Tpittir fuq il-Blat ta' Sierra de San Francisco
It-Tpittir fuq il-Blat ta' Sierra de San Francisco huma arti pittografika preistorika fuq il-blat fil-katina muntanjuża ta' Sierra de San Francisco fil-Muniċipalità ta' Mulegé tar-reġjun tat-Tramuntana tal-istat ta' Baja California Sur fil-Messiku.[1][2][3]
It-tpittir fuq il-blat x'aktarx li huma l-prodotti artistiċi tal-poplu Cochimi fil-peniżola ta' Baja California. Dan il-grupp ta' nies ġie estint kulturalment fis-seklu 19 iżda minkejja dan huwa magħruf sew bis-saħħa tal-kitbiet tal-missjunarji Ġiżwiti tas-seklu 18. Dan it-tpittir fuq is-soqfa u l-ħitan tal-għerien u tal-postijiet imkennija fil-katina muntanjuża ta' Sierra de San Francisco ġie skopert għall-ewwel darba mill-Ewropej fis-seklu 18 permezz tal-missjunarju Ġiżwit Messikan José Mariano Rotea.[4][5]
Skont xi twemmin nattiv irreġistrat mill-Ġiżwiti u minn oħrajn, it-tpittir sar minn razza ta' ġganti — twemmin li ġie skartat minn investigaturi xjentifiċi mill-aħħar tas-seklu 19.[6] Dan it-twemmin jaf kien ġie ssuġġerit mid-daqs ikbar mill-ħajja reali tal-figuri umani (kif ukoll tal-annimali). Xi osservaturi spekulaw li t-tpittir kellu tifsiriet marbuta mal-maġija tal-kaċċa, ma' prattiki reliġjużi, jew mal-qima tal-antenati, iżda ma hemm l-ebda konsensus dwar dawn l-interpretazzjonijiet. Fost l-ispeċijiet ta' annimali mpittrin hemm iċ-ċriev, in-nagħaġ selvaġġ, il-fniek, il-puma, il-linċi, il-balieni, il-fkieren tal-baħar, il-ħut u l-għasafar. Hemm ukoll elementi astratti b'forom u b'għamliet differenti. Korp dejjem jikber ta' dati bir-radjokarbonju marbuta mat-tpittir issuġġerixxa epoki bikrin saħansitra mill-5500 Q.K. saħansitra għal epoki reċenti tal-kuntatt Ewropew fis-seklu 18.
Sit ta' Wirt Dinji
[immodifika | immodifika s-sors]It-Tpittir fuq il-Blat ta' Sierra de San Francisco ġie nnominat bħala sit indikattiv fl-1989 u eventwalment sar Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1989.[7]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; u l-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".[7]
It-tpittir fuq il-blat huwa mifrux f'madwar 250 sit differenti, li jinsab fil-Lvant tar-Riżerva ta' Bijosfera ta' El Vizcaino, Sit ta' Wirt Dinji ieħor tal-UNESCO. L-aċċess għat-tpittir fuq il-blat huwa kemxejn diffiċli minħabba l-pożizzjoni iżolata tas-siti, u dan għen ukoll biex jiġu mminimizzati l-vandaliżmu u l-qerda tagħhom.
Għeliem
[immodifika | immodifika s-sors]Fiż-żona tat-tpittir fuq il-blat hemm waħda mill-iżjed konċentrazzjonijiet importanti tal-arti Pre-Kolombjana tal-Peniżola ta' Baja California. It-tpittir fuq il-blat huwa ta' kwalità eċċezzjonali skont l-istandards nazzjonali u internazzjonali: mhux biss bħala kwalità għolja, iżda anke bħala kobor, varjetà u oriġinalità tar-rappreżentazzjonijiet umani u tal-annimali, b'kuluri notevoli, u bi stat eċċellenti ta' preservazzjoni.
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ Harry W. Crosby. 1997. The cave paintings of Baja California: discovering the great murals of an unknown people. Rev. and expanded ed. Sunbelt Publications, San Diego.
- ^ María de la Luz Gutiérrez and Justin R. Hyland. 2002. Arqueología de la sierra de San Francisco: dos décadas de investigación del fenómeno Gran Mural. Instituto Nacional de Antropología e Historia, il-Belt tal-Messiku.
- ^ Danny Palmerlee. 2007. Baja California and Los Cabos, 308 paġna.
- ^ Francisco Javier Clavijero. 1789. Storia della California. 2 vols. Appresso Modesto Penzo, Venezja, l-Italja.
- ^ Miguel del Barco. 1973. Historia natural y crónica de la antigua California. Edited by Miguel León-Portilla. Universidad Nacional Autónoma de México.
- ^ Don Laylander. 2014. "The beginnings of prehistoric archaeology in Baja California, 1732-1913". Pacific Coast Archaeological Society Quarterly 50(1&2):1-32.
- ^ a b Centre, UNESCO World Heritage. "Rock Paintings of the Sierra de San Francisco". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2024-02-28.