Stazzjon tar-Radju ta' Grimeton
L-Istazzjon tar-Radju ta' Grimeton (pronunzja bl-Iżvediż: [ˈɡrɪ̂mːɛˌtɔn])[1] fin-Nofsinhar tal-Iżvezja, qrib Varberg f'Halland, huwa stazzjon bikri tat-telegrafija bla fili Transatlantika bil-mewġ twil li nbena fl-1922-1924, u li ġie ppreservat bħala sit storiku. Mis-snin 20 sas-snin 40 tas-seklu 20 intuża għat-trażmissjoni ta' telegrammi bil-kodiċi Morse lejn l-Amerka ta' Fuq u lejn pajjiżi oħra madwar id-dinja. Matul it-Tieni Gwerra Dinjija kien l-unika kollegament ta' telekomunikazzjoni li kellha l-Iżvezja mal-bqija tad-dinja. Kien l-unika eżempju eżistenti ta' teknoloġija bikrija tat-trażmissjoni bir-radju qabel l-użu tal-elettronika msejħa alternatur ta' Alexanderson. L-istazzjon sar Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2004[2], u ġie deskritt bħala "monument straordinarju li jirrappreżenta l-proċess ta' żvilupp tat-teknoloġija tal-komunikazzjoni fiż-żmien wara l-Ewwel Gwerra Dinjija". L-istazzjon tar-radju huwa wkoll sit ewlieni tar-Rotta Ewropea tal-Wirt Industrijali.[3] It-trażmettitur għadu operattiv, u kull sena f'jum imsejjaħ Jum Alexanderson jinxtegħel u jittrażmetti trażmissjonijiet qosra ta' prova bil-kodiċi Morse, li jistgħu jiġu riċevuti fl-Ewropa kollha.
Storja[immodifika | immodifika s-sors]
Għall-ħabta tal-1910, il-pajjiżi industrijali bdew jibnu networks ta' stazzjonijiet qawwijin tar-radjutelegrafija transoċeanika bil-mewġ twil sabiex jikkomunikaw telegrafikament ma' pajjiżi oħra. Matul l-Ewwel Gwerra Dinjija, ir-radju sar teknoloġija strateġika meta l-pajjiżi ndunaw li pajjiż mingħajr kapaċità tar-radju fuq distanza twila seta' jiġi iżolat mill-bqija tad-dinja minn għadu li sempliċement jaqta' l-kejbils tat-telegrafija ta' taħt il-baħar tiegħu. Fl-1921, id-dipendenza ġeografika tal-Iżvezja fuq in-networks ta' kejbils ta' taħt il-baħar ta' pajjiżi oħra, u t-telf temporanju ta' dawk il-konnessjonijiet vitali matul il-gwerra, immotivaw lill-Parlament Żvediż jieħu deċiżjoni favur il-bini ta' stazzjon tar-radjutelegrafija fl-Iżvezja biex jittrażmetti traffiku ta' telegrammi minn naħa għall-oħra tal-Oċean Atlantiku.
Dak iż-żmien, kien hemm diversi teknoloġiji differenti li kienu jintużaw għat-trażmissjoni tar-radju b'potenza kbira, u kull waħda minnhom kienu f'idejn kumpanija industrijali kbira differenti. Intalbu offerti minn Telefunken f'Berlin, il-Ġermanja, minn The Marconi Company f'Londra, ir-Renju Unit, mir-Radio Corporation of America (RCA) fi New York, l-Istati Uniti, u mis-Société Française Radio-Electrique f'Pariġi, Franza. It-tranżmettitur li ntgħażel kien l-alternatur ta' Alexanderson, li ġie vvintat għall-ħabta tal-1906 mill-Iżvediż-Amerikan Ernst Alexanderson u ġie mmanifatturat mill-RCA. Dan kien jikkonsisti minn ġeneratur elettromekkaniku rotatorju tal-kurrent alternat (alternatur) li kien jitqabbad permezz ta' mutur elettriku b'veloċità biżżejjed sabiex jiġġenera kurrent alternat fil-frekwenzi tar-radju, li kien jiġi kkollegat mal-antenna. Kien wieħed mill-ewwel trażmettituri li ġġenera mewġ kontinwu sinusojdali, li permezz tagħhom il-komunikazzjoni setgħet issir fuq distanza itwal mill-mewġ immewwet li kien jintuża mit-trażmettituri iktar bikrin li kienu jaħdmu bl-ispinterometru. Wara li saru kalkoli bir-reqqa, l-istazzjon inbena fi Grimeton, tul il-kosta tal-Lbiċ tal-Iżvezja, sabiex jiġu sfruttati l-kundizzjonijiet tajbin ta' propagazzjoni tal-mewġ tar-radju mit-Tramuntana tal-Oċean Atlantiku sal-Amerka ta' Fuq. Sabiex tinkiseb komunikazzjoni binhar tul distanzi daqstant twal, l-istazzjonijiet transoċeaniċi ħadu vantaġġ minn mekkaniżmu ta' gwida tal-mewġ tal-jonosfera terrestri li kienet tirrikjedi li jittrażmettu bi frekwenzi f'medda ta' frekwenzi baxxa ħafna, saħansitra taħt it-30 kHz. Ir-radjutrażmettituri kellhom bżonn antenni tassew kbar biex jirradjaw dan il-mewġ twil b'mod effiċjenti. L-istazzjon ta' Grimeton kellu antenna enormi bil-parti ta' fuq ċatta li kienet twila 1.9 km (1.2 mil) u li kienet tikkonsisti minn tnax-il wajer (li iktar 'il quddiem tnaqqsu għal tmien wajers) mirfuda fuq sitt torrijiet tal-azzar għoljin 127 metru (380 pied). L-istazzjon beda jaħdem fl-1924, u beda jittrażmetti t-traffiku radjutelegrafiku mis-sinjal tas-sejħa SAQ b'200 kW fuq frekwenza ta' 16.5 kilohertz, li iktar 'il quddiem inbidlet għal 17.2 kHz, lejn ir-riċevituri tal-RCA f'Long Island, New York.
It-teknoloġija tal-alternatur ta' Alexanderson malajr saret antikwata saħansitra anke waqt li kienet qed tiġi installata. It-trażmettituri bl-oxxillatur elettroniku bit-tubu vakwu, ivvintati minn Lee De Forest fl-1907, issostitwew il-biċċa l-kbira tat-trażmettituri preelettroniċi fil-bidu tas-snin 20 tas-seklu 20. Madankollu, l-investiment ta' kapital kbir fit-trażmettitur bl-alternatur ta' Alexanderson wassal biex is-sidien jibqgħu jużaw dan il-makkinarju enormi fit-tul anke wara li teknoloġikament kienu saru antikwati. Sas-snin 30 tas-seklu 20, il-komunikazzjoni Transatlantika kienet qalbet għall-mewġ qasir, u t-trażmettituri tal-mewġ qasir bit-tubu vakwu ġew installati fil-binja prinċipali, filwaqt li twaħħlet antenna perjodika tal-mewġ qasir fuq il-bejt. L-alternatur ta' Alexanderson beda jintuża b'mod sekondarju bħala trażmettitur navali għall-komunikazzjoni mas-sottomarini, peress li l-frekwenzi baxxi ħafna jistgħu jippenetraw fil-baħar fuq distanza qasira.
Matul it-Tieni Gwerra Dinjija (1939-1945), l-istazzjon laħaq il-qofol tiegħu, meta kien jintuża bħala l-istazzjon ewlieni ta' komunikazzjoni tal-Iskandinavja mal-bqija tad-dinja. Mill-ġdid, il-konnessjonijiet bil-kejbils tal-komunikazzjoni taħt il-baħar malajr inqatgħu mill-pajjiżi fil-gwerra u t-trażmissjonijiet radjutelegrafiċi kienu kollegament mal-bqija tad-dinja. L-istazzjon baqa' jintuża għat-trażmissjonijiet navali sal-1960.
L-Istazzjon tar-Radju ta' Grimeton illum il-ġurnata huwa l-uniku stazzjon li għad fadal fin-network Transatlantiku ta' disa' stazzjonijiet tal-mewġ twil li kienu nbnew bejn l-1918 u l-1924, kollha kemm huma mgħammra b'alternaturi ta' Alexanderson. Fl-2004 l-istazzjon żdied fil-lista ta' Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. It-trażmettitur ta' Grimeton huwa l-aħħar eżempju eżistenti ta' alternatur ta' Alexanderson. L-istazzjon huwa l-uniku stazzjon tar-radju li għad baqa' mill-era ta' qabel it-tubu vakwu u għadu f'kundizzjoni operattiva. Kull sena, f'jum magħruf bħala Jum Alexanderson, li jaħbat jew fl-aħħar Ħadd f'Ġunju, jew fl-ewwel Ħadd f'Lulju, skont liema minnhom ikun l-eqreb tat-2 ta' Lulju, is-sit ikun operattiv u miftuħ għall-pubbliku, it-trażmettitur jinxtegħel u jittrażmetti messaġġi ta' prova fuq 17.2 kHz bis-sinjal tas-sejħa SAQ, li jistgħu jiġu riċevuti fl-Ewropa kollha.
Prinċipju operattiv[immodifika | immodifika s-sors]
Il-prinċipju li jintuża għat-tħaddim tal-istazzjon huwa ta' ġeneratur (imsejjaħ ukoll alternatur) b'għadd kbir eżatt ta' poli, imħaddem b'veloċità eżatta li taqbel mal-għadd ta' bidliet bejn il-poli, u bil-frekwenza mixtieqa tal-output (f = poli/2 * dawriet). It-trażmettitur jinxtegħel u jintefa skont il-kodiċi Morse ta' sinjalar u b'hekk il-mutur ibiddel ħarira l-frekwenza. B'hekk il-frekwenza tkun 'il barra mill-banda dejqa tal-antenna u għaldaqstant tiġi trażmessa b'inqas potenza. Fil-fatt b'hekk tinħoloq kjavi bikrija u għaqlija ta' bidliet fil-frekwenzi (bl-Ingliż: frequency shift keying (FSK)). Matul il-kostruzzjoni tal-istazzjon, dan kien l-uniku mod magħruf biex ikun hemm output ta' potenza kbira ħafna bir-radjufrekwenzi. Il-prinċipju jaħdem qisu wieħed qed idawwar id-dinamo ta' rota: dinamo pereżempju jkollu erba' poli u billi dan jiddawwar b'100 dawra fis-sekonda, l-output ikun ta' 200 Hertz. Jekk l-għadd ta' poli fid-dinamo jiżdied għal 80, l-istess veloċità tipproduċi sinjal ta' 4 kHz. Jekk jiżdiedu kemm l-għadd ta' poli kif ukoll il-veloċità tad-dawriet, il-frekwenzi iktar għoljin isiru possibbli.
Dijagramma skematika tal-prinċipju[immodifika | immodifika s-sors]
Bejn il-punti a u b ikun hemm sinjal ta' 15 (peress li jkun hemm 30 poli) li jiġi mmultiplikat bl-għadd ta' dawriet. Il-virga tad-dawrien bi trembil elettriku li joħolqu koljatura tgħaddi minn sekwenza ta' poli manjetiċi tat-Tramuntana u tan-Nofsinhar. Dan il-proċess joħloq kurrent alternat fil-punti a u b. Dan il-mudell ippreżentat fid-dijagramma skematika fih kalamiti fissi (statur) u koljatura rotatorja (rotor). Il-postijiet ta' dawn it-tnejn jistgħu jinbidlu biex il-kalamiti jkunu qed iduru fin-nofs u l-koljaturi jkunu f'għamla ta' ċirku madwarhom. B'hekk it-trasferiment tas-sinjal tal-koljatura lejn l-istadji li jmiss (in-network tal-irfinar tal-frekwenzi u l-antenna) ikun iktar faċli.
Sistema tal-antenna[immodifika | immodifika s-sors]
Is-sistema tal-antenna, li tikkonsisti minn wajer tal-antenna mirfuda fuq torrijiet bħal dawk li jirfdu l-linji tal-elettriku b'tensjoni għolja, għandha effiċjenza baxxa ħafna minħabba l-fatt li t-tul tal-antenna xorta waħda huwa relattivament żgħir meta mqabbel mat-tul tal-mewġ tal-output.
Dettalji tekniċi[immodifika | immodifika s-sors]
Sabiex tinkiseb medda massima, bħal stazzjonijiet oħrajn tar-radjutelegrafija transoċeanika l ta' dak iż-żmien, l-istazzjon kien jittrażmetti fil-banda ta' frekwenzi baxxi ħafna, bi frekwenza ta' 17.2 kilohertz u b'hekk it-tul tal-mewġ kien ikun bejn wieħed u ieħor ta' 17,442-il metru. Minkejja li l-antenna kienet tkun twila bejn wieħed u ieħor żewġ kilometri, xorta waħda kienet tkun qasira meta mqabbla mat-tul tal-mewġ u b'hekk ma tantx kienet effiċjenti. Kull wieħed mis-sitt arbli tal-antenna fih sezzjoni trasversali ta' 46 metru fuq nett b'għoli kumplessiv ta' 127 metru. Illum il-ġurnata fuqhom hemm tmien kondutturi tal-antenna għalkemm oriġinarjament kien hemm 12.
Fuq l-istatur hemm 64 trembil tal-alternatur/ġeneratur, u kull wieħed jipprovdi 100 V sa 30 A, jiġifieri bejn wieħed u ieħor 3 kW. B'hekk il-qofol tal-potenza tal-output tar-radjufrekwenzi huwa ta' madwar 64 x 3 kW jew 200 kW, għalkemm illum il-ġurnata normalment jiġi limitat sa madwar 80 kW. Ir-rotor huwa ċirku tal-azzar b'dijametru ta' 1.6 metru u bi ħxuna ta' madwar 7.5 cm fil-periferija. Madwar iċ-ċirkonferenza tiegħu fih 488 slott mimlijin bir-ram isfar. Id-distakk tal-arja bejn l-istatur u r-rotor hija ta' 1 mm jew inqas. Il-mutur li jħaddem il-ġeneratur kapaċi jasal sa 500 HP (bejn wieħed u ieħor 370 kW). Dan huwa fornut minn provvista ta' 2,200 V minn provvista b'żewġ fażijiet li tirriżulta minn trasformatur, b'dawrien ta' 711.3 rpm, biex tinkiseb il-frekwenza operattiva speċifikata. Is-sett kollu tat-trażmettitur jiżen madwar 50 tunnellata.[4]
Sit ta' Wirt Dinji[immodifika | immodifika s-sors]
L-Istazzjon tar-Radju ta' Grimeton ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-2004.[2]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".[2]
Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]
- ^ Jöran Sahlgren; Gösta Bergman (1979). Svenska ortnamn med uttalsuppgifter (bl-Iżvediż). p. 9.
- ^ a b ċ Centre, UNESCO World Heritage. "Grimeton Radio Station, Varberg". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2022-08-02.
- ^ "European route of industrial heritage - ERIH". www.erih.net. Miġbur 2022-08-02.
- ^ "Grimeton | Världsarvet" (bl-Iżvediż). Miġbur 2022-08-02.