Palestina
Istat tal-Palestina دولة فلسطين |
||||||
---|---|---|---|---|---|---|
Innu nazzjonali: Fida'i Gwerriera fedayeen |
||||||
Ċentru amministrattiv | Ġerusalemm (rikonoxximent limitat) Ramallah | |||||
[[{{{ħolqa_demografija}}}|L-ikbar belt]] | Gaża | |||||
Lingwi uffiċjali | Għarbi | |||||
Gvern | Repubblika Unitarja semi-presidenzjali | |||||
- | President | Mahmoud Abbas | ||||
- | Prim Ministru | Mohammad Mustafa | ||||
Leġislatura | Kunsill Nazzjonali | |||||
Formazzjoni | ||||||
- | Dikjarazzjoni ta' Indipendenza | 15 ta’ Novembru 1988 | ||||
- | Riżoluzzjoni tal-istat tal-osservatur tal-UNGA | 29 ta’ Novembru 2012 | ||||
- | Sovereignty dispute with Israel | Għaddejja | ||||
Erja | ||||||
- | Total | 6,020 km2 6,020 mil kwadru |
||||
- | Ilma (%) | 3.5 | ||||
Popolazzjoni | ||||||
- | ċensiment tal-2023 | 5 483 450 | ||||
- | Densità | 731/km2 1,893.3/mili kwadri |
||||
PGD (PSX) | stima tal-2023 | |||||
- | Total | $ 36.391 biljun (138) | ||||
- | Per capita | $ 6,642 (140) | ||||
PGD (nominali) | stima tal-2021 | |||||
- | Total | $ 18.109 biljun (121) | ||||
- | Per capita | $ 3,464 (131) | ||||
Gini (2016) | 33.7 | |||||
IŻU (2021) | ▲ 0.715 (għoli) (106) | |||||
Valuta | Lira Eġizzjana (EGP) (EGP ) |
|||||
Żona tal-ħin | Palestine Standard Time (UTC+2) | |||||
Kodiċi telefoniku | +970 | |||||
TLD tal-internet | .ps |
Il-Palestina (bl-Għarbi: فلسطين, b’ittri Rumani: Filasṭīn), uffiċjalment rikonoxxuta bħala l-Istat tal-Palestina (bl-Għarbi: دولة فلسطين, b’ittri Rumani: Dawlat Filasṭīn) min-Nazzjonijiet Uniti (NU) u minn entitajiet oħra, hija stat sovran de jure[1][2] fil-Punent tal-Asja mmexxi uffiċjalment mill-Organizzazzjoni tal-Liberazzjoni tal-Palestina (OLP) u jisħqu s-sjieda tagħhom fix-Xatt tal-Punent u fl-Istrixxa ta' Gaża[3], b’Ġerusalemm bħala l-belt kapitali ddeżinjata[4][5]; fil-prattika, madankollu, kontroll amministrattiv parzjali biss huwa miżmum fuq il-167 "gżira" fix-Xatt tal-Punent, u Gaża hija mmexxija minn gvern rivali (Ħamas). It-territorju kollu li jisħqu s-sjieda tiegħu fl-Istat tal-Palestina ilu okkupat mill-1948, l-ewwel mill-Eġittu (l-Istrixxa ta’ Gaża) u l-Ġordan (ix-Xatt tal-Punent) u mbagħad minn Iżrael wara l-Gwerra tas-Sitt Ijiem fl-1967.[6] Il-Palestina għandha popolazzjoni ta' 5,159,076 ruħ[7] (Diċembru 2020), u hija kklassifikata fil-121 post bħala kobor tal-popolazzjoni.[8][9]
Wara t-Tieni Gwerra Dinjija, fl-1947, in-Nazzjonijiet Uniti adottaw Pjan ta’ Diviżjoni għal Palestina Mandatorja li rrakkomanda l-ħolqien ta’ stat Għarbi u stat Lhudi indipendenti u Ġerusalemm internazzjonalizzata.[10] Dan il-pjan tad-diviżjoni ġie aċċettat mil-Lhud iżda ġie rrifjutat mill-Għarab. L-għada tal-istabbiliment ta’ stat Lhudi f’Eretz Iżrael, li mbagħad sar magħruf bħala l-Istat ta’ Iżrael fl-14 ta’ Mejju 1948[11][12][13], armati Għarab ġirien invadew it-territorju li qabel kien immexxi mill-Brittaniċi u ġġieldu kontra l-forzi ta’ Iżrael.[14][15] Iktar ’il quddiem, il-Gvern tal-Palestina kolluġie stabbilit mil-Lega Għarbija fit-22 ta’ Settembru 1948 sabiex imexxi l-enklav ikkontrollat mill-Eġizzjani f’Gaża. F’qasir żmien ġie rrikonoxxut mill-membri kollha tal-Lega Għarbija għajr it-Transġordan. Minkejja li l-ġurisdizzjoni tal-Gvern ġiet iddikjarata li tkopri t-territorju kollu tal-eks Palestina Mandatorja, il-ġurisdizzjoni effettiva kienet limitata għall-Istrixxa ta' Gaża.[16] Iktar ’il quddiem, Iżrael ħataf l-Istrixxa ta’ Gaża u l-Peniżola tas-Sinaj mill-Eġittu, ix-Xatt tal-Punent (inkluż il-Lvant ta’ Ġerusalemm) mill-Ġordan, u l-Għoljiet ta' Golan mis-Sirja f’Ġunju 1967 matul il-Gwerra tas-Sitt Ijiem.
Fil-15 ta’ Novembru 1988 f’Alġier, l-Alġerija, Yasser Arafat, il-President tal-OLP, ipproklama l-istabbiliment tal-Istat tal-Palestina. Sena wara l-iffirmar tal-Ftehimiet ta' Oslo fl-1993, l-Awtorità Nazzjonali Palestinjanaġiet iffurmata biex tmexxi ż-żoni A u B fix-Xatt tal-Punent, inkluż 165 "gżira", u l-Istrixxa ta’ Gaża. Wara li Ħamas sar il-partit ewlieni fil-Parlament tal-Awtorità Nazzjonali Palestinjana fl-elezzjonijiet tal-2006, faqqa' kunflitt bejnu u l-partit ta' Fataħ, li wassal biex Gaża tittieħed minn Ħamas fl-2007 (sentejn wara li Iżrael reħa l-kontroll hemmhekk).
L-Istat tal-Palestina ġie rrikonoxxut minn 138 membru tan-NU minn 193 membru u mill-2012 kellu status ta’ stat osservatur mhux membru fin-Nazzjonijiet Uniti.[17][18][19] Il-Palestina hija membru tal-Lega Għarbija, tal-Organizzazzjoni tal-Kooperazzjoni Iżlamika, tal-G77, tal-Kumitat Olimpiku Internazzjonali, u ta’ korpi internazzjonali oħra.
Etimoloġija
[immodifika | immodifika s-sors]Għalkemm il-kunċett tar-reġjun tal-Palestina u d-daqs ġeografiku tiegħu varja tul iż-żminijiet, issa jitqies li huwa magħmul mill-Istat modern ta' Iżrael, ix-Xatt tal-Punent u l-Istrixxa ta' Gaża.[20] L-użu ġenerali tat-terminu “Palestina” jew termini relatati għaż-żona fir-rokna tax-Xlokk tal-Baħar Mediterran maġenb is-Sirja storikament ilu jsir minn żmien il-Greċja tal-qedem. Erodotu kien l-ewwel storiku li fis-seklu 5 Q.K. kiteb f'L-Istorji dwar “distrett tas-Sirja, imsejjaħ il-Palestina” fejn il-Feniċi kienu jinteraġixxu ma' popli marittimi oħra.[21][22] It-terminu “Palestina” (bil-Latin: Palæstina) x'aktarx li kien terminu li nħoloq mill-Griegi tal-qedem għaż-żona tal-art okkupata mill-Filistini, għalkemm jeżistu spjegazzjonijiet oħra.[23]
Dan l-artiklu juża t-termini “Palestina”, “Stat tal-Palestina”, “territorju Palestinjan okkupat” b'mod interkambjabbli skont il-kuntest. Speċifikament it-terminu “territorju Palestinjan okkupat” jirreferi għaż-żona ġeografika kollha tat-territorju Palestinjan li ilu okkupat minn Iżrael mill-1967. Fi kwalunkwe każ, kull referenza għal art jew territorju tirreferi għall-art tal-Istat tal-Palestina.[24]
Politika
[immodifika | immodifika s-sors]Diviżjonijiet amministrattivi
[immodifika | immodifika s-sors]Abbażi tal-ISO 3166-2:PS, l-Istat tal-Palestina huwa maqsum f’16-il diviżjoni amministrattiva.
Isem | Erja[25] (km2) | Popolazzjoni | Densità (għal kull km2) | Muhafazah (kapitali tad-distrett) |
---|---|---|---|---|
Jenin | 583 | 311,231 | 533.8 | Jenin |
Tubas | 402 | 64,719 | 161.0 | Tubas |
Tulkarm | 246 | 182,053 | 740.0 | Tulkarm |
Nablus | 605 | 380,961 | 629.7 | Nablus |
Qalqiliya | 166 | 110,800 | 667.5 | Qalqilya |
Salfit | 204 | 70,727 | 346.7 | Salfit |
Ramallah & Al-Bireh | 855 | 348,110 | 407.1 | Ramallah |
Jericho & Al Aghwar | 593 | 52,154 | 87.9 | Jericho |
Ġerusalemm | 345 | 419,108* | 1214.8* | Ġerusalemm (de jure) |
Bethlehem | 659 | 216,114 | 927.9 | Bethlehem |
Hebron | 997 | 706,508 | 708.6 | Hebron |
North Gaza | 61 | 362,772 | 5947.1 | Jabalya |
Gaza | 74 | 625,824 | 8457.1 | il-Belt ta’ Gaza |
Deir Al-Balah | 58 | 264,455 | 4559.6 | Deir al-Balah |
Khan Yunis | 108 | 341,393 | 3161.0 | Khan Yunis |
Rafah | 64 | 225,538 | 3524.0 | Rafah |
*Id-data rigward Ġerusalemm tinkludi t-territorju okkupat tal-Lvant tal-Ġerusalemm bil-popolazzjoni Iżraeljana wkoll.
Fruntieri
[immodifika | immodifika s-sors]Xatt tal-Punent
[immodifika | immodifika s-sors]Total tal-fruntieri tax-Xatt tal-Punent: 478 km, pajjiżi tal-fruntiera (2): Iżrael 330 km; Ġordan 148 km.
Medda ta' Gaża
[immodifika | immodifika s-sors]Total tal-fruntieri tal-Medda ta' Gaża: 72 km, pajjiżi tal-fruntiera (2): l-Eġittu 13 km; Iżrael 59 km.
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ Al Zoughbi, Basheer (2016-10-03). "The de jure State of Palestine under Belligerent Occupation: Application for Admission to the United Nations" (PDF). web.archive.org. Arkivjat minn l-oriġinal (PDF) fl-2016-08-29. Miġbur 2021-07-20.
- ^ Charbonneau, Louis (2012-11-29). "Palestinians win implicit U.N. recognition of sovereign state" (bl-Ingliż). Miġbur 2021-07-20.
- ^ "United Nations News Centre - Ban sends Palestinian application for UN membership to Security Council". web.archive.org. 2015-10-10. Arkivjat mill-oriġinal fl-2015-10-10. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Bissio, Robert Remo, ed. (1995). The World: A Third World Guide 1995–96. Montevideo: Instituto del Tercer Mundo. p. 443. ISBN 978-0-85598-291-1.
- ^ Lapidoth, Ruth (2011). "Jerusalem: Some Legal Issues. The Jerusalem Institute for Israel Studies. p. 26" (PDF). web.archive.org (bl-Ingliż). Arkivjat mill-oriġinal fl-2014-06-05. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "The Naksa: How Israel occupied the whole of Palestine in 1967 | War & Conflict | Al Jazeera". web.archive.org. 2018-12-28. Arkivjat mill-oriġinal fl-2018-12-28. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "State of Palestine Population (2021) - Worldometer". www.worldometers.info (bl-Ingliż). Miġbur 2021-07-20.
- ^ "PA Weighs 'State of Palestine' Passport - Middle East - News - Israel National News". web.archive.org. 2012-12-07. Arkivjat mill-oriġinal fl-2012-12-07. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "State of Palestine name change shows limitations - Yahoo! News". web.archive.org. 2013-01-10. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-01-10. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "A/RES/181(II) of 29 November 1947". web.archive.org. 2017-10-10. Arkivjat mill-oriġinal fl-2017-10-10. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Declaration of Establishment of State of Israel". web.archive.org. 2013-01-16. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-01-16. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Brenner, Michael; Frisch, Shelley (April 2003). Zionism: A Brief History. Markus Wiener Publishers. p. 184.
- ^ "Zionist Leaders- David Ben-Gurion". web.archive.org. 2011-11-13. Arkivjat mill-oriġinal fl-2011-11-13. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Milestones: 1945–1952 - Office of the Historian". web.archive.org. 2017-06-16. Arkivjat mill-oriġinal fl-2017-06-16. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Yoav Gelber, Palestine 1948, 2006 – Chap. 8 "The Arab Regular Armies' Invasion of Palestine".
- ^ Yoav Gelber, Palestine 1948, 2006 – Chap. 8 "The Arab Regular Armies' Invasion of Palestine".
- ^ "Israel defies UN after vote on Palestine with plans for 3,000 new homes in the West Bank | The Independent". web.archive.org. 2017-10-18. Arkivjat mill-oriġinal fl-2017-10-18. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Palestinians win implicit U.N. recognition of sovereign state | Reuters". web.archive.org. 2014-06-05. Arkivjat mill-oriġinal fl-2014-06-05. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "LIVE STREAM: Palestine asks United Nations for a 'birth certificate' ahead of vote - Story - World - 3 News". web.archive.org. 2013-01-16. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2013-01-16. Miġbur 2021-07-20.
- ^ Rubin, 1999, The World Encyclopedia of Contemporary Theatre: The Arab World, p. 186.
- ^ Nur Masalha (15 August 2018). Palestine: A Four Thousand Year History. Zed Books Limited. p. 22. ISBN 978-1-78699-273-4.
- ^ Erodotu, Volum 4, p. 21, 1806, traduzzjoni ta' Rev. William Beloe.
- ^ "Palestine". World History Encyclopedia (bl-Ingliż). Miġbur 2021-07-20.
- ^ "Common Country Analysis 2016: Leave No One Behind: A Perspective on Vulnerability and Structural Disadvantage in Palestine. United Nations Country Team Occupied Palestinian Territory. 2016. p. 9" (PDF).
- ^ "GeoHive - Palestine population statistics". web.archive.org. 2014-07-14. Arkivjat mill-oriġinal fl-2014-07-14. Miġbur 2021-07-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)