Aqbeż għall-kontentut

Tbilisi

Immodifika l-ħoloq
Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Tbilisi
 Georgia
Amministrazzjoni
Stat sovranGeorgia
Kap tal-Gvern Kakha Kaladze (en) Translate
Isem uffiċjali თბილისი
Тбилиси
Тифлис
Тыфліс
Թիֆլիս
Tiflis
Тифліс
Тбілісі
Тбилиси
Тифлис
Тыфліс
Ismijiet oriġinali თბილისი
Kodiċi postali 0100–0199
Ġeografija
Koordinati 41°43′21″N 44°47′33″E / 41.7225°N 44.7925°E / 41.7225; 44.7925Koordinati: 41°43′21″N 44°47′33″E / 41.7225°N 44.7925°E / 41.7225; 44.7925
Tbilisi is located in Georgia
Tbilisi
Tbilisi
Tbilisi (Georgia)
Superfiċjenti 720 kilometru kwadru
Għoli 575 m
Demografija
Popolazzjoni 1,118,035 abitanti (2014)
Informazzjoni oħra
Fondazzjoni 455
Kodiċi tat-telefon 32
Żona tal-Ħin UTC+4
bliet ġemellati Saarbrücken (en) Translate, Ljubljana, Innsbruck, Palermo, Kiev, Vilnius, Chișinău, Krakovja, Lviv, Odessa, Lublin, Riga, Kharkiv, Baku, Nantes, Bristol, Bilbao, Astana, Istanbul, Yerevan, Atlanta, Kajr, Doha, Tehran, Minsk, Sofija, Bukarest, Ankara, Ateni, Moska, Lagos, Varsavja, Praga, Lincoln (en) Translate, Ġerusalemm, Budapest, San Pietruburgu, Pariġi, Lima, Guangzhouu Dublin
tbilisi.gov.ge

Tbilisi (IPA: /təbɪˈliːsi, f'xi lingwi li magħrufa bl-isem ta' qabel l-1936 Tiflis[a] (/ˈtɪflɪs/),[1] hija l-kapitali u l-akbar belt tal-Ġeorġja, li tinsab fuq ix-xtut tax-Xmara Kura b'popolazzjoni ta' madwar 1.5 miljun ruħ. Tbilisi twaqqfet fil-ħames seklu AD minn Vakhtang I tal-Iberja, u sa minn dak iż-żmien servet bħala l-kapitali ta’ diversi renji u repubbliki Ġeorġjani. Bejn l-1801 u l-1917, bħala parti mill-Imperu Russu, Tiflis kienet is-sede tal-Viċirejaltà tal-Kawkasu, li tiggverna kemm il-partijiet tat-Tramuntana kif ukoll tan-Nofsinhar tal-Kawkasu.

Minħabba l-lokalità tagħha f'salib it-toroq bejn l-Ewropa u l-Asja, u l-prossimità tagħha mat-Triq tal-Ħarir, matul l-istorja, Tbilisi kienet punt ta' kunflitt fost diversi poteri globali. Anke llum il-pożizzjoni tal-belt tiżgura l-postha bħala rotta ta' tranżitu importanti għall-proġetti tal-enerġija u l-kummerċ. L-istorja ta’ Tbilisi hija riflessa fl-arkitettura tagħha, li hija taħlita ta’ strutturi medjevali, neoklassiċi, Beaux Arts, Art Nouveau, Stalinisti u Moderni .

Storikament, Tbilisi għexu fiha nies ta' diversi sfondi kulturali, etniċi u reliġjużi, għalkemm hija primarjament Kristjana Ortodossa tal-Lvant. Id-destinazzjonijiet turistiċi notevoli tagħha jinkludu l-katidrali Sameba u Sioni, Pjazza Ħelsien, Vjal Rustaveli u Vjal Agmashenebeli, il-Fortizza medjevali ta’ Narikala, it- Teatru tal-Opra psewdo-Moru, u l- Mużew Nazzjonali Ġorġjan. Il-klima f'Tbilisi tvarja bejn 20–32 °C (68–90 °F) fis-sajf u −1–7 °C (30–45 °F) fix-xitwa.

Ismijiet u etimoloġija

[immodifika | immodifika s-sors]

L-isem "Tbilisi" ġej mill-Ġorġjan Qadim Tbilisi (Asomtavruli: ႧႡႨႪႨႱႨ, Mkhedruli: თბილისი), u aktar minn tpili ( Ġorġjan Modern: თბილი, sħun, innifsu mill-Ġorġjan Qadim: ႲႴႨႪႨ ṭpili). L-isem Tbilisi (il-post tas-sħana) ingħata għalhekk lill-belt minħabba l-bosta nixxiegħat sħan sulferiċi fiż-żona.

Sal-1936, l-isem tal-belt fil-biċċa l-kbira tal-lingwi segwa l-pronunzja Persjana[2] Tiflis, filwaqt li l-isem Ġorġjan kien ტფილისი (Ṭpilisi).[3]

Fis-17 ta' Awwissu 1936, b'ordni tat-tmexxija Sovjetika, l-ismijiet uffiċjali bir-Russu ta' diversi bliet ġew mibdula biex jaqblu aktar mal-lingwa lokali.[3] Barra minn hekk, il-forma tal-lingwa Ġorġjana Ṭpilisi ġie modernizzat fuq il-bażi ta' proposta minn lingwisti Ġeorġjani; il-komponent Ġorġjan antik ტფილი (ṭpili) ġie sostitwit minn dak aktar ġdid თბილი (tbili).[3] Din il-formola kienet il-bażi għal isem Russu uffiċjali ġdid (Тбилиси Tbilisi). Il-biċċa l-kbira tal-lingwi l-oħra sussegwentement adottaw il-forma l-ġdida tal-isem, iżda xi lingwi bħat-Tork, il-Persjan, il-Grieg, l-Ispanjol u l-Ġermaniż żammew varjant ta’ Tiflis.

Fl-20 ta' Settembru 2006, il-parlament Ġorġjan għamel ċerimonja li tiċċelebra s-70 anniversarju mil-bidla tal-isem.

Xi wħud mill-ismijiet tradizzjonali ta 'Tbilisi f'lingwi oħra tar-reġjun għandhom għeruq differenti. L-isem Ossetjan Калак ( Kalak ) ġejja mill-kelma Ġorġjana ქალაქი ( kalaki ) tfisser sempliċiment belt. L-ismijiet taċ-Ċeċen u l-Ingush għall-belt jużaw forma simili jew l-istess bħall-ismijiet tagħhom għall-pajjiż tal-Ġeorġja ( Гуьржех Gürƶex ) kif jagħmel l-isem storiku Kabardian ( Курджы Kwrdžə ), filwaqt li Abkhaz Қарҭ ( Ķarţ ) huwa mill- Mingrelian ქართი ( Karti ).

Storja

[immodifika | immodifika s-sors]
Il-Basilika Anchiskhati hija l-eqdem knisja li fadal fi Tbilisi

 

Storja bikrija

[immodifika | immodifika s-sors]

L-arkeoloġi skoprew evidenza ta' abitazzjoni kontinwa tas-subborg ta' Tbilisi ta' Dighomi minn Żmien il-Bronż bikri, u artifatti tal-ġebel li jmorru għaż-żmien Paleolitiku.[4]

Minn l-aħħar ta' Żmien il-Bronż sa Żmien il-Ħadid bikri, dan kienet l-akbar insedjament fil-Kawkasu.[5] Skont il-leġġenda, it-territorju tal-lum ta’ Tbilisi kien kopert minn foresti sa l-458 WK. Varjant aċċettat kommunament tal-ħrafa tal-fondazzjoni ta’ Tbilisi isostni li r-Re Vakhtang I tal-Iberja (r. c. 447/49 – 502/22 WK) mar għall-kaċċa fir-reġjun imsaġġar bil-falkun (xi kultant il-falkun jiġi sostitwit jew b'seqer inkella għasafar tal-priża żgħar oħra fil-leġġenda). Il-falkun tar-re allegatament qabad jew weġġa’ faġan waqt il-kaċċa, u ż-żewġ għasafar waqgħu f’nixxiegħa sħuna fil-qrib u mietu minħabba ħruq li sofrew. Ir-Re Vakhtang tant impressjona ruħu bin-nixxigħat sħan li ddeċieda li jqaċċat il-foresta u jibni belt minflokha.

Ir-Re Dachi tal-Iberja (r. 522–534), is-suċċessur ta' Vakhtang I, ċaqlaq il-kapitali tal-Iberia minn Mtskheta għal Tbilisi u beda l-bini tal-ħitan tal-fortizza li kellha sservi bħala l-konfini l-ġodda tal-belt.[6] Mis-sitt seklu, Tbilisi kibret b'pass kostanti minħabba l-pożizzjoni strateġika fir-reġjun flimkien ma' rotot importanti ta' kummerċ u vjaġġar bejn l-Ewropa u l-Asja.

Dominazzjoni barranija

[immodifika | immodifika s-sors]

Il-pożizzjoni strateġika ta' Tbilisi fil-qalba tal-Kawkasu bejn l-Ewropa u l-Asja, għamlet lill-belt oġġett ta' rivalità fost id-diversi poteri tar-reġjun, bħall-Imperu Ruman, Parthia, Sassanid Persja, Għarab Musulmani, l-Imperu Biżantin, u t-Torok Seljuk. L-iżvilupp kulturali tal-belt kien kemmxejn dipendenti fuq min ħakem il-belt matul iż-żmien, għalkemm Tbilisi sar pjuttost kożmopolitana minn kmieni fl-istorja tagħha.

Bejn il-570 u l-580, il-Persjani ħakmu l-belt sa s-627, meta Tbilisi inħatfet mill-armati Biżantini/Khażari u aktar tard, fis-736–738, armati Għarab daħlu fil-belt taħt Marwan II. Wara dan, l-Għarab stabbilixxew emirat iċċentrat f'Tbilisi. Fl-764, waqt li kienet għadha taħt kontroll Għarbi, il-belt sfat maħkuma mill-gdid mill-Khażari. Fl-853, l-armati tal-mexxej Għarbi Bugha Al-Turki invadew Tbilisi sabiex jinfurzaw ir-radd tagħha lejn Abbasid. Id-dominazzjoni Għarbija ta’ Tbilisi kompliet sa madwar l-1050. Fl-1065, is-Sultan Seljuk Alp Arslan għamel kampanja militari kontra r-Renju tal-Ġeorġja, ħataf Tbilisi, u bena moskea fil-belt.[7]

Kapitali tal-Ġeorġja

[immodifika | immodifika s-sors]

Fl-1121, wara ġlied qawwi mas-Seljuki, it-truppi tar-Re David IV ta' Ġeorġja assedjaw Tbilisi għal sena sħiħa u b'riżultat ta' dan David ċaqlaċ ir-residenza tiegħu minn Kutaisi għal Tbilisi, u għamilha l-kapitali tal-iStat Ġorġjan magħqud, b'hekk inawgura l-Età tad-Deheb Ġorġjana. Mis-sekli 12-13, Tbilisi saret qawwa reġjonali b'ekonomija soda u produzzjoni kulturali tal-għaġeb. Sal-aħħar tas-seklu 12, il-popolazzjoni ta’ Tbilisi kienet laħqet il-100,000. Il-belt saret ukoll ċentru letterarju u kulturali importanti, mhux biss għall-Ġeorġja, iżda wkoll għad-dinja Ortodossa tal-Lvant ta' dak iż-żmien. Matul ir-renju tar-Reġina Tamar, Shota Rustaveli ħadem f'Tbilisi waqt li kiteb il-poeżija epika leġġendarja tiegħu, "Il-Kavallier fil-Ġilda tal-Pantera". Dan il-perjodu spiss jissejjaħ "Iż-Żmien tad-Deheb tal-Ġeorġja" [8] jew ir- Rinaxximent Ġeorġjan.[9]

Dominazzjoni Mongola u instabbiltàjiet oħra

[immodifika | immodifika s-sors]
Dettall mill-mappa Nawtika ta' Angelino Dulcert, li juri l-kosta tal-Baħar l-Iswed Ġorġjan u Tiflis, 1339

L-“Età tad-Deheb” ta’ Tbilisi ma damitx aktar minn seklu. Fl-1226, Tbilisi inqabdet mill-Imperu Khwarezmian taħt Shah Jalal ad-Din, id-difiżi tagħha nqerdu sew u saret suxxettibbli għal aktar attakki mill-armati Mongoli. Fl-1236, wara taqbid sostanzjali, il-Ġeorġja issottometti għad-dominazzjoni Mongola. In-nazzjon innifsu żamm forma ta '"semi-indipendenza" u ma tilifx l-istat tiegħu, iżda Tbilisi kienet influwenzata sostanzjalment mill-Mongols għas-seklu ta' wara, kemm politikament kif ukoll kulturalment. Fl-1320s, il-Mongoli rtiraw mill-Ġeorġja, u Tbilisi saret il-kapitali tal-istat Ġeorġjan indipendenti, għal darb'oħra. Madankollu, pesta laqtet lill-belt fl-1366.

Bejn l-aħħar tas-seklu 14 u tmiem is-seklu 18, Tbilisi reġa' tnħakem minn diversi poteri barranin. F’diversi okkażjonijiet, il-belt kienet saħansitra tinħaraq għal kollox. Fl-1386, Tbilisi ġiet invaduta diversi drabi mill-armati ta' Tamerlane. Fl-1440, il-belt inqerdet minn Jahan Shah (is-Shah tal-belt ta' Tabriz, il-Persja). Mill-1477 sal-1478, il-belt kienet maħkuma mit-tribujiet Ak Koyunlu ta ' Uzun Hassan.

Kontroll Iranjan

[immodifika | immodifika s-sors]
Tbilisi skont il-vjaġġatur Franċiż Jean Chardin, 1671
Illustrazzjoni tal-1717 tat-Teflis minn Joseph Pitton de Tournefort

Sa mill-1510iet, Tbilisi u r-renji ta' Kartli u Kakheti saru territorji vassalli tal-Iran Safavid.[10] Fl-1522, Tbilisi kienet mgħassa għall-ewwel darba minn forza Safavid kbira.[11][10] Wara l-mewt tar-re(shah) Ismail I (r. 1501–1524), ir-re David X ta' Kartli keċċa lill-Iranjani. Matul dan il-perjodu, ħafna partijiet ta' Tbilisi ġew rikostitwiti u mibnija mill-ġdid. L-erba' kampanji tar-re Tahmasp I (r. 1524–1576) irriżultaw fl-okkupazzjoni mill-ġdid ta' Kartli u Kakheti, u forza tas-Safavidi kienet stazzjonata b'mod permanenti f'Tbilisi mill-1551 'il quddiem.[11][12] Bit-Trattat ta' Amasya tal-1555, u b'mod aktar sod mill-1614 sal-1747, b'intervalli qosra, Tbilisi kienet belt importanti taħt il-ħakma Iranjana, u serviet bħala sede tar-rejiet vassalli Iranjani ta' Kartli, li kienu moghtija bit-titolu ta vali mix-shah. Fl-1718, is-senat Venezjana talab lill-imperatur Safavid Soltan Hoseyn biex jipproteġi lill-Armeni Kattoliċi u lill-missjunarji Kapuċċini f'Tbilisi mill-Armeni Gregorjani.[13] Taħt it-tmexxija ta' Teimuraz II u Heraclius II, Tbilisi saret ċentru politiku u kulturali vibranti ħieles mill-ħakma barranija—iżda, jibżgħu mit-theddida kostanti ta' invażjoni, il-mexxejja tal-Ġeorġja fittxew il-protezzjoni Russa fit-Trattat ta' Georgievsk tal-1783. Minkejja dan il-ftehim, il-belt ġiet maħkuma u meqruda fl-1795 mill-Qajar Iranjan Agha Mohammad Khan, li fittex li jerġa' jistabbilixxi s-sovranità tradizzjonali tal-Iran fuq ir-reġjun. [14] [15] [16]

L-arma ta' Tiflis taħt il-ħakma Russa

Fl-1801, l-Imperu Russu annessa r-Renju Ġorġjan ta' Kartli-Kakheti (li tiegħu Tbilisi kienet il-kapitali), u aktar tard ikkonsolida l-ħakma tiegħu bit-Trattat ta' Gulistan tal-1813,[17] li temm il-kontroll Iranjan tal-Ġeorġja. [18] Fi ħdan ir-Russja Tsarista, Tbilisi (magħrufa dak iż-żmien bħala Tiflis) kienet inkluża fil-kontea ta' Tiflis Uyezd fl-1801, u saret iċ-ċentru amministrattiv tal- Gvernatur ta' Tiflis (Gubernia) wara t-twaqqif ta' dan tal-aħħar fl-1846. Amministraturi Imperjali Russi implimentaw pjan ta' belt ġdida fi stil Ewropew u kkummissjonaw bini ġdid fi stili tal-Punent. Inbnew toroq u ferroviji biex jgħaqqdu Tbilisi ma' bliet importanti oħra fl-Imperu Russu, bħal Batumi u Poti. Sas-snin 50, Tbilisi reġgħet ħarġet bħala ċentru kummerċjali u kulturali ewlieni. Uħud bħal Ilia Chavchavadze, Akaki Tsereteli, Mirza Fatali Akhundzade, Iakob Gogebashvili, Alexander Griboyedov u ħafna statisti, poeti u artisti oħra kollha sabu darhom fi Tbilisi. Il-belt kellha bosta viżitaturi u kienet apprezzata ferm minn Alexander Pushkin, Leo Tolstoy, Mikhail Lermontov, il-familja Romanov u oħrajn. L-arterja l-ġdida ewlenija mibnija taħt l-amministrazzjoni Russa kienet Golovin Avenue (il-lum Vjal Rustaveli), li fiha l-Viċirejiet tal-Kawkasu stabbilixxew ir-residenza tagħhom. Għal ħafna mill-bidu tas-seklu 19, l-akbar grupp etniku ta' Tbilisi kien l-Armenjan, u f'xi waqtiet kien jikkostitwixxu 74.3% tal-popolazzjoni.[19]

Tiflis minn Mikhail Lermontov, 1837

Indipendenza qasira

[immodifika | immodifika s-sors]

Wara r- Rivoluzzjoni Russa tal-1917, il-belt serviet bħala s-sit tal-gvern interim tat-Transkawaksu, li fir-rebbiegħa tal-1918 stabbilixxa għal ftit taż-żmien il-Federazzjoni Transkawkasjana indipendenti bil-kapitali fi Tbilisi. F’dan iż-żmien, Tbilisi kellha bejn wieħed u ieħor l-istess numru ta’ Armeni daqs Ġorġjani, bir-Russi bħala t-tielet l-akbar grupp etniku.[20] Kien fil-palazz tal-ex Viċire tal-Kawkasu fejn l-indipendenza ta’ tliet nazzjonijiet Transkakasjani – il-Ġeorġja, l- Armenja u l-Ażerbajġan – ġiet iddikjarata mill-kunsilli nazzjonali rispettivi tagħhom bejn is-26 u t-28 ta’ Mejju 1918. Wara dan, Tbilisi serviet bħala l-kapitali tar-Repubblika Demokratika tal-Ġeorġja sal-25 ta’ Frar 1921. Mill-1918 sal-1919, il-belt serviet ukoll b'mod konsekuttiv bħala l-kwartieri ġenerali tal-garniġjon Ġermaniż tal-pajjiż  u aktar tard is-27 Diviżjoni Ingliża; [21] Tbilisi kienet ukoll l-uffiċċju ewlieni tal-Kap Kummissarju Brittaniku fit-Transkawkasia, Oliver Wardrop [22] u l-Kummissarju Għoli għall-Armenja, il-Kurunell William N. Haskell.[23]

Taħt il-gvern nazzjonali, Tbilisi inbidel fl-ewwel Belt Università Kawkasjana wara li twaqqfet l-Università Statali ta' Tbilisi fl-1918.[24] Fil-25 ta’ Frar 1921, il-11-il Armata l-Ħamra Russa Bolxevista invadiet[25][26] Tbilisi u wara ġlied qalil fil-periferija tal-belt, iddikjarat ħakma Sovjetika.

Ħakma Sovjetika

[immodifika | immodifika s-sors]
L-Armata l-Ħamra daħlet f’Tbilisi fil-25 ta’ Frar 1921

Fl-1921, ir-Repubblika Demokratika tal-Ġeorġja kienet okkupata mill-forzi Bolxeviki Sovjetiċi mir-Russja, u sal-1936 Tbilisi serviet, l-ewwel, bħala l-belt kapitali tas-SFSR Transkawkasjana (li kienet tinkludi l-Armenja, l-Ażerbajġan u l-Ġeorġja), u wara, sal-1991, bħala l-kapitali tar- Repubblika Soċjalista Sovjetika tal-Ġeorġja. Matul il-ħakma Sovjetika, il-popolazzjoni ta' Tbilisi kibret b'mod sinifikanti, il-belt saret aktar industrijalizzata, u saret ukoll ċentru politiku, soċjali u kulturali importanti tal-Unjoni Sovjetika. Fl-1980 il-belt ospitat l-ewwel festival tal-mużika rock fl-Unjoni Sovjetika, sanzjonat mill-istat. Bħala destinazzjoni turistika ewlenija kemm għaċ-ċittadini Sovjetiċi kif ukoll għal viżitaturi barranin, il-"Belt il-Qadima" ta' Tbilisi (il-viċinat fi ħdan il-ħitan oriġinali tal-belt) ġiet rikostitwita fis-snin sebgħin u tmeninijiet.[27]

Tbilisi rat dimostrazzjonijiet tal-massa kontra r-Russja matul l-1956 fil-Massakru tad-9 ta' Marzu, bi protesta kontra l-politika anti-Stalinista ta' Nikita Khrushchev. Protesti paċifiċi seħħew fl-1978, u fl-1989 it-traġedja tad-9 ta’ April kienet protesta paċifika li saret vjolenti.

Wara l-indipendenza

[immodifika | immodifika s-sors]

Mit-xoljiment tal-Unjoni Sovjetika, Tbilisi esperjenzat perjodi ta’ instabbiltà u taqlib sinifikanti. Wara gwerra ċivili qasira, li l-belt ġarrbet għal ġimagħtejn bejn Diċembru 1991 u Jannar 1992 (meta tqabdu bejniethom il-forzi pro-Gamsakhurdia u l-Oppożizzjoni), Tbilisi rat konfronti armati frekwenti fost diversi klannijiet tal-mafja u operaturi kummerċjali illegali. Anke matul l-Era Shevardnadze (1993–2003), il-kriminalità u l-korruzzjoni saru rampanti fil-livelli kważi kollha tas-soċjetà. Ħafna setturi tas-soċjetà ftaqru minħabba l-qgħad ikkawżat mill-kroll tal-ekonomija. Iċ-ċittadini medji ta' Tbilisi bdew isiru dejjem aktar diżillużi bil-kwalità tal-ħajja fil-belt (u fin-nazzjon in ġenerali). Protesti tal-massa li saru f'Novembru 2003 wara elezzjonijiet parlamentari ffalsifikati wasslu biex aktar minn 100,000 ruħ niżlu fit-toroq u nfexxew fl-hekk imsejjħa Rivoluzzjoni tal-Warda. Mill-2003 'l hawn, Tbilisi esperjenzat stabbiltà konsiderevoli, b'rati ta' kriminalità dejjem jonqsu, ekonomija mtejba, u boom fil-proprjetà immobbli.[28] Matul il- gwerra tal-Ossezja tan-Nofsinhar tal-2008, iż-żona ta' Tbilisi intlaqtet minn diversi attakki mill-ajru Russi.

Wara l-gwerra, inbdew diversi proġetti fuq skala kbira, inkluża sistema tat-tram,[29] bypass tal-ferrovija u rilokazzjoni tal-istazzjon ċentrali,[30] u awtostradi urbani ġodda.[31] F’Ġunju tal-2015, għargħar qatel mill-inqas għoxrin persuna u wassal biex annimali miż-żoo tal-belt joħorġu fit-toroq.[32]

Noti

[immodifika | immodifika s-sors]
  1. ^ Tbilisi hija magħrufa bl-isem qadim ta' 'Tiflis f'għad ta' lingwi, b'mod partikolari bl-Ispanjol, Persjan, Germaniż, Tork, u oħrajn. Qabel l-1936 Tiflis kien l-isem użat fir-Russu.

Referenzi

[immodifika | immodifika s-sors]
  1. ^ Mudell:Cite EPD
  2. ^ Tbilisi (Tbilisi), Georgia (Tiflis). ISBN 978-0191905636 https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780191905636.001.0001/acref-9780191905636-e-7298?rskey=gklvb2&result=2. |title= nieqes jew vojt (għajnuna)
  3. ^ a b ċ „როცა ტფილისი გახდა თბილისი." [When Tiflis became Tbilisi] (bil-Ġorġjan). Radio Tavisupleba. 17 February 2005. Arkivjat mill-orġinal fl-28 May 2021. Miġbur 1 May 2018.
  4. ^ "ArticleEngl". geoarchencyclopedia.ge. Arkivjat mill-orġinal fl-15 December 2019. Miġbur 2019-04-16.
  5. ^ cguardia (2016-02-03). "The Scythians in Tbilisi: Recent Excavations at Treligorebi". Institute for the Study of the Ancient World. Arkivjat mill-orġinal fl-16 April 2019. Miġbur 2019-04-16.
  6. ^ Rayfield, Donald (11 February 2019). Edge of empires : a history of Georgia. ISBN 978-1-78914-059-0. OCLC 1053903394.
  7. ^ Minorsky 1953.
  8. ^ "The Golden Age of Georgia". Dictionary of Georgian National Biography. Arkivjat mill-orġinal fl-28 October 2007. Miġbur 2 February 2008.
  9. ^ "Country Overview". Invest in Georgia. Arkivjat minn l-oriġinal fl-1 January 2008. Miġbur 2 February 2008. This early Georgian renaissance ... preceded its European analogue by several hundred years
  10. ^ a b Rayfield 2013.
  11. ^ a b Hitchins 2001.
  12. ^ Floor 2008.
  13. ^ Rota 2012.
  14. ^ Kazemzadeh 1991.
  15. ^ Suny, pp. 58–59
  16. ^ Relations between Tehran and Moscow, 1797–2014. Arkivjat mill-orġinal fl-1 May 2015. Miġbur 15 December 2014.
  17. ^ Mikaberidze, Alexander.
  18. ^ Kazemzadeh, Firuz (2013). Russia and Britain in Persia: Imperial Ambitions in Qajar Iran. I.B.Tauris. p. 5. ISBN 978-0857721730. Arkivjat mill-orġinal fl-1 April 2021. Miġbur 21 November 2020.
  19. ^ Ronald Grigor Suny (1994). The making of the Georgian nation. Indiana University Press. pp. 116–. ISBN 978-0-253-20915-3. Arkivjat mill-orġinal fl-22 March 2021. Miġbur 16 November 2011.
  20. ^ "население грузии". www.ethno-kavkaz.narod.ru. Arkivjat minn l-oriġinal fl-8 February 2008.
  21. ^ Hovannisian, Richard G. (1971–1996). The Republic of Armenia. 2. Berkeley: University of California Press. p. 130. ISBN 0-520-01805-2. OCLC 238471.
  22. ^ Hovannisian, Richard G. (1971–1996). The Republic of Armenia. 2. Berkeley: University of California Press. p. 116. ISBN 0-520-01805-2. OCLC 238471.
  23. ^ Hovannisian, Richard G. (1971–1996). The Republic of Armenia. 2. Berkeley: University of California Press. pp. 113–114. ISBN 0-520-01805-2. OCLC 238471.
  24. ^ Marshall, David (1962). History of Modern Georgia. p. 211.
  25. ^ Jones, Stephen F. (2005). Socialism in Georgian Colors. London.
  26. ^ Marshall, David (1962). History of Modern Georgia.
  27. ^ (bir-Russu). Ċitazzjoni journal għandha bżonn |journal= (għajnuna); |title= nieqes jew vojt (għajnuna)
  28. ^ Rukhadze, Vasili; Tobias Moerschen (2007). "Analysis of Tbilisi's Real Estate Boom" (PDF). Arkivjat (PDF) mill-orġinal fl-9 October 2010. Miġbur 22 November 2009.
  29. ^ "Rustavi 2". Rustavi 2. Arkivjat mill-orġinal fl-15 July 2011. Miġbur 3 June 2011.
  30. ^ Sergey Gevenov. "Tbilisi railway project to start : Story by Nino Edilashvili : Georgia Today on the Web". Georgiatoday.ge. Arkivjat minn l-oriġinal fl-21 July 2011. Miġbur 3 June 2011.
  31. ^ "Issue 1, 2010 – Tbilisi 2010". Investor.ge. Arkivjat minn l-oriġinal fl-7 October 2011. Miġbur 3 June 2011.
  32. ^ "Georgia flood: Tbilisi residents warned over zoo animals after devastating flood". BBC News. 14 June 2015. Arkivjat mill-orġinal fl-14 June 2015. Miġbur 15 June 2015.

Ħoloq esterni

[immodifika | immodifika s-sors]
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Tbilisi&oldid=296745"