uniti. Il-biżonti fl-imgħoddi kienu jammontaw għal bejn 30 u 60 miljun individwu fl-Amerka ta' Fuq, u Yellowstone għadu wieħed mill-aħħar fortizzi tagħhom. Il-popolazzjonijiet tagħha kienu żdiedu minn inqas minn 50 biżont fil-park fl-1902 għal 4,000 biżont sal-2003. Il-merħla tal-biżonti tal-Park Nazzjonali ta' Yellowstone laħqet il-quċċata tagħha fl-2005 b'4,900 annimal. Minkejja li f'sajf minnhom il-popolazzjoni tagħhom fis-sajf ġiet stmata li tlaħħaq l-4,700 biżont fl-2007, l-għadd naqas għal 3,000 biżont fl-2008 wara xitwa qalila u strateġiji kontroversjali tal-ġestjoni tal-bruċellożi li wasslu għall-qtil ta' mijiet ta' biżonti.

Ċerva Amerikana omm tredda'.

Huwa maħsub li l-merħla tal-biżonti tal-Park Nazzjonali ta' Yellowstone hija l-unika waħda minn erba' merħliet li huma ġenetikament puri u li jimirħu liberament fl-artijiet pubbliċi fl-Amerka ta' Fuq. It-tliet merħliet l-oħra huma dawk tal-Muntanji ta' Henry f'Utah, tal-Park Nazzjonali tal-Għar tar-Riħ fin-Nofsinhar ta' Dakota, u fil-Park Nazzjonali tal-Gżira taċ-Ċriev Amerikani f'Alberta.

Il-popolazzjonijiet relattivament kbar tal-biżonti huma tħassib għar-ranchers, li jibżgħu li l-ispeċijiet jistgħu jittrażmettu mard tal-annimali bovini lill-kuġini ddomestikati tagħhom. Madwar nofs il-biżonti ta' Yellowstone nstab li kellhom il-bruċellożi, marda batterika li waslet fl-Amerka ta' Fuq mill-bhejjem tal-ifrat Ewropej u li tista' twassal biex il-bhejjem tal-ifrat jinterrompu jkorru fit-tqala. Il-marda ma tantx għandha effett fuq il-biżonti tal-park, ma ġie rrapportat l-ebda każ ta' trażmissjoni mill-biżonti selvaġġi għall-bhejjem iddomestikati. Iċ-ċriev Amerikani nstab li kellhom din il-marda wkoll u huwa maħsub li ttrażmettew l-infezzjoni liż-żwiemel u lill-bhejjem tal-ifrat.

Sabiex jiġġieled it-theddida perċepita tat-trażmissjoni tal-bruċellożi lill-bhejjem tal-ifrat, il-persunal tal-park nazzjonali regolarment jieħdu l-merħliet tal-biżonti lura fil-park meta jimirħu 'l barra mill-konfini tiegħu. Matul ix-xitwa tal-1996–1997, il-merħla tal-biżonti tant kienet kbira li 1,079 biżont li kienu ħarġu mill-park jew ingħataw tir jew intbagħtu għall-qatla. L-attivisti tad-drittijiet tal-annimali jsostnu li din hija prattiki krudili u li possibbiltà tat-trażmissjoni tal-mard mhix daqshekk kbira daqs kemm isostnu xi ranchers. L-ekoloġisti jindikaw li l-biżonti sempliċement jivvjaġġaw lejn żoni staġonali tal-mergħat fi ħdan l-Ekosistema Usa' ta' Yellowstone li ġew ikkonvertiti għar-ragħa tal-bhejjem; uħud minnhom jinsabu fi ħdan Foresti Nazzjonali u jinkrew lil xi ranchers privati. L-APHIS iddikjarat li bil-vaċċinazzjonijiet u b'mezzi oħra, il-bruċellożi tista' tiġi eliminata mill-merħliet tal-biżonti u taċ-ċriev Amerikani tul Yellowstone kollu.

Lupu fil-Park Nazzjonali ta' Yellowstone.

Mill-1914, sabiex jiġu protetti l-popolazzjonijiet taċ-ċriev Amerikani, il-Kungress tal-Istati Uniti wettaq l-approprjazzjoni ta' finanzjamenti li kellhom jintużaw għall-"qerda tal-lupi, tal-klieb tal-prateriji, u annimali oħra li jxekklu l-agrikoltura u t-trobbija tal-annimali" f'artijiet pubbliċi. Il-kaċċaturi tas-Servizz tal-Park wettqu dawn l-ordnijiet, u sal-1926 kienu qatlu 136 lupu. Gradwalment, il-lupi ġew eliminati għalkollox minn Yellowstone. Sterminji ulterjuri komplew sa meta s-Servizz temm il-prattika fl-1935. Meta għadda l-Att dwar l-Ispeċijiet fil-Periklu fil-1973, il-lupu kien wieħed mill-ewwel speċijiet ta' mammiferi elenkati. Wara li l-lupi ġew sterminati minn Yellowstone, imbagħad il-kojote sar il-predatur kanin ewlieni tal-park. Peress li l-kojote mhux kapaċi joqtol annimali kbar, dan in-nuqqas ta' predatur fl-apiċi rriżulta f'żieda sew f'fawna kbira midruba jew marida.

Sas-snin 90 tas-seklu 20, il-gvern federali kien biddel fehmtu rigward il-lupi. F'deċiżjoni kontroversjali mis-Servizz tal-Ħut u tal-Organiżmi Selvaġġi tal-Istati Uniti (li jissorvelja l-ispeċijiet mhedda u fil-periiklu), il-lupi tal-Majjistral li ġew importati mill-Kanada reġgħu ġew introdotti fil-park. L-isforzi ta' introduzzjoni mill-ġdid irnexxew, u l-popolazzjonijiet baqgħu relattivament stabbli. Stħarriġ li twettaq fl-2005 irrapporta li kien hemm 13-il grupp ta' lupi, b'total ta' 118-il individwu f'Yellowstone u 326 individwu fl-ekosistema kollha. Dawn iċ-ċifri tal-park kienu iktar baxxi minn dawk irrapportati fl-2004, iżda jistgħu jiġu attribwiti lill-migrazzjoni tal-lupi lejn inħawi oħra fil-qrib kif issuġġerit miż-żieda sostanzjali fil-popolazzjoni ta' Montana matul dak il-perjodu. Kważi l-lupi kollha li ġew iddokumentati tnisslu mis-66 lupu li ġew introdotti mill-ġdid fl-1995–1996. L-irkupru tal-popolazzjonijiet fl-istati kollha ta' Wyoming, ta' Montana u ta' Idaho tant kien suċċess li fis-27 ta' Frar 2008, is-Servizz tal-Ħut u tal-Organiżmi Selvaġġi tal-Istati Uniti neħħa l-popolazzjoni tal-lupi tat-Tramuntana tar-Rockies mil-lista tal-ispeċijiet fil-periklu. Minn Jannar 2023, hemm mill-inqas 108 lupu fil-park f'għaxar gruppi. Il-lupi f'Yellowstone huma fil-qalba ta' popolazzjoni ikbar ikkollegata mal-Ekosistema Usa' ta' Yellowstone.

Orsijiet suwed qrib il-Kaskata tat-Torri.

L-orsijiet suwed huma komuni fil-park u kienu simbolu tal-park minħabba l-interazzjoni tal-viżitaturi mal-orsijiet mill-1910. It-tmigħ u l-kuntatt mill-qrib mal-orsijiet ma baqax permess mis-snin 60 tas-seklu 20 sabiex titnaqqas ix-xewqa tal-orsijiet għall-ikel tal-bnedmin. Yellowstone huwa wieħed mill-ftit postijiet fl-Istati Uniti fejn l-orsijiet suwed jistgħu jintlemħu jikkoeżistu mal-orsijiet grizzly. L-osservazzjonijiet tal-orsijiet suwed isiru l-iktar sikwit fit-Tramuntana tal-park, u fl-inħawi ta' Bechler fil-Lbiċ tal-park.

Mill-2017 huwa stmat li 700 ors grizzly kienu qed jgħixu fl-Ekosistema Usa' ta' Yellowstone, b'madwar 150 ors grizzly jgħixu kompletament jew parzjalment fil-Park Nazzjonali ta' Yellowstone. L-ors grizzly inizjalment ġie elenkat bħala speċi mhedda fl-Istati Uniti kontigwi fit-28 ta' Lulju 1975 mis-Servizz tal-Ħut u tal-Organiżmi Selvaġġi. L-ors grizzly tneħħa mil-lista ta' speċijiet fil-periklu fl-2007. L-oppożituri li l-ors grizzly jitneħħa minn dik il-lista esprimew tħassib li l-istati jaf jerġgħu jippermettu l-kaċċa u li miżuri ta' konservazzjoni aħjar kienu meħtieġa biex tiġi żgurata popolazzjoni sostenibbli. Imħallef distrettwali federali rrofta d-deċiżjoni ta' tneħħija mil-lista fl-2009, u l-ors grizzly reġa' tniżżel fil-lista. L-ors grizzly reġa' tneħħa mil-lista fl-2017. F'Settembru 2018, imħallef distrettwali tal-Istati Uniti ddeċieda li l-protezzjoni tal-ors grizzly trid terġa' tingħata bis-sħiħ, u sostna li s-Servizz tal-Ħut u tal-Organiżmi Selvaġġi kien żbaljat li jneħħi l-ors mil-lista tal-ispeċijiet bi status mhedded. Il-kaċċa hija pprojbita fi ħdan il-Park Nazzjonali ta' Yellowstone filwaqt li l-kaċċaturi jistgħu jittrasportaw il-karkassi tul il-park b'permess biss.

Ċriev tal-Amerki fil-Wied ta' Hayden.

Il-popolazzjoni taċ-ċriev tal-Amerki tammonta għal iktar minn 30,000 ċerva — l-ikbar popolazzjoni ta' kwalunkwe speċi ta' mammiferi kbar f'Yellowstone. Il-merħla tat-Tramuntana ċkienet bil-bosta minn nofs is-snin 90 tas-seklu 20; dan ġie attribwit lill-predazzjoni tal-lupi u l-effett kawżali bħal li ċ-ċriev bdew jużaw iktar reġjuni forestali biex jaħarbu lill-predatur tagħhom, u b'hekk sar iktar diffiċli għar-riċerkaturi li jgħodduhom bir-reqqa. Fix-xitwa, il-merħla tat-Tramuntana twettaq migrazzjoni lejn il-Punent fil-Lbiċ ta' Montana. Il-merħla tan-Nofsinhar minflok twettaq migrazzjoni lejn in-Nofsinhar, u fix-xitwa l-maġġoranza taċ-ċriev ta' din il-merħla jieqfu jistrieħu fir-Refuġju Nazzjonali taċ-Ċriev tal-Amerki, eżatt fix-Xlokk tal-Park Nazzjonali ta' Grand Teton. Il-migrazzjoni tal-merħla tan-Nofsinhar hija l-ikbar migrazzjoni ta' mammiferi li għadha ssir fl-Istati Uniti, apparti fl-Alaska.

Fl-2003 it-traċċi ta' linċi femminili u l-ferħ tagħha ntlemħu u ġew segwiti għal iktar minn 2 mili (3.2 kilometri). Il-materjal tal-feċi u evidenza oħra li nkisbet ġew ittestjati u ġie kkonfermat li kienu ta' linċi. Madankollu ma saret l-ebda konferma viżiva. Il-linċi ilhom ma jintlemħu f'Yellowstone mill-1998, għalkemm id-DNA meħud minn kampjuni tax-xagħar miksuba fl-2001 ikkonferma li l-linċi kienu mill-inqas qed jgħaddi mill-park. Mammiferi oħra li ma jintlemħux spiss jinkludu l-iljun tal-muntanji u l-wolverine. L-iljun tal-muntanji għandu popolazzjoni stmata ta' 25 individwu biss fil-park kollu. Iċ-ċifri eżatti tal-popolazzjoni tal-wolverine mhumiex magħrufa. Dawn il-mammiferi rari jagħtu ħjiel dwar is-saħħa tal-artijiet protetii bħal Yellowstone u jgħinu lill-maniġers tal-park jagħmlu determinazzjonijiet dwar kif l-aħjar li jiġu ppreservati l-ħabitats.

L-għażżiela muqrana spiss jinstabu fil-bwar tal-ħaxix fil-park.

Tmintax-il speċi ta' ħut jgħixu f'Yellowstone, inkluż il-parti l-kbira tat-troti ta' Yellowstone — li huma ħut għall-qalb is-sajjieda dilettanti. It-troti ta' Yellowstone ffaċċjaw diversi theddidiet mis-snin 80 tas-seklu 20, inkluż l-introduzzjoni illegali ssuspettata fil-Lag ta' Yellowstone tat-trota tal-lagi, speċi invażiva li tikkonsma t-troti ta' Yellowstone. Għalkemm it-troti tal-lagi ġew stabbiliti fil-lagi ta' Shoshone u ta' Lewis (fid-drenaġġ tax-xmara Snake) wara l-operazzjonijiet ta' stokkjar tal-gvern tal-Istati Uniti fl-1890, uffiċjalment qatt ma ġew introdotti fid-drenaġġ tax-xmara Yellowstone. It-troti ta' Yellowstone ffaċċjaw ukoll nixfa kontinwa, kif ukoll l-introduzzjoni aċċidentali ta' parassita — il-marda tal-Myxobolus cerebralis — li tikkawża marda terminali fis-sistema nervuża fil-ħut li jkun għadu żgħir. Mill-2001, l-ispeċijiet nattivi kollha ta' ħut fil-mogħdijiet tal-ilma ta' Yellowstone huma soġġetti għal regolamenti ta' qbid u ħelsien.

F'Yellowstone jgħixu wkoll seba' speċijiet ta' rettili, inkluż il-fekruna tal-ilma mpittra, il-boa tal-gomma, is-serp taċ-ċekċieka tal-prateriji, is-serp barri, il-gremxula tal-artemisji, is-serp garter tal-widien u s-serp garter li jimraħ anke lil hinn mill-widien. Barra minn hekk jgħixu erba' speċijiet ta' anfibji, inkluż iż-żrinġ boreali, is-salamandra tigri, ir-rospu tal-Punent u ż-żring tat-tikek ta' Columbia.

Ġew irrapportati 311-il speċi ta' għasafar, u kważi nofshom ibejtu f'Yellowstone. Fl-1999 ġew iddokumentati 26 par ta' ajkli tal-Amerka, Haliaeetus leucocephalus. Ġew irreġistrati wkoll osservazzjonijiet rari tal-grawwi tal-Amerki, madankollu tliet eżemplari biss minn din l-ispeċi jgħixu fir-Rockies minn 385 eżemplar madwar id-dinja. Għasafar oħra, li jitqiesu li huma speċijiet ta' tħassib speċjali minħabba li rari jintlemħu f'Yellowstone, jinkludu l-bugħaddas komuni, il-para arlekkina, l-arpa, il-bies u ċ-ċinju trumbettier.

  1. ^ "U.S. Statutes at Large, Vol. 17, Chap. 24, pp. 32-33. "An Act to set apart a certain Tract of Land lying near the Head-waters of the Yellowstone River as a public Park." [S. 392]". web.archive.org. 2013-06-24. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-06-24. Miġbur 2024-07-23.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  2. ^ "Act Establishing Yellowstone National Park (1872)". National Archives (bl-Ingliż). 2021-09-08. Miġbur 2024-07-23.
  3. ^ "UNESCO - MAB Biosphere Reserves Directory". web.archive.org. 2017-01-28. Arkivjat mill-oriġinal fl-2017-02-24. Miġbur 2024-07-23.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  4. ^ "Park Facts - Yellowstone National Park (U.S. National Park Service)". web.archive.org. 2015-12-13. Arkivjat mill-oriġinal fl-2015-12-13. Miġbur 2024-07-23.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  5. ^ "History & Culture - Yellowstone National Park". web.archive.org. 2013-09-22. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-09-22. Miġbur 2024-07-23.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  6. ^ "Records of the National Park Service [NPS]". web.archive.org. 2014-10-16. Arkivjat mill-oriġinal fl-2014-10-16. Miġbur 2024-07-23.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  7. ^ "Questions About Yellowstone Volcanic History". web.archive.org. 2011-06-30. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-06-30. Miġbur 2024-07-23.
  8. ^ Bryan, T. Scott (2008). The Geysers of Yellowstone (Fourth ed.). University Press of Colorado. p. 9.
  9. ^ Johnson, JB; Anderson, JF; Anthony, RE; Sciotto, M (April 15, 2013). "Detecting geyser activity with infrasound". Journal of Volcanology and Geothermal Research. 256: 105–117.
  10. ^ "Yellowstone National Park - Physical features | Britannica.com". web.archive.org. 2018-08-05. Arkivjat mill-oriġinal fl-2018-08-05. Miġbur 2024-07-23.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  11. ^ "The Greater Yellowstone Ecosystem". web.archive.org. 2006-09-25. Arkivjat mill-oriġinal fl-2006-09-25. Miġbur 2024-07-23.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  12. ^ a b ċ d "Yellowstone National Park". whc.unesco.org. Miġbur 2024-07-23.