Plejju

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Plejju
Mentha pulegium
Klassifikazzjoni xjentifika
Dominju: Eukaryota
Renju: Plantae
Sottorenju: Tracheobionta
Fergħa:
Superdiviżjoni: Spermatophyta
Diviżjoni: Magnoliophyta
Sottodiviżjoni: .
Klassi: Magnoliopsida
Sottoklassi: Asteridae
Ordni: Lamiales
Familja: Lamiaceae
Ġeneru: Mentha
Speċi: M. pulegium


Il-Plejju (Mentha pulegium L., 1753) hi xitla erbaċea perenni li tappartieni għall-familja Lamiaceae, nattiva fl-Ewropa, l-Afrika ta' Fuq u l-Asja temperata. Ilha magħrufa mill-Qedem bħala pjanta mediċinali. Ma ġietx meqjusa bħala memebru tal-ġeneru Mentha sal-epoka moderna.

Waqt li kienet apprezzata ħafna sar-Rinaxximent, il-konsum tagħha anki bħala infużżjoni, mhuwiex irrikmandat minħabba komponent epatotossiku ħafna, il-pulegon, li kultant ikun hemm konċentrazzjoni qawwija tiegħu[1]..

Storja tan-nomenklatura[immodifika | immodifika s-sors]

Fl-Antikità Ewropeja, intużaw bosta fitonimi biex jiddeskrivu l-ġeneru Mentha. Il-filologu Jacques André[2] il-plejju sejjaħlu pūleium, l-isem użat mill-enċiklopedista Ruman tal-ewwel seklu, Plinju l-Kbir fl-Istorja Naturali, 20, 152 u minn Dijoskoride, De Materia Medica 3, 31. Kien irrikmandat bħala emmenagogu u abortiv.

L-isem Malti, plejju, ġej mill-Isqalli puleu, li ġej mill-Latin popolari *pǔleium (Latin klassiku pūleium) għaliex kien jintuża kontra l-briegħed (bergħud jissejjaħ pulex bil-Latin).

Fix-xogħol fundatur tan-nomenklatura moderna Species plantarum (1753), Carl Linneaus iddeskriva 10 speċi ta' Mentha. fosthom Mentha pulegium.

Deskrizzjoni[immodifika | immodifika s-sors]

Din hi pjanta perenni bir-riżomi, baxxa, għolja minn 10 ċm sa 55 ċm, li spiss tgħix f'ambjenti umdi u tarmi riħa ta' lumi[3].

Iz-zkuk għandhom sezzjoni kwadra, huma ftit jew wisq weqfin b'kulur ħadrani jew fil-griż[4] u mifruxin jew reqdin, faċilment joħorġu għeruq niżlin l-isfel mill-għekiesi ta' taħt.

Il-plejju għandu weraq, żgħar (0,8-1,3 cm x 5-6 mm) kontra xulxin[5] ta' għamla ovali jew oblunga, kważi sħaħ (b'dentellatura jew merlatura ħafifa), b'piċċjol[6] qasir, bażi tond u apiċi ottuż.

Il-fjuri, li joħorġu fis-Sajf, minn Lulju sa l-aħħar ta' Settembru, huma roża-lelà, xi minn daqqiet bojod u huma miġburin f'qiegħ il-weraq f'glomeruli (vertiċilli foloz) imqegħdin imbegħdin matul iz-zokk. Il-kalċi hu muswaf, glandulari, tubolari u l-għonq hu magħluq b'xagħar qrib xulxin; hu bilabjat b' ħames snien inegwali (iż-żewġ snien ta' taħt huma idjaq). Il-korolla mqabbża (li tifforma rużun) hi magħmula minn 4 lobi bħal xulxin. L-4 stamijiet huma prominenti. iż-żewġ karpelli huma solidi.

Il-frott hu akenju.

Firxa u ħabitat[immodifika | immodifika s-sors]

Din hi xitla nattiva fl-Ewropa, il-punent tal-Asja (minn Ċipru sat-Turkmenistan) u t-tramuntana tal-Afrika (mill-Marokk sal-Eġittu)[7]:

  • L-Ewropa : L-Unjoni Ewropeja kollha, l-Ukraina, ir-Russja
  • L-Afrika ta' Fuq : il-Marokk, l-Alġerija, it-Tuneżija, il-Libja, l-Eġittu, l-Etjopja
  • L-Asja temperata : it-Turkija, l-Iran, l-Iżrael, il-Libanu, is-Sirja, il-Kawkasu, ir-Russja, il-Każakstan, it-Turkmenistan

Il-plejju sar naturalizzat f'bosta pajjiżi[7] : l-Awstralja, New Zealand, L-Istati Uniti, il-Brażil, l-Arġentina, iċ-Ċile, l-Urugwaj.

Jiġi kkulivat fil-Ġorġja, l-Indja, l-Indoneżja, l-Ewropa, Il-Kanada, l-Istati Uniti, il-Messiku, Kuba, il-Brażil, iċ-Ċile.

Il-plejju jħobb l-art umda[8].

Sinonimi[immodifika | immodifika s-sors]

Dawn huma xi sinonimi ta' Mentha pulegium skont Tucker ut Naczi[9] :

  • Pulegium vulgare Miller 1768
  • Pulegium erectum Mill. 1768
  • Pulegium aromaticum S.F. Gray 1821
  • Pulegium pubescens Opiz ex Boenn 1824
  • Mentha aromatica Salisb. 1796

Il-botanista-ġardinar tal-Ġnien Botaniku ta' Chelsea, Philip Miller, għażel li jiikklasifika l-pjanta taħt il-ġeneru Pulegium, minħabba l-użu tradizzjonali ta' Pulegium regium użat mill-erboristi u l-ġardinara. Għalkemm Miller stess qabel ma' Tournefort u Linnaeus li għadu jkun taħt il-ġeneru Mentha[10], ċeru numru ta' botanisti baqgħu jużaw il-ġeneru Pulegium sal-aħħar tas-seklu 19.

Il-varjetà micrantha, li tikber fin-nofsinhar tar-Russja u fil-Każakstan, ingħatat ukoll dawn l-ismijiet:

  • Mentha micrantha Fisch. ex Benth. 1848
  • Pulegium micranthum Claus., Beitr., 1850

Kompożizzjoni kimika[immodifika | immodifika s-sors]

Iż-żejt essenzjali jinkiseb bid-distillazzjoni tal-fwar tal-ilma mill-partijiet 'il fuq mill-art tal-pjanta.

Il-plejju fih tliet kimotipi[4]

  • kimotip 1 : żjut għonja fil-pulegon, menton u isomenton
  • kimotip 2 : żjut għonja fil-piperitenon, jew piperiton, mal-pulegon, menton u isomenton
  • kimotip 3 : żjut għonja fl-isomentoni, neoisomenton ma' xi pulegon u menton.

Il-pulegon u l-mentofuran (li hu prodott bijosintetikament mill-pulegone permezz tal-enzima sintażi tal-mentofuran) huma komposti epatotossiċi. Jista' jkun hemm konċentrazzjonijiet għolja minnhom[11].

Kokkini et al.[12] (2002) analizzaw għaxar popolazzjonijiet ta' plejju miġburin mill-Greċja kollha u sabu varjazzjonijiet enormi fil-livelli tal-pulegon, minn traċċi (<0.1 %) sa 90,70 %. Żewġ popolazzjonijiet biss kienu għonja fil-pulegon (42,9 % et 90,7 %), l-oħrajn kien fihom kwantità ħafna iżgħar (sa 35 %). Dawn tal-aħħar kienu rikki fil-menton/isomenton, kif ukoll fil-piperiton/piperitenon jew piperiton.

L-analiżi tal-plejju miġbur mix-Xlokk tal-Alġerija ta dawn ir-riżultati (Boukhebti et al[13], 2011) :

Żejt essenzjali ta' M. pulegium (minn Boukhebti al[13]., 2011)
pulegon menton isomenton piperitenon piperiton limonen
38.81 % 19.24 % 6.09 % 16.53 % 6.35 % 4.29 %

Fil-plejju miġbur minn Santarém fil-Portugall, Teixeira et al sabu dawn il-komposti[14] :

Żejt essenzjali ta' M. pulegium (minn Teixeira al.[14], 1971)
menton neomenton pulegon 8-idrossi-4(5)-p-menten-3-on
35.9 % 9.2 % 23.2 % 2.1 %

Użu[immodifika | immodifika s-sors]

Storja tal-użu[immodifika | immodifika s-sors]

Disinn meħud minn manuskritt tas-seklu 13 l-Herbarium ta' Psewdo-Apuleju, li juri mara tqila mimduda u mara oħra b'fergħa ta' plejju f'idha waħda u mehrież u lida fl-id l-oħra

Il-plejju kienu jafu bih u jużawh fl-Eġittu u l-Mesopotamja antiki.

Fl-Antikità Ewropeja, il-plejju kien ukoll magħruf ħafna, bl-isem ta' Grieg blekson βλήχων, mit-tobba Ippokratiċi, (seklu 5 QK), mil-filosfu botanista Teofrastu (seklu 4 QK) u mill-farmakologu tal-ewwel seklu Dijoskoride. Il-plejju kien magħruf bħala abortiv u emmenagogu, żewġ proprjetajiet li baqgħu attribwiti lilu għal żewġ millenji [15]. Ir-Rumani kienu jafuh bl-isem ta' pūleium, pūlēgium[2] kif jixhdu ir-referenzi għalih mill-enċiklopedista [[Pline l-Kbir|Plinju], (Hist.Nat., 20, 152) jew fil-ktieb ta' riċetti De re coquinaria. Fost l-ingredjenti tar-riċetti attribwiti lill-Apiċju, insibu xi tħawwir bil-plejju nixef (bħall-bettieħa bl-għasel, bżar, ħall u plejju). Il-plejju kien irrikmandat għall-gdim mis-sriep, tniggiż mill-iskorpjuni, il-kolika, l-uġigħ ta'ras ... u l-"uġigħ intern kollu", spiċċja jgħid Plinju[8].

Meta sfaxxa l-Imperu Ruman tal-Punent fis-seklu 5, il-mediċina tal-antikità għabet ukoll. Il-Galeniżmu, rivedut minn Al-Rażi u Ibn Sina (Aviċenna) ma wasalx lura fl-Ewropa Punentija qbel is-sekli 11 u 12. Bil-kontra, ix-xogħol ta' Dijoskoride, baqa' aċċessibbli permezz ta' xi manuskritti, kopji tat-traduzzjoni Latina De materia medica. Fis-seklu 15, insibu l-indikazzjonijiet ta' Dijoskoride għall-plejju : "l-użu immoderat ta' din ix-xitla fit-tqala jipprovoka l-abort" f' De viribus herbarum ta' Oddone ta'Meung[16]. Il-plejju baqa' dejjem tip ta' panaċea.

Pour chasser les puces[8], on employait la fumée des fleurs fraîches brûlées, d'après l'Hortus sanitatis (Mudell:S-). Il figurait aussi parmi les plantes potagères recommandées dans le capitulaire De Villis au Moyen Âge.

Le texte de référence de Dioscoride, De materia medica, fut abondamment recopié jusqu'au début du Mudell:S- sans qu'il soit porteur d'un progrès notable dans l'analyse pharmacologique. Le tournant s'opère à l'époque de la Renaissance, où les riches commentaires du médecin Mattioli apportent une contribution nouvelle à la matière médicale, en s'efforçant de donner des descriptions botaniques précises, accompagnées d'illustrations, permettant de le distinguer du calament et du dictame. Matthiole indique que les Allemandes le cultivent avec soin, en pots ou en pleine terre, pour leur usage personnel[17] (« pour s'en servir en leurs privez affaires » traduction de A. du Pinet, 1627). Jacques Daléchamps à la même époque compile une très longue liste de bienfaits apportés par le pouliot (Hist. gén. des plantes).

À l’époque de la Renaissance, commencent à apparaître avec Brunschwig, des ouvrages vantant les traitements obtenus par la distillation des plantes médicinales. Mais le premier à donner un traitement détaillé de la distillation des plantes aromatiques (comme la menthe, le calament et le pouliot) est le polymathe napolitain Della Porta, d’abord dans Magia naturalis (1589) puis De distillatione, libri IX.[18] (1608). Il récupère « l’huile parfumée de pouliot » surnageant sur le distillat et la recommande pour fortifier l’estomac, contre les douleurs de matrice et pour provoquer les menstrues etc.

La grande réputation du pouliot s'est éteinte peu à peu après la Renaissance.

Pourtant, l'écho de cette haute estime retentira jusqu'au Mudell:S- chez l'ethnobotaniste Pierre Lieutaghi qui en vente les grands mérites en ces termes : « Le pouliot est une des Menthes sauvages les plus agréablement parfumées ; sa senteur citronnée persiste bien au séchage et son infusion est une des plus délicieuses qui soient. » (Le livre des Bonnes Herbes[19], 1999). Il lui reconnait de nombreuses propriétés médicinales, comme d'être un bon expectorant et un sédatif de la toux, « à la fin d'un repas, une infusion de Pouliot (délicieuse, surtout si on lui joint du Serpolet à part égale) facilite beaucoup la digestion, combat les fermentations, les lourdeurs de tête ; c'est l'une des meilleures boissons digestives, très salutaire, en particulier à ceux qui souffrent d'insuffisance hépatique » (à la décharge de Lieutaghi, signalons que l'édition originale de ce texte est de 1966, avant que l'extrême toxicité de la pulégone ne soit établie).

Insettiċidju[immodifika | immodifika s-sors]

  • Des infusions concentrées de feuilles de menthe pouliot ont longtemps été utilisées pour lutter contre les ectoparasites de l'homme. Elles étaient particulièrement employées pour détruire les poux de tête et les puces[4].
  • La plante entière possède des propriétés insecticides utilisées autrefois en médecine vétérinaire pour préserver les chiens contre les tiques (Ixodes) et les puces (Pulex).
Toutefois, il faut savoir que l'application de grandes quantités d'huile essentielle de pouliot sur la peau peut s'accompagner d'une absorption significative suivie d'une intoxication à la pulégone. La mort d'un chien de Mudell:Unité a été rapportée à la suite d'un traitement contre les puces de Mudell:Unité d'huile de pouliot[20]. Malgré un shampoing administré au bout d'une heure et une prise en charge par un vétérinaire, il eut des syncopes et succomba.

Kċina[immodifika | immodifika s-sors]

  • Au Portugal, la liqueur de Poejo, de la région de l'Alentejo, est à base de menthe pouliot. Cette plante est aussi très utilisée dans la cuisine portugaise comme plante condimentaire pour ses feuilles très aromatiques.
  • En Algérie, le pouliot entre dans un certains nombre de plats. Le rfiss est un mets sucré à base d'une galette émiettée ; une variété, le rfiss el aachab, traduit par « rfiss aux herbes », est préparé avec une grande variété d’herbes et de plantes comme le pouliot ou l’origan.
Batata fliou, un plat traditionnel algérien originaire de la région de Blida, est un ragoût de pommes de terre à la Menthe pouliot, ainsi que serdine bel fliou (sardines à la menthe pouliot) . On peut citer encore : tikourine (boulette de semoule), mdecha (soupe).
  • En Italie et Espagne, très utilisée pour la confection des bonbons
  • En Espagne, on aromatise une soupe (gazpacho de invierno) et les escargots. On l'utilise aussi en Sicile, en Sardaigne, en Bosnie et en Turquie[21].
  • C'est une plante mellifère, très visitée par les abeilles pour son nectar.

Tossiċità[immodifika | immodifika s-sors]

Iż-żejt essenzjali tal-plejju ma jistax jiġi inġestit għax hu velenuż ħafna anki b'dożi żgħar, u l-konsumm tiegħu jista' jikkawż l-mewt.[22] Jaħsbu li l-metabolita mentofurano hu l-aġent tossiku ewlieni. Sono state notate complicanze dovute al tentativo di usare l'olio per l'autoinduzione dell'aborto. Ad esempio, nel 1978, una diciottenne incinta di Denver, Colorado, morì entro una settimana dal consumo di un'oncia di olio concentrato di pulegio nel tentativo di autoprocurarsi l'aborto.[23] Esistono numerosi studi che dimostrano la tossicità di quest'olio sia per l'uomo che per l'animale.[24][25][26][27]

Dal momento che il Congresso degli Stati Uniti ha approvato il "Dietary Supplement Health and Education Act" nell'ottobre 1994 tutte le preparazioni a base di olio di pulegio americane recano un'etichetta di avvertimento contro il suo uso in gravidanza, quantunque l'uso di quest'olio non sia regolato dalla Food and Drug Administration.[28]

Użi[immodifika | immodifika s-sors]

Gastronomija[immodifika | immodifika s-sors]

Questa pianta, che a Roma e dintorni è chiamata Menta romana, è usata nella capitale per insaporire l'agnello e la trippa alla romana.[29] Nell'uso culinario non deve essere confusa con la mentuccia o nepitélla (Clinopodium nepeta), la quale a Roma viene usata per la preparazione dei carciofi.

Gallerija[immodifika | immodifika s-sors]

Kurżitajiet[immodifika | immodifika s-sors]

Noti[immodifika | immodifika s-sors]

  1. ^ French, Larry G.,Isolation of (R)-(+)-Pulegone from the European Pennyroyal Mint, Mentha Pulegium, The Chemical Educator, Ottubru 2002, vol.7, nru 5, pp.270
  2. ^ a b Jacques André, Les noms des plantes dans la Rome antique, Ed: Les Belles Lettres, 2010, p.336
  3. ^ Riżoma (mill-Grieg Antik: rhízōma "massa ta' għeruq") hu zokk modifikat li s-soltu jinstab taħt l-art u spiss joħroġ l-għeruq u nibbitiet min-nodi.
  4. ^ a b ċ Marie-Pierre Arvy, François Gallouin, Épices, aromates et condiments, ed. Belin, 2003.
  5. ^ Mudell:EFloras
  6. ^ Il-piċċjol hu z-zokk ċkejken li jgħaqqad il-werqa maz-zokk.
  7. ^ a b [1]
  8. ^ a b ċ Fournier Paul, 30 plantes utiles: Herbes, arbres, plantes alimentaires : leur histoire, leurs vertus, ISBN: 978-2-258-11650-4
  9. ^ Mudell:Chapitre
  10. ^ P. Miller, The gardeners dictionary, 1768
  11. ^ Brian M. Lawrence, Oil Composition of Other Mentha Species and Hybrids, f' Mint: The genus Mentha, Ed: Brian M. Lawrence, CRC Press, 2006.
  12. ^ Kokkini S., Hanlidou, Karousou, Lanaras, Variations of pulegone content in pennyroyal (Mentha pulegium) plants growing wild in Greece, J. Essential Oil Res., vol. 14, nru 3, 2002
  13. ^ a b Habiba Boukhebti, Adel Nadjib Chaker, Hani Belhadj, Farida Sahli, Messaoud Ramdhani, Hocine Laouer, Daoud Harzallah, Chemical composition and antibacterial activity of Mentha pulegium L. and Mentha spicata L. essential oils, Der Pharmacia Lettre | lien périodique = | volume = 3 | numéro =4 | année = 2011 | pages = | url texte =}}
  14. ^ a b Teixeira Bárbara, Marques António, Ramos Cristina, Batista Irineu, Serrano Carmo. Matos Olívia, Neng Nuno R., Nogueira José M.F., Saraiva Jorge Alexandre, Nunes Maria Leonor, European pennyroyal (Mentha pulegium) from Portugal: Chemical composition of essential oil and antioxidant and antimicrobial properties of extracts and essential oil, Industrial Crops and Products, vol. = 36, nru 1, p. 8187, 2012-03. [2]
  15. ^ Għal Dijoskoride : kien tajjeb biex iġib il-mestrwazzjoni, jaborta l-embrijun u s-sekonda; kellu xi proprjetajiet espettoranti u kien tajjeb għal dawk li jsofru xi kriżi nervuża, għad-dardir, għall-uġiġħ ta' żaqq, għall-melankolija, bħala duwa għall-gdim minn annimali velenużi, biex iqajjem mill-ħass ħażin, għall-kura ta' nefħiet iffjammati, għall-gota, għall-ponot (akne), għall-mard tal-milsa, għall-ħakk (kuêsmos), għall-problemi tal-ġuf u għal dawk li jbatu bil-gass
  16. ^ Odon de Meung, La pharmacie des moins, Macer Floridus, Des vertus des plantes, Edizzjoni Paleo, 2011
  17. ^ Mudell:Ouvrage
  18. ^ Mudell:Ouvrage
  19. ^ Mudell:Bonnesherbes
  20. ^ Żball fl-użu tar-referenzi: Użu invalidu ta' <ref>; l-ebda test ma ġie provdut għar-referenza bl-isem chap12.
  21. ^ Mudell:Ouvrage
  22. ^ Macht, David I. (1913). "The Action of So-Called Emmenagogue Oils on the Isolated Uterus with a Report of a Case of Pennyroyal Poisoning." Journal of the American Medical Association LXI(2):105-107.
  23. ^ Sullivan, John B., Jr., Barry H. Rumack, Harold Thomas, Jr., Robert G. Peterson, and Peter Bryson. (1978). "Pennyroyal Poisoning and Hepatotoxicity." Journal of the American Medical Association 242(26): 2873-2874.
  24. ^ Carmichael PG (1997). "Pennyroyal metabolites in human poisoning". Annals of Internal Medicine. 126 (3): 250–1. PMID 9027280. Parametru mhux magħruf |xahar= injorat (għajnuna)
  25. ^ Anderson IB, Mullen WH, Meeker JE; et al. (1996). "Pennyroyal toxicity: measurement of toxic metabolite levels in two cases and review of the literature". Annals of Internal Medicine. 124 (8): 726–34. PMID 8633832. Parametru mhux magħruf |xahar= injorat (għajnuna); Użu espliċitu ta' et al. f': |awtur= (għajnuna)Manutenzjoni CS1: iktar minn isem wieħed: authors list (link)
  26. ^ Bakerink JA, Gospe SM, Dimand RJ, Eldridge MW (1996). "Multiple organ failure after ingestion of pennyroyal oil from herbal tea in two infants". Pediatrics. 98 (5): 944–7. PMID 8909490. Parametru mhux magħruf |xahar= injorat (għajnuna)Manutenzjoni CS1: iktar minn isem wieħed: authors list (link)
  27. ^ Sudekum M, Poppenga RH, Raju N, Braselton WE (1992). "Pennyroyal oil toxicosis in a dog". Journal of the American Veterinary Medical Association. 200 (6): 817–8. PMID 1568929. Parametru mhux magħruf |xahar= injorat (għajnuna)Manutenzjoni CS1: iktar minn isem wieħed: authors list (link)
  28. ^ Natural Standard Research Collaboration (01-02-2008). Natural Standard (ed.). http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/natural/patient-pennyroyal.html. Parametru mhux magħruf |titolo= injorat (forsi ridt tuża |titlu= minflok) (għajnuna); Parametru mhux magħruf |aċċess= injorat (forsi ridt tuża |data-aċċess= minflok) (għajnuna); Iċċekkja l-valuri tad-data f': |data= (għajnuna); |title= nieqes jew vojt (għajnuna)
  29. ^ "Menta Romana". Parametru mhux magħruf |aċċess= injorat (forsi ridt tuża |data-aċċess= minflok) (għajnuna)

Biblijografija[immodifika | immodifika s-sors]

  • Pignatti, Sandro (1982). Edagricole (ed.). Flora d'Italia. 2. p. 495. ISBN 88-506-2310-0. Parametru mhux magħruf |belt= injorat (għajnuna); Parametru mhux magħruf |cid= injorat (forsi ridt tuża |ref= minflok) (għajnuna)
  • Sotti, Maria Luisa (1989). Editoriale Giorgio Mondadori (ed.). Le piante aromatiche. Tutte le specie più diffuse in Italia. ISBN 88-374-1057-3. Parametru mhux magħruf |belt= injorat (għajnuna); Parametru mhux magħruf |koawturi= injorat (għajnuna)

Voci correlate[immodifika | immodifika s-sors]

Ħoloq esterni[immodifika | immodifika s-sors]

Categoria:Lamiaceae Categoria:Piante medicinali e officinali Categoria:Taxa classificati da Linneo Categoria:Piante aromatiche