Tanġier
| Tanġier | |||
|---|---|---|---|
 Marokk | |||
 | |||
| |||
| Amministrazzjoni | |||
| Constitutional monarchy | Marokk | ||
| Region of Morocco | Tanġier-Tetouan-Al Hoceima | ||
| Prefecture of Morocco | Prefettura ta' Tanġier-Assilah | ||
| Ismijiet oriġinali |
طنجة ⵟⴰⵏⵊⴰ | ||
| Kodiċi postali |
90000, 90010, 90020, 90030, 90040, 90050, 90060, 90070, 90080, 90090u 90100 | ||
| Ġeografija | |||
| Koordinati | 35°46′36″N 5°48′14″W / 35.7767°N 5.8039°WKoordinati: 35°46′36″N 5°48′14″W / 35.7767°N 5.8039°W | ||
  Tanġier Tanġier (Morocco) | |||
| Superfiċjenti | 199.5 kilometru kwadru | ||
| Għoli | 80 m | ||
| Demografija | |||
| Popolazzjoni | 947,952 abitanti (2014) | ||
| Informazzjoni oħra | |||
| Fondazzjoni | 5 century "BCE" | ||
| Żona tal-Ħin | UTC±0 | ||
| bliet ġemellati | Bizerte, Faro, Algericas, Cádiz, Liège, Casablanca, Metz, Moulins, Pasadena, Mumbai, Beaugency, Saint-Denis, Aartselaaru Saint-Josse-ten-Noode | ||
Tanġier (pronunzjata: m/tænˈdʒɪər/ tan-JEER; spelluta wkoll Tanġeri; bl-Ingliż: Tangier; bl-Għarbi: طنجة, b'ittri Rumani: Ṭanjah, [tˤandʒa], [tˤanʒa]; bil-lingwi Berberi: ⵟⴰⵏⵊⴰ, b'ittri Rumani: Ṭanja) hija belt fil-Majjistral tal-Marokk, mal-kosti tal-Baħar Mediterran u l-Oċean Atlantiku. Tanġier hija l-belt kapitali tar-reġjun ta' Tanġier-Tetouan-Al Hoceima, kif ukoll tal-Prefettura ta' Tanġier-Assilah fil-Marokk.
Bosta ċivilizzazzjonijiet u kulturi influwenzaw l-istorja ta' Tanġier, saħansitra minn qabel is-seklu 10 Q.K. Tanġier bdiet bħala raħal u ċentru kummerċjali strateġiku tal-Feniċi, u kienet salib it-toroq kruċjali għal bosta kulturi. Fl-1923 saret żona internazzjonali ġestita minn setgħat kolonjali u saret destinazzjoni għal bosta diplomatiċi, spjuni, nonkonformisti, kittieba u negozjanti Ewropej u Amerikani. Dak l-istatus intemm bl-indipendenza tal-Marokk, f'fażijiet gradwali bejn l-l-1956 u l-1960.
Sal-bidu tas-seklu 21, Tanġier għaddiet minn żvilupp u modernizzazzjoni rapidi. Fost il-proġetti li saru hemm proġetti għat-turiżmu tul il-bajja, distrett kummerċjali modern imsejjaħ Ċentru tal-Belt ta' Tanġier, terminal tal-ajruport, u grawnd tal-futbol. L-ekonomija ta' Tanġier mistennija tgawdi ferm mill-port Mediterran ta' Tanġier (magħruf ukoll bħala l-port ta' Tanġier-Med).
Ismijiet[immodifika | immodifika s-sors]
L-isem Kartaġiniż tal-belt ġie rreġistrat b'diversi modi, fosthom bħala tng (bil-Puniku: 𐤕𐤍𐤂), tngʾ (𐤕𐤍𐤂𐤀),[1] tyngʾ (𐤕𐤉𐤍𐤂𐤀),[2] u ttgʾ (𐤕𐤕𐤂𐤀); dawn jidhru f'sorsi Griegi u Rumani bħala Tenga, Tinga u Titga.[3] L-isem Berberu tal-qedem kien Tingi (ⵜⵉⵏⴳⵉ), li Ruiz jikkollega mal-isem Berberu tingis, li jfisser "marġ".[4] Iktar 'il quddiem il-Griegi sostnew li Tingís (bil-Grieg: Τιγγίς) kienet issemmiet hemm għal Tinjis, bint it-titan Atlas, li jingħad li suppost rifed il-volta tal-ġenna fil-qrib. Imbagħad il-Latin Tingis żviluppa fl-isem bil-Portugiż Tânger, bl-Ispanjol Tánger, u bil-Franċiż Tanger, li mbagħad wasslu għall-Ingliż Tangier u/jew Tangiers. L-isem Għarbi u Berberu modern tal-belt hu Ṭanjah (طَنجة, ⵟⴰⵏⴵⴰ).
L-istoriku Marokkin Ahmed Toufiq iqis li l-isem "Tingi" għandu l-istess etimoloġija bħal Tinghir, u huwa magħmul minn "Tin", li huwa prefiss femminil li jista' jiġi tradott bħala "sid" jew "hi li", u "gi" li oriġinarjament jaf kienet "ig", li tfisser "post fil-għoli". Dan jikkorrispondi għall-frażi popolari Marokkina Tanja l-ɛalya (Tanġier l-Għolja), li jaf hija fdal tat-tifsira oriġinali, kif ukoll referenza għall-pożizzjoni fl-għoli ta' Tanġier. Kostruzzjoni simili tista' tinstab fl-isem ta' Tinmel, l-ewwel belt kapitali tal-Almoħadin, li hija komposta minn "Tin" u "Amlel", li jfissru "fil-bażi tal-muntanja" jew "f'pożizzjoni fil-baxx".
Tanġier kienet magħrufa formalment bħala Colonia Julia Tingi (il-"Kolonja Ġiljaniża ta' Tingis") wara li ġiet elevata għall-istatus ta' kolonja matul l-Imperu Roman. Il-laqmijiet "Għarusa tat-Tramuntana" u "Bieb l-Afrika" jagħmlu referenza għall-pożizzjoni tagħha fil-Majjistral imbiegħed tal-Afrika qrib l-Istrett ta' Ġibiltà.
Storja[immodifika | immodifika s-sors]
Żmien il-Qedem[immodifika | immodifika s-sors]
Tanġier ġiet stabbilita bħala kolonja tal-Feniċi, x'aktarx diġà fis-seklu 10 Q.K. u kważi ċertament sas-seklu 8 Q.K. Il-maġġoranza tal-oqbra Berberi madwar Tanġier kellhom ġojjellerija Punika sas-seklu 6 Q.K., li jindika l-kummerċ abbundanti li kien hemm sa dak iż-żmien. Il-Kartaġiniżi żviluppaw il-belt bħala port importanti tal-imperu sas-seklu 5 Q.K. X'aktarx li kienet involuta fl-ispedizzjonijiet ta' Hanno n-Navigatur tul il-kosta tal-Punent tal-Afrika. Il-belt kienet ilha tippreserva t-tradizzjonijiet Feniċi tagħha, u ħarġet muniti tal-bronż taħt ir-rejiet tal-Mawritanja b'kitba Punika u oħrajn taħt ir-Rumani bl-irjus ta' Awgustu u Agrippa u bil-kitba bil-Latin u x-xbieha tad-divinità Kananita Baal fuq in-naħa ta' wara. Xi edizzjonijiet ta' Prokopju jsostnu li l-isteli Puniċi tiegħu kienu f'Tingis iktar milli f'Tigisis; madankollu, fi kwalunkwe każ, l-eżistenza tagħhom hija tassew dubjuża.
Il-Griegi kienu jirreferu għal din il-belt bħala Tingis, u b'xi modifiki rreġistraw il-leġġendi Berberi tal-istabbiliment tagħha. Jingħad li Tinjis, bint Atlas u l-armla ta' Anteus, raqdet ma' Erkole u miegħu kellha lil binhom Sifaks. Wara l-mewt ta' Tinjis, Sifaks imbagħad stabbilixxa l-port u semmieh għaliha. L-iskeletru ġgantesk u l-qabar ta' Anteus kienu attrazzjonijiet turistiċi għall-viżitaturi antiki. Mill-Għerien ta' Erkole, fejn jingħad li straħ f'Kap Spartel wara li stinka, għad hemm għar.
Tingis sfat taħt il-kontroll tal-alleat tar-Rumani, il-Mawritanja, matul il-Gwerer Puniċi. Q. Sertorius, fil-gwerra tiegħu kontra r-reġim ta' Sulla f'Ruma, ħa u żamm lil Tingis għal għadd ta' snin fis-snin 70 Q.K. Sussegwentement ġiet irritornata lill-Mawritanja iżda ġiet stabbilita bħala belt ħielsa repubblikana matul ir-renju ta' Bocchus III fit-38 Q.K.
Tingis ingħatat ċerti privileġġi muniċipali taħt Awgustu u saret kolonja Rumana taħt Klawdju, li għamilha belt kapitali provinċjali ta' Mauretania Tingitana. Bis-saħħa tal-291 riforma ta' Dijoklezjanu, saret is-sede ta' konti (comes) u tal-gvernatur ta' Tingitana (praeses). Fl-istess żmien, il-provinċja ċkienet għal ftit iktar mill-portijiet tul il-kosta u, minħabba l-Persegwitazzjoni l-Kbira, f'Tingis kien hemm ukoll bosta martirji bil-qtugħ ir-ras tal-qaddisin Marċellus u Kassjanu fil-298. Tingis baqgħet l-ikbar insedjament fil-provinċja tagħha fis-seklu 4 u żviluppat ferm.
Żmien Medjevali[immodifika | immodifika s-sors]
X'aktarx mistiedna mill-Konti Bonifazju, li beża' li jkun hemm gwerra mal-imperatriċi armla, għexieren ta' eluf ta' Vandali taħt Gaiseric qasmu fit-Tramuntana tal-Afrika fl-429 u okkupaw lil Tingis u l-Mawritanja, saħansitra fil-Lvant imbiegħed sa Calama. Meta Bonifazju sar jaf li hu u l-imperatriċi kienu ġew manipolati kontra xulxin minn Aetius, huwa pprova jġiegħel lill-Vandali jerġgħu lura lejn Spanja iżda minflok ġarrab telfa f'Calama fl-431. Il-Vandali tilfu l-kontroll ta' Tingis u tal-kumplament tal-Mawritanja f'diversi rvellijiet tal-Berberi.
Tingis reġgħet inħakmet minn Belisarius, il-ġeneral tal-imperatur Biżantin Ġustinjanu I fil-533 bħala parti mill-Gwerra tal-Vandali. Madankollu, l-amministrazzjoni provinċjali l-ġdida ġiet ittrasferita lejn bażi iktar difendibbli f'Septem (illum il-ġurnata Ceuta). Il-kontroll Biżantin x'aktarx li ċeda taħt il-pressjoni minn Spanja Viżigota għall-ħabta tas-618.
Il-Konti Ġiljan ta' Ceuta jingħad li mexxa l-aħħar difiżi ta' Tanġier kontra l-invażjoni Musulmana tat-Tramuntana tal-Afrika. Ir-Romantiċiżmu Medjevali sarraf it-tradiment tal-Kristjaneżmu tiegħu f'vendetta personali kontra r-re Rodrigu tal-Viżigoti rigward l-unur ta' bintu, iżda Tanġier żgur li ġiet assedjata mill-qawwiet ta' Musa bin Nusayr bejn is-707 u s-711. Meta vvjaġġa lejn in-Nofsinhar mill-Marokk ċentrali, huwa ordna lir-rappreżentant tiegħu f'Tanġier Tariq ibn Zayid, il-mawla tiegħu, iniedi l-bidu tal-invażjoni Musulmana ta' Spanja. Uqba ibn Nafi spiss jiġi akkreditat, għalkemm bi żball, bil-ħakma ta' Tanġier minn storiċi Medjevali, iżda bis-saħħa biss tal-kummissjoni ta' Musa iktar 'il quddiem permezz ta' Al-Walid I.
Taħt l-Umajjad, Tanġier kienet il-belt kapitali tad-distrett Marokkin (Magreb al-Aqsa jew al-Udwa) tal-provinċja tal-Afrika (Ifriqiya). Madankollu, il-ħakma tal-Magreb u ta' Spanja bdiet prinċipalment bħala sensiela ta' attakki għall-iskjavi u għas-serq tar-rikkezzi, u t-tmexxija tal-kalifat baqgħet tittratta lill-Berberi kollha bħala pagani jew skjavi għal skopijiet ta' taxxi, saħansitra wara li kkonvertew għalkollox għall-Iżlam. Fl-inħawi madwar Tanġier, dawn it-taxxi odjużi kienu jitħallsu l-iktar permezz ta' skjavi femminili jew laħam tari tal-ħrief li kien jinkiseb billi n-nagħġiet tqal kienu jissawtu sabiex iwelldu qabel iż-żmien. Il-gvernatur Yazid inqatel mill-gwardjani Berberi li kien immarka bħala skjavi permezz ta' tpinġijiet fuq il-ġilda tagħhom għall-ħabta tas-720, u għall-ħabta tas-snin 30 tas-seklu 8 trattament simili mill-Gvernatur Ubayd Allah u al-Muradi, ir-rappreżentant tiegħu f'Tanġier, ipprovoka r-Rewwixta tal-Berberi. Ispirati mill-ereżija Kariġita egalitarja, il-Bargawata u oħrajn taħt Maysara al-Matghari ħatfu lil Tanġier fis-sajf tas-740. Fil-Battalja tan-Nobbli fil-periferiji tal-belt xi ftit xhur wara, is-sostitut ta' Maysara Khalid ibn Hamid immassakra l-eqqel nobbli Għarab fit-Tramuntana tal-Afrika. Il-Kaliff Hisham inkorla u ordna attakk minn armata sekondarja li ddeskriva "li tibda minn fejn tinsab u tispiċċa fejn jinsab hu", iżda din l-armata ġarrbet telfa f'Bagdoura s-sena ta' wara. Il-Bargawata ġew ikkonċentrati iktar lejn in-Nofsinhar tul il-kosta Atlantika, u l-inħawi madwar Tanġier spiċċaw f'kaos sas-785.
Ir-refuġjat Għarbi Xiit Idris wasal f'Tanġier qabel ma baqa' sejjer iktar lejn in-Nofsinhar, u bis-saħħa taż-żwieġ mat-tribujiet lokali madwar Moulay Idriss u bl-armata li stabbilixxa, din tal-aħħar, fost ħakmiet oħra, ħakmet lil Tanġier għall-ħabta tas-790. Matul id-diviżjoni tas-sultant li seħħet mal-mewt ta' Idris II, Tanġier spiċċat f'idejn ibnu Qasim fit-829. Ftit wara ttieħdet minn ħu Qasim, Umar, li rrenja sa mewtu fit-835. Iben Umar, Ali, sar is-sultan (li rrenja fit-874-883), l-istess bħal iben Qasim, Yahya, warajh (li rrenja mit-880 sad-904), iżda ggvernaw minn Fes.
Il-kaliff Fatimid Abdullah al-Madhi beda jinterferixxi fil-Marokk fil-bidu tas-seklu 10, u b'hekk wassal biex l-emir Umajjad ta' Cordoba jipproklama lilu nnifsu kaliff u beda jappoġġa l-azzjoni ta' rappreżentanti f'ismu kontra r-rivali tiegħu. Huwa għen lill-Berberi ta' Magrawa jgħelbu lil Melilla fid-927, lil Ceuta fid-931, u lil Tanġier fid-949. Il-gvernatur ta' Tanġier sussegwentement sar il-kap tat-territorji u tal-alleati Marokkini ta' Cordoba. Ali ibn Hammud, li sar il-gvernatur ta' Cordoba għal Ceuta fl-1013, ħa vantaġġ mill-gwerer ċivili fl-inħawi biex jaħkem lil Tanġier u lil Málaga qabel ma għeleb lil Cordoba stess u pproklama lilu nnifsu kaliff fl-1016. L-alleat Bargawata tiegħu Rizḳ Allāh imbagħad tħalla jirrenja minn Tanġier b'awtonomija ġenerali.
Yusuf ibn Tashfin ħataf lil Tanġier għall-Almoravidi fl-1077. Il-belt spiċċat f'idejn l-Almoħadin ta' Abd al-Mumin fl-1147 u mbagħad iffjorixxiet taħt id-dinastija tiegħu, bis-saħħa tal-attività kbira fil-port tagħha.
Bħal Ceuta, Tanġier inizjalment ma rrikonoxxietx il-Marinidi wara l-waqgħa tal-Almoħadin. Minflok, il-kap lokali Yusuf ibn Muħammed wiegħed il-lealtà tiegħu lill-Ħafsidi fit-Tuneżija u mbagħad lill-Abbasidi fil-Lvant qabel ma nqatel fis-665 AH (fl-aħħar tal-1266 jew fil-bidu tal-1267). Abu Yusuf Yaqub ġiegħel lil Tanġier turi l-lealtà lejh wara assedju ta' tliet xhur fl-1274.
Is-seklu ta' wara kien żmien ikrah ta' rvelli u ta' diffikultajiet għall-belt. Matul dan iż-żmien, il-vjaġġatur Ibn Battuta twieled f'Tanġier fl-1304, u meta għalaq 20 sena telaq mid-dar biex jagħmel il-ħaġġ. Il-piraterija minn Tanġier u minn Salé bdiet tagħti fastidju lit-trasport marittimu fl-istrett u fit-Tramuntana tal-Atlantiku fl-aħħar tas-seklu 14. Pjanta parzjali tal-kasbah Medjevali aħħarija nstabet f'dokument Portugiż li issa jinsab fl-Arkivji Militari tal-Iżvezja fi Stokkolma.
Żmien modern bikri[immodifika | immodifika s-sors]
Meta l-Portugiżi bdew l-espansjoni kolonjali tagħhom bit-teħid ta' Ceuta bħala tpattija għall-piraterija tagħha fl-1415, Tanġier dejjem kienet għan ewlieni tagħhom. Ma rnexxielhomx jaħtfuha fl-1437, fl-1458 u fl-1464, iżda okkupawha mingħajr oppożizzjoni fit-28 ta' Awwissu 1471 wara li l-gwarniġjon tagħha ħarab malli sar jaf bil-ħakma ta' Asilah. Bħal f'Ceuta, ikkonvertew il-moskea prinċipali fil-katidral tal-belt; dan kompla jiżżejjen b'diversi restawri matul l-okkupazzjoni tal-belt. Minbarra l-katidral, il-Portugiżi bnew djar bi stil Ewropew u monasteri u kappelli Franġiskani u Dumnikani. Il-Wattasidi attakkaw lil Tanġier fl-1508, fl-1511 u fl-1515 iżda mingħajr ma kellhom suċċess. Fis-seklu 17, għaddiet mal-kumplament tad-dominji tal-Portugall taħt il-kontroll tal-Ispanjoli bħala parti mill-unjoni personali tal-kuruni iżda żammet il-gwarniġjon u l-amministrazzjoni Portugiżi.
It-tmexxija Iberika damet sal-1661, meta ngħatat lir-Re Karlu II tal-Ingilterra bħala parti mid-dota ta' Katerina ta' Braganza. F'Novembru waslet skwadra taħt l-ammirall u l-ambaxxatur Edward Montagu. Tanġier taħt l-Ingliżi, okkupata għalkollox f'Jannar 1662, ġiet imfaħħra minn Karlu bħala "ġojjell ta' valur immens fid-dijadema rjali" minkejja li l-Portugiżi kaxkru kull ma sabu qabel telqu, saħansitra — skont ir-rapport uffiċjali — "il-fjuri, it-twieqi u l-bibien". Tanġier ingħatat gwarniġjon u karta li għamlitha ugwali għal bliet Ingliżi oħra, iżda l-ordnijiet reliġjużi ġew esproprjati, ir-residenti Portugiżi kważi telqu għalkollox, u l-Lhud tal-belt tkeċċew ukoll minħabba beżgħat marbuta mal-lealtà tagħhom. Sadanittant, ir-Riġment ta' Tanġier kien kważi l-ħin kollu qed jiġi attakkat miċ-ċittadini lokali li qiesu lilhom infushom bħala mujahideen li qed jiġġieldu gwerra mqaddsa. Il-mexxej prinċipali tagħhom kien Khadir Ghaïlan (magħruf fost l-Ingliżi bħala "Gayland" jew "Guyland") tat-tribù ta' Banu Gurfat, u l-Konti ta' Peterborough ipprova jixtrih. Finalment, it-tregwa damet biss għal part mill-1663 u mill-1664; fl-4 ta' Mejju tal-1664, il-Konti ta' Teviot u madwar 470 membru tal-gwarniġjon inqatlu f'nasba qrib l-Għolja tal-Lhud. Lord Belasyse rnexxielu jfassal trattat iktar dejjiemi fl-1666: Khadir Ghaïlan ittama li jappoġġa lil xi ħadd kontra s-sultan Alawit il-ġdid, Al-Rashid, u l-affarijiet sussegwentement tant marru lura għalih li ġie obbligat iżomm mat-termini tat-trattat sa mewtu fl-1673.
L-Ingliżi ħadu vantaġġ min-nuqqas ta' ġlied biex ikomplu jtejbu ferm id-difiżi Portugiżi. Ippjanaw ukoll li jtejbu l-port billi jibnu qisu moll sekondarju, bl-istess ħsieb strateġiku li ġie adottat f'Ġibiltà iktar 'il quddiem fl-istrateġija navali Brittanika. In-nuqqas ta' kompetenzi, il-ħela u l-frodi wasslu biex il-kostijiet żdiedu ferm; fost dawk li stagħnaw kien hemm Samuel Pepys. Il-moll sewa £340,000 u kien laħaq tul ta' 1,436 pied (438 metru) qabel ma nqered. Għalkemm il-finanzjament instab għall-fortifikazzjonijiet, il-pagi tal-gwarniġjon iddewmu sa Diċembru 1677, jiġifieri b'arretrati ta' sentejn u kwart; il-Gvernatur Fairborne rażżan il-protesti li bdew isiru billi ssekwestra wieħed mill-azzarini tas-suldati u qatlu bih.
Tentattiv tas-Sultan Moulay Ismail tal-Marokk li jaħtaf il-belt fl-1679 ma rnexxiex; iżda l-eżasperazzjoni dejjiema fir-rigward tal-finanzi tal-kolonja u imblokk min-naħa ta' Jaysh al-Rifi wassal biex il-Parlament ma jibqax għaddej b'dan l-isforz fl-1680. Dak iż-żmien, il-popolazzjoni ta' Tanġier kienet tikkonsisti biss minn 700 ruħ apparti gwarniġjon ta' elf ruħ; il-Gvernatur Kirke stima li 400 minnhom kienu mardu bil-gonorrea min kuntatt sesswali mal-istess prostituta. Il-qawwiet taħt Lord Dartmouth (inkluż Samuel Pepys) metodoloġikament qerdu l-belt u l-faċilitajiet tal-port tagħha għal ħames xhur qabel l-okkupazzjoni tal-Marokk fis-7 ta' Frar 1684.
Ali ibn Abdallah u ibnu Ahmed ibn Ali min-naħa tagħhom saru l-gvernaturi tal-belt sal-1743, u ppopolawha bil-popolin mill-kampanja tal-madwar. Kienu setgħana biżżejjed biex jopponu lis-Sultan Abdallah matul id-diversi renji tiegħu, u appoġġaw u taw ażil li bosta rivali tiegħu fi ħdan il-familja rjali u 'l barra minnha.
L-Ispanjoli attakkaw il-belt fl-1790 iżda l-belt kibret u sal-1810 il-popolazzjoni tagħha laħqet il-5,000 ruħ.
Internazzjonalizzazzjoni[immodifika | immodifika s-sors]
Mis-seklu 18, Tanġier intużat bħala kwartier ġenerali diplomatiku tal-Marokk. L-Istati Uniti allokaw l-ewwel konsolat tagħhom f'Tanġier matul l-amministrazzjoni ta' George Washington. Fl-1821, il-Binja tal-Konsolat f'Tanġier sar l-ewwel proprjetà akkwistata barra mill-pajjiż mill-gvern tal-Istati Uniti — rigal lill-Istati Uniti mis-Sultan Moulay Suliman.
Fl-1828, il-Gran Brittanja wettqet imblokk fuq il-port bħala ritaljazzjoni għall-piraterija. Bħala parti mill-ħakma kontinwa tagħha tal-Alġerija fil-qrib, Franza ddikjarat il-gwerra kontra t-tolleranza Marokkina ta' Abd el-Kader; Tanġier ġie bbumbardjat minn flotta Franċiża taħt il-Prinċep ta' Joinville fis-6 ta' Awwissu 1844. Il-ftit fortifikazzjonijiet li ġarrbu xi ħsarat ġew irrestawrati iktar 'il quddiem mill-inġiniera Ingliżi, iżda r-rebħa Franċiża f'Isly qrib il-fruntiera kkontestata temmet il-kunflitt skont it-termini Franċiżi.
L-eroj rivoluzzjonarju Taljan Giuseppe Garibaldi għex eżiljat f'Tanġier fl-aħħar tal-1849 u fl-ewwel nofs tal-1850, wara l-waqgħa tar-Repubblika Rumana rivoluzzjonarja.
Il-pożizzjoni ġeografika ta' Tanġier għamlitha ċentrali għar-rivalità diplomatika u kummerċjali Ewropea fil-Marokk fl-aħħar tas-seklu 19 u fil-bidu tas-seklu 20. Sas-snin 70 tas-seklu 19, il-belt kienet tinkludi kull ambaxxata u konsolat barranin fil-Marokk iżda kellha biss madwar 400 resident barrani fost popolazzjoni totali ta' madwar 20,000 ruħ. Il-belt kulma jmur sfat taħt l-influwenza Franċiża, u fl-1905 il-Kaiser Wilhelm II ħoloq kriżi internazzjonali li kważi wasslet għal gwerra bejn pajjiżu u Franza billi ddikjara li kien favur l-indipendenza kontinwa tal-Marokk, bil-ħsieb ta' akkwiżizzjoni futura mill-Imperu Ġermaniż. Il-Konferenza ta' Algeciras temmet l-istaġnar fil-belt u wasslet biex it-taħriġ tal-pulizija u tal-ġbir tad-dazji jgħaddi f'idejn internazzjonali, iżda l-appoġġ qawwi tar-Renju Unit favur l-Entente Cordiale ma' Franza temm it-tamiet Ġermaniżi fir-rigward tal-Marokk.
Fl-1907 tlestew il-faċilitajiet tal-port, b'moll intern u estern. Fl-1905, l-ewwel gazzetta Marokkina, Lisan al-Maghrib ("Leħen il-Marokk"), ġiet stabbilita f'Tanġier skont l-ordni tas-Sultan Abdelaziz, parzjalment bl-għan li tikkontradiċi l-fehmiet espressi minn al-Sa'adah, gazzetta bl-Għarbi stabbilita fl-1904 jew fl-1905 mill-ambaxxata Franċiża fil-belt. Il-gazzetta ġiet stabbilita u ġestita f'isem il-gvern minn żewġ ġurnalisti Libaniżi, Faraj u Artur Numur. Iktar 'il quddiem saret iktar magħrufa għall-pubblikazzjoni ta' ideat riformisti u fehmiet li kienu jikkritikaw lis-sultan. Fis-snin li wasslu sal-Ewwel Gwerra Dinjija, Tanġier kellha popolazzjoni ta' madwar 40,000 ruħ, madwar nofsha Musulmana, kwart Lhud, u kwart Kristjani Ewropej. Mill-Ewropej, madwar tliet kwarti kienu artiġjani u ħaddiema manwali Spanjoli.
Fl-1912, it-Trattat ta' Fes stabbilixxa l-protettorat Franċiż fir-rigward tal-biċċa l-kbira tal-Marokk u tat-tmexxija Spanjola fin--Nofsinhar u fit-Tramuntana tal-pajjiż, iżda l-istatus ta' Tanġier tħalla għal iktar 'il quddiem. Hubert Lyautey ipperswada lill-aħħar sultan tal-Marokk indipendenti, Abdelhafid, biex jabdika għal ħlas ta' pensjoni enormi. Abdelhafid ippjana li jgħix f'Tanġier fejn uża parti mill-pensjoni tiegħu biex jibni villa lussuża fil-Punent taċ-ċentru storiku tal-belt, il-Palazz ta' Abdelhafid, li tlestiet fl-1914. Iktar 'il quddiem il-kumpless inxtara minn xi Taljani u issa huwa magħruf bħala l-"Palazz tal-Istituzzjonijiet Taljani" (bil-Franċiż: Palais des Institutions Italiennes). Il-linja ferrovjarja b'gejġ standard Franċiża-Spanjola bejn Tanġier u Fes (bil-Franċiż: Compagnie Franco-Espagnole du Tanger–Fès) inbniet mill-1919 sal-1927.
Iż-Żona Internazzjonali ta' Tanġier inħolqot taħt l-amministrazzjoni konġunta ta' Franza, Spanja u r-Renju Unit permezz ta' konvenzjoni internazzjonali ffirmata f'Pariġi fit-18 ta' Diċembru 1923. Ir-ratifiki ġew skambjati f'Pariġi fl-14 ta' Mejju 1924, u l-konvenzjoni ġiet irreġistrata fis-Sensiela ta' Trattati tal-Lega tan-Nazzjonijiet fit-13 ta' Settembru 1924. Ġiet emendata permezz ta' protokoll ta' Lulju 1928 biex televa l-istatus tal-Italja, li kienet idea li tressqet minn Sir Austen Chamberlain tal-Gran Brittanja. Il-ħolqien tas-setgħat Ewropej tal-istatut ta' Tanġier ippromwova l-formazzjoni ta' soċjetà kożmopolita fejn il-Musulmani, il-Kristjani u l-Lhud kienu jgħixu flimkien b'rispett u b'tolleranza reċiproċi. Kienet belt fejn l-irġiel u n-nisa, b'bosta tendenzi politiċi u ideoloġiċi differenti, sabu refuġju, li jinkludu l-Ispanjoli mil-lemin jew mix-xellug, il-Lhud li ħarbu mill-Ġermanja Nażista u d-dissidenti Marokkini. Permezz ta' liġijiet ekonomiċi u fiskali liberali ħafna, f'ambjent internazzjonali mimli restrizzjonijiet, projbizzjonijiet u monopolji, Tanġier saret refuġju fiskali b'libertà assoluta tal-kummerċ. Iż-Żona Internazzjonali ta' Tanġier kellha erja ta' 373 km2 (144 mil kwadru), u sa nofs is-snin 30 tas-seklu 20 kellha popolazzjoni ta' madwar 50,000 abitant: 30,000 Musulman; 12,000 Lhud; u madwar 8,000 Ewropew, bi proporzjon dejjem jonqos ta' Spanjoli tal-klassi tal-ħaddiema.
It-truppi Spanjoli okkupaw lil Tanġier fl-14 ta' Ġunju 1940, l-istess jum li Pariġi spiċċat f'idejn il-Ġermaniżi. Minkejja appelli min-nazzjonalisti Spanjoli biex issir l-annessjoni tat-"Tánger español", ir-reġim ta' Franco pubblikament ikkunsidra l-okkupazzjoni bħala miżura temporanja ta' żmien il-gwerra. Diżgwid diplomatiku bejn ir-Renju Unit u Spanja dwar l-abolizzjoni min-naħa ta' Spanja tal-istituzzjonijiet internazzjonali tal-belt f'Novembru 1940 li wasslet għal iktar garanzija tad-drittijiet Brittaniċi u ta' wegħda Spanjola li ż-żona ma tiġix iffortifikata. It-territorju reġa' lura għall-istatus li kellu qabel il-gwerra fil-11 ta' Ottubru 1945.
Indipendenza tal-Marokk[immodifika | immodifika s-sors]
F'Lulju 1952 is-setgħat tal-protezzjoni ltaqgħu f'Rabat biex jiddiskutu l-futur taż-Żona, u qablu li tiġi abolita. Tanġier ingħaqdet mal-bqija tal-Marokk wara r-restawr tas-sovranità sħiħa fl-1956. Meta wasal iż-żmien biex il-belt tintradd lura, Tanġier kellha popolazzjoni ta' madwar 40,000 Musulman; 31,000 Kristjan; u 15,000 Lhudi.
Fiż-żmien meta kienet għadha fid-dija kontrokulturali taż-Żona u qrib il-Muntanji Rif fejn kien jiġi prodott il-kif, Tanġier kienet parti mill-mogħdija tal-hippies tas-snin 60 u 70 tas-seklu 20. Maż-żmien saret inqas popolari u l-attrazzjonijiet turistiċi ġew ittraskurati peress li t-titjiriet irħas lejn bliet bħal Marrakesh għamluhom iktar aċċessibbli għat-turisti Ewropej; il-kriminalità żdiedet u r-reputazzjoni ta' belt kemxejn perikoluża kompliet tnaffar lil iktar turisti. Madankollu, mill-2010, ir-Re Muħammed VI ħa ħsieb li jirrestawra l-faċilitajiet tat-trasport marittimu u tat-turiżmu, u tejjeb il-bażi industrijali tagħha. Fost titjib ieħor, il-bajja tnaddfet u nbnew bosta kafetteriji u stabbilimenti tad-divertiment max-xatt; permezz tal-port kummerċjali ġdid il-bastimenti tal-kruċieri ma għadhomx jirmiġġaw qrib il-bastimenti tal-merkanzija.
Ġeografija[immodifika | immodifika s-sors]
Tanġier Ċentrali tinsab madwar 23 kilometru (14-il mil) fil-Lvant ta' Kap Spartel, in-nofs tan-Nofsinhar tal-Istrett ta' Ġibiltà. Tinsab bejn żewġ għoljiet fit-tarf tal-Majjistral tal-Bajja ta' Tanġier, li storikament kienet tifforma l-aqwa port naturali tul il-kosta Marokkina qabel ma kiber id-daqs tal-vapuri u b'hekk kien meħtieġ ankraġġ iktar 'il barra mix-xatt. L-għamla tal-art sottostanti li togħla gradwalment toħloq l-effett tal-belt bħala anfiteatru, b'distrett kummerċjali fin-nofs. Fl-għolja tal-Punent (bil-Franċiż: La Montagne) hemm iċ-ċittadella jew il-kasbah tal-belt. L-għolja tal-Lvant tifforma Kap Malabata, li xi kultant jiġi propost bħala punt għall-qsim tal-istrett. Madankollu, wara snin sħaħ ta' studji, ma sar l-ebda progress f'dan ir-rigward.
Il-Marshan huwa promontorju twil madwar 1,189 metru (3,900 pied) u huwa mifrux lejn il-Punent taċ-ċentru tal-belt tul il-kosta.
Klima[immodifika | immodifika s-sors]
Tanġier għandha klima Mediterranja (Csa skont il-klassifikazzjoni ta' Köppen) u tinżel xita iktar qliel mill-biċċa l-kbira tat-Tramuntana tal-Afrika u l-inħawi tal-madwar fil-Peniżola Iberika minħabba l-pożizzjoni esposta tagħha. L-irjieħ prevalenti jonfħu mill-baħar u b'hekk l-inħawi baqgħu ġeneralment sani anke fi żmien il-qedem meta kien hemm sanitazzjoni iktar batuta. Is-sjuf ikunu relattivament sħan u xemxin u x-xtiewi jkunu miti u bix-xita. Qajla ikun hemm il-ġlata, għalkemm temperatura baxxa rekord ta' −4.2 °C (24.4 °F) ġiet irreġistrata f'Jannar 2005.
| Data klimatika għal Tanġier (l-Ajruport ta' Tanġier) fl-1961-1990, temp. estremi fl-1917-1963 | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Xahar | Jan | Fra | Mar | Apr | Mej | Ġun | Lul | Aww | Set | Ott | Nov | Diċ | Sena |
| Temp. għolja rekord f'°C (°F) | 22.0
(71.6) |
24.1
(75.4) |
24.0
(75.2) |
29.1
(84.4) |
31.9
(89.4) |
33.5
(92.3) |
36.7
(98.1) |
38.2
(100.8) |
35.8
(96.4) |
30.4
(86.7) |
27.0
(80.6) |
24.0
(75.2) |
38.2
(100.8) |
| Temp. għolja medja ta' kuljum f'°C (°F) | 16.2
(61.2) |
16.8
(62.2) |
17.9
(64.2) |
19.2
(66.6) |
21.9
(71.4) |
24.9
(76.8) |
28.3
(82.9) |
28.6
(83.5) |
27.3
(81.1) |
23.7
(74.7) |
19.6
(67.3) |
17.0
(62.6) |
21.8
(71.2) |
| Temp. medja ta' kuljum f'°C (°F) | 12.5
(54.5) |
13.1
(55.6) |
14.0
(57.2) |
15.2
(59.4) |
17.7
(63.9) |
20.6
(69.1) |
23.5
(74.3) |
23.9
(75.0) |
22.8
(73.0) |
19.7
(67.5) |
15.9
(60.6) |
13.3
(55.9) |
17.7
(63.9) |
| Temp. baxxa medja f'°C (°F) | 8.8
(47.8) |
9.4
(48.9) |
10.1
(50.2) |
11.2
(52.2) |
13.4
(56.1) |
16.2
(61.2) |
18.7
(65.7) |
19.1
(66.4) |
18.3
(64.9) |
15.6
(60.1) |
12.2
(54.0) |
9.7
(49.5) |
13.6
(56.5) |
| Temp. baxxa rekord f'°C (°F) | −4.2
(24.4) |
0.8
(33.4) |
4.2
(39.6) |
5.8
(42.4) |
7.4
(45.3) |
10.2
(50.4) |
10.5
(50.9) |
14.0
(57.2) |
10.0
(50.0) |
9.0
(48.2) |
4.8
(40.6) |
−0.1
(31.8) |
−4.2
(24.4) |
| Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) | 103.5
(4.07) |
98.7
(3.89) |
71.8
(2.83) |
62.2
(2.45) |
37.3
(1.47) |
13.9
(0.55) |
2.1
(0.08) |
2.5
(0.10) |
14.9
(0.59) |
65.1
(2.56) |
134.6
(5.30) |
129.3
(5.09) |
735.9
(28.97) |
| Medja ta' jiem bil-preċipitazzjoni | 11.2 | 11.4 | 10.1 | 9.3 | 6.1 | 3.7 | 0.8 | 0.8 | 3.1 | 8.0 | 11.1 | 12.0 | 87.6 |
| Umdità relattiva medja (%) | 80 | 81 | 78 | 78 | 76 | 74 | 70 | 72 | 73 | 76 | 79 | 81 | 76 |
| Medja ta' sigħat ta' xemx fix-xahar | 169.2 | 166.9 | 231.7 | 251.7 | 298.9 | 306.8 | 344.0 | 330.7 | 275.6 | 238.2 | 180.6 | 166.9 | 2,960.7 |
| Sors 1: NOAA[5] | |||||||||||||
| Sors 2: Deutscher Wetterdienst (umdità, 1973-1993)[6] | |||||||||||||
Suddiviżjonijiet[immodifika | immodifika s-sors]
Il-prefettura attwali hija maqsuma amministrattivament f'dawn li ġejjin:
| Isem | Kodiċi ġeografiku | Tip | Unitajiet domestiċi | Popolazzjoni (2004) | Popolazzjoni barranija | Popolazzjoni Marokkina | Noti |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Assilah | 511.01.01. | Muniċipalità | 6,245 | 28,217 | 66 | 28,151 | |
| Bni Makada | 511.01.03. | Arrondissement | 47,384 | 238,382 | 74 | 238,308 | |
| Charf-Mghogha | 511.01.05. | Arrondissement | 30,036 | 141,987 | 342 | 141,645 | |
| Charf-Souani | 511.01.06. | Arrondissement | 25,948 | 115,839 | 273 | 115,566 | |
| Tanger-Medina | 511.01.07. | Arrondissement | 40,929 | 173,477 | 2,323 | 171,154 | |
| Al Manzla | 511.03.01. | Komun rurali | 555 | 3,031 | 0 | 3,031 | |
| Aquouass Briech | 511.03.03. | Komun rurali | 787 | 4,132 | 3 | 4,129 | |
| Azzinate | 511.03.05. | Komun rurali | 920 | 4,895 | 0 | 4,895 | |
| Dar Chaoui | 511.03.07. | Komun rurali | 877 | 4,495 | 0 | 4,495 | 1,424 resident jgħixu fiċ-ċentru msejjaħ Dar Chaoui; 3,071 resident jgħixu f'żoni rurali. |
| Lkhaloua | 511.03.09. | Komun rurali | 2,405 | 12,946 | 1 | 12,945 | |
| Sahel Chamali | 511.03.11. | Komun rurali | 1,087 | 5,588 | 2 | 5,586 | |
| Sidi Lyamani | 511.03.13. | Komun rurali | 1,883 | 10,895 | 1 | 10,894 | 1,101 resident jgħixu fiċ-ċentru msejjaħ Sidi Lyamani; 9,794 resident jgħixu f'żoni rurali. |
| Boukhalef | 511.81.03. | Komun rurali | 3,657 | 18,699 | 4 | 18,695 | 3,187 resident jgħixu fiċ-ċentru msejjaħ Gueznaia; 15,512-il resident jgħixu f'żoni rurali. |
Attrazzjonijiet notevoli[immodifika | immodifika s-sors]
.jpg)
_(cropped)_(cropped).jpg)
Iċ-ċentru storiku tal-belt għadu mdawwar mill-fdalijiet ta' promontorju li qabel kien fih iktar minn 1,829 metru (6,000 pied). Il-biċċa l-kbira tiegħu tmur lura għall-okkupazzjoni Portugiża tal-belt, u sar xogħol ta' restawr diversi drabi. Tliet bastjuni ewlenin kienu t-Torri Irlandiż (Borġ al-Naʿam), il-Kastell ta' York (Borġ dar al-Barud), u l-Borġ al-Salam.
- Il-Medina (iċ-ċentru storiku)
- Il-Palazz tal-Kasbah, l-eks residenza tal-gvernaturi ta' Tanġier, li nbena fejn qabel kien hemm il-Kastell Ingliż ta' Fuq, li issa huwa l-Mużew tal-Kulturi Mediterranji.
- Il-Moskea tal-Kasbah.
- Il-qabar li jingħad li huwa ta' Ibn Battuta.
- Il-Petit Socco, il-pjazza ċentrali tas-sezzjoni t'isfel (tan-Nofsinhar) tal-medina.
- Rue Es-Siaghine, it-triq li tagħti għall-Petit Socco.
- Dar Niaba.
- Il-Knisja tal-Immakulata Kunċizzjoni.
- Il-Moskea l-Kbira ta' Tanġier.
- Il-lukanda Hotel Continental.
- Is-Sinagoga ta' Beit Yehuda.
- L-eks Binja tal-Konsolat Amerikan.
- Il-Fondazzjoni Lorin.
- Il-Mużew ta' Carmen-Macein.
- Lil hinn mill-Fortifikazzjonijiet madwar iċ-ċentru storiku.
- Il-Moskea ta' Lalla Abla fil-port.
- Il-Grand Socco, l-eks suq u l-pjazza ċentrali tal-belt.
- Il-Palazz ta' Mendoubia, li issa huwa mużew tar-reżistenza Marokkina kontra l-kolonjaliżmu, u l-park ta' madwaru fejn qabel kien hemm eks ċimiterji.
- Il-Moskea ta' Sidi Bou Abib.
- Il-Knisja ta' San Indrija.
- Il-Mużew tal-Arti Kontemporanja fl-eks Konsolat Brittaniku.
- Il-Katidral Kattoliku Ruman ta' Tanġier.
- Il-Palazz ta' Abdelhafid.
- Il-Moskea ta' Muħammed V.
- Il-Konsolat Ġenerali Franċiż fil-bidu ta' Boulevard Pasteur.
- Il-binja tal-Amministrazzjoni Marokkina tad-Dejn, li issa fiha l-uffiċċju għat-turiżmu.
- It-Teatru l-Kbir ta' Cervantes.
- Il-Knisja Franċiża ta' Tanġier.
- Villa Muniria.
- Il-kwartier ta' Marshan.
- Ir-Residenza ta' Mendoub.
- Il-Palazz ta' Marshan, Tanġier.
- L-Istadium ta' Marchan.
- Il-Kafetterija Hafa.
- Il-periferiji.
- Il-Kap ta' Malabata.
- Plaza de Toros, l-arena tal-ġlied tal-barrin f'Tanġier.
- L-Għolja ta' Charf.
- Il-Fondazzjoni tal-Fotografija ta' Tanġier.
- Il-Park ta' Perdicaris.
- Il-Kap ta' Spartel.
- L-Għerien ta' Erkole.
Nies notevoli[immodifika | immodifika s-sors]
- Ibn Battuta (1304-1378), studjuż u vjaġġatur Marokkin li wettaq vjaġġi fuq livell dinji;
- Roger Elliott (għall-ħabta tal-1665-1714), l-ewwel Gvernatur Brittaniku ta' Ġibiltà;
- Alexander Spotswood (1676-1740), Logutenent-Kurunell Amerikan u Logutenent-Gvernatur ta' Virginia;
- Ion Hanford Perdicaris (1840-1925), awtur, avukat u pittur Grieg-Amerikan li sar il-kap mhux uffiċjali tal-komunità barranija ta' Tanġier;
- Alexandre Rey Colaço (1854-1928), pjanist Portugiż;
- Walter Burton Harris (1866-1933), ġurnalist, kittieb, vjaġġatur u bniedem magħruf fis-soċjetà;
- Heinz Tietjen (1881-1967), kompożitur mużikali Ġermaniż;
- Abdullah al-Ghumari (1910-1993), Muslim cleric, scholar of hadith, jurist and theologian
- Paul Bowles (1910-1999), kittieb, kompożitur u etnomużikologu Amerikan;
- William S. Burroughs (1914-1997), kittieb tal-Beat Generation li kiteb Naked Lunch fis-snin 50 tas-seklu 20 f'Tanġier;
- Abderrahmane Youssoufi (1924-2020), eks Prim Ministru tal-Marokk;
- Ahmed Yacoubi (1928-1985), pittur internazzjonali u wieħed li jirrakkonta l-istejjer;
- Claude-Jean Philippe (1933-2016), kritiku tal-films Franċiż;
- Emmanuel Hocquard (1940-2019), poeta Franċiż;
- Jean-Luc Mélenchon (twieled fl-1951), politiku Franċiż, attwalment Membru Parlamentari Ewropew;
- Ralph Benmergui (twieled fl-1955), preżentatur televiżiv u tar-radju Kanadiż fil-Korporazzjoni Kanadiża tax-Xandir;
- Helena Maleno (twieldet fl-1970), difensur, ġurnalista u kittieba tad-drittijiet tal-bniedem;
- Karim Debbagh (twieled fl-1972), produttur Marokkin tal-films;
- Yasser Harrak (twieled għall-ħabta tal-1975), kittieb u attivist tad-drittijiet tal-bniedem;
- Sanaa Hamri (twieled fl-1977), direttur Marokkin tal-filmati mużikali;
- Ali Boussaboun (twieled fl-1979), eks plejer tal-futbol internazzjonali li lagħab 12-il logħba mat-tim nazzjonali tal-Marokk;
- Zakaria Ramhani (twieled fl-1983), artist viżiv.
Ġemellaġġi[immodifika | immodifika s-sors]
Tanġier hija ġemellata ma':
- Algeciras, Spanja;
- Bizerte, it-Tuneżija;
- Cádiz, Spanja;
- Da Nang, il-Vjetnam;
- Faro, il-Portugall;
- Liège, il-Belġju;
- Metz, Franza;
- Puteaux, Franza;
- Saint-Denis, Réunion, Franza;
- Saint-Josse-ten-Noode, il-Belġju;
- Santiago, iċ-Ċilì;
- Sétif, l-Alġerija;
- Rio de Janeiro, il-Brażil.
Gallerija[immodifika | immodifika s-sors]
.jpg)
Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]
- ^ Ghaki, Mansour (2015), "Toponymie et Onomastique Libyques: L'Apport de l'Écriture Punique/Néopunique", La Lingua nella Vita e la Vita della Lingua: Itinerari e Percorsi degli Studi Berberi, Studi Africanistici: Quaderni di Studi Berberi e Libico-Berberi, vol. No. 4, Naples: Unior, pp. 65–71, ISBN 978-88-6719-125-3, ISSN 2283-5636.
- ^ Head, Barclay; et al. (1911), "Mauretania", Historia Numorum (2nd ed.), Oxford: Clarendon Press, p. 887 ff.
- ^ Pétridés, Sophron (1913), "Tingis", Catholic Encyclopedia, vol. XIV, New York: Encyclopedia Press.
- ^ Ruiz, Ana (2012), Medina Mayrit: The Origins of Madrid, New York: Algora Publishing, ISBN 9780875869254. p. 208.
- ^ "NOAA". tgftp.nws.noaa.gov.
- ^ "Baseline climate means (1961–1990)" (PDF).