Knisja tal-Vitorja
Il-Knisja tal-Vitorja jew il-Knisja tal-Madonna tal-Vitorja, li qabel kienet magħrufa bħala l-Knisja ta’ Sant'Antnin il-Kbir[1], kienet l-ewwel knisja u binja li tlestiet fil-Belt Valletta, Malta. Fl-1566, wara l-Assedju l-Kbir ta’ Malta, il-Gran Mastru Jean Parisot de la Valette u l-Kavallieri tal-Ordni ta’ San Ġwann urew l-interess li jibnu knisja f’isem it-Twelid tal-Verġni Marija bħala forma ta’ ringrazzjament wara li rebħu l-Assedju, u l-kostruzzjoni ġiet iffinazjata mill-Gran Mastru la Valette.
Oriġini[immodifika | immodifika s-sors]
Il-knisja nbniet biex tfakkar ir-rebħa tal-Kavallieri tal-Ordni ta’ San Ġwann u tal-Maltin kontra l-invażuri Ottomani fit-8 ta’ Settembru 1565.[2] Inbniet fis-sit fejn kienet saret ċerimonja reliġjuża biex jiġi inawgurat it-tqegħid tal-ġebla tax-xewka tal-belt il-ġdida fit-28 ta’ Marzu 1566. Intgħażel li tinbena knisja bħala l-ewwel binja tal-Belt Valletta biex jintradd il-ħajr għall-vitorja fl-assedju. Mhux biss il-knisja hija ddedikata lit-Twelid tal-Verġni Marija, iżda anke l-pittura titolari li tinsab wara l-artal prinċipali tal-knisja huwa tat-Twelid tal-Verġni Mqaddsa.
Il-Gran Mastru Jean Parisot de la Valette ffinanzja l-kostruzzjoni tal-binja. Huwa miet fil-21 ta’ Awwissu 1568 u ndifen fil-kripta tal-knisja. Madankollu, meta nbena l-Kon-Katidral ta’ San Ġwann, il-fdalijiet tiegħu tressqu hemmhekk.[3][4]
Fl-1617, l-Ordni ta’ San Ġwann għażlet din il-knisja bħala l-knisja parrokkjali tagħha. Dak iż-żmien, il-knisja kienet iddedikata lil Sant’Antnin il-Kbir. Fl-1699, l-apsida tal-knisja twessgħet skont l-ordnijiet tal-Gran Mastru Ramon Perellos y Roccaful. Fl-1716, l-artist Malti Alessio Erardi ġie kkummissjonat mill-Gran Mastru Perellos biex ipitter is-saqaf mirfud b’xeni mill-ħajja tal-Verġni Marija li tlestew fi żmien sentejn. Fl-1752, il-faċċata, is-sagristija, il-torri tal-kampnar, u d-dar tal-kappillan tal-parroċċa twessgħu. Il-faċċata ngħatat bixra Barokka. Barra minn hekk, il-faċċata tinkludi wkoll bust tal-bronż tal-Papa Innoċenzu XII.[5] Barra minn hekk, fit-tieni parti tas-seklu 18, flimkien mal-artali ddedikati lil San Ġwann Battista u lil San Pawl, inbnew żewġ artali oħra.[4]
Fl-1837, il-knisja saret il-Knisja tal-Gwarniġjon tar-Riġment tas-Servizz Irjali ta’ Malta li iktar ’il quddiem sar l-Artillerija Rjali ta’ Malta. Matul is-snin, il-knisja ġarrbet diversi ħsarat kemm fl-istruttura tagħha kif ukoll fil-pitturi tagħha. Fit-23 ta’ April 1942, is-saqaf tal-knisja ġarrab ħsarat minn attakki mill-ajru fuq il-Belt Valletta li qered ukoll it-Teatru Rjal fil-qrib.[4] Fl-1943, mill-ġdid fit-8 ta’ Settembru, għadu ieħor, din id-dar il-flotta Taljana ċediet; u b’hekk il-knisja saret magħrufa bħala l-Knisja tal-Madonna tal-Vitorja.
Fis-sena 2000, l-għaqda nazzjonali Maltija Din l-Art Ħelwa, tat bidu lil proġett ta’ restawr. Fit-8 ta’ Settembru 2011, Din l-Art Ħelwa ġiet inkarigata biex tieħu ħsieb il-knisja mill-gvern ta’ Malta u wettqet l-aħħar xogħlijiet ta’ restawr li saru fil-knisja.[4][6]
Opri tal-arti[immodifika | immodifika s-sors]
Il-knisja tħaddan fiha għadd ta’ teżori artistiċi. Il-pitturi fuq l-artal prinċipali huma ddedikati lil Sant'Antnin tal-Eġittu u lil Sant'Antnin ta’ Padova. Dawn inġiebu Malta fl-1530 mill-Kavallieri ta’ Malta wara li l-Imperatur Karlu V ta l-gżira lill-Ordni ta’ San Ġwann bħala l-bażi tagħha. Il-knisja fiha wkoll opri tal-arti ta’ Francesco Zahra, Ermenegildo Grech u Enrico Arnaux.
Fl-1792, il-Gran Ammirall Venezjan Angelo Emo miet f’Malta u xtaq li jindifen fil-Knisja tal-Vitorja. Fl-1802 ġie varat monument f’ismu mill-iskultur Malti Vincenzo Dimech.[4]
Żminijiet kontemporanji[immodifika | immodifika s-sors]
Fis-sena 2000, Din l-Art Ħelwa tat bidu għall-Proġett ta’ Riabilitazzjoni tal-Belt Valletta flimkien mad-Dipartiment tal-Mużewijiet. Ir-restawr twettaq fuq is-saqaf, il-faċċata u parti mit-torri tal-kampnar, u ġie sponsorjat minn Computime. Ir-restawr fuq barra tlesta fl-2002; u l-isponsor ewlieni kien PricewaterhouseCoopers. Ir-restawr fuq ġewwa tal-knisja beda fl-2004 u ntemm fl-2016.[4]
Il-knisja hija elenkata fl-Inventarju Nazzjonali tal-Wirt Kulturali tal-Gżejjer Maltin. Id-dħul fil-knisja huwa bla ħlas.[3]
Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]
- ^ "Lanfranco, Guido (2000). "It-Taghlim tad-Duttrina fil-Gzejjer Maltin; Ftit ta' l-Istorja" (PDF). L-Imnara. Rivista tal-Għaqda Maltija tal-Folklor. Melita Historica. 6 (3): 104" (PDF). Arkivjat mill-oriġinal fl-2016-04-17. Miġbur 2021-03-20.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Our Lady of Victory Church, Valletta | Din l-Art Ħelwa - National Trust of Malta" (bl-Ingliż). 2011-10-06. Miġbur 2021-03-20.
- ^ a b "Our Lady of Victory Church Valletta - Malta Tourist attraction | Malta travel guide | MaltaPass". maltapass.com.mt. Miġbur 2021-03-20.
- ^ a b ċ d e f "The Church of Our Lady of Victory - An appeal to save Valletta's first church". www.ourladyofvictory.org.mt. Miġbur 2021-03-20.
- ^ "Knights of Malta - Valletta - the Churches". romeartlover.tripod.com. Miġbur 2021-03-20.
- ^ "Our Lady of Victory church restoration". Times of Malta (bl-Ingliż). Miġbur 2021-03-20.