Al Qal'a ta' Beni Hammad

L-Al Qal'a ta' Beni Hammad (bl-Għarbi: قلعة بني حماد), magħrufa wkoll bħala Qal'at Bani Hammad, Qal'a Bani Hammad jew Qal'at ta' Beni Hammad (fost varjanti oħra),^[1]^[2]^[3]^[4]^[5]^[6] hija belt Palatina ffortifikata fl-Alġerija. Issa kulma fadal huma fdalijiet, iżda fis-seklu 11 kienet l-ewwel belt kapitali tad-dinastija tal-Ħammadidi. Tinsab fil-Muntanji ta' Hodna fil-Grigal ta' M'Sila, f'elevazzjoni ta' 1,418 metru (4,652 pied), u tirċievi abbundanza ta' ilma mill-muntanji ta' madwarha. Is-sit jinsab qrib ir-raħal ta' Maadid (magħruf ukoll bħala Maadhid), madwar 225 kilometru (140 mil) fix-Xlokk tal-Alġier, fil-Magreb.

Fl-1980 il-belt tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO bl-isem tal-Al Qal'a ta' Beni Hammad, u ġiet deskritta bħala "xbieha awtentika ta' belt Musulmana ffortifikata".^[7]

Il-belt tinkludi linja twila seba' kilometri (4 mili) ta' ħitan. Fi ħdan il-ħitan hemm erba' kumplessi residenzjali, kif ukoll l-ikbar moskea li qatt inbniet fl-Alġerija wara dik ta' Mansurah. Għandha disinn simili għall-Moskea l-Kbira ta' Kairouan, b'minaret għoli 20 metri (66 pied).

L-iskavi ħarġu fid-dieher bosta bċejjeċ tat-terrakotta, ġojjelli, muniti u bċejjeċ taċ-ċeramika li jixhdu l-livell għoli ta' ċivilizzazzjoni taħt id-dinastija Ħammadida. Fost l-artefatti li ġew skoperti nstabu diversi funtani dekorattivi bl-iljuni. Il-fdalijiet tal-palazz tal-emir, magħruf bħala Dar al-Bahr, jinkludu tliet residenzi separati minn ġonna u paviljuni.

Storja

Il-fortizza nbniet fl-1007 minn Hammad ibn Buluggin, iben Buluggin ibn Ziri u l-fundatur tal-Alġier. Il-belt saret il-kapitali tal-Berberi Ħammadidi, u rreżistiet assedju miż-Żiridi fl-1017. Fl-1090 il-belt ġiet abbandunata minħabba t-theddida tal-Banu Hilal, u nqerdet parzjalment mill-Almoħadin fl-1152.^[8]

L-Al Qal'a ġiet deskritta minn Al-Bakri fis-seklu 11 bħala fortizza militari kbira u qawwija, kif ukoll ċentru kummerċjali li kien jattira l-karovani mill-Magreb kollu, mill-Iraq, mis-Sirja, mill-Eġittu u l-Hejaz. Ibn Khaldun innota wkoll li l-abbundanza ta' vjaġġaturi kienet minħabba r-rikkezza ta' riżorsi li kienu jiġu offruti lil dawk li kienu interessati fix-xjenzi, fil-kummerċ u fl-arti. L-Al Qal'a attirat poeti, għorrief u teologi. L-arkitettura tal-Ħammadidi influwenzat saħansitra l-arkitettura tan-Normanni.^[9]

L-iskavi bdew fl-1908, tkomplew fl-1952-1956 u għadhom għaddejjin sal-lum. Il-biċċa l-kbira tas-sit għadu ma ġiex esplorat u l-aspetti tal-palazzi għadhom iridu jiġu studjati iktar.^[10]

Sit ta' Wirt Dinji

L-Al Qal'a ta' Beni Hammad ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1980.^[7]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".^[7]

Arkitettura

Ħarsa ġenerali

L-Al Qal'a ġiet deskritta minn Al-Bakri fis-seklu 11 bħala fortizza militari kbira u qawwija u bħala ċentru kummerċjali li kien jattira l-karovani mill-Magreb kollu, mill-Iraq, mis-Sirja, mill-Eġittu u l-Hejaz. Ibn Khaldun innota wkoll li l-abbundanza ta' vjaġġaturi kienet minħabba r-rikkezza ta' riżorsi offruti lil dawk li kienu interessati fix-xjenzi, fil-kummerċ u fl-arti. L-Al Qal'a attira l-poeti, l-għorrief u t-teologi. L-arkitettura tal-Ħammadidi influwenzat saħansitra l-arkitettura tan-Normanni.

Palazzi

L-emir Ħammadidi bnew ħames palazzi, li fil-biċċa l-kbira nqerdu. Il-qalba tal-Palazz tal-Fanal (Qasr al-Manar) għadha teżisti. Il-palazz ta' fuq jikkonsisti minn tliet binjiet irranġati madwar spazju fil-beraħ b'għamla irregolari: appartament privat, sala b'koppla u sezzjoni tad-daħla.

Palazzi oħra bħall-Qasr al-Kawab u l-Qasr al-Salam inbnew mill-Ħammadidi. Il-Qasr al-Salam x'aktarx li ntuża bħala r-residenza tal-familja tad-dinastija ta' mexxejja u din l-istruttura tiġbor fil-qosor bosta aspetti tal-arkitettura Ħammadida tipika. Il-Qasr al-Manar huwa palazz ieħor, b'konfigurazzjoni li tixbah dik tal-palazz ta' fuq u tal-Qasr al-Salam peress li l-elementi prinċipali tiegħu jinkludu spazju fil-beraħ, sala tal-udjenzi u appartament privat imdawrin b'portiċi bil-pilastri b'għamla tal-ittra T.

Dar al-Bahr, il-Palazz tal-Lag

Id-Dar al-Bahar, li tinsab qrib il-moskea kongregazzjonali, x'aktarx li kienet tintuża għal udjenzi pubbliċi u/jew bħala l-palazz tal-emir. L-ispazju fil-beraħ fil-Lvant kellu vaska tal-ilma kbira li ispirat l-isem tal-palazz. Bejn żewġ spazji kbar fil-beraħ hemm is-sala prinċipali ta' lqugħ u sala b'koppla fit-Tramuntana tal-ispazju bil-vaska. Il-ħitan esterni huma msaħħa b'riffieda li jvarjaw fid-disinn. Fir-rigward tal-ispazju bil-vaska tal-ilma, dan huwa twil 71 metru u wiesa' 51 metru, filwaqt li l-vaska hija twila 68 metru, wiesgħa 48 metru u fonda 1.3 metru. L-ispazju fil-beraħ il-kbir kien imdawwar fuq kull naħa b'portiċi b'pilastri b'għamla tal-ittra T.

Il-palazz ta' Dar al-Bahr ingħata dan l-isem minħabba l-vaska rettangolari tiegħu. Fuq naħa tal-vaska kien hemm rampa li kienet tintuża biex jiġu varati d-dgħajjes. Hemm referenzi għal elementi nawtiċi f'din il-vaska fir-rakkonti tal-viżitaturi kontemporanji. Madwar il-vaska kien hemm għadd ta' portiċi, u l-aċċess għaliha kien minn daħla monumentali fuq in-naħa tal-Lvant. Fil-Punent tal-vaska kien hemm terrazza olzata u spazju fil-beraħ bil-ġonna. 'Il barra mill-ħitan tal-kumpless tal-palazz, il-ġonna kienu estiżi mil-Lvant għall-Punent tul il-belt, u sa fond ta' kważi 100 metru (330 pied). Il-ġonna għadhom ma ġewx esplorati mill-arkeologi, għalkemm ġew skoperti funtani ornamentali.

Moskea

Il-moskea Ħammadida jingħad li kienet l-ikbar moskea li qatt inbniet fit-Tramuntana tal-Afrika qabel is-seklu 20 u għandha minaret kwadru bl-istil Magrebin tipiku. Fl-Al Qal'a ta' Beni Hammad, il-minaret għoli 82 pied (25 metru) huwa l-unika parti li għad fadal mill-fdalijiet tal-Moskea l-Kbira; l-istruttura tixbah lit-Torri ta' Giralda ta' Sivilja, Spanja.

Tiżjin

L-arkitettura tal-Al Qal'a ta' Beni Hammad kellha tiżjin bil-"mużajk tal-porċellana b'bċejjeċ tal-fajjenza kkuluriti ħafna, panewijiet skolpiti u ġibs, miksija b'stalaktiti tat-terrakotta; it-tiżjin tal-binjiet u tal-bċejjeċ tal-fuħħar kien fih disinni ġeometriċi u motivi stilizzati bil-fjuri".

Fl-Al Qal'a ta' Beni Hammad ġew skoperti frammenti tal-istukko mill-Qasr al-Salam u mill-Qasr al-Manar li x'aktarx li huma l-eqdem frammenti ta' muqarna fid-dinja Iżlamika tal-Punent, u jmorru lura għas-seklu 11 jew 12. Ma hemm l-ebda eżempju iktar bikri ta' muqarna fid-dinja Iżlamika tal-Punent. Skont Lucien Golvin, il-frammenti tas-semikoppla bil-muqarna fil-Qasr al-Salam huma l-eqdem fdalijiet dokumentati ta' volta reali bil-muqarna fid-dinja Iżlamika. Madankollu, studjużi oħra tal-arkitettura Iżlamika ddubitaw jew irrifjutaw id-datazzjoni ta' dawn il-frammenti jew l-identifikazzjoni tagħhom bħala muqarna reali.

Barra minn hekk, il-binjiet tal-Al Qal'a jitqiesu bħala anteċedenti u prekursuri dokumentati għal ċerti żviluppi fl-arti Iżlamika tal-Punent fis-seklu 12. Il-kapitelli tal-ġibs li nstabu fl-Al Qal'a kienu jikkonsistu minn weraq lixx li mbagħad jinnokkla lejn in-naħa ta' fuq u dan id-dettall jitqies bħala anteċedenti għall-forom Almoravidi u Almoħadin komuni preżenti pereżempju fil-Moskea l-Kbira ta' Tlemcen jew f'Tinmel. Il-qafas ta' vaska tal-irħam u framment tal-irħam griż jiddokumentaw l-użu ta' arkati multipli b'tiżjin impost b'għamla spirali. L-użu ta' dan il-motiv fl-Al Qal'a sussegwentement infirex matul żmien l-Almoravidi u sar universali fil-binjiet Almoħadin. Is-swali kwadri mdawra b'volti b'għamla ta' bittija fil-Qasr al-Manar ġew ipparagunati mal-minareti Almoħadin u mat-Torre Pisana f'Palermo, l-Italja għalkemm il-palazz huwa iktar antik minnhom. Il-palazzi Ħammadidi jinkludu wkoll l-ewwel użu dokumentat jew wieħed mill-ewwel użu dokumentat tax-shadirwan.^[11]

Referenzi

^ M. Bloom, Jonathan; S. Blair, Sheila, eds. (2009). "Qal῾at Bani Hammad". The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. Oxford University Press. ISBN 9780195309911.
^ Whitcomb, Donald. "Archaeology". In Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Rowson, Everett (eds.). Encyclopaedia of Islam, Three. ISSN 1873-9830.
^ Arnold, Felix (2017). Islamic Palace Architecture in the Western Mediterranean: A History. Oxford University Press. ISBN 9780190624552.
^ Bosworth, Clifford Edmund (2004). The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh University Press. ISBN 9780748696482.
^ Bloom, Jonathan M. (2020). Architecture of the Islamic West: North Africa and the Iberian Peninsula, 700-1800. Yale University Press. ISBN 9780300218701.
^ Ettinghausen, Richard; Grabar, Oleg; Jenkins-Madina, Marilyn (2001). Islamic Art and Architecture: 650–1250 (2nd ed.). Yale University Press. p. 189. ISBN 9780300088670.
^ ^a ^b ^ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Al Qal'a of Beni Hammad". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-10-19.
^ "Site of Qal'at Bani Hammad - Discover Islamic Art - Virtual Museum". islamicart.museumwnf.org. Miġbur 2023-10-19.
^ L. Hadda, Zirid and Hammadid palaces in North Africa and its influence on Norman architecture in Sicily, in Word, Heritage and Knowledge, a cura di C. Gambardella, XVI Forum International di Studi-Le vie dei Mercanti, Napli-Capri 14-16 Ġunju 2018, Ruma, pp. 323-332.
^ Arnold, Felix (2007). Islamic Palace Architecture in the Western Mediterranean: A History (bl-Ingliż). Ċitazzjoni għandu parametr mhux magħruf u vojt: |iktar= (għajnuna)
^ Tabbaa, Yasser (2010). Constructions of Power and Piety in Medieval Aleppo (bl-Ingliż). Penn State Press. Ċitazzjoni għandu parametr mhux magħruf u vojt: |iktar= (għajnuna)

[1] M. Bloom, Jonathan; S. Blair, Sheila, eds. (2009). "Qal῾at Bani Hammad". The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. Oxford University Press. ISBN 9780195309911.

[2] Whitcomb, Donald. "Archaeology". In Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Rowson, Everett (eds.). Encyclopaedia of Islam, Three. ISSN 1873-9830.

[3] Arnold, Felix (2017). Islamic Palace Architecture in the Western Mediterranean: A History. Oxford University Press. ISBN 9780190624552.

[4] Bosworth, Clifford Edmund (2004). The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh University Press. ISBN 9780748696482.

[5] Bloom, Jonathan M. (2020). Architecture of the Islamic West: North Africa and the Iberian Peninsula, 700-1800. Yale University Press. ISBN 9780300218701.

[6] Ettinghausen, Richard; Grabar, Oleg; Jenkins-Madina, Marilyn (2001). Islamic Art and Architecture: 650–1250 (2nd ed.). Yale University Press. p. 189. ISBN 9780300088670.

[:0-7] ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Al Qal'a of Beni Hammad". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2023-10-19.

[8] "Site of Qal'at Bani Hammad - Discover Islamic Art - Virtual Museum". islamicart.museumwnf.org. Miġbur 2023-10-19.

[9] L. Hadda, Zirid and Hammadid palaces in North Africa and its influence on Norman architecture in Sicily, in Word, Heritage and Knowledge, a cura di C. Gambardella, XVI Forum International di Studi-Le vie dei Mercanti, Napli-Capri 14-16 Ġunju 2018, Ruma, pp. 323-332.

[10] Arnold, Felix (2007). Islamic Palace Architecture in the Western Mediterranean: A History (bl-Ingliż). Ċitazzjoni għandu parametr mhux magħruf u vojt: |iktar= (għajnuna)

[11] Tabbaa, Yasser (2010). Constructions of Power and Piety in Medieval Aleppo (bl-Ingliż). Penn State Press. Ċitazzjoni għandu parametr mhux magħruf u vojt: |iktar= (għajnuna)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]