Cartagena de Indias
| Cartagena de Indias | |||
|---|---|---|---|
 Kolombja | |||
 | |||
| |||
| Amministrazzjoni | |||
| Stat sovran | Kolombja | ||
| Department of Colombia | Dipartiment ta' Bolívar | ||
| Isem uffiċjali | Cartagena de Indias | ||
| Ismijiet oriġinali | Cartagena de Indias | ||
| Kodiċi postali |
130000 | ||
| Ġeografija | |||
| Koordinati | 10°25′25″N 75°31′31″W / 10.4236°N 75.5253°WKoordinati: 10°25′25″N 75°31′31″W / 10.4236°N 75.5253°W | ||
  Cartagena de Indias Cartagena de Indias (Colombia) | |||
 | |||
| Superfiċjenti | 572 kilometru kwadru | ||
| Għoli | 2 m | ||
| Fruntieri ma' |
Santa Catalina (en)  , Clemencia (en) , Santa Rosa (en) , Turbaco (en) , Turbaná (en) u San Onofre (en) | ||
| Demografija | |||
| Popolazzjoni | 914,552 abitanti (2020) | ||
| Informazzjoni oħra | |||
| Fondazzjoni | 1533 | ||
| Żona tal-Ħin | UTC-5 | ||
| bliet ġemellati | Nizza, Campeche, San Juan, Cádiz, Manila, Sivilja, Santiago de Cuba, Bogotá, Fes, Cartagenau Callao | ||
| cartagena.gov.co | |||
Cartagena de Indias, hija belt fil-Kolombja u hija l-belt kapitali tad-Dipartiment ta' Bolívar. Hija belt portwali li tinsab fil-kosta tat-Tramuntana tal-pajjiż, fit-tarf tal-Baħar Karibew (jew il-Baħar tal-Antilli), madwar 120 km minn Barranquilla. Il-popolazzjoni tagħha hija ta' 1 075 000 abitant.
Il-belt ġiet stabbilit fl-1 ta' Ġunju 1533 mill-konkwistatur Pedro de Heredia.[1]
Għal kważi tliet sekli, kienet fortizza tar-Renju ta' Spanja fl-Amerka t'Isfel u kellha rwol ewlieni fl-amministrazzjoni u fl-espansjoni tal-Imperu Spanjol, bi preżenza ta' personalitajiet Spanjoli sinjuri ta' grad għoli, qrib il-familja rjali u l-Viċirè ta' New Granada, b'hekk kienet post ta' attivitajiet politiċi u ekonomiċi. Cartagena de Indias kienet ukoll ċentru importanti għall- kummerċ tal-iskjavi u t-tranżitu lejn Spanja tad-deheb mis-serq tal-imperi Azteki u Inka.[2]
L-attivitajiet ekonomiċi f'Cartagena de Indias jinkludu l-industrija marittima, l-industrija tal-idrokarburi u t-turiżmu.
Cartagena de Indias għandha fortifikazzjonijiet importanti u waħda mill-aktar sistemi kompluti ta' fortifikazzjonijiet militari fl- Amerika t'Isfel.[1] Il-port ta' Cartagena kien ħolqa essenzjali fir-rotta tal-Indji Punent. Hija għandha post preponderanti fl-istorja tal-esplorazzjoni dinjija kif ukoll fost ir-rotot kummerċjali marittimi l-kbar.[1]
Il-belt ta' Cartagena de Indias u l-fortizza tagħha huma elenkati bħala Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.[1]
Toponimija
[immodifika | immodifika s-sors]Cartagena de Indias inbniet fil-post fejn fl-imgħoddi kien hemm raħal tal-indiġeni Amerikani abbandunat: Calamarí, li jinsab fuq gżira żgħira bl-istess isem.
Isimha – Cartagena de Indias biex tiddistingwiha mill-isem tagħha – ingħata lilha mill-konkwistaturi b'referenza għall-belt Spanjola ta' Cartagena. Din kienet ġiet stabbilita mill-Kartaġiniżi taħt l-isem Feniċi ta' Qart Hadasht ("Belt Ġdida"), li kienet ukoll dik ta' Kartaġni. Ir-Rumani semmewha Cartago Nova ("Kartaġni Ġdida"), u Cartagena hija derivata mill-akkużattiv Cartaginem, forsi permezz tal-Għarbi قرطجانة (Qarṭaǧānatu).
Storja
[immodifika | immodifika s-sors]Era kolonjali
L-ewwel skoperta tal-bajja ta' Cartagena de Indias sar minn Rodrigo de Bastidas, eks sieħeb ta' Kristofru Kolombu. Telaq minn Spanja fl-1501 flimkien ma' Juan de la Cosa u ħa miegħu lil Vasco Núñez de Balboa, li iktar 'il quddiem skopra l-Oċean Paċifiku.[3]
Fl-1533, Pedro de Heredia, wieħed mill-ex gvernaturi ta' Santa Marta, stabbilixxa lil Cartagena de Indias fil-Punent tal-bokka tax-xmara Magdalena. F'qasir żmien, fir-reġjun tar-Rio Sinú, ġew skoperti bosta oqbra ta' kaċikijiet. Immarkati minn tumbati tal-ħamrija, irriżultaw li kienu mimlijin deheb, u dan attira lil bosta nies.[4]
Mill-1550, il-belt saret port ewlieni tal-imperu kolonjali Spanjol. Permezz tal-pożizzjoni ġeografika tagħha, hija waqfa privileġġata bejn il-metropoli ta' Santo Domingo, il-Messiku u l-Perù u port tad-dħul li jwassal għall-Andes. Sar port importanti tal-iskjavi, l-uniku wieħed fl-Amerka flimkien ma' Veracruz fil-Messiku sal-1615.
Minħabba l-ġid li rriżulta mill-pożizzjoni tagħha, il-belt għalhekk attirat lill-qawwiet kolonjali kif ukoll lill-pirati. Ġiet attakkata diversi drabi minn pirati u kursari Franċiżi u Brittaniċi: il-Franċiżi Robert Boal (1543), Jean-Martin Cotes u Jean Bontemps (1559), u l-Brittaniku Francis Drake, fl-1586. Bejn l-1653 u l-1659 konvoj wieħed biss wasal f'Cartagena de Indias.[5]
Fl-1697 saret l-ispedizzjoni ta' Cartagena, attakk mill-flotta navali Franċiża, kmandata mill-kap tal-flotta Jean-Bernard de Pointis, tal-port tal-Karibew li fejn huwa stmat li nsterqu bejn 10 u 20 miljun lira. Din l-ispedizzjoni kienet ordnata mir-Re ta' Franza Lwiġi XIV. Dan il-ħakkiem fittex is-suċċess fuq l-ibħra sabiex seta' jiffirma t-Trattat ta' Ryswick (li temm il-Gwerra tal-Lega ta' Augsburg) minn pożizzjoni ta' saħħa. B'hekk kiseb minn Spanja l-parti tal-Punent tal-gżira ta' Santo Domingo li saret kolonja Franċiża.
Fl-1 ta' Diċembru 1739, bħala parti mill-Gwerra ta' Jenkins' Ear bejn Spanja u l-Ingilterra, il-Viċi Ammirall Edward Vernon qered il-port ta' Portobelo, f'dik li llum hija l-Panama. Dan is-suċċess ippermettielu li jġib flimkien flotta qawwija li, bejn Marzu u Mejju 1741, assedjat lil Cartagena de Indias. Din ġarrbet telfa kbira għall-Ingliżi: 50 vapur mitlufa, bi ħsara serja jew abbandunati, u telf uman konsiderevoli, bil-mewt ta' 18,000 suldat u baħri parzjalment minħabba mard, l-iktar id-deni isfar.
Era tal-indipendenza
Wara l-invażjoni Franċiża tai Spanja, Cartagena de Indias rat it-twelid tal-ewwel movimenti ta' ribelljoni neo-Grenadjani li wasslu għall-indipendenza tal-Kolombja. Wara l-eżempji mogħtija minn Caracas, fejn il-kaptan ġenerali tkeċċa fid-19 ta' April 1810, u minn Buenos Aires fil-25 ta' Mejju, l-ewwel ġunta neo-Grenadjana ġiet stabbilita f'Cartagena de Indias fl-14 ta' Ġunju 1810.
Madankollu, fir-realtà ma kienx hemm kwistjoni ta' indipendenza f'dan l-istadju u l-lealtà tad-diversi ġunti lejn Ferdinandu kienet eżemplari, anke jekk l-aspirazzjoni għall-awtonomija kienet ilha teżisti. Iżda l-kwistjoni tar-rappreżentanza baqgħet kwistjoni delikata bejn l-Amerka u l-peniżola matul is-snin 1810 u 1811.
L-Amerikani dejjem talbu l-istess trattament bħall-peniżola fir-rappreżentanza fil-Ġunta Ċentrali ta' Sevilja. Dawn it-talbiet, finalment diskussi fi Frar 1811, ġew miċħuda mill-Ispanjoli, li ma fehmux l-insistenza tal-Amerikani li riedu jiġu ttrattati bħala ugwali u emmnu li kienu qed jittrattaw mar-ribelli.
Dan in-nuqqas ta' komprensjoni, li l-Amerikani ħadu bħala disprezz, bil-mod il-mod imbuttahom biex jiġu radikalizzati u, għall-ewwel darba, irrifjutaw kompletament l-awtorità Spanjola u talbu l-indipendenza.
F'Cartagena de Indias, l-indipendenza tal-provinċja ġiet iddikjarata fil-11 ta' Novembru 1811. Proklamazzjonijiet oħra seħħew madwar il-pajjiż u rriżultaw fl-indipendenza tal-biċċa l-kbira tal-provinċji ta' New Granada. Kungress tal-Provinċji Magħquda ltaqa' fis-27 ta' Novembru 1811 f'Tunja u adotta l-Acta de la Federación de las Provincias Unidas de Nueva Granada, li kkostitwixxa l-Provinċji Magħquda ta' New Granada, stat ġdid b'ideoloġija federali li l-provinċja ta' Cartagena kienet parti minnu.
Bejn it-23 ta' Diċembru 1812 u l-10 ta' Jannar 1813, iż-żagħżugħ Venezwelan Simón Bolívar, li poġġa lilu nnifsu fis-servizz tal-armata patrijottika ta' Cartagena de Indias wara l-waqgħa tal-Provinċji Magħquda tal-Venezwela, ħeles l-ibliet li kienu jinsabu fil-korp tal-ilma tal-Venezwela, ix-xmara Magdalena waqt il-kampanja Magdalena. Din il-kampanja militari rebbieħa ppermettiet l-għaqda bejn il-patrijotti ta' Cartagena u dawk taċ-ċentru tal-pajjiż u imbottat lil Bolívar biex iwettaq kampanja biex jeħles lill-Venezwela.
Sadanittant, faqqgħet gwerra ċivili fi New Granada bejn il-Provinċji Magħquda ta' New Granada u l-Istat Ħieles ta' Cundinamarca, immexxi minn Antonio Nariño, li kien favur iċ-ċentralizzazzjoni u rrifjuta li jingħaqad mal-federazzjoni. Il-gwerra bejn il-federalisti u ċ-ċentristi ntemmet fit-30 ta' Mejju 1813, wara djalogu bejn Cundinamarca u l-Provinċji Magħquda, kull wieħed rappreżentat minn żewġ delegati. Huma qablu fuq ix-xewqa għall-indipendenza u l-għaqda tal-forzi tagħhom kontra l-għadu komuni, Spanja. Spedizzjoni, kmandata minn Nariño, intbagħtet fil-provinċji rjalisti tan-Nofsinhar, iżda spiċċat f'diżastru: l-armata tal-patrijotti nqerdet matul il-Battalja ta' Cuchilla del Tambo filwaqt li Nariño nqabad u ntbagħat malajr il-ħabs fi Spanja.
Fit-12 ta' Diċembru 1814, Simón Bolívar, irritorna lejn New Granada wara l-falliment tat-Tieni Repubblika tal-Venezwela, daħal f' Santafé de Bogotà u ġiegħel lil Cundinamarca ssir parti mill-Provinċji Magħquda. Il-kompromess li ntlaħaq kien li Cundinamarca timpenja ruħha li tissieħeb mal-federazzjoni bi skambju biex iċaqlaq il-kwartieri ġenerali tal-Kungress tal-Provinċji Magħquda minn Tunja għal Bogotà, u b'hekk terġa' ssir il-belt kapitali tal-pajjiż.
Wara aktar minn tliet xhur ta' assedju, il-belt fl-aħħar reġgħet waqgħet f'idejn l-irjalisti fis-6 ta' Diċembru 1815. Imbagħad bdiet kampanja ta' ripressjoni orkestrata minn Juan de Sámano (il-Viċirè futur ta' New Granada) li matulha ġew ġustizzjati ħafna patrijotti għal tradiment.
Fl-1819, wara r-rebħa deċiżiva fil-Battalja ta' Boyacá li fetħet it-triq lejn Bogotà għall-patrijotti mill-Venezwela u żgurat il-ħelsien tal-pajjiż, Simón Bolívar akkuża lill-ġeneral Venezwelan Mariano Montilla biex jattakka l-irjalisti li kienu għadhom jokkupaw il-portijiet tal-Baħar Karibew. Mill-10 ta' Awwissu 1819 saret kampanja tax-xmara u navali li ħelset il-portijiet tal-Karibew wieħed wieħed u spiċċat bid-dħul tat-truppi indipendenti f'Cartagena fl-10 ta' Ottubru 1821.[6]
Wirt
[immodifika | immodifika s-sors]-
Ħitan tal-belt il-qadima. -
Katidral ta' Santa Katarina ta' Lixandra -
Il-forti ta' San Felipe de Barajas -
Bieb tal-Arloġġ.
Ġeografija
[immodifika | immodifika s-sors]Cartagena tinsab fuq il-kosta tat-Tramuntana tal-Kolombja, faċċata tal-Baħar Karibew. Il-belt tinsab fil-Bajja ta' Cartagena de Indias b'żewġ daħliet: il-peniżola ta' Bocachica fin-Nofsinhar u dik ta' Bocagrande fit-Tramuntana.
L-għoljiet iħarsu lejn il-pjanura tal-madwar minn fejn ir-rotot ta' aċċess għall-port faċilment jiġu kkontrollati.
Klima
[immodifika | immodifika s-sors]F'Cartagena tipprevali klima tropikali semiarida. L-umdità medja hija ta' madwar 90 % u l-istaġuni tax-xita ġeneralment iseħħu f'Mejju-Ġunju u f'Ottubru-Novembru. Il-klima għandha tendenza li tkun sħuna u bir-riħ. L-irjieħ kesħin qawwija jseħħu minn Novembru sa Frar.
Cartagena rari tiġi affettwata mill-uragani minkejja li tinsab fil-Karibew, għax il-kontinent iżolaha.[7]
It-temperatura medja tvarja biss minn 25°C sa 30°C.
Turiżmu
[immodifika | immodifika s-sors]Cartagena hija waħda miċ-ċentri turistiċi ewlenin tat-turiżmu fil-Kolombja. Fl-2010, il-belt laqgħet żewġ miljun viżitatur, erba' mitt elf aktar milli fl-2009.
L-attendenza tal-vapuri tal-kruċieri qed tisplodi: 17 fl-2003, 208 fl-2010. Kull darba li jittrakkjaw, jinżlu xi 2,000 turist. Ċelebritajiet bħal Shakira (hi ffinanzjat il-bini ta' diversi skejjel fil-belt), Donald Trump, Bill Clinton u Javier Bardem jiġu fil-belt fuq vaganza. Bocagrande, li tinsab bejn il-Bajja ta' Cartagena lejn il-Lvant u l-Baħar Karibew lejn il-Punent, għandha bajjiet estensivi miksija b'ramel kemxejn griż.
Iż-żona ta' Bocagrande, li tinkludi El Laguito (bil-Malti: il-lag żgħir) u Castillogrande (kastell kbir), fiha ħafna mill-infrastruttura turistika tal-belt bħal lukandi, ħwienet, ristoranti u nightclubs.
F'Novembru, isir il-konkors ta' Miss Colombia f'Cartagena de Indias, fil-peniżola ta' Bocagrande. Il-kompetituri jtellgħu quddiem statwa ta' Marija Bambina mwaqqfa fit-tarf tal-kosta, fiċ-ċentru tal-bajja.
Protett mill-ħitan ta' Cartagena de Indias, iċ-ċentru storiku fih tliet distretti distinti: San Pedro, jew id-distrett ċentrali, bil-katidral u bosta palazzi, San Diego, fil-Grigal, fejn għexu negozjanti u artiġjani, u Gethsemani, il-lokalità popolari.[8]
Ġemellaġġ
[immodifika | immodifika s-sors]
Guatemala (il-Gwatemala);
San Salvador (El Salvador);
Coral Gables (l-Istati Uniti);
Cadiz (Spanja);
Batumi (il-Ġeorġja);- San Cristóbal de La Laguna (Spanja);
- Santu Wistin (l-Istati Uniti);
- Kartaġena (Spanja);
Miniara (il-Libanu);- San Juan (Puerto Rico);
Manila (il-Filippini);- Miami (l-Istati Uniti);
Magangué (il-Kolombja);- Riohacha (il-Kolombja);
Viña del Mar (iċ-Ċili);
Campeche (il-Messiku);- Sivilja (Spanja).
Sit ta' Wirt Dinji
[immodifika | immodifika s-sors]Il-Port, il-Fortizzi u l-Grupp ta' Monumenti ta' Cartagena ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1984.[1]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".[1]
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ a b ċ d e f "Port, forteresses and monuments of Cartagena". whc.unesco.org.. Żball fl-użu tar-referenzi: Invalid
<ref>tag; name "unesco" defined multiple times with different content - ^ Auzias, Dominique (2009). Colombie (Nouvelles éd. de l'Université ed.). p. 180. ISBN 978-2-7469-2536-6. Miġbur 4 octobre 2013.. Iċċekkja l-valuri tad-data f':
|data-aċċess=(għajnuna) - ^ "Biografías de hombres ilustres ó notables, relativas á la época del Descubrimiento, Conquista y Colonización de la parte de América denominada actualmente EE. UU. de Colombia". babel.banrepcultural.org (bil-Malti). Miġbur 2024-10-01.
- ^ "Historia de Colombia: el establecimiento de la dominación española". babel.banrepcultural.org (bil-Malti). Miġbur 2024-10-01.
- ^ "Biografías de hombres ilustres ó notables, relativas á la época del Descubrimiento, Conquista y Colonización de la parte de América denominada actualmente EE. UU. de Colombia". babel.banrepcultural.org (bil-Malti). Miġbur 2024-10-01.
- ^ www.banrepcultural.org https://www.banrepcultural.org/biblioteca-virtual/credencial-historia/numero-242/la-independencia-del-caribe-colombiano-1810-1821. Miġbur 2024-10-01.
|title=nieqes jew vojt (għajnuna) - ^ https://bart.ideam.gov.co/cliciu/cartage/tabla.htm.
|title=nieqes jew vojt (għajnuna) - ^ mondial, UNESCO Centre du patrimoine. "Port, forteresses et ensemble monumental de Carthagène". UNESCO Centre du patrimoine mondial (bil-Franċiż). Miġbur 2024-10-01.