Nida
| Nida | ||
|---|---|---|
 Litwanja | ||
 | ||
| ||
| Amministrazzjoni | ||
| Stat sovran | Litwanja | |
| Municipality of Lithuania | Muniċipalità ta' Neringa | |
| Isem uffiċjali | Nida | |
| Ismijiet oriġinali | Nida | |
| Kodiċi postali |
LT-93012 | |
| Ġeografija | ||
| Koordinati | 55°18′14″N 21°00′19″E / 55.303973°N 21.00532°EKoordinati: 55°18′14″N 21°00′19″E / 55.303973°N 21.00532°E | |
  Nida Nida (Lithuania) | ||
| Għoli | 5 m | |
| Demografija | ||
| Popolazzjoni | 2,385 abitanti (2012) | |
.svg){kind=small}
Nida (bil-Ġermaniż: Nidden, bil-Kursenieki: Nīde) huwa raħal tal-villeġġaturi fejn il-baħar fil-Litwanja, u huwa ċ-ċentru amministrattiv tal-muniċipalità ta' Neringa. Ir-raħal jinsab fejn l-Istmu Kuronjan bejn il-Laguna Kuronjana u l-Baħar Baltiku, u huwa l-iżjed punt fil-Punent tal-Litwanja u l-istati Baltiċi, qrib il-fruntiera mal-esklav tal-Oblast Russu ta' Kaliningrad. Attwalment ir-raħal fih madwar 2,385 resident.
Storja[immodifika | immodifika s-sors]
Bħala żona ta' insedjament tal-Kuronjani Baltiċi, il-post oriġinali msejjaħ nida (li tfisser "b'ħakma tajba" bil-lingwa Prussjana Antika) issemma għall-ewwel darba f'dokumenti tal-1385 maħruġa mill-Kavallieri Tewtoniċi, li amministraw l-artijiet fi ħdan l-Istat Monastiku tagħhom. L-insedjament oriġinali fit-triq tul l-Istmu Kuronjan minn Königsberg sa Memel kien jinsab madwar 5 kilometri (3.1 mili) fin-Nofsinhar tal-pożizzjoni tal-lum qrib il-Hohe Düne (id-Duna l-Għolja) fil-Kap ta' Grobštas (mill-Prussjan Antik: grabis, "għolja"). Wara l-Gwerra tat-Tlettax-il Sena (1454–1466), il-villaġġ tas-sajd sar parti mill-entità fewdali Pollakka mmexxija mill-Kavallieri Tewtoniċi sal-1525, u mill-Prussja Dukali.
Mill-1701, ir-raħal kien parti mir-Renju tal-Prussja. Fl-1709 kważi l-popolazzjoni kollha mietet minħabba epidemija tal-pesta bubonika. Ir-raħal, mhedded kontinwament miċ-ċaqliċ tar-ramel, ġie ttrasferit mid-duna li kienet qed toqrob għall-pożizzjoni tal-lum fis-snin 30 tas-seklu 18. Ir-raħal ġie inkorporat fil-Provinċja Prussjana tal-Lvant tal-Prussja fl-1773, u sar parti mill-Imperu Ġermaniż mal-unifikazzjoni Ġermaniża tal-1871. Fl-1874 inbena fanal fuq l-għolja ta' Urbas, li iktar 'il quddiem inqered fil-gwerra u mbagħad reġa' nbena fl-1945 u fl-1953. Fl-1878, ir-raħal kellu popolazzjoni ta' 655 ruħ, li l-iktar kien jaqilgħuha mis-sajd, u l-ħut kien jinbigħ b'mod prinċipali lil Klaipėda fil-qrib u rħula kostali oħra. Nida diġà kien l-ikbar raħal tal-Istmu Kuronjan. Fir-raħal kienu jsiru quddisiet kemm bil-Litwan u bil-Ġermaniż.
Kolonja tal-Artisti[immodifika | immodifika s-sors]
Mill-aħħar tas-seklu 19, il-pajsaġġ tad-duni sar popolari mal-pitturi tal-pajsaġġi u tal-annimali mill-iskola tal-arti Kunstakademie Königsberg. Il-berġa lokali ta' Herman Blode kienet il-qalba tal-kolonja tal-artisti tal-Espressjonisti (Künstlerkolonie Nidden). Lovis Corinth issoġġorna hemmhekk, l-istess bħal Max Pechstein, Alfred Lichtwark, Karl Schmidt-Rottluff u Alfred Partikel. Il-pitturi minn Königsberg bħal Julius Freymuth u Eduard Bischoff żaru l-inħawi, u l-istess għamlu l-poeti Ernst Wiechert u Carl Zuckmayer. Mistednin oħra kienu jinkludu lil Ernst Kirchner, Ernst Mollenhauer, Franz Domscheit u Hermann Wirth. Il-pitturi normalment kienu joqogħdu fil-berġa ta' Blode, u ħallew uħud mix-xogħlijiet tagħhom miegħu. Uħud bnew ukoll ir-residenzi tagħhom stess fil-qrib.
Wara l-Ewwel Gwerra Dinjija, Nidden flimkien man-nofs tat-Tramuntana tal-Istmu Kuronjan, saru parti mir-Reġjun ta' Klaipėda skont it-Trattat ta' Versailles tal-1919, iżda sussegwentement ġew inkorporati fil-Litwanja fl-1923. Ir-raħal imbagħad ingħata l-isem ta' Nida, iżda xorta waħda bħala insedjament fil-biċċa l-kbira Ġermaniż; il-fruntiera man-nofs l-ieħor Ġermaniż (Prussjan tal-Lvant) tal-istmu kien jinsab ftit kilometri lejn in-Nofsinhar.
Fl-1929 il-kittieb rebbieħ tal-Premju Nobel Thomas Mann żar lil Nida meta kien fi btala qrib Rauschen u ddeċidew li jibnu dar tas-sajf fuq għolja fuq il-laguna; ġiet imżebilħa miċ-ċittadini lokali u mlaqqma bħala l-Għorfa taz-Ziju Tom. Hu u familtu qattgħu s-sjuf tal-1930–1932 fid-dar, u l-partijiet tar-rumanz epiku Joseph and His Brothers inkitbu hemmhekk.
Mhedded min-Nażisti minħabba l-fehmiet politiċi tiegħu, Mann telaq mill-Ġermanja wara l-Machtergreifung ta' Hitler fl-1933 u eventwalment emigra lejn l-Istati Uniti. Wara li r-Reġjun ta' Klaipėda reġa' ġie anness mal-Ġermanja (li saret Nażista) fl-1939, id-dar tiegħu ġiet issekwestrata minn Hermann Göring u ġiet iddeżinjata bħala dar tar-rikreazzjoni għall-uffiċjali tal-Luftwaffe.
Wara l-gwerra[immodifika | immodifika s-sors]
Fl-1939, ir-raħal kellu 736 abitant. Bħall-Istmu Kuronjan kollu, Nida sar kważi diżabitat minħabba l-avvanzar tal-Armata l-Ħamra, l-Evakwazzjoni tal-Prussja tal-Lvant u t-tkeċċija eventwali tal-abitanti Ġermaniżi li baqgħu ħajjin. Wara tmiem it-Tieni Gwerra Dinjija, Nida reġa' sar parti mil-Litwanja li dak iż-żmien kienet okkupata mis-Sovjetiċi. Fil-perjodu bikri ta' wara l-gwerra, Nida kien raħal tas-sajd li ftit kienu jżuruh. Iktar 'il quddiem matul l-okkupazzjoni Sovjetika, flimkien ma' tliet irħula oħra tal-Muniċipalità ta' Neringa (Juodkrantė, Preila u Pervalka), Nida kien post għall-btajjel bi dħul ikkontrollat għall-uffiċjali u l-elit tal-partit Komunista.
Minn mindu l-Litwanja reġgħet kisbet l-indipendenza fl-1990, l-inħawi ta' madwar ir-raħal infetħet għal kulħadd u t-turiżmu tkattar. Madankollu, l-Istmu Kuronjan huwa park nazzjonali u Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, u hemm diversi ristrezzjonijiet biex l-ekosistema tiegħu u l-arkitettura unika tal-irħula bħal Nida jiġu protetti.
Id-dar tas-sajf ta' Mann ma ġġarrfitx fil-gwerra u ġiet ippreservata bis-saħħa tal-inizjattiva tal-poeta Litwan Antanas Venclova. L-ewwel sit ta' mafkar ġie inawgurat diġà fl-1967. Matul l-okkupazzjoni Sovjetika, ospita librerija li kienet tkun miftuħa fis-sajf biss, b'kwartieri residenzjali tal-librar stazzjonat minn Klaipėda fis-sular ta' fuq u ż-żoni pubbliċi fis-sular t'isfel. Fl-1995/1996 id-dar ġiet irrestawrata skont id-disinn arkitettoniku oriġinali u reġgħet infetħet bħala ċentru kulturali ddedikat lill-kittieb, b'wirja ta' mafkar u b'festival annwali.
Klima[immodifika | immodifika s-sors]
Il-klima ta' Klaipėda titqies bħala waħda kontinentali umduża (Dfb skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen), minħabba li r-raħal jinsab mal-kosta tal-Baħar Baltiku, li huwa inqas espost għal avvenimenti tat-temp estrem mill-klima iktar 'il ġewwa.
| Data klimatika għal Nida, il-Litwanja (temp. normali fl-1961-1990) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Xahar | Jan | Fra | Mar | Apr | Mej | Ġun | Lul | Aww | Set | Ott | Nov | Diċ | Sena |
| Temp. għolja rekord f'°C (°F) | 10.5
(50.9) |
12.9
(55.2) |
20.5
(68.9) |
26.2
(79.2) |
29.4
(84.9) |
32.0
(89.6) |
32.8
(91.0) |
31.2
(88.2) |
27.8
(82.0) |
20.6
(69.1) |
14.1
(57.4) |
10.9
(51.6) |
32.8
(91.0) |
| Temp. għolja medja f'°C (°F) | −0.7
(30.7) |
−0.3
(31.5) |
3.0
(37.4) |
8.4
(47.1) |
15.1
(59.2) |
18.9
(66.0) |
20.5
(68.9) |
20.5
(68.9) |
16.4
(61.5) |
11.4
(52.5) |
5.9
(42.6) |
2.1
(35.8) |
10.1
(50.2) |
| Temp. medja ta' kuljum f'°C (°F) | −3.2
(26.2) |
−2.9
(26.8) |
−0.1
(31.8) |
4.9
(40.8) |
11.0
(51.8) |
15.3
(59.5) |
17.2
(63.0) |
17.3
(63.1) |
13.7
(56.7) |
9.2
(48.6) |
3.9
(39.0) |
−0.1
(31.8) |
7.2
(45.0) |
| Temp. baxxa medja f'°C (°F) | −5.8
(21.6) |
−5.5
(22.1) |
−2.6
(27.3) |
2.3
(36.1) |
7.8
(46.0) |
12.1
(53.8) |
14.4
(57.9) |
14.6
(58.3) |
11.3
(52.3) |
7.0
(44.6) |
2.0
(35.6) |
−2.4
(27.7) |
4.6
(40.3) |
| Temp. baxxa rekord f'°C (°F) | −30.2
(−22.4) |
−31.2
(−24.2) |
−22.0
(−7.6) |
−5.9
(21.4) |
−1.5
(29.3) |
1.4
(34.5) |
7.8
(46.0) |
5.7
(42.3) |
2.9
(37.2) |
−5.5
(22.1) |
−19.1
(−2.4) |
−22.4
(−8.3) |
−31.2
(−24.2) |
| Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) | 45
(1.8) |
28
(1.1) |
34
(1.3) |
33
(1.3) |
41
(1.6) |
52
(2.0) |
77
(3.0) |
82
(3.2) |
83
(3.3) |
79
(3.1) |
84
(3.3) |
63
(2.5) |
701
(27.6) |
| Sors: NOAA[1] | |||||||||||||
| Data tat-temperatura tal-baħar għal Nida | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Xahar | Jan | Fra | Mar | Apr | Mej | Ġun | Lul | Aww | Set | Ott | Nov | Diċ | Sena |
| Temp. medja tal-baħar f'°C (°F) | 3.2
(37.76) |
2.4
(36.32) |
1.6
(34.88) |
4.2
(39.56) |
9.6
(49.28) |
15.0
(59.00) |
18.5
(65.30) |
19.2
(66.56) |
17.0
(62.60) |
12.6
(54.68) |
9.1
(48.38) |
5.8
(42.44) |
9.9
(49.73) |
| Sors 1: Seatemperature.org[2] | |||||||||||||
Turiżmu[immodifika | immodifika s-sors]
Ir-raħal huwa post pjuttost għali għall-btajjel, li jospita madwar 200,000 sa 300,000 turist kull sajf, l-iktar Litwani, Ġermaniżi, Latvjani u Russi. Huwa kkaratterizzat minn divertiment mhux storbjuż u enfasi ċara fuq il-familja. Madankollu, f'dawn l-aħħar snin sar post ta' interess deċenti għall-mużika electronica u l-arti moderna fina f'sit forestali ekklettiku.
Mill-2001, il-Festival tal-Jazz ta' Nida ġie organizzat kull sena. Stazzjon tar-radju lokali, Neringa FM, ixandar mużika f'ħin reali fuq l-FM u online. Hemm ukoll postijiet interessanti x'wieħed iżur fil-qrib, inkluż uħud mill-ogħla duni tar-ramel fl-Ewropa, arloġġ tax-xemx kbir (li ġie rrestawrat wara li ġarrab xi ħsarat minħabba riefnu Baltiku), id-Dar Etnografika tas-Sajjied, gallerija-mużew tal-ambra u knisja Protestanta Ġermaniża (Evangelische) Gotika tal-brikks (mibnija fl-1888). Hemm ukoll sit tal-kampeġġ.
Ir-raħal huwa magħruf għan-Nidden Kurenwimpel — li bil-Ġermaniż tfisser "pinnuri Kuronjani" — pinnuri mnaqqxa b'mod mirqum li huma partikolari għall-familji lokali residenti fl-Istmu Kuronjan. Il-pinnuri, li għadhom jispikkaw repliki tagħhom madwar Nida, fihom figuri ta' annimali u ta' bnedmin bħala pittogrammi li huma fdalijiet ta' tradizzjoni ta' kitba pagana. Fiċ-ċimiterju lokali, għad hemm eżempji ta' krikštas (pl. krikštai), markaturi funebri pagani minflok lapidi mal-oqbra.
Il-bajja ta' Nida tipparteċipa fil-Programm tal-Bandiera Blu. In-nudisti jużaw partijiet mill-bajja qrib Nida biex jgħumu għerwenin.
Trasport[immodifika | immodifika s-sors]
L-Ajruport ta' Nida jinsab fir-raħal, iżda ma għandu l-ebda rotta skedata u kapaċi jilqa' inġenji tal-ajru żgħar biss. Nida għandu wkoll port marittimu li jintuża għal-laneċ u għad-dgħajjes tas-sajd.
L-unika triq li tgħaddi għat-tul kollu tal-Istmu Kuronjan, li tikkollega Zelenogradsk u Smiltynė (fejn teżisti kollegament ta' lanċa lejn Klaipėda), tgħaddi mit-tarf ta' Nida. Kull siegħa, karozza tal-linja tgħaddi bejn il-vendi ta' Nida u ta' Smiltynė f'dik it-triq, u jeżistu wkoll karozzi tal-linja li jaqdu diversi bliet bħal Kaliningrad, Klaipėda, Kaunas u Vilnius.
Nies notevoli minn Nida[immodifika | immodifika s-sors]
- Reinhard Henkys (1928–2005), ġurnalist Ġermaniż;
- Tadas Sedekerskis (twieled fl-1998), plejer tal-basketball Litwan;
- Justė Zinkevičiūtė (twieled fl-1989), attur, kittieb u għalliem tal-istil tal-ħajja Litwan.
Gallerija[immodifika | immodifika s-sors]
.JPG)
.jpg)
,_Neringa,_Litva.jpg)
Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]
- ^ "Nida Climate Normals 1961–1990". web.archive.org. Arkivjat mill-oriġinal fl-2023-04-30. Miġbur 2024-06-11.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Nida Water Temperature | Lithuania". web.archive.org. 2023-04-30. Arkivjat mill-oriġinal fl-2023-04-30. Miġbur 2024-06-11.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)