Park Nazzjonali ta' Mesa Verde

Il-Palazz tal-Irdum huwa l-ikbar abitazzjoni tal-irdumijiet fil-Park Nazzjonali ta' Mesa Verde.

Il-Park Nazzjonali ta' Mesa Verde huwa park nazzjonali tal-Istati Uniti u Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO li jinsab fil-Kontea ta' Montezuma, Colorado, u huwa l-uniku Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO f'Colorado. Il-park jipproteġi wħud mill-iżjed siti anċestrali ppreservati sew fl-Istati Uniti.

Stabbilit mill-Kungress u mill-President Amerikan Theodore Roosevelt fl-1906, il-park jokkupa 52,485 akru (212 km²) qrib ir-reġjun tal-Erba' Rkejjen tal-Lbiċ tal-Istati Uniti. B'iktar minn 5,000 sit, inkluż 600 abitazzjoni fl-irdumijiet, din hija l-ikbar riżerva arkeoloġika fl-Istati Uniti. Il-Park Nazzjonali ta' Mesa Verde (li bl-Ispanjol tfisser "mejda ħadra" jew iktar speċifikament "muntanja ċatta ħadra") huwa magħruf l-iktar għal strutturi bħall-Palazz tal-Irdum, wieħed mill-ikbar abitazzjoni fl-irdumijiet fl-Amerka ta' Fuq.

Mill-ħabta tas-7500 Q.K., il-Park Nazzjonali ta' Mesa Verde kien abitat staġonalment minn grupp ta' Paleo-Indjani nomadiċi magħrufa bħala l-Kumpless tal-Għoljiet ta' Qabel il-Muntanji. Il-varjetà ta' ponot li jaqtgħu li nstabu fir-reġjun tindika li kienu influwenzati mill-inħawi tal-madwar, inkluż il-Baċir il-Kbir, il-Baċir ta' San Juan, u l-Wied ta' Rio Grande. Iktar 'il quddiem, poplu tal-perjodu Arkajku stabbilixxa postijiet imkennija semipermanenti qrib il-muntanja ċatta. Sal-1000 Q.K., il-kultura tan-Nissieġa tal-Qfief feġġet mill-popopazzjoni lokali Arkajka, u mis-750 W.K., il-Puebloani Anċestrali żviluppaw mill-kultura tan-Nissieġa tal-Qfief.

Il-poplu ta' Pueblo kien jirnexxielu jgħix bħala poplu ta' kaċċaturi, ġemmiegħa u bdiewa li kienu jkabbru għelejjel bħall-qamħirrum, il-fażola u l-qargħa aħmar (magħrufa bħala t-"Tliet Aħwa Femminili"). Il-poplu bena l-ewwel pueblos tal-muntanja ċatt xi żmien wara s-650, u sa tmiem is-seklu 12 beda jibni l-abitazzjonijiet kbar fl-irdumijiet. Sal-1285, wara perjodu ta' nuqqas ta' stabbilità soċjali u ambjentali minħabba sensiela ta' nixfiet kbar u fit-tul, il-poplu wettaq migrazzjoni lejn in-Nofsinhar fl-Arizona u fi New Mexico, inkluż f'Rio Chama, fil-Baċir ta' Albuquerque, fil-Promontorju ta' Pajarito, u fl-għoljiet ta' qabel il-Muntanji ta' Sangre de Cristo.

Inhabitants

Paleo-Indjani

Il-muntanja ċatta ta' Mesa Verde mill-Grigal.

L-ewwel okkupanti tar-reġjun ta' Mesa Verde, li huwa estiż mix-Xlokk ta' Utah sal-Majjistral ta' New Mexico, kienu Paleo-Indjani nomadiċi li waslu fl-inħawi għall-ħabta tad-9500 Q.K. Huma kienu jsegwu merħliet kbar tal-annimali selvaġġi u kienu jikkampjaw qrib ix-xmajjar u n-nixxigħat, li bosta minnhom nixfu meta l-glaċieri li fl-imgħoddi kienu jiksu partijiet mill-Muntanji ta' San Juan bdew idubu. L-iżjed Paleo-Indjani bikrin kienu l-kultura ta' Clovis u t-tradizzjoni ta' Folsom, li kienu definiti l-iktar skont il-mod kif kienu jżejnu l-ponot li jaqtgħu. Għalkemm ħallew evidenza tal-preżenza tagħhom fir-reġjun kollu, ma tantx hemm wisq indikazzjoni li għexu fin-naħa ċentrali ta' Mesa Verde matul dan iż-żmien.

Wara d-9600 Q.K., l-ambjent tal-inħawi beda jisħon u jsir iktar niexef, li kienet bidla li wasslet biex il-foresti tas-siġar taż-żnuber u l-annimali li jgħixu fihom joktru f'Mesa Verde ċentrali. Il-Paleo-Indjani bdew jinsedjaw il-mesa b'numri dejjem ikbar għall-ħabta tas-7500 Q.K., għalkemm mhuwiex ċar jekk kinux okkupanti staġonali jew residenti s-sena kollha. L-iżvilupp tal-atlatl matul dan il-perjodu għamilha iktar faċli għalihom li jikkaċċjaw annimali żgħar, li kienet avvanz kruċjali fi żmien meta l-biċċa l-kbira tal-annimali l-kbar tar-reġjun għebu mill-pajsaġġ tal-madwar.

Arkajċi

Pittura ta' Paleo-Indjani jikkaċċjaw gliptodont, ta' Heinrich Harder, 1920.

Is-6000 Q.K. jimmarka l-bidu tal-perjodu Arkajku fl-Amerka ta' Fuq. L-arkeologi ma sabux qbil dwar l-oriġini tal-popolazzjoni Arkajka ta' Mesa Verde; uħud jemmnu li żviluppaw esklużivament mill-Paleo-Indjani lokali, imsejħa l-Kumpless tal-Għoljiet ta' Qabel il-Muntanji, iżda oħrajn jissuġġerixxu li l-varjetà ta' ponot li jaqtgħu li nstabu f'Mesa Verde tindika l-influwenza mill-inħawi tal-madwar, inkluż il-Baċir il-Kbir, il-Baċir ta' San Juan u l-Wied ta' Rio Grande. Il-poplu Arkajk x'aktarx li żviluppa lokalment, iżda kien influwenzat ukoll mill-kuntatt, mill-kummerċ u miż-żwieġ mal-immigranti minn dawn l-inħawi tal-madwar.

Pittogrammi Arkajċi tal-ħabta tal-2500 Q.K., il-Kanjon ta' Sego, Utah.

Il-poplu Arkajku bikri li kien jgħix qrib Mesa Verde kien juża l-atlatl u kien jaħsad varjetà usa' ta' pjanti u ta' annimali mill-Paleo-Indjani, filwaqt li kellu stil ta' għajxien primarjament nomadiku. Insedja l-inħawi ta' barra tar-reġjun ta' Mesa Verde, iżda anke l-muntanji, il-qċaċet tal-mesa u l-kanjons, fejn ħoloq postijiet imkennija fil-blat u arti fuq il-blat, u ħalla warajh evidenza ta' pproċessar tal-annimali u ta' ħdim taċ-chert. L-istabbiltà ambjentali matul il-perjodu wasslet għal tkabbir fil-popolazzjoni u fil-migrazzjoni. It-tisħin u l-inxif ewlieni mill-5000 sal-2500 jaf wasslu biex il-poplu tal-perjodu Arkajku nofsani jfittex il-klima iktar friska ta' Mesa Verde, li minħabba l-elevazzjoni ogħla kienet tesperjenza iktar borra, u flimkien max-xita fir-rebbiegħa, kienet tfisser ammonti ikbar ta' ilma.

Sal-Arkajku aħħari, iktar nies kienu qed jgħixu fl-abitazzjonijiet semipermanenti mkennija fil-blat li kienu jippreservaw oġġetti konsumabbli bħal qfief, sandlijiet u mriefex. Dawn bdew jagħmlu varjetà ta' figurini biz-zkuk żgħar b'għamla qishom ta' nagħaġ jew ċriev. L-Arkajku aħħari huwa mmarkat minn żieda fil-kummerċ tal-materjali eżotiċi bħall-ossidjani u t-turkważ. Il-qxur tal-baħar u l-aljotidi mill-kosta tal-Paċifiku sabu ruħhom f'Mesa Verde minn Arizona, u l-poplu Arkajku kien jaħdimhom f'ġiżirajjen u pendenti. L-arti fuq il-blat tkattret u n-nies kienu jgħixu fi djar rudimentali magħmula mit-tajn u mill-injam. It-tentattivi bikrin tagħhom li jiddomestikaw il-pjanti eventwalment żviluppaw fl-agrikoltura sostnuta ta' tmiem il-perjodu Arkajku, għall-ħabta tal-1000.

Kultura tan-Nissieġa tal-Qfief

Qoffa tat-tieni kultura tan-Nissieġa tal-Qfief (1-500).

Bl-introduzzjoni tal-qamħirrum fir-reġjun ta' Mesa Verde għall-ħabta tal-1000 Q.K. u x-xejra lil hinn min-nomadiżmu favur insedjamenti iktar permanenti tal-ġebel, il-Puebloani Arkajċi għamlu tranżizzjoni f'dik li l-arkeologi sejħu l-kultura tan-Nissieġa tal-Qfief. Il-poplu tan-Nissieġa tal-Qfief II huma kkaratterizzati minn kombinament ta' ħiliet tal-biedja u tal-foraġġ, l-użu tal-atlatl, u l-ħolqieb ta' qfief minsuġa b'mod mirqum fl-assenza ta' bċejjeċ tal-fuħħar. Sat-300, il-qamħirrum kien sar il-prodott bażiku prominenti tad-dieta tal-poplu tan-Nissieġa tal-Qfief II, li beda jiddependi inqas fuq sorsi tal-ikel minn organiżmi selvaġġi u iktar fuq għelejjel iddomestikati.

Apparti x-xogħol fin tal-insiġ tal-qfief li tah ismu, il-poplu tan-Nissieġa tal-Qfief II żejjen varjetà ta' oġġetti tad-dar magħmula minn materjali tal-annimali u tal-pjanti, inkluż sandlijiet, ilbies, kontenituri bil-ġlud, imfierex u gvieret. Għamel ukoll pipi tat-tafal u oġġetti tal-logħob. L-irġiel tan-Nissieġa tal-Qfief kienu relattivament qosra u muskolari, b'tul medju ta' inqas minn 5.5 piedi (1.7 metru). Il-fdalijiet tal-iskeletri tal-poplu jiżvelaw sinjali ta' xogħol iebes u vvjaġġar estensiv, inkluż mard deġenerattiv tal-ġogi, fratturi li fiequ, u anemija moderata assoċjata man-nuqqas ta' ħadid. Il-poplu kien jidfen il-mejtin tiegħu qrib jew fost l-insedjamenti tiegħu, u spiss kien jinkludi oġġetti lussużi bħala doni, li jaf jindikaw differenzi fl-istatus soċjali relattiv. Il-poplu tan-Nissieġa tal-Qfief II huwa magħruf ukoll għall-arti distintiva tiegħu fuq il-blat, li tinsab fir-reġjun kollu ta' Mesa Verde. Kienu jintwerew annimali u bnedmin, kemm f'forma astratta kif ukoll realistika, f'opri uniċi u f'panewijiet iktar elaborati. Suġġett komuni id-daqqaq imħatteb tal-flawt li l-Hopi jsejħulu Kokopelli.

Qoffa tat-tielet kultura tan-Nissieġa tal-Qfief (450-750).

Sal-500 W.K., l-atlatls kienu qed jeħdulhom posthom il-qaws u l-vleġeġ, u l-qfief kienu qed jeħdulhom posthom il-bċejjeċ tal-fuħħar, u b'hekk dan kien it-tmiem tal-era tan-Nissieġa tal-Qfief II u l-bidu tal-era tan-Nissieġa tal-Qfief III. Ir-reċipjenti taċ-ċeramika kienu titjib konsiderevoli meta mqabbla mal-qfief, mal-qargħa aħmar imbattal u mnixxef, u mal-ġlud tal-annimali użati bħala kontenituri, li kienu ntużaw bħala l-kontenituri primarji għall-ħżin tal-ilma fir-reġjun. Il-bċejjeċ tal-fuħħar kienu jipproteġu wkoll iż-żrieragħ kontra l-moffa, l-insetti u r-rodituri. Sas-600, il-Pueblani Anċestrali kienu qed jużaw il-borom tat-tafal biex isajru s-sopop u l-istuffati. L-ewwel insedjament permanenti tfaċċaw għall-ewwel darba f'dan iż-żmien. Il-popolazzjoni tal-Baċir ta' San Juan żdiedet sew wara l-575, meta kien hemm tassew ftit siti tan-Nissieġa tal-Qfief III f'Mesa Verde; sal-bidu tas-seklu 7, kien hemm bosta minn dawn is-siti fil-mesa. Għall-150 sena ta' wara, il-villaġġi tipikament kienu jikkonsistu minn gruppi żgħar ta' bejn residenza waħda sa tliet residenzi. Il-popolazzjoni ta' Mesa Verde għall-ħabta tas-675 kienet ta' madwar 1,000 sa 1,500 ruħ.

Għall-ħabta tas-700 fir-reġjun ġew introdotti l-fażola u varjetajiet ġodda ta' qamħirrum. Sas-775, uħud mill-insedjamenti kienu kibru biex jakkomodaw iktar minn mitt ruħ; il-kostruzzjoni ta' binjiet kbar għall-ħżin maqtugħin mill-art bdiet għall-ħabta ta' dan iż-żmien. In-nissieġa tal-qfief għamlu ħilithom biex ikunu jistgħu jaħżnu biżżejjed ikel għall-familja tagħhom għal sena sħiħa, iżda fl-istess ħin żammew il-mobbiltà residenzjali sabiex ikunu jistgħu jirrilokaw l-abitazzjonijiet tagħhom f'każ li r-riżorsi jitnaqqru jew ir-rendimenti tal-għelejjel ma jkunux konsistentement adegwati. Sal-aħħar tas-seklu 8, il-konglomerazzjonijiet iż-żgħar, li tipikament kienu jkunu okkupati għal għaxar snin sa erbgħin sena, ħadulhom posthom konglomerazzjonijiet ikbar b'okkupazzjoni kontinwa għal saħansitra żewġ ġenerazzjonijiet. Il-poplu tan-Nissieġa tal-Qfief III stabbilixxa tradizzjoni fejn jiġu organizzati laqgħar ċerimonjali kbar qrib strutturi ta' fosos komunitarji.

Puebloani Anċestrali

Pueblo I: mis-750 sad-900

L-insedjamenti ewlenin tal-Puebloani Anċestrali fil-Baċir ta' San Juan.

Protokiva ta' Pueblo I fil-muntanja ċatta ta' Chapin, il-Park Nazzjonali ta' Mesa Verde.

Is-750 timmarka tmiem l-era tan-Nissieġa tal-Qfief III u l-bidu tal-perjodu ta' Pueblo I. It-tranżizzjoni hija kkaratterizzata minn bidliet ewlenin fid-disinn, fil-kostruzzjoni tal-binjiet u fl-organizzazzjoni tal-attivitajiet domestiċi. Il-poplu ta' Pueblo I irdoppja l-kapaċità tiegħu għall-ħżin tal-ikel minn sena sa sentejn u bena residenzi interkonnessi permanenti msejħa pueblos. Bosta attivitajiet domestiċi li qabel kienu rriżervati għad-djar ta' taħt l-art ġew ittrasferiti lejn dawn l-abitazzjonijiet ta' fuq l-art. Dan altera l-funzjoni tad-djar minn spazji għall-funzjonijiet kollha għal spazji użati primarjament għaċ-ċerimonji tal-komunità, għalkemm baqgħu jospitaw familji estiżi kbar, b'mod partikolari matul ix-xhur tax-xitwa. Matul l-aħħar tas-seklu 8, il-poplu tal-Pueblo beda jibni strutturi kwadri li l-arkeologi sejħulhom protokivas. Tipikament kienu fondi 3 jew 4 piedi (0.91 metri jew 1.22 metru) u wesgħin 12 sa 20 pied (3.7 sa 6.1 metri).

L-ewwel pueblos tfaċċaw f'Mesa Verde xi żmien wara s-650; sat-850 iktar minn nofs il-poplu tal-Pueblo kien jgħix ġo fihom. Meta l-popolazzjonijiet lokali kibru, il-Puebloani sabuha diffiċli li jgħixu bil-kaċċa, bil-foraġġ u bix-xogħol agrikolu, li kulma jmur wassalhom biex jiddependu ferm fuq il-qamħirrum iddomestikat. Din il-bidla minn seminomadiżmu għal "ħajja sedentarja u komunali li bidlet is-soċjetà tal-Pueblani anċestrali għal dejjem". Fi żmien ġenerazzjoni, l-għadd medju ta' unitajiet domestiċi f'dawn l-insedjamenti kibru minn 1-3 għal 15-20, b'popolazzjonijiet medji ta' mitejn ruħ. Id-densità tal-popolazzjoni żdiedet b'mod drammatiku, b'saħansitra tnax-il familja li kienu jokkupaw bejn wieħed u ieħor l-istess spazju li qabel kienu jospitaw żewġ familji. Dan wassal iktar sigurtà kontra l-attakki u ħeġġeġ iktar kooperazzjoni fost ir-residenti. Iffaċilita wkoll il-kummerċ u ż-żwieġ imħallat bejn il-klans, u sal-aħħar tas-seklu 8, filwaqt li l-popolazzjoni ta' Mesa Verde kienet qed tikber bis-saħħa tal-insedjaturi min-Nofsinhar, erba' gruppi kulturali distinti okkupaw l-istess villaġġi.

Insedjamenti kbar tal-Pueblo I ħadu f'idejhom ir-riżorsi li sabu f'erja ta' 15-il mil sa 30 mil (39 sa 78 km²). Tipikament kienu organizzati fi gruppi ta' mill-inqas tlieta u spazjati fi spazju ta' madwar mil (1.6 km) minn xulxin. Sat-860, kien hemm madwar 8,000 ruħ jgħixu f'Mesa Verde. Fi ħdan l-ispazji miftuħa tal-villaġġi l-kbar, il-poplu ta' Pueblo I ħaffer strutturi enormi f'erja ta' 800 pied kwadru (74 m²) li saru postijiet ċentrali li fihom kienu jinġabru n-nies. Dawn l-istrutturi jirrappreżentaw espressjonijiet arkitettoniċi bikrin ta' dawk li eventwalment żviluppaw fid-djar il-kbar tal-era ta' Pueblo II tal-Kanjon ta' Chaco. Minkejja t-tkabbir kbir matul il-bidu u n-nofs tas-seklu 9, xita imprevedibbli u nixfa perjodika wasslu għal bidla drammatika fix-xejriet ta' insedjament fl-inħawi. Bosta villaġġi aħħarin ta' Pueblo I ġew abbandunati wara inqas minn erbgħin sena ta' okkupazzjoni, u sat-880 il-popolazzjoni ta' Mesa Verde battiet sew b'mod kostanti. Fil-bidu tas-seklu 10 kien hemm tnaqqis mifrux tal-popolazzjoni tar-reġjun, peress li n-nies bdew jemigraw min-Nofsinhar tax-xmara ta' San Juan għall-Kanjon ta' Chaco sabiex ifittxu xita affidabbli għall-biedja. Meta n-nies tal-Pueblo wettqu migrazzjoni lejn in-Nofsinhar, lejn fejn bosta mill-antenati tagħhom kienu emigraw mitejn sena qabel, l-influwenza tal-Kanjon ta' Chaco kibret, u sad-950 Chaco ħadet post Mesa Verde bħala ċ-ċentru kulturali tar-reġjun.

Pueblo II: mid-900 sal-1150

Veduta tal-Palazz tal-Irdum.

Il-perjodu ta' Pueblo II ġab miegħu t-tkabbir u l-influwenza fuq komunitajiet iċċentrati madwar id-djar il-kbar tal-Kanjon ta' Chaco. Minkejja l-parteċipazzjoni tagħhom fis-sistema vasta ta' Chaco, il-Puebloani żammew identità kulturali distinta filwaqt li amalgamaw l-innovazzjoni reġjonali mat-tradizzjoni tal-qedem, u b'hekk ispiraw avvanzi arkitettoniċi ulterjuri; il-pueblos Puebloani tas-seklu 9 influwenzaw mitejn sena ta' kostruzzjoni tad-djar kbar ta' Chaco. In-nixfiet matul l-aħħar tas-seklu 9 wasslu biex il-biedja fuq l-art niexfa tal-Puebloani Anċestrali ma tibqax affidabbli, u b'hekk bdew ikabbru l-għelejjel tagħhom qrib id-drenaġġi biss għall-150 sena ta' wara. Ir-rendimenti tal-għelejjel reġgħu lura għal livelli tajbin sal-bidu tas-seklu 11. Sal-1050, il-popolazzjoni tal-inħawi reġgħet bdiet tirpilja; biż-żieda tal-prosperità agrikola, in-nies bdew iwettqu migrazzjoni lejn Mesa Verde min-Nofsinhar.

Il-bdiewa Puebloani kulma jmur bdew iserrħu fuq ġibjuni tal-ġebel matul l-era ta' Pueblo II. Matul is-seklu 11, huma bnew digi ta' kontroll u terrazzi qrib id-drenaġġi u x-xaqlibiet bħala sforz biex jikkonservaw il-ħamrija u l-ilma li jiskula. Dawn l-għelieqi jevitaw il-periklu ta' nuqqas ta' rendimenti tal-għelejjel fl-għelieqi ikbar tal-art niexfa. Sa nofs is-seklu 10 u l-bidu tas-seklu 11, il-protokivas kienu evolvew fi strutturi ċirkolari iżgħar imsejħa kivas, li normalment kienu jkunu bejn 12 u 15-il pied (3.7 sa 4.6 metri) bħala wisgħa. Dawn il-kivas ta' Mesa Verde kienu jinkludu karatteristika mill-imgħoddi msejħa sipapu, jiġifieri ħofra mħaffra fit-Tramuntana tal-kamra ewlenija li tissimbolizza l-post fejn il-Puebloani Anċestrali kienu jemmnu li feġġew minn taħt l-art. F'dan iż-żmien, il-Puebloani Anċestrali bdew jitbiegħdu mill-binjiet biz-zkuk u bit-tajn tal-perjodu ta' Pueblo I favur kostruzzjoni bil-ġebel, li kienet intużat fir-reġjun saħansitra mis-700, iżda ma kinitx mifruxa qabel is-sekli 11 u 12.

It-tkabbir tal-influwenza ta' Chaco fl-inħawi ta' Mesa Verde ħalla l-iżjed marka viżibbli bid-djar kbar tal-ġebel bi stil ta' Chaco li saru l-punt fokali ta' bosta villaġġi Puebloani wara l-1075. Id-Dar ta' Far View, l-ikbar fosthom, titqies bħala kostruzzjoni klassika ta' Chaco, u l-kostruzzjoni tagħha x'aktarx li bdiet bejn l-1075 u l-1125, għalkemm xi arkeologi jsostnu li bdiet diġà mill-1020. Il-pueblos unitarji tal-injam u tal-ħamrija ta' dak iż-żmien tipikament kienu jkunu abitati għal xi għoxrin sena. Matul il-bidu tas-seklu 12, il-kontroll reġjonali nbidel minn Chaco għal Aztec, New Mexico, fir-reġjun tan-Nofsinhar ta' Mesa Verde. Sal-1150, in-nixfa reġgħet filġet l-abitanti tar-reġjun, u wasslet għal waqfien temporanju tal-kostruzzjoni tad-djar kbar f'Mesa Verde.

Pueblo III: mill-1150 sal-1300

Id-Dar tas-Siġra tal-Ballut.

Nixfa kbira mill-1130 sal-1180 wasslet għal tnaqqis rapidu fil-popolazzjoni f'bosta partijiet mill-Baċir ta' San Juan, b'mod partikolari fil-Kanjon ta' Chaco. Bil-kollass tas-sistema estensiva ta' Chaco, in-nies kulma jmur wettqu migrazzjoni lejn Mesa Verde, u b'hekk kien hemm tkabbir kbir fil-popolazzjoni tal-inħawi. Dan wassal għal insedjamenti ferm ikbar ta' bejn 600-800 ruħ, li naqqsu l-mobbiltà tal-Puebloani, li fl-imgħoddi spiss kienu jirrilokaw l-abitazzjonijiet u l-għelieqi tagħhom bħala parti mill-istrateġija agrikola tagħhom. Sabiex isostnu dawn il-popolazzjonijiet ikbar, huma ddedikaw iktar u iktar xogħol fil-biedja. Iż-żidiet fil-popolazzjoni wasslu wkoll għal żieda fil-qtugħ tas-siġar u b'hekk naqas il-ħabitat għal bosta speċijiet ta' pjanti u ta' annimali selvaġġi li l-Puebloani kienu jiddependu fuqhom, u b'hekk kompliet tiżdied id-dipendenza tagħhom fuq l-għelejjel iddomestikati li kienu suxxettibbli għal nuqqas ta' rendiment minħabba n-nixfiet. Studju reċenti wera li r-residenti bdew iwettqu wkoll kannibaliżmu mill-1150 minħabba l-iskoperta ta' fdalijiet umani li kienu jiġu ppreparati u kkonsmati.

Is-sistema ta' Chaco wasslet kwantitajiet kbar ta' oġġetti importati lejn Mesa Verde matul l-aħħar tas-seklu 11 u l-bidu tas-seklu 12, inkluż bċejjeċ tal-fuħħar, qxur tal-baħar u turkważ, iżda sal-aħħar tas-seklu 12, bil-kollass tas-sistema, l-ammont ta' oġġetti importati mill-mesa malajr batta, u Mesa Verde saret iżolati mir-reġjun tal-madwar. Għal bejn wieħed u ieħor 600 sena, il-biċċa l-kbira tal-bdiewa Puebloani kienu għexu f'għorfiet żgħar fil-quċċata tal-mesa li fihom kienu jgħixu familja jew tnejn. Tipikament kienu jkunu jinsabu qrib l-għelieqi tagħhom u f'distanza bil-mixi mill-għejun tal-ilma. Din il-prattika kompliet sa nofs u l-aħħar tas-seklu 12, iżda sal-bidu tas-seklu 13 bdew jgħixu fil-kanjon qrib l-għejun tal-ilma u f'distanza bil-mixi mill-għelieqi tagħhom.

Il-villaġġi tal-Puebloani Anċestrali tkattru matul nofs l-era ta' Pueblo III, meta l-arkitetti bnew binjiet kbar b'diversi sulari, u l-artiġjani żejnu l-bċejjeċ tal-fuħħar b'disinni tassew elaborati. L-istrutturi li nbnew matul dan il-perjodu ġew deskritti bħala "fost l-ikbar teżori arkitettoniċi fid-dinja". Il-binjiet tal-ġebel tal-era ta' Pueblo III tipikament kienu jkunu okkupati għal madwar ħamsin sena, jiġifieri iktar mid-doppju tal-istrutturi tal-era ta' Pueblo II. Oħrajn kienu abitati kontinwament għal mitejn sena jew iktar. Innovazzjonijiet arkitettoniċi bħal torrijiet u strutturi b'diversi ħitan bdew ifeġġu wkoll matul l-era ta' Pueblo III. Il-popolazzjoni ta' Mesa Verde baqgħet pjuttost stabbli matul in-nixfa tas-seklu 12. Fil-bidu tas-seklu 13, madwar 22,000 kienu jgħixu hemmhekk. Fl-inħawi kien hemm żidiet moderati fil-popolazzjoni matul id-deċennji ta' wara, u oħrajn drammatiċi mill-1225 sal-1260. Il-biċċa l-kbira tan-nies fir-reġjun kienu jgħixu fil-pjanura fil-Punent tal-mesa f'postijiet bħall-Pueblo ta' Yellow Jacket, qrib Cortez, Colorado. Oħrajn ikkolonizzaw ix-xifer tal-kanjons u x-xaqlibiet fi strutturi b'diversi familji li kibru għal daqs bla preċedent biż-żieda fil-popolazzjoni. Sal-1260, il-maġġoranza tal-Puebloani kienu jgħixu f'pueblos kbar li kienu jospitaw diversi familji u iktar minn mitt ruħ.

Fis-seklu 13 kien hemm 69 sena ta' xita taħt il-medja fir-reġjun ta' Mesa Verde, u wara l-1270 kien hemm temperaturi tassew kesħin. Id-dendrokronoloġija tindika li l-aħħar siġra li nqatgħet għall-kostruzzjoni fil-mesa nqatgħet fl-1281. Kien hemm deklin kbir fl-importazzjonijiet tal-bċejjeċ taċ-ċeramika lejn ir-reġjun matul dan iż-żmien, iżda l-produzzjoni lokali baqgħet stabbli. Minkejja l-kundizzjonijiet diffiċli, il-Puebloani baqgħu jaħdmu l-art fl-inħawi sa perjodu b'nixfa kbira mill-1276 sal-1299 temmet 700 sena ta' okkupazzjoni umana kontinwa f'Mesa Verde. L-arkeologi jirreferu għal dan il-perjodu bħala n-"Nixfa l-Kbira". L-aħħar abitanti tal-mesa telqu mill-inħawi għall-ħabta tal-1285.

Gwerer

Matul il-perjodu ta' Pueblo III (mill-1150 sal-1300), il-Puebloani bnew bosta torrijiet tal-ġebel li x'aktarx intużaw bħala strutturi difensivi. Spiss kienu jinkorporaw mini moħbija li kienu jikkollegaw it-torrijiet mal-kivas assoċjati magħhom. Il-gwerer kienu jsiru bl-użu tal-istess għodod li l-Puebloani kienu jużaw għall-kaċċa tal-annimali, inkluż qwies u vleġeġ, mannari tal-ġebel, mazez tal-injam u lanez. Huma ħadmu wkoll tarki tal-ġlud u tal-qasab li kienu jintużaw waqt il-battalji biss. Matul is-seklu 13 kollu fil-mesa seħħew għadd ta' gwerer. Il-mexxejja ċiviċi fir-reġjun x'aktarx li kisbu l-poter u l-prestiġju permezz tad-distribuzzjoni tal-ikel matul iż-żminijiet tan-nixfa. Din is-sistema x'aktarx li kkrollat matul in-"Nixfa l-Kbira", u wasslet għal gwerer qalila bejn il-klans f'kompetizzjoni bejniethom. Iż-żieda fl-inċertezza ekonomika u soċjali matul l-aħħar deċennji tas-seklu wasslet għal kunflitt mifrux. Instabet evidenza ta' villaġġi parzjalment maħruqa u ta' trawmi wara l-mewt, u r-residenti ta' villaġġ partikolari milli jidher sfaw vittmi ta' massakru sħiħ.

L-evidenza tal-vjolenza u tal-kannibaliżmu ġiet iddokumentata fir-reġjun ċentrali ta' Mesa Verde. Filwaqt li l-biċċa l-kbira tal-vjolenza, li laħqet il-qofol tagħha bejn l-1275 u l-1285, ġeneralment tiġi attribwita lill-ġlied intern fost il-Puebloani, evidenza arkeoloġika li nstabet fil-Pueblo tal-Kanjon tar-Ramel, fil-Kanjons tal-Monument Nazzjonali tal-Antenati, tissuġġerixxi li seħħew interazzjonijiet vjolenti wkoll bejn il-Puebloani u n-nies minn barra r-reġjun. L-evidenza tal-attakki ġiet skoperta minn membri taċ-Ċentru Arkeoloġiku tal-Kanjon taċ-Ċawlun matul is-snin 90 tas-seklu 20. L-attakki, li seħħew ukoll fil-Pueblo tal-Blata tal-Kastell tal-monument nazzjonali, ġew datati li seħħu għall-ħabta tal-1280, u jitqiesu li effettivament temmew diversi sekli ta' okkupazzjoni Puebloana f'dawk is-siti. Bosta mill-vittmi kellhom sinjali ta' fratturi fil-kranji, u l-uniformità tal-feriti tissuġġerixxi li l-biċċa l-kbira ġġarrbu b'daqqa ta' mannaret tal-ġebel. Oħrajn ġew imbiċċra, imqattgħin biċċiet u kannibalizzati. L-antropofaġija (kannibaliżmu) jaf seħħet bħala strateġija ta' għajxien waqt żminijiet ta' ġuħ. Ir-rekords arkeoloġiċi jindikaw li, iktar milli iżolat fir-reġjun ta' Mesa Verde, il-kunflitt vjolenti kien mifrux fl-Amerka ta' Fuq matul l-aħħar tas-seklu 13 u l-bidu tas-seklu 14, u x'aktarx li tqanqal iktar minħabba t-tibdil fil-klima globali li affettwa b'mod negattiv il-provvisti tal-ikel fil-kontinent kollu.

Migrazzjoni

Ir-reġjun ta' Mesa Verde esperjenza kundizzjonijiet kesħin u nexfin mhux tas-soltu matul il-bidu tas-seklu 13. Dan jaf wassal għall-emigrazzjoni lejn Mesa Verde minn postijiet inqas ospitabbli. Iż-żieda fil-popolazzjoni kompliet toħnoq l-ambjent tal-mesa, u ħolqot piż ulterjuri fuq soċjetà agrikola li diġà kienet qed tbati minħabba n-nixfa. Ix-xejra bimodali tal-preċipitazzjoni fir-reġjun, li kienet twassal ix-xita fir-rebbiegħa u fis-sajf u l-borra fil-ħarifa u fix-xitwa, bdiet tfalli wara l-1250. Wara l-1260, kien hemm tnaqqis rapidu fil-popolazzjoni ta' Mesa Verde, peress li "għexieren ta' eluf ta' nies" emigraw jew mietu bil-ġuħ. Bosta komunitajiet iżgħar fir-reġjun tal-Erba' Rkejjen ġew abbandunati wkoll matul dan il-perjodu. Il-Puebloani Anċestrali kellhom storja twila ta' migrazzjoni fid-dawl tal-instabbiltà ambjentali, iżda t-tnaqqis fil-popolazzjoni ta' Mesa Verde lejn l-aħħar tas-seklu 13 kienet differenti għax wasslet biex ir-reġjun jitbattal kważi għalkollox, u l-ebda dixxendent ma reġa' lura biex jibni insedjamenti permanenti. Filwaqt li n-nixfa, it-tnaqqir tar-riżorsi u l-popolazzjoni eċċessiva kollha kkontribwew għall-instabbiltà matul l-aħħar żewġ sekli tal-okkupazzjoni Puebloana Anċestrali, id-dipendenza żejda tagħhom fuq l-għelejjel tal-qamħirrum titqies bħala d-"difett fatali" fl-istrateġija tal-għajxien tagħhom.

Il-poplu Puebloan Anċestrali li tbattal ma ħalla kważi l-ebda evidenza diretta tal-migrazzjoni tiegħu, iżda ħalla warajh oġġetti domestiċi, inkluż utensili tat-tisjir, għodod u ħwejjeġ, li taw lill-arkeologi l-impressjoni li l-emigrazzjoni kienet każwali jew għal għarrieda. Huwa stmat li 20,000 ruħ kienu jgħixu fir-reġjun matul is-seklu 13, iżda sal-bidu tas-seklu 14 iż-żona kienet kważi diżabitata. Bosta emigranti li baqgħu ħajjin jaf rilokaw lejn in-Nofsinhar tal-Arizona u New Mexico. Għalkemm ir-rata ta' insedjament mhix ċara, żidiet f'żoni b'popolazzjoni sparpaljata, bħal Rio Chama, il-Promontorju ta' Pajarito u Santa Fe, jikkorrispondu direttament mal-perjodu ta' migrazzjoni minn Mesa Verde. L-arkeologi jemmnu li l-Puebloani li insedjaw l-inħawi qrib Rio Grande, fejn il-bċejjeċ tal-fuħħar suwed u bojod ta' Mesa Verde saru mifruxa matul is-seklu 14, x'aktarx li kienu relatati mal-unitajiet domestiċi li ngħaqdu magħhom u mhux ta' invażuri mhux mixtieqa. L-arkeologi jħarsu lejn din il-migrazzjoni bħala kontinwazzjoni, iktar milli t-tmiem, tas-soċjetà u tal-kultura Puebloana Anċestrali. Bosta oħrajn rilokaw lejn ix-xtut tax-xmara ta' Little Colorado, fil-Punent ta' New Mexico u fil-Lvant tal-Arizona. Filwaqt li l-arkeologi għandhom it-tendenza li jiffukaw fuq il-fatturi li "naffru" l-Puebloani 'l bogħod mir-reġjun, kien hemm ukoll diversi "fatturi ta' attraenza" ambjentali, bħal temperaturi iktar sħan, kundizzjonijiet aħjar tal-biedja, iktar injam, u merħliet tal-biżonti, li inċentivaw ir-rilokazzjoni lejn l-inħawi qrib Rio Grande. Minbarra l-bosta insedjamenti tul Rio Grande, id-dixxendenti kontemporanji tal-Puebloani jgħixu fi pueblos f'Acoma, f'Zuni, f'Jemez u f'Laguna.

Organizzazzjoni

Għalkemm il-Kanjon ta' Chaco Canyon jaf kellu kontroll reġjonali fuq Mesa Verde matul l-aħħar tas-seklu 11 u l-bidu tas-seklu 12, il-biċċa l-kbira tal-arkeologi huma tal-fehma li r-reġjun ta' Mesa Verde jiġbor fih ġabra ta' komunitajiet iżgħar ibbażati fuq siti ċentrali u siti relatati li qatt ma ġew integrati għalkollox fi struttura ċivika ikbar. Diversi toroq tal-qedem, wesgħin medja ta' 15-il sa 45 pied (4.6 metri sa 13.7-il metru) u allinjati b'qishom raded imbuzzati tal-ħamrija, ġew identifikati fir-reġjun. Il-biċċa l-kbir milli jidher jikkollegaw il-komunitajiet u s-santwarji; oħrajn jinsabu mad-dawra tas-siti bid-djar kbar. Il-kobor tan-network mhuwiex ċar, iżda ma ġiet skoperta l-ebda triq li twassal sat-Triq tat-Tramuntana l-Kbira ta' Chaco jew li tikkollega direttamenti s-siti ta' Mesa Verde u ta' Chaco.

Ġew identifikati santwarji Puebloani Anċestrali, imsejħa herraduras, qrib xi segmenti tat-toroq fir-reġjun. L-iskop tagħhom mhuwiex ċar, iżda ġew skavati diversi herraduras b'għamla tal-ittra C, u huwa maħsub li kienu "santwarji direzzjonali" li kienu jindikaw il-pożizzjoni tad-djar kbar.

Arkitettura

Veduta ta' sezzjoni ta' Kiva A fit-Tempju tan-Nar ta' Mesa Verde, minn data miġbura minn skennjar bil-laser permezz ta' sħubija bejn CyArk u s-Servizz tal-Parks Nazzjonali. Peress li t-Tempju tan-Nar kien inbena parzjalment biex jiġu kkonfermati d-dimensjonijiet tad-daħla mkennija fl-irdum fejn inbena, għandu għamla li la hija tonda u lanqas hija tassew ta' taħt l-art bħal strutturi oħra li ġeneralment jiġu definiti bħala kivas.

Is-sit ta' Mesa Verde huwa magħruf l-iktar għal għadd kbir ta' abitazzjonijiet ippreservati sew fl-irdumijiet, djar mibnija għall-kenn, jew fil-blat tul il-ħitan tal-kanjons. L-istrutturi mkennija fil-biċċa l-kbira kienu magħmula b'blokok tal-ġebel ramli iebes, miżmuma flimkien u mkaħħla bit-tajn u bil-ħuxlief. Kostruzzjonijiet speċifiċi kellhom bosta similaritajiet iżda kienu ġeneralment uniċi bħala għamla minħabba t-topografija individwali tad-diversi postijiet imkennija tul il-ħitan tal-kanjons. F'kuntrast kbir mal-kostruzzjonijiet iktar bikrin u mal-villaġġi fil-quċċata tal-mesas, l-abitazzjonijiet fl-irdumijiet ta' Mesa Verde kienu jirriflettu xejra fir-reġjun kollu favur l-aggregazzjoni ta' popolazzjonijiet reġjonali li kienu qed jikbru, fi kwartieri qrib ħafna ta' xulxin u faċilment difendibbli, matul is-seklu 13.

Il-binjiet tal-Pueblo nbnew bil-ġebel, bit-twieqi orjentati lejn in-Nofsinhar, u b'għamliet tal-ittri U, E u L. Il-binjiet kienu jinsabu qrib iktar ta' xulxin u kienu jirriflettu t-tqanqil dejjem jiżdied taċ-ċelebrazzjonijiet reliġjużi. Inbnew torrijiet qrib il-kivas u x'aktarx kienu jintużaw għall-għassa. Il-bċejjeċ tal-fuħħar saru iktar versatili, inkluż buqari, kuċċaruni, skutelli, ġarer u reċipjenti għall-ikel u għax-xorb. Tfaċċaw ukoll bċejjeċ tal-fuħħar bojod b'disinni suwed, b'pigmenti mill-pjanti. It-tekniki tal-ġestjoni u tal-konservazzjoni tal-ilma, inkluż l-użu ta' ġibjuni u digi li jżommu s-sedimenti, bdew jitfaċċaw ukoll matul dan il-perjodu. L-istili ta' dawn il-kostruzzjonijiet tal-ġebel ramli/imkaħħla, kemm l-abitazzjonijiet tal-wiċċ kif ukoll l-abitazzjonijiet fl-irdumijiet, kellhom twieqi u bibien b'għamla ta' T. Xi arkeologi, inkluż Stephen H. Lekson, qisuhom bħala evidenza tal-influwenza kontinwa tas-sistema ta' Chaco. Riċerkaturi oħra huma tal-fehma li dawn l-elementi huma parti minn stil Puebloan iktar ġeneralizzat jew ta' importanza spiritwali iktar milli evidenza tat-tkomplija ta' sistema soċjoekonomika speċifika tal-elit.

Filwaqt li l-biċċa l-kbira tal-kostruzzjoni f'dawn is-siti hija konsistenti mal-forom arkitettoniċi komuni Puebloani, inkluż kivas, torrijiet u djar fil-fosos, l-ispazji mkennija kienu jeżiġu milli jidher konċentrazzjoni ferm iktar densa tal-popolazzjonijiet tagħhom. Id-Dar tal-Mug, abitazzjoni tipika fl-irdumijiet tal-perjodu, kienet tospita madwar 100 ruħ li kienu jaqsmu 94 kamra żgħira fi tmien kivas mibnija waħda kontra l-oħra u kienu jaqsmu ħafna mill-ħitan tagħhom; il-bennejja f'dawn l-inħawi mmassimizzaw l-ispazju b'kull mod li setgħu, u l-ebda żona ma kienet tiġi eskluża mill-kostruzzjoni.

Astronomija

It-Tempju tax-Xemx fil-Park Nazzjonali ta' Mesa Verde.

Il-poplu ta' Pueblo kien juża l-osservazzjonijiet astronomiċi biex jippjana ċ-ċerimonji reliġjużi u tal-biedja tiegħu, abbażi tal-karatteristiċi naturali tal-pajsaġġ u l-istrutturi tal-ġebel li nbnew apposta għal dan l-iskop. Diversi djar kbar fir-reġjun kienu allinjati mad-direzzjonijiet kardinali, bit-twieqi, bil-bibien u bil-ħitan ippożizzjonati tul il-mogħdija tax-xemx, biex b'hekk ir-raġġi tagħha jindikaw il-mogħdija tal-istaġuni. Huwa maħsub li t-Tempju tax-Xemx ta' Mesa Verde jaf kien osservatorju astronomiku.

It-tempju għandu għamla tal-ittra D, u l-allinjament tiegħu huwa 10.7 gradi lil hinn mil-Lvant–Punent reali. Il-pożizzjoni u l-orjentazzjoni tiegħu jindikaw li l-bennejja tiegħu kienu jifhmu ċ-ċikli kemm tax-xemx kif ukoll tal-qamar. It-torri huwa allinjat mal-waqfien lunari maġġuri, li jseħħ darba kull 18.6-il sena, u ma' nżul ix-xemx matul is-solstizju tax-xitwa; wieħed jista' jara x-xemx nieżla fuq it-tempju minn pjattaforma fit-tarf tan-Nofsinhar tal-Palazz tal-Irdum, faċċata tal-Kanjon ta' Fewkes. Fil-qiegħ tal-kanjon hemm il-foss tan-nar tat-Tempju tax-Xemx, li jiddawwal bl-ewwel raġġi ta' tlugħ ix-xemx matul is-solstizju tax-xitwa. It-Tempju tax-Xemx huwa wieħed mill-ikbar strutturi esklużivament ċerimonjali li qatt inbnew mill-Puebloani Anċestrali.

Agrikoltura u sistemi ta' kontroll tal-ilma

Ġibjun f'Mesa Verde.

Mill-bidu tas-seklu 6, il-bdiewa li kienu jgħixu f'Mesa Verde ċentrali kienu jkabbru l-qamħirrum, il-fażola u varjetajiet differenti ta' qargħa aħmar. Il-kombinament tal-qamħirrum u tal-fażola kien jipprovdi l-amino aċidi ta' proteini kompluti lill-Puebloani. Meta l-kundizzjonijiet kienu jkunu tajbin, 3 jew 4 akri (12,000 jew 16,000 m²) ta' art kienu jipprovdu biżżejjed ikel għal familja ta' tlieta u erba' individwi għal sena sħiħa, diment li jissupplimentaw id-dieta tagħhom bl-annimali u bil-pjanti selvaġġi. Peress li l-Puebloani kulma jmur bdew jiddependu fuq il-qamħirrum bħala prodott bażiku djetetiku, is-suċċess jew il-falliment tar-rendimenti tal-għelejjel kienu jaffettwaw sew il-ħajja tagħhom. Il-mesa xxaqleb kemxejn lejn in-Nofsinhar, u b'hekk l-esponiment għax-xemx kien jiżdied. Qabel l-introduzzjoni tal-bċejjeċ tal-fuħħar, l-ikel kien jintefa' fil-fran, jiġi mixwi u jitnixxef. Il-blat jikwi li kien jitqiegħed fil-kontenituri seta' jwassal biex l-ilma jagħli f'daqqa, iżda minħabba li l-fażola trid titgħalla għal siegħa jew iktar, l-użu tagħha ma tantx kien mifrux wisq qabel ma l-bċejjeċ tal-fuħħar kienu bdew jintużaw sew fir-reġjun kollu. Bid-disponibbiltà ikbar tal-bċejjeċ taċ-ċeramika wara s-600, il-fażola saret ferm eħfef biex tissajjar. B'hekk ipprovdiet proteina ta' kwalità għolja li naqqset id-dipendenza fuq il-kaċċa. Għenet ukoll lill-kultivazzjoni tal-qamħirrum, għax il-legumi jżidu n-nutrijenti tant meħtieġa fil-ħamrija li jitkabbru fiha, li x'aktarx li żiedet ir-rendimenti tal-qamħirrum.

Il-biċċa l-kbira tal-poplu ta' Pueblo kien jipprattika l-biedja niexfa, li kienet tiddependi fuq ix-xita biex l-għelejjel jissaqqew, iżda oħrajn kienu jużaw l-ilma li jiskula, il-fawwariet, l-ilma ġieri fix-xquq u l-għadajjar fejn l-ilma kien jinġabar b'mod naturali. Mill-bidu tas-seklu 9, il-poplu ħaffer u ħa ħsieb il-ġibjuni biex jaħżen l-ilma li jiskula mill-ħalbiet tas-sajf u mill-borra li ddub fir-rebbiegħa; xi għelejjel kienu jissaqqew bl-idejn. L-arkeologi jemmnu li qabel is-seklu 13, il-fawwariet u sorsi oħra tal-ima kienu jitqiesu bħala riżorsi pubbliċi kondiviżi, iżda kif il-Puebloani marru jgħixu f'pueblos dejjem ikbar mibnija qrib jew madwar il-provvisti tal-ilma, il-kontroll ġie privatizzat u limitat għall-membri tal-komunità tal-madwar.

Bejn is-750 u t-800, il-Puebloani bdew jibnu żewġ strutturi kbar taż-żamma tal-ilma fil-qigħan tal-kanjons – il-ġibjuni ta' Morefield u ta' Box Elder. Ftit wara, beda x-xogħol fuq tnejn oħra: il-ġibjuni ta' Far View u ta' Sagebrush, li bejn wieħed u ieħor kienu jinsabu madwar 90 pied (30 metru) minn xulxin u nbnew fil-quċċata tal-mesa. Il-ġibjuni jinsabu tul linja mil-Lvant għall-Punent li tibqa' sejra għal madwar 6 mili (10 kilometri), u dan jissuġġerixxi li l-bennejja segwew pjanta ċentralizzata għas-sistema. Fl-2004, is-Soċjetà Amerikana tal-Inġiniera Ċivili ddeżinjat lil dawn l-erba' strutturi bħala Għeliem Storiċi tal-Inġinerija Ċivili Nazzjonali. Analiżi ġeospazjali tal-2014 issuġġeriet li la l-ġbir u lanqas iż-żamma tal-ilma ma kienu possibbli fil-Ġibjun ta' Far View. Din l-interpretazzjoni tħares lejn l-istruttura bħala spazju ċerimonjali b'toroq għall-purċissjonijiet bħala adattament tal-kultura ta' Chaco.

Kaċċa u tfittxija għall-ikel

Splenguni tal-għadam tal-Puebloani Anċestrali.

Il-Puebloani tipikament kienu jikkaċċjaw annimali lokali żgħar, iżda xi kultant kienu jorganizzaw gruppi tal-kaċċa li kienu jivvjaġġaw għal distanzi twal. Is-sorsi prinċipali ta' proteini tagħhom mill-annimali kienet tiġi miċ-ċriev u mill-fniek, iżda okkażjonalment kienu jikkaċċjaw in-nagħaġ tal-qarn kbir, l-għażżiela u l-alċi. Huma bdew jiddomestikaw id-dundjani għall-ħabta tas-sena 1000, u sas-seklu 13 il-konsum tal-annimali laħaq il-quċċata tiegħu, u ċ-ċriev kienu s-sors prinċipali ta' proteini mill-annimali f'bosta siti. Id-dundjani ddomestikati kienu jikkonsmaw ammonti kbar ta' nuħħala tal-qamħirrum, u dan kompla jżid id-dipendenza tal-poplu fuq din l-għalla bażika. Il-Puebloani kienu jinsġu l-kutri bir-rix tad-dundjani u bil-fer tal-fniek, u kienu joħolqu splenguni u labar bl-għadam tad-dundjani u taċ-ċriev. Minkejja d-disponibbiltà ta' ħut fix-xmajjar u fin-nixxigħat tal-inħawi, l-evidenza arkeoloġika tissuġġerixxi li qajla kien jittiekel.

Il-Puebloani ssupplimentaw id-dieta tagħhom bil-ġbir taż-żrieragħ u tal-frott tal-pjanti selvaġġi, u fl-istess ħin kienu jfittxu rqajja' kbar ta' art huma u jfittxu dawn ir-riżorsi. Skont l-istaġun, huma kienu jiġbru l-prinjoli u l-frott artab tal-ġniebru, diversi tipi ta' ħxejjex, tomatillo, mustarda, qargħa bagħli, żrieragħ tal-ġirasol u jukka, kif ukoll diversi speċijiet ta' ħaxix u ta' kaktus. Il-frott tal-bajtar tax-xewk kien jipprovdi sors rari ta' zokkor naturali. Iż-żrieragħ selvaġġi kienu jissajru u jintaħnu f'tagħsida. Il-Puebloani kienu jużaw diversi tipi ta' siġar bħall-kawkba tal-muntanji u l-ġniebru għall-ħatab. Kienu jpejpu wkoll it-tabakk selvaġġ. Minħabba li l-Puebloani Anċestrali kienu jqisu l-materjal kollu li jikkonsmaw u li l-komunitajiet tagħhom jiskartaw bħala sagri, il-munzelli tal-iskart tagħhom kienu jiġu meqjusa b'reverenza. Mill-bidu tal-perjodu tan-Nissieġa tal-Qfief III, għall-ħabta tas-700, il-Puebloani spiss kienu jidfnu l-mejtin tagħhom f'dawn il-munzelli.

Bċejjeċ tal-fuħħar

Bċejjeċ tal-fuħħar ta' Mesa Verde b'disinni suwed u bojod.

Buqari ta' Mesa Verde.

L-istudjużi ma jaqblux bejniethom dwar jekk il-fuħħar ġiex ivvintat fir-reġjun tal-Erba' Rkejjen jew ġiex introdott min-Nofsinhar. Eżemplari ta' skutelli baxxi tat-tafal mhux mitfugħa fil-fran li nstabu fil-Kanjon ta' de Chelly jindikaw li l-innovazzjoni jaf irriżultat mill-użu tal-iskutelli tat-tafal għat-tnixxif taż-żrieragħ. L-użu ripetut tagħhom wassal biex jibbiesu u jsiru impermeabbli, u b'hekk jaf jirrappreżentaw l-ewwel bċejjeċ tal-fuħħar mitfugħa fil-fran fir-reġjun. Teorija alternattiva tissuġġerixxi li l-fuħħar oriġina mill-inħawi tal-Irdum ta' Mogollon lejn in-Nofsinhar, fejn kienu jintużaw skutelli ta' pejst kannella matul l-ewwel sekli tal-era komuni. Oħrajn jemmnu li l-fuħħar ġie introdott f'Mesa Verde mill-Messiku, għall-ħabta tat-300 W.K. Ma hemm l-ebda evidenza ta' swieq tal-fuħħar tal-qedem fir-reġjun, iżda l-arkeologi jemmnu li n-nies lokali li kienu jipproduċu l-fuħħar kienu jpartu l-oġġetti bejn il-familji. Il-borom tat-tisjir magħmula minn blat igneu mfarrak minn postijiet bħall-Muntanja ta' Ute kienu iktar reżiljenti u mixtieqa, u l-Puebloani mir-reġjun kollu kienu jagħmlu għalihom. L-analiżi tal-attivazzjoni tan-newtroni tindika li l-biċċa l-kbira tal-bċejjeċ tal-fuħħar suwed u bojod li nstabu f'Mesa Verde kienu prodotti lokalment. It-tafal tal-Kretaċju mill-Formazzjonijiet ta' Dakota u ta' Menefee kien jintuża fil-produzzjoni tal-bċejjeċ tal-fuħħar bojod u suwed, u t-tafal mill-Formazzjoni ta' Mancos kien jintuża fil-produzzjoni tal-buqari. Evidenza li l-bċejjeċ tal-fuħħar taż-żewġ tipi kienu mifruxa bejn diversi postijiet fir-reġjun tissuġġerixxi li kien hemm interazzjoni bejn il-gruppi tal-produtturi tal-bċejjeċ tal-fuħħar tal-qedem, jew kienu jaqsmu sors komuni tal-materja prima. Il-bċejjeċ tal-fuħħar suwed u bojod ta' Mesa Verde ġew prodotti fi tliet postijiet: il-Kanjon tar-Ramel, il-Blata tal-Kastell u Mesa Verde. L-evidenza arkeoloġika tindika li kważi kull unità domestika kellha mill-inqas membru li kien jipproduċi l-bċejjeċ tal-fuħħar. Il-fran tat-trunċieri kienu jinbnew 'il bogħod mill-pueblos u eqreb tas-sorsi tal-ħatab. Id-daqsijiet tagħhom ivarjaw, iżda l-fran il-kbar kienu twal sa 24 pied (7.3 metri) u huwa maħsub li kienu fran kondiviżi bejn diversi familji. Id-disinni kienu jiżdiedu mar-reċipjenti taċ-ċeramika permezz ta' xkupilja bil-weraq tal-jukka u żebgħat tal-ħadid, tal-manganiż, tal-pjanti tan-naħal u tal-mustarda.

Ranger tal-Park waqt żjara turistika fil-Park Nazzjonali ta' Mesa Verde.

Il-biċċa l-kbira tal-bċejjeċ tal-fuħħar li nstabu fil-pueblos tas-seklu 9 kellhom daqs għall-individwi jew għall-familji żgħar, iżda peress li ċ-ċerimonjaliżmu komunali żdied matul is-seklu 13, ġew prodotti bosta reċipjenti ikbar għall-festini. Id-dekorazzjonijiet fuq il-bċejjeċ tal-fuħħar griżi f'Mesa Verde tfaċċaw wara s-700, u sas-sena 1000 reċipjenti sħaħ kienu jiġu mżejna b'dan il-mod. It-teknika kienet toħloq wiċċ estern aħrax u b'hekk dawn il-bċejjeċ kienu jkunu jiżolqu inqas mill-bċejjeċ griżi li kienu iktar lixxi. Sas-seklu 11, dawn ir-reċipjenti b'dissipazzjoni iktar effiċjenti tas-sħana mill-bċejjeċ iktar lixxi, fil-biċċa l-kbira kienu ħadu post l-istil iktar antik, u t-tendenza li kellhom li jżommu iktar is-sħana kienet tintuża biex l-ikel jitgħalla fihom. It-tiżjin tal-bċejjeċ tal-fuħħar x'aktarx li żviluppa peress li l-produtturi tal-qedem ipprovaw jikkopjaw il-karatteristiċi viżwali tan-nisġiet tal-qfief. Dawn il-bċejjeċ kienu jsiru bit-tafal minn formazzjonijiet għajr dik ta' Menefee, u dan jissuġġerixxi li l-produtturi tal-qedem kienu jagħżlu tafal differenti għal stili differenti. Il-produtturi tal-bċejjeċ tal-fuħħar kienu jagħżlu t-tafal u jibdlu l-kundizzjonijiet tat-tisjir tagħhom fil-fran biex jiksbu kuluri speċifiċi. F'kundizzjonijiet normali, il-borom magħmula bix-shale ta' Mancos kienu jsiru griżi meta jitpoġġew fil-fran, u dawk magħmula mit-tafal tal-Formazzjoni ta' Morrison kienu jsiru bojod. It-tafal mix-Xlokk ta' Utah kien isir aħmar meta jitpoġġa fil-fran b'ambjent b'ossiġenu għoli.

Arti u affreski fuq il-blat

Petroglifiċi ta' Mesa Verde; fin-naħa ta' fuq mil-lemin għax-xellug: il-klans tal-Ajkla, tan-Nagħġa tal-Muntanji, tal-Pappagall, tar-Rospu Muqran, u tal-Iljun tal-Muntanji, u l-Puebloani Anċestrali (fin-naħa t'isfel).

L-arti fuq il-blat hija preżenti fir-reġjun kollu ta' Mesa Verde, iżda t-tifrix tagħha mhijiex uniformi u hija perjodikac. Xi postijiet fihom bosta eżempji, filwaqt li oħrajn ma fihom l-ebda eżempju, u f'xi perjodi kien hemm ħolqien prolifiku, filwaqt li f'oħrajn ma tantx kien hemm. L-istili jvarjaw ukoll maż-żmien. L-eżempji huma relattivament rari f'Mesa Verde proprja, iżda huma abbundanti f'nofs iż-żona tax-xmara ta' San Juan; dan jaf jindika l-importanza tax-xmara bħala rotta tal-ivvjaġġar u sors ewlieni tal-ilma. Motivi komuni fl-arti fuq il-blat tar-reġjun jinkludu figuri antropomorfiċi f'purċissjoni u waqt il-kopulazzjoni jew it-twelid, impronti tal-idejn, impronti tal-annimali u tal-bnedmin, linji mserrpin, spirali, ċrieki konċentriċi, annimali u xeni tal-kaċċa. Meta l-popolazzjoni tar-reġjun naqset matul l-aħħar tas-seklu 13, is-suġġett tal-arti Puebloana ta' fuq il-blat kulma jmur qalbet għal xbihat ta' tarki, ġellieda u xeni ta' battalji. Il-Hopi moderni interpretaw il-petroglifiċi fil-Punt tal-Petroglifiċi f'Mesa Verde bħala xbihat ta' diversi klans ta' nies.

Mappa tal-Park Nazzjonali.

Mill-aħħar tal-perjodu ta' Pueblo II (1020) sa Pueblo III (1300), il-Puebloani Anċestrali tar-reġjun ta' Mesa Verde ħolqu affreski fuq it-tkaħħil fid-djar kbar tagħhom, b'mod partikolari fil-kivas tagħhom. L-affreski kienu jinkludu xbihat impittra u mnaqqxa ta' annimali, nies u disinni li kienu jintużaw fit-tessuti u fil-bċejjeċ tal-fuħħar, li jmorru lura saħansitra sal-perjodu tan-Nissieġa tal-Qfief III, jiġifieri għall-ħabta tal-500. Oħrajn juru triangoli u tumbati li huma maħsuba li jirrappreżentaw muntanji u għoljiet fil-pajsaġġ tal-madwar. Tipikament l-affreski kienu jkunu fuq il-wiċċ tax-xaqliba tal-kiva u normalment kienu jkunu mdawra mal-kamra kollha. Motivi komuni oħra huma mudelli ġeometriċi li qishom simboli li kienu jintużaw fil-bċejjeċ tal-fuħħar u żigużajg li jirrappreżentaw il-ponti fl-insiġ tal-qfief. L-affreski mpittrin jinkludu l-kuluri aħmar, aħdar, isfar, abjad, kannella u blu. Id-disinni kienu għadhom jintużaw mill-Hopi matul is-sekli 15 u 16.

Klima

Il-Park Nazzjonali ta' Mesa Verde fl-1917.

Skont is-sistema tal-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen, il-Park Nazzjonali ta' Mesa Verde għandu klima kontinentali umduża bi sjuf nexfin (Dsa). Skont id-Dipartiment tal-Agrikoltura tal-Istati Uniti, iż-żona tal-ebusija tal-pjanti fil-Kwartieri Ġenerali tal-Park Nazzjonali ta' Mesa Verde f'għoli ta' 6,952 pied (2,119-il metru) hija ta' 6b b'temperatura minima estrema annwali medja ta' −0.1 °F (−17.8 °C).

Il-preċipitazzjoni fir-reġjun hija bimodali, jiġifieri l-agrikoltura tiġi sostnuta permezz tal-borra matul ix-xitwa u l-ħarifa u permezz tax-xita matul ir-rebbiegħa u s-sajf. L-ilma għall-biedja u għall-konsum kien jiġi pprovdut mix-xita fis-sajf, mill-borra fix-xitwa, u minn fawwariet u sorsi taħt l-art fl-inħawi tal-villaġġi ta' Mesa Verde. F'għoli ta' 7,000 pied (2,100 metru), iż-żoni tan-nofs tal-mesa kienu jkunu tipikament għaxar gradi Fahrenheit (5 °C) iktar friski mill-quċċata, u b'hekk dan kien inaqqas l-ammont ta' ilma meħtieġ għall-biedja. L-abitazzjonijiet fl-irdumijiet inbnew sabiex jieħdu vantaġġ mill-enerġija solari. L-angolu tax-xemx fix-xitwa kienet issaħħan il-ġebel tal-abitazzjonijiet tal-irdumijiet, u ż-żiffa sħuna kienet tgħaddi mill-wied; b'hekk l-arja kienet tkun bejn 10 u 20°F (5-10°C) iktar sħuna fid-daħliet tal-kanjon milli fil-quċċata tal-mesa. Fis-sajf, meta x-xemx kienet tkun fl-għoli, il-biċċa l-kbira tal-abitazzjonijiet fl-irdumijiet tal-villaġġ kienu jkunu fid-dell u protetti mix-xemx diretta.

Data klimatika għall-Park Nazzjonali ta' Mesa Verde, Colorado, temp. normali fl-1991–2020, temp. estremi fl-1922 sal-preżent
Xahar	Jan	Fra	Mar	Apr	Mej	Ġun	Lul	Aww	Set	Ott	Nov	Diċ	Sena
Temp. għolja rekord f'°C (°F)	62 (17)	68 (20)	73 (23)	84 (29)	94 (34)	101 (38)	102 (39)	101 (38)	94 (34)	85 (29)	75 (24)	65 (18)	102 (39)
Temp. għolja medja f'°C (°F)	51.5 (10.8)	54.6 (12.6)	65.0 (18.3)	73.1 (22.8)	82.2 (27.9)	90.3 (32.4)	94.0 (34.4)	90.5 (32.5)	86.1 (30.1)	76.6 (24.8)	64.3 (17.9)	53.8 (12.1)	94.3 (34.6)
Temp. għolja medja ta' kuljum f'°F (°C)	39.6 (4.2)	42.7 (5.9)	51.2 (10.7)	59.3 (15.2)	69.2 (20.7)	81.3 (27.4)	86.4 (30.2)	83.5 (28.6)	76.0 (24.4)	63.3 (17.4)	50.4 (10.2)	39.9 (4.4)	61.9 (16.6)
Temp. medja ta' kuljum f'°F (°C)	29.8 (−1.2)	33.0 (0.6)	40.4 (4.7)	46.8 (8.2)	55.9 (13.3)	66.8 (19.3)	72.5 (22.5)	70.3 (21.3)	63.0 (17.2)	50.9 (10.5)	39.6 (4.2)	30.2 (−1.0)	49.9 (10.0)
Temp. baxxa medja ta' kuljum f'°F (°C)	20.0 (−6.7)	23.3 (−4.8)	29.6 (−1.3)	34.4 (1.3)	42.6 (5.9)	52.3 (11.3)	58.6 (14.8)	57.0 (13.9)	50.0 (10.0)	38.6 (3.7)	28.8 (−1.8)	20.4 (−6.4)	38.0 (3.3)
Temp. baxxa medja f'°F (°C)	4.3 (−15.4)	6.8 (−14.0)	15.0 (−9.4)	20.9 (−6.2)	28.6 (−1.9)	38.8 (3.8)	49.9 (9.9)	48.7 (9.3)	36.5 (2.5)	23.0 (−5.0)	11.5 (−11.4)	4.4 (−15.3)	0.2 (−17.7)
Temp. baxxa rekord f'°F (°C)	−20 (−29)	−15 (−26)	2 (−17)	4 (−16)	11 (−12)	27 (−3)	38 (3)	38 (3)	26 (−3)	5 (−15)	−3 (−19)	−15 (−26)	−20 (−29)
Preċipitazzjoni medja f'pulzieri (mm)	1.96 (50)	1.66 (42)	1.38 (35)	1.14 (29)	1.13 (29)	0.47 (12)	1.41 (36)	2.05 (52)	1.77 (45)	1.44 (37)	1.19 (30)	1.51 (38)	17.11 (435)
Borra medja f'pulzieri (cm)	18.1 (46)	12.0 (30)	8.0 (20)	5.0 (13)	0.6 (1.5)	0.0 (0.0)	0.0 (0.0)	0.0 (0.0)	0.0 (0.0)	1.5 (3.8)	5.6 (14)	14.2 (36)	65.0 (165)
Fond medju estrem tal-borra f'pulzieri (cm)	13.2 (34)	13.8 (35)	8.9 (23)	2.5 (6.4)	0.2 (0.51)	0.0 (0.0)	0.0 (0.0)	0.0 (0.0)	0.0 (0.0)	0.8 (2.0)	3.9 (9.9)	7.4 (19)	17.4 (44)
Medja ta' jiem bil-preċipitazzjoni (≥ 0.01 pulzieri)	7.4	8.1	6.5	5.9	6.7	3.3	9.0	10.5	7.5	6.4	5.6	7.6	84.5
Medja ta' jiem bil-borra (≥ 0.1 pulzieri)	6.3	6.4	4.2	2.3	0.2	0.0	0.0	0.0	0.0	0.7	2.7	5.8	28.6
Sors: NOAA.

Ekoloġija antropoġenika u ġeografija

Ritratt tal-Palazz tal-Irdum fl-1891, ta' Gustaf Nordenskiöld.

L-ekoloġija antropoġenika tirreferi għall-impatt uman fuq l-annimali u l-pjanti f'ekosistema. Bidla minn annimali medji u kbar, bħal ċriev, nagħaġ tal-qarn kbir u għażżiela, għal annimali iżgħar bħal fniek u dundjani matul nofs is-seklu 10 sa nofs is-seklu 13 jaf tindika li l-kaċċa għall-għajxien tal-Puebloani kienet alterat drammatikament il-popolazzjonijie tal-fawna fil-mesa. Analiżi tal-veġetazzjoni tal-inħawi tindika li bl-eċċezzjoni ta' speċijiet invażivi, il-flora u l-fawna fl-inħawi baqgħu relattivament konsistenti għall-aħħar 4,000 sena.

Skont it-Tipi Potenzjali ta' veġetazzjoni naturali tal-Istati Uniti ta' A. W. Kuchler, il-Park Nazzjonali ta' Mesa Verde fih tipi potenzjali ta' veġetazzjoni bil-ġniebru (23) f'għamla potenzjali ta' veġetazzjoni tal-foresti muntanjużi tal-Baċir il-Kbir/tal-foresti tal-Lbiċ.

Il-kanjons ta' Mesa Verde nħolqu min-nixxigħat li kieku l-ġebel ramli iebes fl-inħawi kollha. Dan irriżulta fl-elevazzjonijiet tal-Park Nazzjonali ta' Mesa Verde, li jvarjaw minn madwar 6,000 sa 8,572 pied (1,829 sa 2,613-il metru), l-ogħla elevazzjoni f'Park Point. It-terren fil-park issa huwa żona ta' tranżizzjoni bejn il-promontorji baxxi tad-deżert u l-Muntanji tar-Rockies.

Ġeoloġija

Jesse Walter Fewkes fl-abitazzjonijiet fl-irdumijiet ta' Mesa Verde.

Għalkemm l-ewwel esploraturi Spanjoli tal-inħawi semmew il-formazzjoni ġeoloġika bħala Mesa Verde, it-terminu huwa qarrieqi, għax il-mesas reali jkunu kważi ċatti għalkollox. Minħabba li Mesa Verde xxaqleb lejn in-Nofsinhar, it-terminu ġeoloġiku preċiż huwa cuesta, mhux mesa. Il-park huwa magħmul minn diversi cuestas iżgħar li jinsabu bejn il-kanjons. Ix-xaqliba ta' Mesa Verde kkontribwiet għall-formazzjoni tad-daħliet imkennija li ppreservaw l-abitazzjonijiet fl-irdumijiet tal-inħawi.

Fl-aħħar tal-Kretaċju, ix-shale ta' Mancos ġie ddepożitat fuq il-ġebel ramli ta' Dakota, li huwa formazzjoni tal-blat li tista' tinstab taħt il-biċċa l-kbira ta' Colorado. Is-saffi tax-shale ta' Mancos huma magħmula minn "ġebel ramli, ġebel tat-tajn u shales fini" li akkumulaw fl-ilma fond tal-Baħar Kretaċju. Għandu kontenut kbir ta' tafal u b'hekk jespandi meta jixxarrab u għaldaqstant iwassal biex l-art tiġi tiżloq. Fuq dan ix-shale, hemm tliet formazzjonijiet fil-grupp ta' Mesa Verde li jirriflettu l-bidliet fl-ambjent tad-depożiti fl-inħawi maż-żmien. L-ewwel waħda hija tal-ġebel ramli magħrufa bħala Point Lookout Sandstone, li ngħatat isem Point Lookout fil-park (b'elevazzjoni ta' 8,427 pied (2,569 metru)). Dan il-ġebel ramli, li fforma fl-ambjent tal-baħar baxx meta l-Baħar Kretaċju beda jirtira, huwa "enormi, fin, reżistenti ħafna u jinsab f'iktar minn saff wieħed", u s-saffi tiegħu jirriflettu l-mewġ u l-kurrenti li kienu preżenti meta fforma. Is-sedimenti tiegħu huma ħoxnin madwar 400 pied (100 metru), u s-saffi ta' fuq tiegħu fihom il-fdalijiet ta' invertebrati fossilizzati.

It-tieni hija l-Formazzjoni ta' Menefee, il-formazzjoni nofsanija b'kontenut ta' shales tal-karbonju f'iktar minn saff wieħed, sedimenti u ġebel ramli. Dawn ġew depożitati fl-ambjenti semimarittimi tal-ilma salmastru, bħall-baqqiegħa u l-laguni. Minħabba l-ambjent bid-depożiti u l-materjal organiku fil-kompożizzjoni tagħha, hemm xquq irqaq tal-faħam tul il-Formazzjoni ta' Menefee. Fil-quċċata, din il-formazzjoni hija penetrata mill-ġebel ramli tad-djar tal-irdumijiet.

Id-Dar tas-Siġra tal-Abit tal-Amerki.

It-tielet formazzjoni hija dik tal-ġebel ramli tad-djar tal-irdumijiet li hija l-inqas saff tal-blat antik. Iffurmat wara li l-Baħar Kretaċju rtira għalkollox u bħala riżultat tal-kontenut ramli għoli mill-bajjiet, mill-għaram, eċċ., u b'hekk l-uċuħ tal-kanjons għandhom sfumatura safranija. Bħall-formazzjoni ta' Point Lookout Sandstone, għandha ħxuna ta' madwar 400 pied (100 metru). Fiha bosta depożiti ta' fossili ta' tipi differenti ta' qxur tal-baħar, snien tal-ħut u fdalijiet oħra ta' invertebrati mill-baħar li rtira. Iż-żoni bix-shale f'din il-formazzjoni jiddeterminaw fejn iffurmaw il-postijiet imkennija li fihom il-Puebloani Anċestrali bnew l-abitazzjonijiet tagħhom.

Tul il-perjodu Kretaċju kollu u fil-bidu tal-perjodu Terzjarju, ġew olzati l-inħawi tal-Promontorju ta' Colorado, tal-Muntanji ta' San Juan u l-Muntanji ta' La Plata, u dan wassal għall-formazzjoni tal-pedamenti ta' Mesa Verde bl-għajnuna tal-erożjoni. Kanali żgħar tal-ilma kienu jgħaddu tul din il-formazzjoni u kien jiġi ddepożitat iż-żrar. Iktar 'il quddiem fil-perjodu Terzjarju, l-aħħar perjodu ta' olzar u ta' xaqlib tal-blat lejn in-Nofsinhar wassal biex dawn in-nixxigħat jaqtgħu malajr fil-blat u jneħħu s-sedimenti sfużi li ffurmaw il-kanjons enormi preżenti llum il-ġurnata. Dan ikkawża l-iżolament ta' Mesa Verde mill-kumplament tal-blat. Illum il-ġurnata, peress li l-klima hija iktar arida, dawn il-proċessi ta' erożjoni battew.

Attrazzjonijiet ewlenin

Ħsara kkawżata min-nirien naturali fil-Mesa ta' Chapin.

Minbarra l-abitazzjonijiet fl-irdumijiet, f'Mesa Verde hemm ukoll għadd ta' fdalijiet ewlenin fil-mesa. Xi eżempji li huma miftuħa għall-aċċess pubbliku jinkludu l-Kumpless ta' Far View u t-Torri tas-Siġra taċ-Ċedru fil-Mesa ta' Chapin, u l-Komunità tad-Dar tal-Baġer fil-Mesa ta' Wetherill.

Dar tal-Gallarija

Id-Dar tal-Gallarija tinsab imperrċa fl-għoli u tħares lejn il-Lvant. Il-45 kamra u ż-żewġ kivas tagħha kienu jkunu kesħin matul ix-xitwa. Il-viżitaturi li jżuru s-sit flimkien ma' ranger jidħlu fid-dar billi jitilgħu sellum ta' 32 pied (10 metri) u jitkaxkru ġo mina żgħira twila 12-il pied (4 metri). Il-ħruġ, sensiela ta' ġebliet ma' xifer l-irdum, kien maħsub li kien l-uniku dħul u ħruġ tal-abitanti tal-irdumijiet, u b'hekk il-villaġġ żgħir seta' jiġi difiż iktar faċilment. Zokk partikolari ġie datat li jmur lura għall-1278, għaldaqstant x'aktarx li ntuża għall-kostruzzjoni mhux wisq qabel ma l-poplu ta' Mesa Verde telaq mill-inħawi. Id-dar ġiet skavata uffiċjalment fl-1910 minn Jesse L. Nusbaum, li kien l-ewwel arkeologu tas-Servizz tal-Parks Nazzjonali u wieħed mill-ewwel sovraintendenti tal-Park Nazzjonali ta' Mesa Verde. Il-viżitaturi jistgħu jidħlu fid-Dar tal-Gallarija biss permezz ta' żjarat iggwidati minn ranger, li jinvolvu diversi slielem mal-wiċċ tal-irdumijiet u tkaxkir ġo mina żgħira.

• 
• 

Palazz tal-Irdum

Din l-istruttura b'diversi sulari, li hija l-iżjed abitazzjoni magħrufa f'Mesa Verde, tinsab fl-ikbar żona mkennija fiċ-ċentru tal-Mesa l-Kbira. Kienet tħares lejn in-Nofsinhar u l-Lbiċ, u b'hekk tipprovdi iktar sħana mix-xemx fix-xitwa. Il-palazz imur lura iktar minn 700 sena u nbena bil-ġebel ramli, bix-xorok tal-injam u bit-tkaħħil. Ħafna mill-kmamar tiegħu kienu miżbugħin b'kuluri jgħajtu. Il-Palazz tal-Irdum kien jospita madwar 125 ruħ, iżda x'aktarx kien parti importanti minn komunità ikbar ta' 60 pueblos fil-qrib, li kienu jospitaw xi 600 ruħ jew iktar. B'23 kivas u 150 kamra, il-Palazz tal-Irdum huwa l-ikbar abitazzjoni fl-irdumijiet fil-Park Nazzjonali ta' Mesa Verde.

Dar Twila

Id-Dar Twila.

Id-Dar Twila tinsab fil-Mesa ta' Wetherill u hija t-tieni l-ikbar villaġġ Puebloan; b'kollox kienu jgħixu hemm madwar 150 ruħ. Is-sit ġie skavat mill-1959 sal-1961, bħala parti mill-Proġett Arkeoloġiku tal-Mesa ta' Wetherhill. Id-Dar Twila nbniet għall-ħabta tal-1200 u kienet okkupata sal-1280. L-abitazzjoni fl-irdumijiet fiha 150 kamra, kiva, torri u spazju miftuħ ċentrali. Il-kmamar tagħha mhumiex raggruppati bħal fl-abitazzjonijiet tipiċi fl-irdumijiet. Il-ġebel kien jintuża kif inhu biex jidħol f'xulxin u jipprovdi stabbiltà. Żewġ kompartimenti fin-naħa ta' fuq fihom spazju għall-ħżin tal-qmuħ. Kompartiment minnhom donnu jinkludi spazju b'ħofor żgħar f'ħajt biex wieħed ikun jista' jara x'inhu jiġri fil-kumplament tal-villaġġ 'l isfel. Hemm ukoll nixxiegħa aċċessibbli f'distanza ta' diversi mijiet ta' piedi.

Djar tal-Mug, tal-Ballut, tal-Abit tal-Amerki u tat-Torri Kwadru

Id-Dar tat-Torri Kwadru.

Id-Dar tal-Mug tinsab fil-Mesa ta' Wetherill; fiha 94 kamra, kiva kbira u ġibjun fil-qrib. Ingħatat dan l-isem minħabba erba' mugs li Charles Mason u l-aħwa Wetherill sabu ħdejn xulxin fis-sit. Id-Dar tas-Siġra tal-Ballut u t-Tempju tan-Nar biswit huma aċċessibbli permezz ta' żjara ta' sagħtejn gwidata minn ranger tal-park. Id-Dar tas-Siġra tal-Abit tal-Amerki hija t-tielet l-ikbar villaġġ, f'distanza ta' diversi mijiet ta' piedi minn nixxiegħa, u kellha 130 kamra u tmien kivas. Inbniet xi żmien bejn l-1211 u l-1278. Huwa maħsub li madwar 60 sa 80 ruħ kienu jgħixu fiha f'daqqa. Minħabba l-pożizzjoni protetta tagħha, baqgħet ippreservata sew. Il-mogħdija qasira li tagħti għad-Dar tas-Siġra tal-Abit tal-Amerki tibda fil-Mużew Arkeoloġiku tal-Mesa ta' Chapin. Id-Dar tat-Torri Kwadru hija waħda mill-waqfiet taż-żjara bil-karozza madwar ix-xifer ta' fuq tal-mesa. It-torri huwa l-itwal struttura f'Mesa Verde.

Sit ta' Wirt Dinji

Il-Park Nazzjonali ta' Mesa Verde ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1978.

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".