Gżejjer Marquesas

Il-Gżejjer Marquesas (pronunzja: /mɑːrˈkeɪsəs/ mar-KAY-səss; bil-Franċiż: Îles Marquises jew Archipel des Marquises jew Marquises [maʁkiz]; bil-lingwa tal-Gżejjer Marquesas: Te Henua ʻEnana (bil-lingwa tal-Gżejjer Marquesas tat-Tramuntana) u Te Fenua ʻEnata (bil-lingwa tal-Gżejjer Marquesas tan-Nofsinhar), li t-tnejn ifissru "l-art tal-irġiel") huma arċipelagu jew grupp ta' gżejjer vulkaniċi fil-Polineżja Franċiża, territorju ekstra-Ewropew ta' Franza fin-Nofsinhar tal-Oċean Paċifiku. L-ogħla punt tagħhom hija l-quċċata tal-Muntanja Oave (bil-Franċiż: Mont Oave) fuq il-gżira ta' Ua Pou, 1,230 metru (4,035 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar.^[1]

Ir-riċerka arkeoloġika tissuġġerixxi li l-gżejjer ġew kolonizzati fis-seklu 10 W.K. minn vjaġġaturi mill-Punent tal-Polineżja.^[2] Matul is-sekli ta' wara, il-gżejjer irnexxielhom jibqa' jkollhom "kultura, bijoloġija u lingwa tassew uniformi".^[3] Il-Gżejjer Marquesas ingħataw isimhom f'ġieħ il-Viċirè Spanjol tal-Perù tas-seklu 16, il-Markiż ta' Cañete (bl-Ispanjol: Marqués de Cañete), min-navigatur Álvaro de Mendaña, li żarhom fl-1595.

Il-Gżejjer Marquesas jikkostitwixxu waħda mill-ħames suddiviżjonijiet amministrattivi (bil-Franċiż: subdivisions administratives) tal-Polineżja Franċiża. Il-belt kapitali tas-suddiviżjoni amministrattiva tal-Gżejjer Marquesas hija Taiohae fuq il-gżira ta' Nuku Hiva. Il-popolazzjoni tal-Gżejjer Marquesas kienet tammonta għal 9,346 ruħ skont l-aħħar ċensiment ta' Awwissu 2017.^[4]

Ġeografija

L-arċipelagu tal-Gżejjer Marquesas huwa wieħed mill-iżjed postijiet remoti fid-dinja. Jinsab madwar 1,370 kilometru (850 mil) fil-Grigal ta' Tahiti u madwar 4,800 kilometru (3,000 mil) fil-Lbiċ tal-Messiku (l-eqreb massa ta' art kontinentali). Huwa maħsub li l-gżejjer iffurmaw minn ċentru ta' magma li telgħet 'il fuq, imsejjaħ il-hotspot tal-Gżejjer Marquesas. Il-gżejjer fl-arċipelagu jinqasmu f'żewġ diviżjonijiet ġeografiċi naturali. Waħda hija magħmula mill-grupp tat-Tramuntana, li jikkonsisti minn Eiao, Hatutu (Hatutaa), Motu One, u l-gżejjer ta' madwar il-gżira l-kbira ta' Nuku Hiva: Motu Iti, imsejħa wkoll Hatu Iti; Ua Pou; Motu Oa; u Ua Huka). Id-diviżjoni l-oħra hija magħmula mill-grupp tan-Nofsinhar, li jikkonsisti minn Fatu Uku, Tahuata, Moho Tani (Motane), Terihi, Fatu Hiva, u Motu Nao (imsejħa wkoll il-Blata ta' Thomasset), li huma raggruppati madwar il-gżira prinċipali ta' Hiva ʻOa.

Il-Gżejjer Marquesas huma fost l-ikbar gruppi ta' gżejjer fil-Polineżja Franċiża. L-erja tal-art tagħhom f'daqqa tammonta għal 1,049 kilometru kwadru (405 mili kwadri). Waħda mill-gżejjer fil-grupp, Nuku Hiva, hija t-tieni l-ikbar gżira fit-territorju kollu (wara Tahiti). Bl-eċċezzjoni ta' Motu One, il-Gżejjer Marquesas kollha għandhom oriġini vulkanika.

Għalkemm il-Polineżja donnha tiġi assoċjata ma' immaġnijiet ta' veġetazzjoni tropikali folta, u l-Gżejjer Marquesas jinsabu fi ħdan it-tropiċi, huma tassew nexfin. Dan minħabba li jikkostitwixxu l-ewwel ostaklu ewlieni għall-irjieħ prevalenti mil-Lvant li joriġinaw mill-Kurrent ta' Humboldt li huwa (atmosferikament) niexef. B'hekk il-Gżejjer Marquesas huma soġġetti għal kundizzjonijiet ta' nixfa frekwenti. L-uniċi gżejjer li jkollhom perjodi ta' preċipitazzjoni huma l-iktar għoljin (ġeneralment ogħla minn 750 metru (2,460 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar). Storikament, dawn il-kundizzjonijiet wasslu għal fluttwazzjonijiet perjodiċi fid-disponibbiltà tal-ilma ħelu. In-nuqqas perjodiku tal-ilma wassal biex minn żmien għal żmien l-abitazzjoni umana tkun sostenibbli biss f'ċerti partijiet tad-diversi gżejjer tal-arċipelagu. Pereżempju, il-gżira ta' Ua Huka (b'elevazzjoni massima ta' 857 metru (2,812-il pied)) għandha storja ta' livelli baxxi ta' popolazzjoni, u l-gżira ta' Eiao (b'elevazzjoni massima ta' 576 metru (1,890 pied)) minn żmien għal żmien kienet diżabitata.

Gżejjer

Gżejjer Marquesas tat-Tramuntana

Eiao;
Hatutu;
Motu Iti;
Motu Oa;
Motu One;
Nuku Hiva;
Ua Huka;
Ua Pou.

Gżejjer Marquesas tan-Nofsinhar

Fatu Hiva;
Fatu Huku;
Hiva ʻOa;
Moho Tani;
Motu Nao;
Tahuata;
Terihi.

Muntanji tal-baħar

Hemm ukoll għadd ta' muntanji tal-baħar, li jinsabu primarjament fl-inħawi tal-Gżejjer Marquesas tat-Tramuntana. Fosthom hemm:

Clark Bank;
Hinakura Bank;
Lawson Bank;
Jean Goguel Bank.

Ġeoloġija

Il-biċċa l-kbira tal-Gżejjer Marquesas għandhom oriġini vulkanika, u nħolqu mill-hotspot tal-Gżejjer Marquesas li tinsab taħt il-Plakka Tettonika tal-Paċifiku. Il-Gżejjer Marquesas jinsabu fuq promontorju vulkaniku ta' taħt il-baħar bl-istess isem. Huwa maħsub li ġeneralment il-promontorju, l-istess bħall-gżejjer, għandu inqas minn 5 miljun sena, għalkemm ipoteżi ssostni li l-promontorju (mhux il-gżejjer) huwa tassew eqdem, u ġie ffurmat minn forzi simili għal dawk li ffurmaw il-Promontorju tal-Inka, li qed jesperjenza l-fenomenu tas-subduzzjoni taħt it-Tramuntana tal-Perù.

Huwa stmat li l-Gżejjer Marquesas għandhom bejn 1.3 miljun sena (Fatu Hiva) u 6 miljun sena (Eiao). Kollha kemm huma għajr Motu One huma gżejjer vulkaniċi. Motu One hija gżira baxxa, li tikkonsisti minn xatt żgħir tar-ramel fuq skoll tal-qroll, l-unika skoll tal-qroll fil-Gżejjer Marquesas. Għad-differenza tal-biċċa l-kbira tal-gżejjer tal-Polineżja Franċiża, il-Gżejjer Marquesas (għajr Motu One) mhumiex imdawra bi skolli mifruqa protettivi tal-qroll. F'dawk il-gżejjer, il-qroll jinstab biss fil-bajjiet u f'żoni protetti oħra, jew fil-każ ta' Fatu Huku, f'post mhux tas-soltu: f'forma fossilizzata fil-quċċata tal-gżira. Il-Kurrent Ekwatorjali tan-Nofsinhar jonfoħ fuq dawn il-gżejjer b'qilla liema bħalha; il-qawwa tiegħu naqqxet l-għerien tal-baħar li jinsabu max-xtut tagħhom. Għalkemm il-gżejjer għandhom widien li jitbattlu f'bajjiet żgħar, huma notevoli għall-muntanji tagħhom, li jieqfu ħesrem f'irdumijiet f'xifer il-baħar.

Klima

It-temperaturi fil-Gżejjer Marquesas huma stabbli s-sena kollha. Il-preċipitazzjoni hija tassew varjabbli: tinżel iktar fiż-żoni kostali u fil-muntanji tat-Tramuntana u tal-Lvant (favur l-irjieħ), b'medja ta' 2,500 millimetru (98 pulzier) fis-sena; tinżel ferm inqas fiż-żoni tal-Punent (imkennija mill-irjieħ). Il-preċipitazzjoni annwali medja fir-reġjun "deżert" ta' Nuku Hiva hija ta' 510 millimetru (20 pulzier) biss. In-nixfiet huma frekwenti, u xi kultant idumu diversi snin, u jidher li huma assoċjati mal-fenomenu ta' El Niño. Il-varjabbiltà tipika tal-klima tal-livell tal-baħar fil-Gżejjer Marquesas toħroġ fid-dieher sew mill-kejliet tal-impjant tat-temp ta' Atuona fuq il-gżira ta' Hiva ʻOa: l-ogħla preċipitazzjoni annwali li qatt ġiet irreġistrata hemmhekk hija ta' 3,760 millimetru (148 pulzier); l-inqas preċipitazzjoni hija ta' 560 millimetru (22 pulzier).

Data klimatika Atuona, Hiva Oa
Xahar	Jan	Fra	Mar	Apr	Mej	Ġun	Lul	Aww	Set	Ott	Nov	Diċ	Sena
Medja massima kuljum °C (°F)	30 (86)	31 (87)	31 (87)	31 (87)	29 (85)	29 (84)	28 (83)	28 (83)	29 (84)	29 (85)	30 (86)	30 (86)	29 (85)
Medja kuljum °C (°F)	27 (81)	27 (81)	28 (82)	28 (82)	27 (80)	26 (79)	26 (78)	26 (78)	26 (79)	26 (79)	27 (80)	27 (81)	27 (80)
Medja minima kuljum °C (°F)	23 (74)	24 (75)	24 (76)	24 (76)	24 (75)	23 (74)	23 (74)	23 (73)	23 (73)	23 (73)	23 (74)	23 (74)	23 (74)
Preċipitazzjoni medja cm (pulzieri)	110 (4.5)	91 (3.6)	140 (5.4)	120 (4.6)	120 (4.8)	180 (6.9)	120 (4.8)	100 (4)	81 (3.2)	79 (3.1)	66 (2.6)	89 (3.5)	1,290 (50.9)
Sors: Weatherbase

Storja

L-ewwel insedjaturi rreġistrati tal-Gżejjer Marquesas kienu Polineżjani li waslu mill-Punent tal-Polineżja, u dixxendenti tal-Kultura ta' Lapita. Tentattivi bikrin tad-datazzjoni bir-radjukarbonju tal-evidenza mis-sit ssuġġerew li dawn waslu qabel il-100 W.K., filwaqt li stimi oħra pproponew li l-insedjament sar mis-600 W.K., iżda diversi studji indipendenti iktar reċenti jissuġġerixxu li waslu iktar reċentement.

Pereżempju, studju tal-2010 li applika metodi tad-datazzjoni bir-radjukarbonju bi preċiżjoni ogħla fir-rigward ta' kampjuni iktar affidabbli jissuġġerixxi li l-iktar kolonizzazzjoni bikrija tal-Lvant tal-Polineżja seħħet ferm wara, f'perjodu iqsar ta' żmien, u f'żewġ mewġiet: l-ewwel waħda kienet migrazzjoni lejn il-Gżejjer tas-Soċjetà bejn l-1025 u l-1120 W.K. (4 sekli wara dak li kien maħsub qabel); it-tieni waħda, bejn 70 u 265 wara, kienet tifrixa tal-migranti lejn il-kumplament tal-Gżejjer Marquesas bejn l-1190 u l-1290 W.K. Huwa maħsub li din il-kolonizzazzjoni relattivament rapida wasslet għall-"uniformità notevoli tal-kultura, tal-bijoloġija u tal-lingwa tal-Lvant tal-Polineżja".

Studju differenti, ippubblikat fl-2014, issuġġerixxa li d-data tal-ewwel insedjament fil-Gżejjer Marquesas kienet kemxejn qabel: bejn id-900 u l-1000 W.K.

Kultura storika

Ir-rikkezza tar-riżorsi naturali fil-gżejjer storikament sostniet popolazzjoni kbira. L-abitanti storikament kienu jaqilgħu l-għajxien tagħhom bis-sajd, bil-ġbir tal-qxur tal-baħar, bil-kaċċa tal-għasafar, u bil-ġardinaġġ. Kienu jiddependu sew fuq il-breadfruit iżda kienu jkabbru wkoll mill-inqas 32 għalla introdotta oħra. Instabet evidenza ċara tal-kummerċ sinifikanti pre-Ewropew bejn il-gżejjer tal-arċipelagu: bċejjeċ tal-bażalt mill-gżira ta' Eiao. Huwa magħruf li l-bażalt kien jiġi ddistribwit bil-kenuri li kienu jbaħħru għal iktar minn 2,500 kilometru biex jipprovdu ponot tal-vleġeġ u tal-għodda li jaqtgħu lil Mo'orea (il-Gżejjer tas-Soċjetà), Mangareva (il-Gżejjer Gambier), Tubuai (il-Gżejjer Awstrali), Rarotonga (il-Gżejjer Cook), u Tabuaeran (il-Gżejjer tal-Linja tat-Tramuntana).

Kuntatt Ewropew

L-ewwel Ewropej li waslu fuq il-Gżejjer Marquesas jaf kienu l-membri tal-ekwipaġġ abbord San Lesmes, bastiment Spanjol li għeb f'maltempata f'Ġunju 1526; kien parti minn spedizzjoni mmexxija minn García Jofre de Loaísa. L-esploratur Spanjol Álvaro de Mendaña wasal fuq il-gżejjer kważi 70 sena wara, fil-21 ta' Lulju 1595. Huwa semma l-gżejjer f'ġieħ il-patrun tiegħu, García Hurtado de Mendoza, il-ħames Markiż ta' Cañete (bl-Ispanjol: Marqués de Cañete), li kien il-Viċirè tal-Perù mill-1590 sal-1596. Mendaña l-ewwel żar Fatu Hiva u mbagħad Tahuata qabel ma baħħar lejn il-Gżejjer Solomon. L-ispedizzjoni tiegħu mmappjat l-iżjed erba' gżejjer fin-Nofsinhar tal-Gżejjer Marquesas bħala Magdalena (Fatu Hiva), Dominica (Hiva ʻOa), San Pedro (Moho Tani), u Santa Cristina (Tahuata).

Fl-aħħar tas-seklu 18, esploraturi Ewropej stmaw li l-popolazzjoni tal-gżejjer kienet tammonta għal 80,000 sa 100,000 ruħ. L-Ewropej u L-Amerikani baqgħu impressjonati dwar kemm kienet tidher faċli l-ħajja fil-gżejjer, li kellhom ħabitat u ambjent rikk. Fl-1791, il-merkant marittimu Amerikan tal-ġlud tal-annimali Joseph Ingraham żar għall-ewwel darba l-Gżejjer Marquesas tat-Tramuntana waqt li kien il-kmandant tal-bastiment Hope. Huwa semmihom bħala l-Gżejjer Washington. Fl-1813, il-Kaptan David Porter iddikjara li Nuku Hiva kienet proprjetà tal-Istati Uniti, iżda l-Kungress tal-Istati Uniti qatt ma rratifika dik id-dikjarazzjoni. Għal perjodu qasir, il-gżejjer esportaw is-sandalwood, iżda r-riżorsa spiċċat fi żmien 4 snin.

Il-gżejjer kienu punt ta' waqfien popolari għall-bastiment tal-kaċċa tal-balieni fi Żmien it-Tbaħħir. L-ewwel bastiment li ġie rreġistrat li żar il-gżejjer kien Hope, f'April 1791. L-aħħar viżitatur ta' din ix-xorta kien il-bastiment Amerikan tal-kaċċa tal-balieni Alaska fi Frar 1907.

Fl-1842, Franza wettqet operazzjoni militari ta' suċċess b'appoġġ għad-dikjarazzjoni tal-kap nattiv Iotete bħala r-re tal-gżira kollha ta' Tahuata. Imbagħad il-gvern Franċiż iddikjara l-grupp kollu tal-gżejjer bħala tiegħu u stabbilixxa insedjament f'Nuku Hiva. Dak l-insedjament ġie abbandunat fl-1857, iżda Franza stabbiliet il-kontroll tal-gżejjer mill-ġdid fl-1870. Iktar 'il quddiem Franza inkorporat il-Gżejjer Marquesas fil-Polineżja Franċiża.

Il-poplu indiġenu tal-Gżejjer Marquesas ġarrab rati għoljin ta' mwiet minħabba l-mard li ġabu magħhom l-esploraturi mill-Punent, bħall-ġidri u l-ħosba, peress li ħadd ma kellu immunità għalihom.

Il-Gżejjer Marquesas ġarrab l-iktar imwiet minħabba dan il-mard fost il-gruppi kollha tal-gżejjer fil-Polineżja. Il-popolazzjoni ċkienet minn iktar minn 78,000 abitant fis-seklu 18 għal madwar 20,000 abitant f'nofs is-seklu 19, għal ftit iktar minn 4,000 abitant fil-bidu tas-seklu 20, u laħqet l-iktar punt baxx tagħha fl-1926 b'2,255 abitant. Wara l-1926, il-popolazzjoni reġgħet bdiet tikber, u laħqet 8,548 abitant skont iċ-ċensiment ta' Novembru 2002 (mingħajr ma ġiet inkluża l-komunità ta' ċittadini mill-Gżejjer Marquesas li tirresjedi f'Tahiti), u 9,346 abitant skont iċ-ċensiment ta' Awwissu 2017.

Storja kontemporanja

Fl-2024, il-Gżejjer Marquesas tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO bit-titlu ta' "Te Henua Enata" (litteralment: "L-Art tal-Irġiel"), bħala parti mill-impenn tal-Kumitat tal-Wirt Dinji favur l-isforzi ta' konservazzjoni biex jiġu protetti l-popolazzjonijiet indiġeni.

Gvern u politika

Il-Gżejjer Marquesas jiffurmaw waħda mill-ħames suddiviżjonijiet amministrattivi (bil-Franċiż: subdivisions administratives) tal-Polineżja Franċiża. Il-Franċiż u l-lingwa ta' Tahiti huma l-lingwi uffiċjali tal-gvern. Il-belt kapitali tas-suddiviżjoni amministrattiva tal-Gżejjer Marquesas hija Taiohae fil-gżira ta' Nuku Hiva.

Il-Gżejjer Marquesas b'popolazzjoni pjuttost sparpaljata jinsabu 1,371 kilometru (852 mil) minn Tahiti. B'183,645 abitant (skont iċ-ċensiment tal-2012), Tahiti hija l-gżira bl-ikbar popolazzjoni fil-Polineżja Franċiża, b'68.5 % tal-popolazzjoni totali tal-Polineżja Franċiża.

Il-muniċipalitajiet tal-Gżejjer Marquesas.

Ir-residenti tal-Gżejjer Marquesas ilmentaw kontra d-dominanza ta' Tahiti, peress li skonthom jiġu ttraskurati mill-politiċi f'Tahiti, u l-mexxejja ssuġġerew li tiġi żviluppata relazzjoni diretta mal-metropoli u mal-gvern f'Pariġi, minflok ma jiddependu fuq Papeete. Peress li fis-seklu 21 f'Tahiti beda jiżdied is-sentiment favur l-indipendenza minn Franza, diversi mexxejja politiċi prominenti tal-Gżejjer Marquesas fl-2007 semmew l-idea li l-Gżejjer Marquesas jisseparaw mill-Polineżja Franċiża iżda jibqgħu fi ħdan ir-Repubblika Franċiża. Dan iġġenera kontroversja sħiħa f'Tahiti, fejn il-mexxejja ta' Tahiti favur l-indipendenza akkużaw lill-gvern ċentrali Franċiż li kien qed iħeġġeġ is-separazzjoni tal-Gżejjer Marquesas mill-Polineżja Franċiża.

Iż-żoni u l-popolazzjonijiet tal-muniċipalitajiet skont iċ-ċensiment tal-2012 kienu dawn li ġejjin:

Nuku-Hiva (388 km²): 2,966;
Ua-Pou (106 km²): 2,173;
Ua-Huka (83 km²): 621;
Hiva-Oa (327 km²): 2,190;
Tahuata (61 km²): 703;
Fatu-Hiva (85km²): 611;
Total (1,049km²): 9,264.

Demografija

Popolazzjoni storika

1799	1853	1863	1872	1883	1892	1902	1911	1921	1926	1931	1936
50,000 sa 100,000	11,900	8,650	6,045	5,576	4,445	3,963	3,116	2,300	2,255	2,283	2,400
1946	1956	1962	1971	1977	1983	1988	1996	2002	2007	2012	2017
2,976	4,165	4,838	5,593	5,419	6,548	7,358	8,064	8,548	8,632	9,264	9,346
Stimi tal-imgħoddi u ċifri uffiċjali minn ċensimenti tal-imgħoddi.

Sit ta' Wirt Dinji

Te Henua Enata – Il-Gżejjer Marquesas ġew iddeżinjati bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2024.^[5]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' ħames kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; il-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju"; il-kriterju (vii) "Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta' ġmiel naturali u ta' importanza estetika eċċezzjonali"; il-kriterju (ix) "Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi ekoloġiċi u bijoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-evoluzzjoni u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' annimali terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar"; u l-kriterju (x) "Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-diversità bijoloġika, inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-xjenza jew tal-konservazzjoni".^[5]

Komunikazzjoni

Ajruporti

Hemm erba' ajruporti fil-Gżejjer Marquesas, wieħed fuq kull gżira ta' Nuku Hiva, Ua Pou, Ua Huka, u Hiva ʻOa. L-art ta' Tahuata hija mħarbta wisq biex tinbena medda għall-inżul tal-inġenji tal-ajru mingħajr ma jsir investiment sinifikanti, u minkejja li l-promontorju għoli taċ-ċentru ta' Fatu Hiva huwa kbir biżżejjed biex tkun tista' tinbena medda għall-inżul tal-inġenji tal-ajru, l-użu tal-popolazzjoni daqstant żgħira tal-gżira x'aktarx li mhux se jsostni investiment ta' din ix-xorta.

Telekomunikazzjoni

Il-Gżejjer Marquesas huma moqdija bit-telefon kif ukoll bir-radju u bit-televiżjoni, b'mod prinċipali minn Tahiti. Żidiet reċenti jinkludu Vini, servizz tal-mowbajl li huwa sussidjarju kummerċjali tas-servizz pubbliku ta' OPT Polynesia, l-uniku fornitur tat-telefonija fissa fil-biċċa l-kbira tal-Polineżja. Matul perjodu ta' madwar 6 snin, Vini espanda s-servizz u issa jkopri l-biċċa l-kbira tal-gżejjer popolati.

Arti u kultura

Il-Gżejjer Marquesas għandhom tradizzjoni rikka ta' arti. L-arti tal-Gżejjer Marquesas tvarja minn skulturi kbar tal-injam tal-antenati li nħolqu għat-tempji sa ornamenti personali magħmula mill-għadam u mill-qxur tal-baħar. L-oġġetti mnaqqxa mill-injam kienu jiġu mżejna b'motivi antropomorfiċi u ġeometriċi elaborati, simili għad-disinni tat-tpinġijiet fuq il-ġilda li jagħmlu parti mit-tradizzjoni tal-gżejjer.

Bijoloġija

L-ekosistema tal-Gżejjer Marquesas ġiet devastata f'xi nħawi mill-attivitajiet tal-bhejjem tat-trobbija li ġew introdotti. Bħala l-ewwel pass favur il-preservazzjoni ta' dak li fadal mill-ekosistema, fl-1992 inħolqu r-Riżervi Naturali tal-Gżejjer Marquesas.

Fl-1996, Lucien Kimitete, is-Sindku ta' Nuku Hiva, ippropona li l-Gżejjer Marquesas jiġu nnominati biex isiru Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fil-futur. F'Mejju 2022 bdew il-konsultazzjonijiet pubbliċi biex jitniżżlu. Il-gvern Franċiż ressaq applikazzjoni formalment mal-UNESCO f'Jannar 2023. Te Henua Enata tniżżlu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fil-31 ta' Lulju 2024.

Referenzi

^ "Haut-commissariat de la Polynésie française : Subdivision administrative des Iles marquises : Communes". web.archive.org. 2008-12-09. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2008-12-09. Miġbur 2025-01-02.
^ Allen, Melinda S. u McAlister, Andrew J., 2010, "The Hakaea Beach Site, Marquesan colonisation, and Models of East Polynesian Settlement" Archaeology in Oceania, Vol. 45, pp. 54-65.
^ "High-precision radiocarbon dating shows recent and rapid initial human colonization of East Polynesia". web.archive.org. 2015-09-24. Arkivjat mill-oriġinal fl-2015-09-24. Miġbur 2025-01-02.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
^ "Population". web.archive.org. 2019-06-27. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2019-06-27. Miġbur 2025-01-02.
^ ^a ^b "Te Henua Enata – The Marquesas Islands - UNESCO". whc.unesco.org. Miġbur 2025-01-02.

[1] "Haut-commissariat de la Polynésie française : Subdivision administrative des Iles marquises : Communes". web.archive.org. 2008-12-09. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2008-12-09. Miġbur 2025-01-02.

[2] Allen, Melinda S. u McAlister, Andrew J., 2010, "The Hakaea Beach Site, Marquesan colonisation, and Models of East Polynesian Settlement" Archaeology in Oceania, Vol. 45, pp. 54-65.

[3] "High-precision radiocarbon dating shows recent and rapid initial human colonization of East Polynesia". web.archive.org. 2015-09-24. Arkivjat mill-oriġinal fl-2015-09-24. Miġbur 2025-01-02.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)

[4] "Population". web.archive.org. 2019-06-27. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2019-06-27. Miġbur 2025-01-02.

[:0-5] "Te Henua Enata – The Marquesas Islands - UNESCO". whc.unesco.org. Miġbur 2025-01-02.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]