Aqbeż għall-kontentut

Palazz Irjali ta' Caserta

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Veduta tal-faċċata tat-Tramuntana mill-Funtana ta' Venere u Adonis

Il-Palazz Irjali ta' Caserta (bit-Taljan: Reggia di Caserta [ˈrɛddʒa di kaˈzɛrta]; bin-Naplitan: Reggia 'e Caserta [ˈrɛdːʒ(ə) e kaˈsertə]) huwa eks residenza rjali f'Caserta, fir-reġjun ta' Campania, fin-Nofsinhar tal-Italja. Il-palazz inbena mill-familja Borboni taż-Żewġ Sqallijiet bħala r-residenza prinċipali tagħhom bħala rejiet ta' Napli. Huwa l-ikbar palazz tas-seklu 18 fl-Ewropa.[1] Fl-1997, il-palazz tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.[2] Fid-dokument tan-nominazzjoni, is-sit jiġi deskritt bħala "l-aħħar att tal-arti spettakolari tal-Barokk, bil-karatteristiċi kollha meħtieġa biex jinħolqu l-illużjonijiet ta' spazju multidirezzjonali".[3] Bħala volum, il-Palazz Irjali ta' Caserta huwa l-ikbar residenza rjali fid-dinja[4] b'iżjed minn miljun metru kubu[5] u b'erja ta' 47,000 m².[6][7]

Storja

[immodifika | immodifika s-sors]
Il-faċċata prinċipali tal-Palazz Irjali ta' Caserta

Il-kostruzzjoni tal-palazz bdiet fl-1752 għal Karlu VII ta' Napli (Karlu III ta' Spanja), li ħadem mill-qrib mal-arkitett tiegħu, Luigi Vanvitelli. Meta Karlu ra l-mudell bi skala grandjuża ta' Vanvitelli għall-Palazz Irjali ta' Caserta, ħassu tant emozzjonat li "qalbu kienet se toħroġ mill-kaxxa ta' sidru". Fl-aħħar mill-aħħar, Karlu qatt ma raqad imqar lejl fil-Palazz tiegħu, peress li abdika fl-1759 biex isir ir-Re ta' Spanja, u l-proġett twettaq biss parzjalment għat-tielet iben u suċċessur tiegħu, Ferdinandu IV ta' Napli.

Il-mudell politiku u soċjali għall-palazz ta' Vanvitelli kien il-Palazz ta' Versailles, li, għalkemm kien tassew differenti fil-varjetà u fil-konfigurazzjoni tiegħu, isolvi problemi simili ta' assemblaġġ u ta' spazji għar-re, għall-qorti u għall-gvern f'binja enormi bl-istruttura soċjali ta' belt żgħira, billi jikkonfronta perspettiva Barokka ta' natura subordinata sew magħrufa bħala la nature forcée.[8] Dan kien parti mill-kunċett kollu tal-palazz meta ġie propost għall-ewwel darba minn Mario Gioffredo għall-ħabta tal-1750. Skont Hersey, il-proposta kienet tipprevedi palazz "li kien belt virtwali, li kien jospita mhux biss il-qorti u r-re iżda l-eliti politiċi u kulturali kollha tar-Renju taż-Żewġ Sqallijiet - università, mużew, librerija, uffiċini tal-Kabinett, kmandi militari għoljin, eċċ.".[9]

Il-popolazzjoni ta' Caserta Vecchia ġiet imċaqilqa b'għaxar kilometri biex ikun hemm forza tax-xogħol eqreb tal-palazz. Impjant tal-manifattura tal-ħarir f'San Leucio ġie ddisinjat b'tali mod li qisu taparsi padiljun fil-park enormi.

Objettiv primarju ieħor tar-re kien li jkollu qorti rjali u ċentru amministrattiv ġodda għar-renju f'post li jkun protett minn attakk bil-baħar, u 'l bogħod mill-belt traffikuża ta' Napli li dejjem kienet tinkwetah bil-possibbiltà ta' xi rvell. Sabiex ir-re jkollu protezzjoni adattata, il-barrakki tat-truppi kienu ospitati fi ħdan il-palazz.

It-taraġ onorarju grandjuż tal-Palazz Irjali

Il-Palazz Irjali ta' Madrid, fejn Karlu kien trabba, li kien iddisinjat minn Filippo Juvarra għal missier Karlu, Filippu V ta' Spanja, u l-Palazz ta' Charlottenburg servew bħala mudelli. Milli jidher il-vestibolu ottagonali spazjuż ġie ispirat mill-Bażilika ta' Santa Marija tas-Saħħa f'Venezja, filwaqt li l-kappella palatina spiss tiġi mqabbla mal-Kappella Rjali ta' Versailles. Vanvitelli miet fl-1773: il-kostruzzjoni tkompliet minn ibnu Carlo u mbagħad minn arkitetti oħra; iżda l-proġett oriġinali ta' Luigi Vanvitelli, li kien jinkludi par sezzjonijiet frontali enormi simili għas-sezzjonijiet frontali ta' Bernini fil-Bażilika ta' San Pietru, il-Vatikan, qatt ma tlesta.

Mill-1923 sal-1943 il-palazz kien is-sede tal-Akkademja Ajrunawtika tal-Forza tal-Ajru Taljana. Mill-1943, matul l-invażjoni tal-Alleati, il-palazz irjali serva bħala l-Kwartieri Ġenerali tal-Forzi Alleati għall-Kmandant Suprem tal-Alleati fil-Mediterran; Sir Maitland Wilson u iktar 'il quddiem Sir Harold Alexander. F'April 1945, il-palazz kien is-sit fejn ġew iffirmati t-termini li wasslu biex il-forzi Ġermaniżi fl-Italja jarrendu bla kundizzjonijiet. Il-qbil kien ikopri bejn 600,000 u 900,000 suldat tul il-Front Taljan, inkluż it-truppi f'sezzjonijiet mill-Awstrija. L-ewwel reati tal-gwerra tal-Alleati seħħew fil-palazz fl-1945; il-Ġeneral Ġermaniż Anton Dostler ġie ġġustizzjat fil-qrib f'Aversa.[10] Fin-naħa ġejja għat-tond fuq ix-xellug wara l-faċċata, inbnew grupp ta' barrakki. Matul it-Tieni Gwerra Dinjija s-suldati tal-Ħames Armata tal-Istati Uniti waqfu jistrieħu hawnhekk f'"ċentru tal-mistrieħ".

Fl-1998, il-palazz intuża biex jinġibed il-film Star Wars: Episode One - The Phantom Menace, speċifikament fuq ġewwa taparsi l-Palazz ta' Naboo tal-Belt ta' Theed. Intuża għal erbat ijiem biex jinġibed il-film wara li kien ingħalaq għall-viżitaturi. Ix-xeni bl-isplużjonijiet inġibdu f'repliki tal-palazz fil-Leavesden Studios biex jiġu evitati xi ħsarat fil-palazz reali.

Konfigurazzjoni tal-Palazz

[immodifika | immodifika s-sors]
Is-Sala tat-Tron

Il-palazz fih ħames sulari, 1,200 kamra, inkluż 24 appartament statali, librerija kbira, u teatru mmudellat fuq it-Teatro San Carlo ta' Napli. Triq monumentali ta' 20 kilometru bejn il-palazz u Napli ġiet ippjanata iżda qatt ma twettqet.[11]

Il-palazz għandu pjanta rettangolari ta' 247 metru b'184 metru, u l-erba' naħat huma kkollegati b'żewġ binjiet ortogonali li joħorġu minnu, u li jiffurmaw erba' btieħi interni.

Anke mingħajr l-erja tal-btieħi interni, il-Palazz Irjali ta' Caserta huwa b'qabża l-ikbar palazz irjali fid-dinja li rriżulta minn proġett oriġinali uniku bħala volum, b'iktar minn miljun metru kubu.[12] Wara l-faċċati tal-partijiet segmentali pariġġ tal-binjiet ta' barra nett biswit il-bitħa ġganteska ta' quddiem il-palazz, inbnew bosta binjiet biex jiġi ffaċilitat in-negozju ta' kuljum. Il-palazz jikkonfina erba' btieħi li fihom dak li xi studjużi jiddeskrivu bħala spazju intern ipproporzjonat sew li jevoka dinjità monotona, xi ħaġa tassew unika għal dak iż-żmien.[13]

Mir-residenzi rjali kollha li ġew ispirati mill-Palazz ta' Versailles, il-Palazz Irjali ta' Caserta huwa dak li jixxiebaħ l-iktar mal-mudell oriġinali: il-veduta bla interruzzjoni bil-balavostri u l-kemxejn ta' interruzzjoni bil-padiljuni fi ħdan il-faċċata pjuttost monotona. Bħal f'Versailles, kien meħtieġ akkwedott kbir biex iwassal l-ilma għal-logħob prodiġjuż bl-ilma. Bħal fil-predeċessur Franċiż tiegħu, il-palazz kien maħsub biex juri l-poter u l-kobor tal-monarkija assoluta tal-familja Borboni. Fuq il-piano reale jew is-sular tar-re hemm soleċiżmu u sular ieħor grandjuż bl-istess mod. Is-saloni Barokki Aħħarin kienu l-qalba u s-sede tal-gvern, kif ukoll turija tal-ġid nazzjonali. Caserta kienet tipprovdi refuġju rjali mit-trab u mill-fazzjonijiet tal-kapitali, bl-istess mod kif Versailles kienet ħelset lil Lwiġi XIV minn Pariġi. Il-palazz irjali fih iktar minn 40 kamra monumentali mżejnin minn fuq s'isfel bl-affreski, filwaqt li, min-naħa l-oħra, il-Palazz ta' Versailles fih 22 kamra monumentali biss.

Park

[immodifika | immodifika s-sors]
Il-Funtana ta' Diana u Actaeon taħt il-Kaskata l-Kbira

Il-ġnien, eżempju tipiku tal-estensjoni Barokka tal-veduti formali, huwa estiż fuq 120 ettaru, parzjalment fuq art bl-għoljiet. Kien ispirat ukoll mill-park tal-Palazz ta' Versailles. Il-park jibda mill-faċċata ta' wara tal-palazz, u jkompli b'mogħdija twila bil-funtani u bil-kaskati artifiċjali. Hemm ġnien botaniku, imsejjaħ il-"Ġnien Ingliż", fil-parti ta' fuq tiegħu li ġie ddisinjat fis-snin 80 tas-seklu 18 minn Carlo Vanvitelli u mill-botaniku, ġardinar u disinjatur tal-pjanti mwieled il-Ġermanja, John Graefer, imħarreġ f'Londra u rrakkomandat lil Sir William Hamilton minn Sir Joseph Banks. Huwa eżempju kontinentali bikri ta' "ġnien Ingliż" bil-gosti naturalistiċi tas-svelte ta' Capability Brown.[14]

Il-funtani u l-kaskati kollha jimlew xi vaska, b'arkitettura u b'idrawlika ppjanata minn Luigi Vanvitelli f'intervalli tul kanal dritt u wiesa' li jibqa' sejjer sax-xefaq, li kienu jħaqquha ma' dawk tal-Peterhof ftit 'il barra minn San Pietruburgu, ir-Russja. Dawn jinkludu:

Għadd kbir ta' figuri mill-Antikità Klassika ġew immudellati minn Gaetano Salomone għall-ġonna tal-palazz, u twettqu minn studjos kbar.

Xi osservaturi kontemporanji nnutaw li l-Palazz Irjali ta' Caserta jisboq lill-palazzi rjali l-oħra kollha fl-Ewropa, inkluż il-mudelli tiegħu, f'aspett partikolari wieħed: il-kombinament tal-kompletezza u tal-aspett statali. Dan jiġi attribwit għall-pjazza ovali spazjuża quddiem in-naħa tan-Nofsinhar tal-binja.[15]

Sit ta' Wirt Dinji

[immodifika | immodifika s-sors]
Wieħed mill-affreski tal-palazz

Il-Palazz Irjali ta' Caserta ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1997.[2] Skont ir-raġunament tad-dokument tan-nominazzjoni, il-palazz, "filwaqt li ssawwar fl-istess forma bħal ta' stabbilimenti rjali oħra tas-seklu 18, huwa eċċezzjonali għall-firxa wiesgħa tad-disinn tiegħu, u jinkorpora mhux biss palazz u park imponenti, iżda wkoll il-biċċa l-kbira tal-pajsaġġ naturali tal-madwar tiegħu u raħal ġdid ambizzjuż stabbilit skont il-linji gwida tal-ippjanar urban ta' dak iż-żmien".[2]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".[2]

Referenzi

[immodifika | immodifika s-sors]
  1. ^ "Il Palazzo". Sito non ufficiale della Reggia di Caserta (bit-Taljan). Miġbur 2021-11-30.
  2. ^ a b ċ d Centre, UNESCO World Heritage. "18th-Century Royal Palace at Caserta with the Park, the Aqueduct of Vanvitelli, and the San Leucio Complex". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2021-11-30.
  3. ^ "UNESCO site evaluation" (PDF).
  4. ^ Ferrand, Franck (2013-10-24). Dictionnaire amoureux de Versailles (bil-Franċiż). Place des éditeurs. Ċitazzjoni għandu parametr mhux magħruf u vojt: |iktar= (għajnuna)
  5. ^ "La Reggia di Caserta by Capone Editore - Issuu". issuu.com (bl-Ingliż). Miġbur 2021-11-30.
  6. ^ "Il Palazzo". web.archive.org. 2014-10-19. Arkivjat mill-oriġinal fl-2014-10-19. Miġbur 2021-11-30.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  7. ^ "La Reggia di Caserta by Capone Editore - Issuu". issuu.com (bl-Ingliż). Miġbur 2021-11-30.
  8. ^ Siegfried Giedion (1941) Space, Time and Architecture, pp. 133.
  9. ^ Hersey, George (2001). Architecture and Geometry in the Age of the Baroque. Chicago: University of Chicago Press. p. 119. ISBN 0226327841.
  10. ^ Brown, Anthony Cave (1984). The last hero : Wild Bill Donovan : the biography and political experience of Major General William J. Donovan, founder of the OSS and "father" of the CIA, from his personal and secret papers and the diaries of Ruth Donovan. New York : Vintage Books.
  11. ^ Bruno, Nick (2013). Naples: Includes Pompeii, Vesuvius & Herculaneum Footprint Focus Guides. Footprint Travel Guides. p. 53. ISBN 978-1908206947.
  12. ^ "La Reggia di Caserta by Capone Editore - Issuu". issuu.com (bl-Ingliż). Miġbur 2021-11-30.
  13. ^ Hamlin, A.D.F. (1897). History of Architecture. Biblo & Tannen Publishers. p. 309. ISBN 0819628735.
  14. ^ Alice M. Coats, "Forgotten Gardeners, II: John Graefer" The Garden History Society Newsletter No. 16 (February 1972), pp. 4–7.
  15. ^ Laxton, William (1848). The Civil Engineer and Architect's Journal, Volume 11. Londra: R. Groombridge and Sons. p. 36.
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Palazz_Irjali_ta%27_Caserta&oldid=313093"