Fdalijiet ta' León Viejo

Il-Fdalijiet ta' León Viejo.

Il-Fdalijiet ta' León Viejo huma Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fin-Nikaragwa. Dawn kienu s-sit oriġinali ta' León, in-Nikaragwa. Attwalment jinsabu fir-raħal ta' Puerto Momotombo fil-Muniċipalità ta' La Paz Centro tad-Dipartiment ta' León. Jiġu amministrati mill-Istitut tal-Kultura tan-Nikaragwa.

León Viejo ġiet stabbilita fil-15 ta' Ġunju 1524 mill-konkwistatur Spanjol Francisco Hernández de Córdoba, li miet bi qtugħ ir-ras fil-pjazza ewlenija tar-raħal fl-1526 ordnat mill-gvernatur Pedrarias Dávila, il-Logutenent tiegħu.

León Viejo ġiet insedjata mill-kolonjalisti Spanjoli u oriġinarjament kellha popolazzjoni nattiva ta' madwar 15,000 ruħ. Tinsab max-xtut tal-Lbiċ ta' Lago de Xolotlán jew Lago de Managua (il-Lag ta' Xolotlán jew ta' Managua), fin-Nofsinhar tal-vulkan Momotombo. L-inħawi tal-belt batew minn attività vulkanika frekwenti, li laħqet il-qofol tagħha fit-terremoti tal-1594 u tal-1610.

Il-belt ma nqerditx mit-terremot tal-1610. Madankollu, minħabba l-ħsara kkawżata lill-infrastruttura u l-attività sismika, l-insedjaturi organizzaw referendum u ddeċidew li jirrilokaw il-belt lejn il-pożizzjoni attwali tagħha, madwar 30 kilometru (20 mil) lejn il-Punent. Sussegwentement, il-belt l-antika kulma jmur intradmet mill-ħruġ kontinwu ta' rmied u ġebel vulkaniku mill-vulkan Momotombo u mis-sedimenti tal-lag.

Il-fdalijiet ta' León Viejo ġew skoperti fl-1967 u l-iskavi bdew is-sena ta' wara fejn ħareġ fid-dieher li l-belt kellha pjanta simili għal dik ta' bliet oħra fl-Amerka ta' dak iż-żmien, b'sistema ta' grilja bi pjazza prinċipali fiċ-ċentru tagħha. León Viejo tokkupa erja ta' 800 metru b'500 metru. Madwar il-Plaza Mayor u t-toroq tal-madwar, ġew irrestawrati parzjalment 16-il sett ta' fdalijiet.

Il-belt kellha tliet monasteri: "La Merced", "San Pedro" u "San Francisco", li baqgħu attivi sa Ottubru 1559. Il-fdalijiet ta' La Merced u San Pedro ġew identifikati, madankollu ġarrbu ħsarat estensivi minħabba diżastri naturali tul is-snin. F'Mejju 1982, il-maltempata tropikali Alleta qerdet is-swar tal-belt. F'Ottubru 1988, l-Uragan Joan ikkawżat ħsarat ġodda lill-fdalijiet, u f'Ottubru 1998, l-Urugan Mitch huwa stmat li affettwa 40 % tas-sit, u kkawża ħsarat lil diversi djar, lill-monasteru ta' La Merced u lil La Fortaleza.

León Viejo hija l-unika belt kolonjali tas-seklu 16 fl-Amerka li qatt ma ġarrbet alterazzjonijiet fl-ippjanar tal-belt matul l-istorja tagħha. Dan il-fatt kien ir-raġuni prinċipali li wasslet biex titniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fis-sena 2000.

Storja tal-arkeoloġija lokali

Il-konkwistaturi sabu l-pajjiż okkupat minn bosta rħula imprenditorjali bl-industriji tal-arti u paċifiċi. Dr. Berendt, esploratur u studjuż kbir tal-popli aboriġini tal-Amerka Ċentrali, fid-dawl tar-riżultati filoloġiċi li kiseb hu u d-diplomatiku Amerikan Ephraim George Squier (1849), kif ukoll fid-dawl tat-tradizzjonalijiet ippreservati b'mod prinċipali minn Oviedo, Torquemada u Herrera, kien jemmen li l-popli Cholutecas, Chorotega, Dirianes u Orotinas kienu dixxendenti tan-nies li wettqu migrazzjoni minn Cholula, il-Messiku. Dawn in-nies okkupaw il-parti l-kbira tal-pajjiż mill-Golf ta' Fonseca sa Nicoya, u l-kontinwità territorjali tagħhom kienet interrotta biss qrib il-belt attwali ta' Leon mill-poplu Marabios, u mill-ġdid minn kolonja tal-Azteki li kienet qed tokkupa l-idjaq parti tal-medda tal-art ta' bejn l-Oċean Paċifiku u l-Lag ta' Nikaragwa, kif ukoll il-gżejjer tal-lag. Ir-Re u l-aħħar belt kapitali nazzjonali tiegħu kien jisimhom Nicarao (skont il-Konferenza bil-preżenza tas-Soċjetà Ġeografika Amerikana, tal-10 ta' Lulju 1876, ta' Dr. C. H. Berendt). L-eks abitanti ta' dan ir-reġjun ħallew warajhom abbundanza ta' artefatti taċ-ċivilizzazzjoni tagħhom f'tumbati funebri, ċimiterji, eċċ.

Fl-1987, Elphidio Ortega, Konsulent tal-Organizzazzjoni tal-Istati Amerikani, wettaq 14-il analiżi stratigrafika fis-sit. Kuntrarjament għar-riċerkaturi ta' qablu, huwa ssuġġerixxa li l-insedjament kolonjali ma kienx jinsab fis-sit nattiv, iżda biswit raħal pre-Ispaniku. Lourdes Dominguez, Kubana, wettqet investigazzjonijiet ukoll u għamlet 12-il analiżi stratigrafika, kemm barra l-konfini ta' xi strutturi li minnhom kisbet iktar minn 1,100 biċċa taċ-ċeramika bħala evidenza. Wara r-riċerka tagħha, Dominguez ipproponiet it-teorija li León Viejo kienet inbniet fuq insedjament pre-Ispaniku, kif issuġġerit mill-abbundanza ta' bċejjeċ taċ-ċeramika fis-sit. Din it-teorija ma kinitx taqbel ma' dik ta' Elphidio Ortega, li kkonkluda li l-belt kolonjali kienet ġiet stabbilita biswit insedjament indiġenu, iżda mhux fuqu.

Fl-1996, Devora Ederman Cornavaca, student terzjarju fl-Università ta' California f'Los Angeles kiseb il-permess mid-Dipartiment tal-Wirt Kulturali tal-Istitut tal-Kultura tan-Nikaragwa biex iwettaq skavi f'León Viejo, bl-għan li jistudja l-impatt tas-soċjetà Spanjola fuq il-popolazzjonijiet nattivi tar-reġjun. L-ewwel skavi saru qrib il-limiti tal-belt attwali u sab evidenza ta' xi fonderija. It-tieni skavi saru f'roqgħa agrikola fin-Nofsinhar ta' León Viejo, f'dik li issa hija parti miż-żona ta' lqugħ tas-sit. B'xorti ħażina, ir-riżultati finali ta' din ir-riċerka ma ġewx ippubblikati. Madankollu, Cornavaca jistqarr li l-insedjament Spanjol kien jinsab 'il barra mir-raħal nattiv fl-inħawi.

Investigazzjoni

Ir-riċerka antropoloġika tal-Mużew Nazzjonali tad-Dipartiment tan-Nikaragwa wettqet skavi u esplorazzjonijiet arkeoloġiċi f'León Viejo, fejn tħaffru trunċieri ta' 8 metri b'2 metri orjentati mit-Tramuntana għan-Nofsinhar.

Mill-iskavi ġie rkuprat materjal li kien jikkonsisti minn ċeramika, porċellana, metall, fdalijiet ta' organiżmi selvaġġi u fdalijiet umani.

Framment ta' strument mużikali, x'aktarx flawt magħmul minn omeru (l-ikbar għadma fil-bniedem) uman, instab flimkien ma' sett ta' materjali pre-Ispaniċi. E. Espinoza, fl-artiklu tiegħu dwar ix-"Xamaniżmu" fin-Nikaragwa pre-Ispanika, jindika li l-arkeologu Ġermaniż G. Haberland sab, f'żona funebri, artefatt mużikali flimkien ma' fdalijiet umani li x'aktarx kienu ta' xaman; għaldaqstant, ġie inferit li dan it-tip ta' oġġett kien marbut ma' xi ritwal jew ċerimonja.

Fil-katidral, instab kranju pre-Ispaniku ta' mara b'evidenza ta' trapanar (intervent kirurġiku) — wieħed mill-ftit eżempji ta' din ix-xorta li ġew irreġistrati fl-istorja tal-arkeoloġija tan-Nikaragwa.

Fis-sit kien hemm abbundanza ta' bċejjeċ tal-fuħħar, artefatti tal-ġebel (kalċedonja u bażalt), u frammenti ta' skiekun priżmatiċi (tal-ossidjana, x'aktarx importata minn diversi postijiet fl-Amerka Ċentrali). Dan jixħet dawl fuq il-prattiki kummerċjali pre-Ispaniċi. L-ossidjana hija materja prima li kienet imfittxija ferm, u kienet tintuża b'mod estensiv għall-produzzjoni ta' għodod domestiċi u ċerimonjali.

Difna Funebri Nru 1

Fis-settur tal-Lvant tal-grilja 3D, instab li l-ewwel 20 ċentimetru, kienu tneħħew fl-imgħoddi, xi ħaġa li ġiet osservata fl-40 ċentimetru ta' wara, jiġifieri fl-aħħar tat-tieni livell. Morfoloġikament, il-ħamrija hija taħlita ta' ramel vulkaniku, tafal u radam li ttiekel maż-żmien, magħruf ġeoloġikament bħala ħaffiefa; din tagħti l-lewn abjad jew isfar lir-radam u konsistenza ratba ħafna.

Minħabba l-karatteristiċi tal-ħamrija, kien impossibbli li tiġi ddefinita l-morfoloġija tad-difna funebri Nru 1; l-ebda arranġament speċjali ma ġie osservat, sempliċement li r-ras kienet qed tistrieħ fuq ġebel vulkaniku żgħir (tufa).

Id-difna hija atipika; il-kranju jinsab fuq in-naħa tan-Nofsinhar bħallikieku qed iħares lejn il-vulkan Momotombo, jew inkella lejn il-Lag. Il-pożizzjoni li fiha tpoġġa l-individwu ma kinitx iddefinita sew lanqas; l-id il-leminija għandha l-ulna u r-raġġ fis-sider u l-id ix-xellugija għandha l-ulna u r-raġġ fuq l-għadam tal-wiċċ qishom qed jgħattuh; l-għadam tal-metakarpju u l-falanġi huma assoċjati mal-klavikola u mal-iskapula tax-xellug. Jista' jkun li d-difna kienet difna estiża u l-katavru kien jindifen meta jibbies, li hija r-raġuni għalfejn l-id tinsab fuq il-wiċċ. Il-kranju għandu toqba fin-naħa ta' fuq tal-parjetali tax-xellug ikkawżata mit-trapanar ċirkolari jew minn kirurġija pprattikata fuq l-għadma biex titfejjaq xi marda. Barra minn hekk, sett ta' toqob ikkawżati mill-osteoporożi ġew osservati permezz ta' lenti elettronika tat-tkabbir, u l-operazzjoni twettqet fl-istess naħa tal-kranju (skont komunikazzjoni personali ma' Dr. Henry Guerzten, Professur tal-Patoloġiji fl-Università ta' Virginia, l-Istati Uniti).

L-iskeletru huwa pjuttost sħiħ u f'kundizzjoni aċċettabbli ta' preservazzjoni. Skont id-data bijometrika miksuba mill-kejl tal-għadam, il-kranju kien fih bejn 22 u 23 ċentimetru, u l-għadam postkraniku, is-sinsla inkluż il-pelvis, kien fiha 55–56 ċentimetru, il-femore 42 ċentimetru, l-għadma tal-pexxun jew il-fibula 34 ċentimetru, rispettivament. Ġie kkalkolat tul totali ta' bejn 1.50 metru u 1.55 metru bejn wieħed u ieħor, u l-anatomija tal-għadam tagħti x'tifhem li l-katavru kien ta' tfajla ta' bejn 25 u 30 sena. Il-partijiet dentali kollha huma artikolati anatomikament, u morfoloġikament is-snien inċiżuri (b'għamla ta' pala) jagħtuna x'nifhmu li dan l-eżemplar oriġina mill-poplu indiġenu Chorotega ta' Imabite fl-inħawi. Fin-naħa tal-pelvis tal-eżemplar, instabu sakrum, koċċide u vertebra lombari, filwaqt li qrib is-saqajn instab pakkett bl-għadam tal-estremitajiet t'isfel. Qrib ir-ras, instabu fdalijiet tal-għadam tan-naħa ta' fuq tar-riġlejn ta' individwu ieħor, li milli jidher jikkorrispondu għal raġel adult matur.

Fir-rigward tal-interpretazzjoni tal-kuntest kulturali ta' din id-difna funebri, l-ispazju funebri ma kienx fuq artal prinċipali, iżda f'żona funebri oħra. Għalkemm dan l-ispazju jitqies ukoll bħala post privileġġat fil-Knisja, diffiċli li wieħed jifhem jekk kienx hemm tbagħbis fid-difna matul l-istadji differenti tal-kostruzzjoni tal-katidral, iżda xorta hemm il-possibbiltà li l-katavru baqa' fl-istess post u pożizzjoni.

L-evidenza arkeoloġika turi li l-eżemplari l-oħra tal-fdalijiet umani ġew imċaqilqa, iżda mhux l-eżemplar tal-individwu li nstab fil-grilja 3D midfun iħares lejn il-vulkan. Meta wieħed jissaponi li dan l-individwu oriġina mill-popolazzjoni pre-Ispanika, allura jista' jkun li l-orjentazzjoni tiegħu għandha xi rabta ma' ritwal, att ċerimonja jew sagrifiċċju uman f'ġieħ wieħed mill-allat ta' dak iż-żmien, l-alla tal-muntanja, l-alla tal-għoli jew il-vulkan Momotombo; il-popolazzjoni pre-Ispanika kienet tibża' minn dawn il-vulkani kbar, iżda kienet tagħtihom ġieħ għax l-għoli tagħhom kien jiġi assoċjat mal-allat tagħhom, u kienu jemmnu li meta wieħed ikun fl-ogħla postijiet seta' jiġi f'kuntatt mal-allat.

It-tim uża d-data dwar it-tipi ta' difniet irreġistrata kemm fl-Ewropa kif ukoll fl-Amerka: kif innotat minn Goodwin (1945), ir-riti funebri huma assoċjati sew mad-drawwiet, u l-pożizzjoni u l-orjentazzjoni tal-katavru jistgħu jgħinu biex tintwera d-distribuzzjoni spazjali u temporali ta' grupp kulturali. Il-varjazzjonijiet fit-tip ta' difniet assoċjati ma' poplu partikolari jistgħu jikkontribwixxu biex jiġu ddeterminati differenzi fit-twemmin u fid-drawwiet, għalkemm kif innota Ucko (1969), l-interpretazzjoni etnografika tad-difniet jaf tkun xi ħaġa riskjuża. Li kien hemm varjazzjonijiet konsiderevoli fit-tip ta' difniet, saħansitra fiż-żminijiet preistoriċi, ġie indikat b'mod ċar minn Marija (1956), iżda l-interpretazzjoni mhux dejjem faċli li ssir.

Il-preżenza ta' artefatti tal-ġebel hija notevoli, peress li parti mill-frammenti ta' skieken priżmatiċi tal-ossidjana (ħġieġ vulkaniku), mil-laqx irrapportat tal-ossidjana, kalċedonja, kwarz, fdalijiet ta' organiżmi selvaġġi li jikkorrispondu għal mammiferi żgħar, rettili, għasafar u ħut, kienu assoċjati mal-għadam tal-bnedmin. Il-popli indiġeni li kienu jgħixu madwar il-belt, f'dak li jaf kien l-ikbar insedjament madwar Imabite, skont Oviedo kienu jammontaw għal madwar 15,000 ruħ.

Difna Funebri Nru 2

Din it-tieni difna nstabet bejn il-grilji tan-Nofsinhar (C - 1A) u l-grilja tat-Tramuntana (C - 1B). L-iskeletru għandu l-ġisem u r-ras iħarsu kemxejn lejn il-Majjistral, bis-saqajn taħt l-ewwel tarġa tal-artal.

Din id-difna ġiet skoperta taħt il-fdalijiet umani li jikkorrispondu għal dawk tat-tieni Arċisqof li wasal fin-Nikaragwa fl-1540, Fra Francisco Mendavia, li ndifen f'fond ta' bejn 80 u 100 ċentimetru fl-artal tal-katidral. L-għadam ta' taħt il-qabar ta' Mendavia nstab f'fond ta' bejn 160 u 180 ċentimetru; l-eżemplar kien midfun b'rasu tħares lejn il-Punent u b'wiċċu jħares lejn fejn titla' x-xemx jew lejn l-artal, u l-iskeletru kien anatomikament artikolat f'pożizzjoni mmattra biż-żewġ dirgħajn paralleli għall-femore. Dan it-tip ta' difna mhuwiex drawwa Kristjana, iżda iktar huwa assoċjat mad-difniet pre-Ispaniċi. Il-fdalijiet umani jinkludu: kranju artikolat sew, klavikoli, spallejn, omeru, għekiesi, raġġ, femore, ulna, fibula, vertebri ċervikali, toraċiċi u lombari, pelvis, u l-għadam tal-idejn u tas-saqajn. Mid-data bijometrika mill-eżemplar ħareġ dan li ġej: il-kranju kien fih 23 ċentimetru, il-femore tax-xellug kien fih 44 ċentimetru, it-tibja tal-lemin kien fiha 36 ċentimetru u s-sinsla inkluż il-pelvis kien fiha 55 ċentimetru; b'hekk il-katavru tal-individwu kien twil bejn 1.55 u 1.60 metru. Skont il-karatteristiċi bijoloġiċi tal-għadam u tas-snien, milli jidher l-individwu kien mara adulta ta' 30–35 sena.

Il-biċċa l-kbira tad-dras kienu mħassrin ħafna, xi ħaġa pjuttost tipika tal-popolazzjoni pre-Ispanika tan-Nikaragwa. Id-dras ta' fuq huma mħassrin għall-aħħar. Is-snien ta' dan l-eżemplar ġew imqabbla ma' kollezzjoni ta' snien minn skavi arkeoloġiċi ta' popli indiġeni oħra. Ġew osservati problemi patoloġiċi f'żewġ sinniet, id-dras t'isfel M1 taż-żewġ naħat kienu mħassrin, u permezz ta' lenti elettronika tat-tkabbir ġie osservat sett ta' ħofor l-iktar fil-partijiet prossimali u distali tal-għadmiet it-twal li possibbilment kienu affettwati mill-osteoporożi.

Artefatti arkeoloġiċi rkuprati matul l-iskavi

Matul il-proċess tal-iskavi nstabu diversi oġġetti arkeoloġiċi li jikkorrispondu għall-perjodu pre-Ispaniku u ftit għall-perjodu kolonjali. Dawn l-artefatti ġew żviluppati b'tipi differenti ta' materja prima, pereżempju ġebel, għadam uman, tafal, metall, eċċ. Il-materjal ġie kkontrollat b'mod sistematiku u b'reqqa xjentifika kbira.

Instabu xbieki tas-sajd magħmula minn frammenti tal-fuħħar b'għamla ovali u negattiva ta' Usulután, twal 5.5 ċentimetri, fil-livell 6, f'fond ta' 1.20 metru fil-grilja C - 3D.

Ċeramika Pre-Ispanika

L-eżemplari li nstabu jikkonsistu minn 2,239 oġġett taċ-ċeramika, li jinkludu ċeramika monokromatika, tal-mudell ta' Lago Negro, ħamra, tal-Kastell ta' Esgrafiado, ta' Sacasa, polikromatika ta' Managua, ta' Leo Punteado, polikromatika ta' Vallejo, negattiva ta' Usulután, u kolonjali assoċjata ma' Perulera, kif ukoll ċeramika mhux klassifikata ta' Perulera.

Fi ħdan il-materjal irreġistrat matul l-iskavi, instab total ta' 17-il reċipjent taċ-ċeramika monokromatika bit-tiżjin li kienu mifruxa mal-iskavi kollha.

Konklużjoni

Abbażi tat-testijiet fil-laboratorju li twettqu fuq il-fdalijiet b'enfasi fuq l-osteoloġija, faċli li jiġi ddeterminat li l-fdalijiet arkeoloġiċi predominanti fl-eżemplari oriġinaw minn gruppi soċjali pre-Ispaniċi li kienu jgħixu fl-inħawi, filwaqt li jitqies li d-difniet kellhom importanza storika u kulturali.

Elementi ieħor li jipprovdi data importanti huma l-fdalijiet tal-annimali li nstabu flimkien ma' evidenza kulturali oħra. Wieħed jista' jassumi li l-konsum uman ta' speċijiet differenti minn gruppi żooloġiċi differenti: bħal mammiferi kbar u żgħar, għasafar, rettili, ħut u molluski. Dawn ir-rekords jippermettu li ssir spekulazzjoni dwar l-ekosistemi li kienu jeżistu fl-inħawi u b'hekk fuq id-dieta possibbli tal-abitanti tal-inħawi matul iż-żminijiet pre-Ispaniċi u storiċi.

B'mod parallel ma' dawn l-istudji, inkisbet firxa sħiħa ta' data relatata mal-aspetti arkitettoniċi u mas-sistemi ta' kostruzzjoni tal-istrutturi li ġew investigati. Il-preżenza ta' materjali kulturali u utensili tal-perjodu kolonjali bikri fis-sit hija kważi żero; il-kampjun jinkludi biss ftit frammenti ta' msiemer mit-twiebet u x'aktarx xi fdalijiet tal-ħadid u msiemer li ntużaw fil-kostruzzjoni tal-binjiet.

Ir-rekords arkeoloġiċi jippermettu li wieħed jassumi li s-sit ta' León Viejo għandu diversi kronoloġiji. Meta wieħed iqis ir-riżultati, il-konklużjonijiet u s-suppożizzjonijiet tar-riċerka inġenerali, il-konklużjonijiet tal-arkeologa Lourdes Dominguez, b'xi mod jew ieħor jaqblu mar-riżultati tar-riċerka attwali, li l-Ispanjoli bnew il-binjiet tagħhom fuq depożiti kulturali jew insedjament li kien ta' popolazzjoni pre-Ispanika tal-post. Wieħed ma jistax jipprekludi l-possibbiltà li l-Ispanjoli bnew il-binjiet reliġjużi tagħhom fuq sit fejn il-popolazzjoni nattiva kienet tinġabar u x'aktarx fil-pjazza prinċipali tal-komunitajiet nattivi tal-inħawi.

Sit ta' Wirt Dinji

Il-Fdalijiet ta' León Viejo ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fis-sena 2000.

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".