As-Salt

As-Salt
Mudell:Dati pajjiż Ġordan, Emirate of Transjordan, Imperu Ottoman
Amministrazzjoni
Stat sovran	Ġordan
Governorate of Jordan	Governorat ta' Balqa
Isem uffiċjali	السلط
Ismijiet oriġinali	السلط
Ġeografija
Koordinati	32.0392°N 35.7272°E / 32.0392; 35.7272
As-Salt As-Salt (Jordan)
Superfiċjenti	48 kilometru kwadru
Għoli	820 m
Demografija
Popolazzjoni	88,900 abitanti
Informazzjoni oħra
Kodiċi tat-telefon	5
bliet ġemellati	Inđijau Pazardzhik
salt.gov.jo

As-Salt (bl-Għarbi: السلط As-Salt), magħrufa wkoll bħala Salt, hija belt kummerċjali u ċentru amministrattiv tal-qedem fin-naħa ċentrali u tal-Punent tal-Ġordan. Tinsab fit-triq antika prinċipali li twassal minn Amman għal Ġerusalemm. Tinsab fl-artijiet għolja ta' Balqa, madwar 790-1,100 metru 'l fuq mil-livell tal-baħar, u l-belt hija mibnija fin-nofs ta' tliet għoljiet, qrib il-Wied tax-xmara Ġordan. Waħda mit-tliet għoljiet, Jabal al-Qal'a, hija s-sit ta' fortizza tas-seklu 13 fi stat ta' fdalijiet. Hija l-belt kapitali tal-Governorat ta' Balqa tal-Ġordan.

Il-Muniċipalità l-Kbira ta' As-Salt għandha popolazzjoni ta' madwar 107,874 abitant (2018).

Fl-2021, il-belt ta' As-Salt tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.

Etimoloġija

L-isem "As-Salt" ġej mil-Latin saltus, li tfisser "foresta".

Storja

Mhuwiex magħruf meta l-belt ġiet abitata għall-ewwel darba, iżda huwa maħsub li nbniet mill-armata Maċedonjana matul ir-renju ta' Alessandru l-Kbir. Il-belt kienet magħrufa bħala Saltus fi żmien il-Biżantini u kienet is-sede ta' veskovat. F'dak iż-żmien, il-belt kienet meqjusa bħala l-insedjament prinċipali fix-xatt tal-Lvant tax-xmara Ġordan. L-insedjament inqered mill-Mongoli u mbagħad reġa' nbena matul ir-renju tas-sultan Mamluk Baibars (1260-1277).

As-Salt fl-imgħoddi kienet l-iżjed insedjament importanti fl-inħawi bejn il-Wied tax-xmara Ġordan u d-deżert tal-Lvant. Minħabba l-istorja tagħha bħala punt ta' kollegament kummerċjali importanti bejn id-deżert tal-Lvant u l-Punent, kienet post sinifikanti għall-bosta mexxejja tar-reġjun.

Ir-Rumani, il-Biżantini u l-Mamluk kollha kkontribwew għat-tkabbir tal-belt, iżda kien fl-aħħar tas-seklu 19 u fil-bidu tas-seklu 20, meta l-Ottomani stabbilew belt kapitali amministrattiva reġjonali f'As-Salt u ħeġġew l-insedjament minn partijiet oħra tal-imperu, u As-Salt gawdiet l-iżjed perjodu ta' prosperità.

Perjodu Ottoman

Fl-1596, matul l-Imperu Ottoman, As-Salt ġiet innotata fiċ-ċensiment li kienet tinsab fin-nahiya ta' As-Salt fil-liwa ta' Ajlun, b'popolazzjoni Musulmana ta' 40 unità domestika u ħames irġiel mhux miżżewġin; u popolazzjoni Kristjana ta' 25 unità domestika. Iċ-ċittadini kienu jħallsu rata tat-taxxa fissa ta' 25 % fuq diversi prodotti agrikoli; fosthom il-qamħ, ix-xgħir, is-siġar taż-żebbuġ/il-vinji, il-mogħoż u x-xehdiet tan-naħal, apparti d-dħul okkażjonali u miżata tas-suq; għal total ta' 12,000 akçe.

Sal-aħħar tas-seklu 18, As-Salt kienet l-unika insedjament permanenti fir-reġjun ta' Balqa, sitwazzjoni li ppersistiet saħansitra sas-seklu 19. Il-bqija tar-reġjun ta' Balqa kien iddominat mit-tribujiet lokali ta' Bedwini. Kienet l-iżjed belt u ċentru kummerċjali żviluppat tat-Trans-Ġordan mis-seklu 18 sas-snin bikrin tal-Emirat tat-Trans-Ġordan. L-ilma tax-xorb tal-belt kien ipprovdut minn żewġ fawwariet abbundanti, li kienu jintużaw ukoll għall-irrigazzjoni tal-ġonna tal-belt flimkien man-nixxiegħa ta' Wadi Shu'ayb. Kienet tinsab max-xaqlibiet ta' għolja konika, u fil-quċċata tagħha kien hemm forti, u tul ix-xfar ta' żewġ widien fondi qishom fniedaq, li kienu jipprovdu difiża naturali mill-attakki tat-tribujiet Bedwini ġirien. L-abitanti ta' As-Salt innegozjaw it-termini mat-tribujiet, li permezz tagħhom iċ-ċittadini kellhom aċċess iggarantit għall-għelieqi tal-qamħ fil-pjanuri tal-Lvant tar-reġjun ta' Balqa u minflok il-membri tat-tribujiet kellhom aċċess għas-swieq estensivi tal-belt. Ġew iffurmati ftehimiet tan-newba tal-għelejjel flimkien mat-tribujiet li permezz tagħhom iċ-ċittadini tal-belt kienu jikkampjaw f'Amman u f'Wadi Wala fir-rebbiegħa sal-ħsad u kienu jħallsu miżata annwali lit-tribù dominanti tar-reġjun ta' Balqa. Sal-ħabta tas-snin 10 tas-seklu 19, it-tribù dominanti kienet dik tal-Adwan, magħrufa bħala s-"sinjuri tar-reġjun ta' Balqa". Iktar 'il quddiem, it-tribù ta' Banu Sakhr ħadu post l-Adwan u ġabru l-miżata minn As-Salt.

Id-difiżi u l-iżolament tal-belt f'art prattikament ikkontrollata mit-tribujiet Bedwini ppermettew lill-abitanti tagħha jinjoraw l-impożizzjonijiet tal-awtoritajiet Ottomani mingħajr ebda konsegwenza. Il-vjaġġaturi tal-Punent fil-bidu tas-seklu 19 irrapportaw li l-mexxej tal-belt effettivament kellu l-istess awtorità bħal kwalunkwe gvernatur provinċjali tas-Sirja Ottomana maħtur mis-sultan.

Fil-bidu tas-seklu 19, iċ-ċittadini kienu fil-biċċa l-kbira jagħmlu parti mill-klans ta' Fakhoury, Akrad, Awamila u Qatishat. Kull klan kien immexxi mix-xejikk tiegħu stess, u wieħed jew tnejn minnhom kienu jaġixxu bħala shaykh al-balad (mexxej/xejikk tal-belt), u kienu jkunu bbażati fil-forti u kienu jkunu inkarigati mill-protezzjoni ta' As-Salt minn xi attakk tal-Bedwini. Il-popolazzjoni kienet tikkonsisti minn madwar 400 familja Musulmana u 80 familja Kristjana. Skont l-osservazzjonijiet ta' Buckingham fis-snin 20 tas-seklu 19, bejn wieħed u ieħor 100 Kristjan f'As-Salt kienu immigranti minn Nażaret li marru jgħixu hemmhekk sabiex jevitaw il-ħlasijiet lil Jazzar Pasha, il-gvernatur Ottoman ta' Acre. Ir-relazzjonijiet bejn il-Musulmani u l-Kristjani kienu ta' ħbiberija u ż-żewġ komunitajiet kellhom l-istess stili ta' għajxien, ilbies u l-lingwa Għarbija. As-Salt kienet organizzata f'kwartieri, u kull wieħed kien ikkontrollat minn wieħed mit-tliet klans prinċipali, u kien fiha għadd ta' moskej, knisja u madwar għoxrin ħanut matul dak il-perjodu. As-Salt serviet il-pajsaġġ tal-madwar saħansitra sa Karak, li ma kellhiex suq sal-aħħar tas-seklu 19, u l-merkanzija fis-suq tagħha kienet toriġina saħansitra minn Tyre u mill-Eġittu. Kienu jiġu esportati ż-żbib, il-weraq tas-sumak għall-konzeriji ta' Ġerusalemm, il-qili (tip ta' fraxxnu, ingredjent ewlieni tas-sapun ta' Nabulsi) lejn Nablus, u r-rix tan-nagħma fornuti mill-Bedwini lejn Damasku. Nablus kienet is-sħab primarju ta' As-Salt, u As-Salt serviet bħala ċentru tat-Trans-Ġordan tal-familja Tuqan ibbażata f'Nablus. Għalkemm il-biċċa l-kbira tal-abitanti kienu bdiewa, kien hemm ukoll artiġjani u għadd żgħir ta' bejjiegħa li kellhom il-ħwienet, u dawn tal-aħħar kienu kkummissjonati mill-merkanti f'Nablus, f'Nażaret u f'Damasku.

Fl-1834 iċ-ċittadini ta' As-Salt u l-Bedwini lokali ġġieldu flimkien sabiex ikeċċu l-forzi prattikament tal-provinċja awtonoma tal-Eġittu mmexxija minn Ibrahim Pasha, l-ewwel taqbida rreġistrata tar-rewwixta tar-raħħala fil-Palestina. It-tmexxija Ottomana fil-Lvant reġgħet sabet saqajha fl-1840, iżda As-Salt baqgħet biss nominalment bħala parti mill-imperu. Fl-1866-1867, il-gvernatur ta' Damasku Mehmed Rashid Pasha (1866-1871) estenda r-riformi imperjali taċ-ċentralizzazzjoni u tal-immodernizzar ta' Tanzimat fit-Trans-Ġordan. Huwa mexxa forza kbira ta' membri tat-tribujiet Bedwini minn Rwala, Wuld Ali u Banu Hasan, membri tat-tribujiet tal-pjanura ta' Hauran, membri tat-tribujiet tal-muntanji ta' Druze u truppi regolari tal-fanterija, tal-kavallerija u tal-artillerija lejn As-Salt, u waqaf tliet sigħat fit-Tramuntana tal-belt. Minn hemmhekk, huwa ta maħfra lill-abitanti ta' As-Salt talli għamlu alleanza mal-Adwan u mal-Banu Sakhr kontra l-awtoritajiet. Il-belt organizzat delegazzjoni ta' Musulmani u Kristjani għoljin li nnegozjaw id-dħul bla oppożizzjoni tal-Ottomani f'As-Salt fis-17 ta' Awwissu. Rashid Pasha wettaq it-tiswijiet fuq il-forti fejn kellu gwarniġjon ta' 400 ruħ. Huwa ħatar il-Kurd minn Damasku Faris Agha Kadru bħala l-ewwel gvernatur distrettwali ta' As-Salt u stabbilixxa kunsill amministrattiv elett magħmul mill-familji elit ta' As-Salt. Rashid Pasha kkonfiska l-kwantitajiet enormi ta' qmuħ u ta' bhejjem mill-belt bħala kumpens għat-taxxi arretrati.

L-aqwa żmien ta' As-Salt kien fl-aħħar tas-seklu 19, meta l-kummerċjanti waslu minn Nablus biex jespandu n-network kummerċjali tagħhom lejn il-Lvant lil hinn mix-xmara Ġordan. Bħala riżultat tal-influss ta' ċittadini ġodda, f'dan il-perjodu l-belt ta' As-Salt kibret malajr minn villaġġ sempliċi għal belt b'bosta binjiet eleganti arkitettonikament, ħafna minnhom mibnija bl-istil ta' Nablusi bil-ġebla lokali attraenti ta' lewn l-għasel. Għadd kbir ta' binjiet minn dan il-perjodu għadhom jeżistu sal-lum.

Mandat Brittaniku, Emirat u indipendenza

Matul l-Ewwel Gwerra Dinjija, As-Salt inħatfet mill-Ottomani mit-tielet battaljun tal-Leġjun Lhudi tal-korpi tal-ispedizzjoni Brittanika, u mill-kmandant tiegħu, Eliezer Margolin, li sar il-gvernatur militari ta' As-Salt.

Wara l-gwerra, il-belt kienet is-sit fejn Herbert Samuel, il-Kummissarju Għoli Brittaniku tal-Palestina, għażel li jagħmel it-tħabbira tiegħu li l-Brittaniċi kienu favur entità mmexxija mill-Ħaxemiti ta' Hejazi fix-xatt tal-Lvant tal-Palestina Mandatorja (attwalment il-Ġordan). Din ix-xewqa twettqet fl-1921 meta Abdullah I sar l-Emir tat-Trans-Ġordan. As-Salt kienet tidher bħala l-belt li kienet se tintgħażel bħala l-belt kapitali tal-emirat il-ġdid peress li l-biċċa l-kbira tal-industrija u tal-kummerċ kienu jgħaddu minn As-Salt. Matul dan il-perjodu, As-Salt ma kellha l-ebda skola sekondarja. Minkejja dan, Abdullah għażel din il-belt bħala l-belt kapitali tal-emirat emerġenti tiegħu iżda iktar 'il quddiem biddel fehmtu u ttrasferixxa s-sede u lil dawk ta' madwaru lejn Amman, meta hu u l-esponenti għoljin ta' As-Salt kellhom nuqqas ta' qbil. Amman f'dak iż-żmien kienet belt żgħira ta' 20,000 ruħ biss li esperjenzat tkabbir rapidu.

Miċ-ċensiment tal-Ġordan tal-1961 ħareġ li f'As-Salt kienu jgħixu 16,176 abitant, li minnhom 2,157 abitant kienu Kristjani.

Sit ta' Wirt Dinji

Il-belt ta' As-Salt, post it-tolleranza u l-ospitalità urbana, ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2021.

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".

Distretti muniċipali

Il-Muniċipalità l-Kbira ta' As-Salt hija maqsuma f'disa' distretti:

	Distrett	Popolazzjoni (2018)
1	As-Salt	107,874
2	Zai	4,552
3	Umm Jouzeh	3,177
4	Diyreh Ash-Sharqiyyeh	1,488
5	Al-Yazeediyeh	1,559
6	Yarqa	6,688
7	Ira	4,396
8	Allan	4,042
9	Rumaimeen	2,511
10	Modari	1,419
11	Za'tari	1,636
12	Hdaib	435
13	Wadi Innaqah	590
14	Um Khroubeh	758
15	Wadi As-Sahn	79
16	Um Al-A'mad	1,655
17	Da'am	470
18	Sala'uf	750
19	Jal'ad	1,255
20	Wasiyeh	504
21	Misheerfeh	295
22	Wadi Shuy'ayb	946

Edukazzjoni

As-Salt fiha bosta skejjel, inkluż skola sekondarja pubblika li tmur lura għall-1918, kif ukoll bosta skejjel privati li jmorru lura għall-bidu tas-seklu 19, bħall-Iskola tal-Latin u l-Iskola Kattolika. Fiha hemm ukoll l-Istitut tal-Art Imqaddsa għal Dawk Neqsin mis-Smigħ, ċentru edukattiv li ma jagħmilx profitt għan-nies neqsin mis-smigħ. Madwar il-belt hemm ukoll żewġ universitajiet: l-Università Applikata ta' Al-Balqa` stabbilita fl-1997 u l-Università ta' Al-Ahliyya ta' Amman (l-Università Nazzjonali ta' Amman) li tinsab fl-awtostrada li tikkollega Amman ma' As-Salt.

Turiżmu

Vilel Ottomani

Lejn l-aħħar tas-seklu 19 u l-bidu tas-seklu 20, meta l-Ottomani stabbilew bażi amministrattiva reġjonali f'As-Salt u ħeġġew l-insedjament minn partijiet oħra tal-imperu, l-istatus tal-belt ogħla, waslu bosta merkanti u bis-saħħa tal-ġid tagħhom, bnew djar fini li għadhom jistgħu jiġu ammirati f'As-Salt sal-lum.

Dawn il-binjiet mill-isbaħ tal-ġebel ramli safrani jinkorporaw varjetà ta' stili. Tipikament, għandhom soqfa b'għamla ta' koppla, btieħi interni u twieqi ppuntati twali karatteristiċi. X'aktarx li l-isbaħ binja hija l-Villa ta' Abu Jaber, li nbniet bejn l-1892 u l-1906, bl-affreski mas-soqfa, impittra minn artisti Taljani, u hija rinomata bħala l-ifjen eżempju ta' dar ta' merkant fir-reġjun.

Oqbra Rumani u ċittadella Ajjubida

Mibnija marsusa fuq raggruppament ta' tliet għoljiet, As-Salt fiha diversi attrazzjonijiet oħra ta' interess, fosthom l-oqbra Rumani fil-periferiji tal-belt u ċ-ċittadell u s-sit tal-fortizza Ajjubida tal-belt tal-bidu tas-seklu 13, li nbniet minn Al-Mu'azzam Isa, in-neputi ta' Saladin ftit wara l-1198 W.K.

Mużewijiet

Il-Mużew tal-Arkeoloġija u tal-Folklor ta' As-Salt għandu artefatti għall-wiri li jmorru lura għall-perjodu Kalkolitiku sal-era Iżlamika, kif ukoll oġġetti oħra marbuta mal-istorja tal-inħawi. Fil-mużew tal-folklor hemm preżentazzjoni tal-kostumi tradizzjonali u tal-Bedwini kif ukoll ta' oġġetti folkloristiċi ta' kuljum. Mużew żgħir u skola tal-artiġjanat qed jippreżentaw il-ħiliet tradizzjonali fil-qasam taċ-ċeramika, tal-insiġ, u tat-tiżbigħ u tat-tqegħid tal-mudelli fuq il-ħarir.

Santwarji Musulmani

Fil-belt ta' As-Salt u fl-inħawi tagħha, hemm diversi santwarji Musulmani bl-oqbra tradizzjonali tal-profeti Shuaib, Ayyoub, Yusha u Jadur, l-ismijiet bl-Għarbi tal-karattri Bibbliċi Ġetro, Ġobb, Ġoxwa u Gad. Dawn is-siti tal-pellegrinaġġi Musulmani huma magħrufa bħala An-Nabi Shu'ayb, An-Nabi Ayyub, An-Nabi Yusha' bin Noon, u 'Ayn al-Jadur ("Fawwara ta' Jadur") rispettivament; an-nabi bl-Għarbi tfisser "il-profeta".

Gallerija

• 
  L-għoljiet madwar As-Salt fir-rebbiegħa.
• 
  Il-Qabar tal-Profeta Shuaib, qrib As-Salt.

Biblijografija

• Government of Jordan, Department of Statistics (1964). First Census of Population and Housing. Volume I: Final Tables; General Characteristics of the Population.

• Hütteroth, Wolf-Dieter; Abdulfattah, Kamal (1977). Historical Geography of Palestine, Transjordan and Southern Syria in the Late 16th Century. Erlanger Geographische Arbeiten, Sonderband 5. Erlangen, Germany: Vorstand der Fränkischen Geographischen Gesellschaft. ISBN 3-920405-41-2.

• Rogan, Eugene L. (2002). Frontiers of the State in the Late Ottoman Empire: Transjordan, 1850-1921. Cambridge University Press. ISBN 978-052189223-0.

• Rood, Judith Mendelsohn (2004). Sacred Law in the Holy City: The Khedival Challenge To The Ottomans As Seen From Jerusalem, 1829-1841. Brill. ISBN 978-900413810-0.

• "Salt Greater Municipality".

• van der Steen, Eveline (2014). Near Eastern Tribal Societies During the Nineteenth Century: Economy, Society and Politics Between Tent and Town. Routledge. ISBN 978-1-908049-83-4.