Knisja ta' Boyana
Il-Knisja ta' Boyana (bil-Bulgaru: Боянска църква, Boyanska tsărkva) hija knisja Ortodossa Bulgara Medjevali li tinsab fil-periferija ta' Sofija, il-belt kapitali tal-Bulgarija, fil-kwartier ta' Boyana. Fl-1979 il-binja tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.[1]
Is-sezzjoni tal-Lvant tal-knisja fuq żewġ sulari oriġinarjament inbniet fl-aħħar tas-seklu 10 jew fil-bidu tas-seklu 11, imbagħad żdiedet is-sezzjoni ċentrali fis-seklu 13 taħt it-Tieni Imperu Bulgaru, u l-binja kollha tlestiet wara tkabbir ulterjuri lejn il-Punent f'nofs is-seklu 19. B'kollox hemm total ta' 89 xena b'240 figura umana mpittra mal-ħitan tal-knisja.
Storja u arkitettura[immodifika | immodifika s-sors]
Il-Knisja ta' Boyana Church inbniet fi tliet stadji: fl-aħħar tas-seklu 10 sal-bidu tas-seklu 11, f'nofs is-seklu 13, u f'nofs is-seklu 19. L-eqdem sezzjoni (is-sezzjoni tal-Lvant) hija knisja żgħira bil-volti b'għamla ta' salib u b'apsida waħda b'riffieda interni b'għamla ta' salib.
It-tieni sezzjoni, biswit is-sezzjoni tal-Lvant, ġiet ikkummissjonata minn Sebastocrator Kaloyan u l-mara tiegħu Desislava f'nofs is-seklu 13. Din il-binja fiha żewġ sulari u nbniet qisha post funebri jew qabar. Tikkonsisti minn sepulkru tal-familja fil-pjan terran b'volta semiċilindrika u żewġ arkosolja mal-ħitan tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar, u kappella tal-familja fis-sular ta' fuq, b'disinn identiku għas-sezzjoni tal-Lvant. Fuq barra din is-sezzjoni hija mżejna b'ornamenti taċ-ċeramika.
L-aħħar sezzjoni nbniet bid-donazzjonijiet mill-komunità lokali f'nofs is-seklu 19. Il-knisja kienet magħluqa għall-pubbliku fl-1954 sabiex tiġi kkonservata u rrestawrata u reġgħet infetħet parzjalment biss fl-2006.
Bħala miżura ta' protezzjoni, ġiet installata l-arja kkundizzjonata biex it-temperatura tinżamm kostanti għal 17-18-il grad Ċelsju (62-64 Fahrenheit), b'tidwil li jarmi ftit sħana. Gruppi sa massimu ta' tmien viżitaturi jitħallew joqogħdu għal 10 minuti. Il-binja, li taqa' taħt il-ġestjoni tal-Mużew Storiku Nazzjonali tal-Bulgarija, infetħet għalkollox għall-pubbliku mill-Ministru għall-Kultura Stefan Danailov fit-2 ta' Ottubru 2008.[2]
Affreski[immodifika | immodifika s-sors]
-
San Aretas jew Aretan; spiss maħsub bi żball bħala San Nikola. -
Sebastocratoress Desislava, patrun tal-knisja tas-seklu 13. -
San Nikola jsalva ħajjet il-baħħrin (peress li San Nikola huwa l-qaddis patrun tal-baħħara u tan-navigaturi tal-baħar skont it-tradizzjoni Ortodossa Bulgara). -
Kostantinu Tikh tal-Bulgarija u Irina ta' Niċea. -
Affresk tal-Pantokrator tal-1259. -
Kristu fost l-iskribi.
Apparti l-ewwel saff ta' affreski tas-sekli 11-12, li ġew ippreservati frammenti tagħhom biss, u t-tieni saff famuż ta' affreski tal-1259, il-knisja għandha wkoll għadd iżgħar ta' affreski li ġew impittra fis-sekli 14 u 16-17, kif ukoll fl-1882. L-affreski ġew irrestawrati u mnaddfin fl-1912-1915 minn speċjalista Awstrijakk u Bulgaru, u mill-ġdid fl-1934 u fl-1944.
Il-knisja hija famuża fuq livell dinji l-iktar bis-saħħa tal-affreski tagħha tal-1259. Dawn jiffurmaw it-tieni saff fuq affreski li saru fis-sekli ta' qabel u jirrappreżentaw wieħed mill-iżjed monumenti kompluti u ppreservati tajjeb tal-arti Medjevali fil-Balkani.
Hemm 18-il xena fin-narthex li juru l-ħajja ta' San Nikola. Il-pittur hawnhekk pinġa ċerti aspetti tal-istil ta' ħajja kontemporanja. Fil-Miraklu fuq il-Baħar, il-bastimenti u x-xedd ir-ras tal-baħħara jfakkru l-flotta Venezjana. Ir-ritratti tal-patruni tal-knisja — Sebastocrator Kaloyan u martu Dessislava, kif ukoll dawk tal-ksar Bulgaru Kostantinu Tikh u Tsaritsa Irina, huma maħsuba li huma fost l-iżjed affreski impressjonanti u reali fil-knisja, u jinsabu mal-ħajt tat-Tramuntana tal-knisja.
L-ewwel saff[immodifika | immodifika s-sors]
L-ewwel saff ta' affreski, li oriġinarjament kien ikopri s-sezzjoni tal-Lvant kollha, imur lura għas-sekli 11-12. Frammenti ta' dawk l-affreski ġew ippreservati fil-partijiet t'isfel tal-apsida u tal-ħajt tat-Tramuntana, u fil-parti ta' fuq tal-ħajt tal-Punent u tal-volta tan-Nofsinhar.
It-tieni saff[immodifika | immodifika s-sors]
Skont il-kitba mnaqqxa tad-donatur fuq il-ħajt tat-Tramuntana tat-tieni sezzjoni tal-knisja, it-tieni saff ta' affreski jmur lura għall-1259. Dawk l-affreski ġew impittrin fuq is-saff ta' qabel minn tim ta' artisti mhux magħrufa, li żejnu wkoll iż-żewġ sulari tal-binja kkummissjonata minn Sebastocrator Kaloyan.
Il-Knisja ta' Boyana hija famuża madwar id-dinja l-iktar minħabba l-affreski tagħha tal-1259, li juru l-kisbiet eċċezzjonali tal-kultura Bulgara Medjevali. Il-maġġoranza tal-iktar minn 240 figura mpittrin hemmhekk jesprimu individwalità, ħsieb psikoloġiku notevoli u vitalità. L-affreski jsegwu t-tradizzjoni tal-pitturi tal-ikoni stabbilita mis-Seba' Kunsill Ekumeniku li sar f'Niċea fis-787.
L-affreski fl-iżjed sezzjoni antika tal-knisja jinkludu rappreżentazzjoni tal-għaġeb ta' Kristu Pantokrator fuq il-koppla. It-tanbur ta' taħt il-koppla juri sensiela ta' anġli, bl-Erba' Evanġelisti– Mattew, Mark, Luqa u Ġwanni. Erba' xbihat ta' Kristu jżejnu l-faċċata tal-ħnejjiet: Kristu Emmanuel; Kristu tal-imgħoddi antik; il-Mandilion Imqaddes u l-Madum Imqaddes. Imbagħad hemm ix-xeni mill-btajjel ewlenin u l-Passjoni ta' Kristu. Fost ir-ritratti ta' daqs reali tal-qaddisin fl-ewwel sular, imbagħad hemm għaxar qaddisin ġellieda. Il-Madonna fuq it-Tron, imdawra bl-arkanġli, hija rrappreżentatat fl-artal b'għamla ta' bronja. Taħt imbagħad hemm erba' missirijiet tal-knisja: San Gregorju t-Teologu, Basil il-Kbir, John Chrysostom u l-Patrijarka Germanus. L-affreski maġenb l-artal juru d-djakni Laurentius, Euplius u Stiefnu, kif ukoll San Nikola, il-patrun tal-pjan terran tal-knisja – wieħed mill-iżjed qaddisin popolari u l-qaddis patrun tal-baħħara, tal-merkanti u tal-bankiera.
Il-ħajja ta' San Nikola tintwera fi 18-il xena fin-narthex (it-tieni sezzjoni tal-knisja). L-artisti mhux magħrufa inkludew elementi tal-ħajja kontemporanja f'dawk ix-xeni, u bosta figuri huma pjuttost realistiċi. Il-lunetta fuq id-daħla tan-narthex fiha l-Madonna bil-Bambin, Sant'Anna u San Ġwakkin, u Kristu jagħti l-barka. Santa Katerina, Santa Marina, San Teodoru l-Istudita u San Pachomius jidhru fil-partijiet t'isfel tal-ħitan. L-arkosolju tan-Nofsinhar juri x-xena ta' Kristu Jiddiskuti mat-Tobba, u dak tat-Tramuntana juri l-Preżentazzjoni tal-Madonna. Żewġ qaddisin Bulgari vvenerati sew huma rrappreżentati wkoll fin-narthex – San Ġwann ta' Rila (l-eqdem rappreżentazzjoni eżistenti tal-qaddis) u San Paraskeva (Petka). L-eremita San Ephraim Syrus jidher fost il-patrijiet impittrin hemmhekk. Ir-ritratti realistiċi espressivi tad-donaturi Sebastocrator Kaloyan u martu Dessislava, u tal-Ksar Bulgaru Kostantinu Asen Tikh u Tsaritsa Irina – impittrin bi preċiżjoni, ħila straordinarja u sentiment – huma fost l-eqdem ritratti ta' figuri mill-istorja Bulgara.
Awturi[immodifika | immodifika s-sors]
.jpg)
Illum il-ġurnata t-titlu ta' "Mastru ta' Boyana" jirreferi għal tim ta' artisti mhux magħrufa li żejnu l-knisja bl-affreski u li kellhom ħakma mill-aqwa tal-arti tagħhom fl-istudjos tal-Iskola tal-Pittura ta' Turnovo. Il-Knisja ta' Boyana hija l-unika u l-iżjed monument ippreservat kompletament tal-Iskola tal-Pittura ta' Turnovo mis-seklu 13. Skont bosta esperti ewlenin, l-affreski famużi mad-dinja kollha fil-Knisja ta' Boyana kellhom rwol importanti fl-iżvilupp tal-pittura Medjevali Bulgara u Ewropea.
Isem, x'aktarx ta' xi pittur, ġie skopert matul ix-xogħlijiet ta' restawr fl-2006-2008. Id-direttur tal-Mużew tal-Istorja Nazzjonali Bozhidar Dimitrov stqarr: "Ir-rinnovazzjoni żvelat kitba mnaqqxa rari taħt saff ta' ġibs fuq wieħed mill-ħitan tal-knisja: I, Vasiliy. Il-"Mastru ta' Boyana" tas-seklu 13 kien l-unika pittur fost ir-rejiet u n-nobbli li isimhom kien jinqara b'leħen għoli waqt il-prietki fil-knisja". Ir-restawratur Grigoriy Grigorov stqarr: "Ir-reliġjon Ortodossa Kristjana tipprojbixxi li l-pittur jimmanifesta ruħu, peress li f'għajnejn il-patrijiet huwa Alla li jiggwidalu idu. Minkejja dan, il-pittur naqqax ismu, peress li kien jaf li l-fidili ma setgħux jarawh". Storiċi u arkeologi oħra huma inqas konvinti li l-kitba mnaqqxa tidentifika l-"mastru", peress li setgħet bl-istess mod saret minn xi assistent.
Affreski ta' wara[immodifika | immodifika s-sors]
Xi partijiet tal-knisja ġew impittra saff fuq ieħor, u l-maġġoranza ta' dawn l-affreski għadhom jeżistu sa llum il-ġurnata. L-affreski li saru wara jinkludu xena tal-Preżentazzjoni tal-Madonna tas-seklu 14, ritratt ta' San Nikola tas-sekli 16-17, u rappreżentazzjonijiet taż-żewġ qaddisin patruni tal-Knisja ta' Boyana – San Nikola u San Panteleimon – tal-1882.
Kitba mnaqqxa tal-patrun[immodifika | immodifika s-sors]
Il-kitba mnaqqxa tal-patrun (ktitor) tal-knisja bil-Bulgaru Nofsani tal-1259 tirrakkonta:[3]
⁜ вꙁьдвиже сѧ ѿ ꙁемѧ · и сьꙁда сѧ · прѣчисты хра
мь · ст҃аго иерарха хв҃а николы · и ст҃аго и великѡ
славнагѡ мѫченика хв҃а · пантелеимѡна · тече
ниемь и троудомь и любовнꙙꙛ многоꙙѫ · калѡ
ѣнѣ севастократора братᲈчѧда цр҃ва · внᲈкь · ст҃агⷪ ·
стефана · кралѣ србьскаго · написа же сѧ при цр҃
ьство блгарское · при благовѣрнѣмь и бг҃очь
стивѣмь · и хс҃толюбивѣмь цр҃и · костањ
динѣ асѣни ⁘ едикто ·ꙁ҃[·] в лѣто
· ѕ҃ ⁘ ѱ҃· ·ѯ҃ ⁘ ꙁ҃ ⁘
Dan it-tempju immakulat ta' San Nikola u l-martri Panteleimon inbena bis-saħħa tal-fondi, il-ħsieb u l-imħabba kbira ta' Kaloyan, sebastokrator, il-kuġina tal-Ksar, in-neputi ta' San Stiefnu, ir-Re tas-Serbja, u ġie mżejjen taħt l-Imperu Bulgaru u l-Ksar devot u reliġjuż Kostantinu Asen. Nota 7 tas-sena 6767 [1259].
Sit ta' Wirt Dinji[immodifika | immodifika s-sors]
Il-Knisja ta' Boyana ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1979.[1]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".[1]
Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]
- ^ a b ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Boyana Church". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-06-11.
- ^ "Новини от България и света, актуална информация 24 часа в денонощието". News.bg . Miġbur 2023-06-11.Manutenzjoni CS1: lingwa mhix magħrufa (link)
- ^ Kampgen, Sebastian. "Remarks on the Patron's Inscription of the Boyana Church" (PDF). Arkivjat mill-oriġinal fl-2016-03-03. Miġbur 2023-06-11.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)