Aqbeż għall-kontentut

Kostituzzjoni ta’ Malta

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
L-istemma araldika ta’ Malta

Il-Kostituzzjoni ta’ Malta attwali ġiet adottata bħala ordni legali fil-21 ta’ Settembru 1964, u hija l-liġi suprema awtodikjarata tal-Gżejjer Maltin. Għalhekk, kwalunkwe liġi jew azzjoni li tikser il-Kostituzzjoni hija nulla u bla effett. Billi hija kostituzzjoni riġida, għandha bażi msejsa fuq tliet livelli sabiex issirilha kwalunkwe emenda.

Żvilupp Kostituzzjonali mill-Indipendenza

[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Kostituzzjoni ġiet emendata erbgħa u għoxrin darba, l-iktar reċenti fl-2020 bl-irbit li l-ewwel nett, il-Prim Imħallef minn issa ’l quddiem għandu jinħatar b’riżoluzzjoni tal-Parlament – il-leġiżlatur li jaħtar il-membru tal-Ġudikatura – il-Prim Imħallef. Din ir-riżoluzzjoni għandha tkun appoġġata mill-voti ta’ mill-inqas żewġ terzi ta’ dawk il-membri kollha li huma eliġibbli biex jivvutaw. Il-Kostituzzjoni tipikament tissejjaħ il-Kostituzzjoni ta’ Malta u l-Kostituzzjoni attwali ssostitwiet il-Kostituzzjoni tal-24 ta’ Ottubru 1961. Ġorġ Borg Olivier kien l-istigatur u n-negozjatur ewlieni tagħha.

Fil-qafas tal-kostituzzjoni tagħha tal-1964, Malta saret demokrazija parlamentari fi ħdan il-Commonwealth. Ir-Reġina Eliżabetta II kienet sovrana ta’ Malta, u Gvernatur Ġenerali kien jeżerċita awtorità eżekuttiva f’isimha, filwaqt li d-direzzjoni u l-kontroll reali tal-gvern u tal-affarijiet tan-nazzjon kienu f’idejn il-kabinett taħt it-tmexxija ta’ Prim Ministru Malti, il-kap tal-partit li jirbaħ maġġoranza ta’ siġġijiet parlamentari f’elezzjoni ġenerali għall-Kamra tad-Deputati unikamerali.

Fit-13 ta’ Diċembru 1974, taħt il-gvern Laburista ta’ Duminku Mintoff, il-kostituzzjoni ġiet riveduta, u Malta saret repubblika fi ħdan il-Commonwealth, b’awtorità eżekuttiva mogħtija lil President Malti, li jinħatar mill-Parlament, u li min-naħa tiegħu, jaħtar bħala Prim Ministru.

Il-President jaħtar nominalment ukoll, fuq rakkomandazzjoni tal-Prim Ministru, il-ministri individwali biex imexxu kull dipartiment tal-gvern. Il-kabinett jintgħażel minn fost il-membri tal-Kamra tad-Deputati. Il-Kostituzzjoni tipprevedi li l-elezzjonijiet ġenerali jsiru mill-inqas kull ħames snin. Il-kandidati jiġu eletti bis-sistema ta’ Vot Trasferibbli Uniku. It-territorju kollu huwa maqsum fi tlettax-il distrett elettorali, u kull wieħed ikollu ħames Membri Parlamentari (MPs) għal total ta’ 65 membru. Mill-1987, f’każ li partit jikseb maġġoranza assoluta ta’ voti mingħajr ma jikseb maġġoranza parlamentari, mekkaniżmu fil-Kostituzzjoni jipprevedi siġġijiet addizzjonali għal dak il-partit biex tinkiseb maġġoranza parlamentari (l-Att IV tal-1987). Sa llum, dan il-mekkaniżmu maħsub biex jikkontrobatti t-tbagħbis fit-taqsim tad-distretti, daħal fis-seħħ darbtejn: għas-Sitt u għat-Tmien Parlamenti. Mekkaniżmu simili ġie introdott fl-1996 sabiex is-siġġijiet addizzjonali jingħataw lil dak il-Partit li jikseb maġġoranza relattiva ta’ voti iżda mhux maġġoranza parlamentari b’żewġ partiti biss jiksbu rappreżentanza parlamentari. Dan il-mekkaniżmu ġie applikat għall-ewwel darba fl-elezzjoni ġenerali tal-2008.

Natura tal-Kostituzzjoni

[immodifika | immodifika s-sors]

Il-Kostituzzjoni tal-Indipendenza ta’ Malta tal-1964 stabbiliet lil Malta bħala demokrazija parlamentari liberali.[1] Issalvagwardjat id-drittijiet fundamentali tal-bniedem taċ-ċittadini, u obbligat is-separazzjoni bejn il-poteri eżekuttivi, ġudizzjarji u leġiżlattivi, b’elezzjonijiet regolari bbażati fuq is-suffraġju universali. Tiddefinixxi l-Knisja Kattolika Rumana bħala r-reliġjon tal-istat[2] u tistabbilixxi l-għoti ta’ edukazzjoni reliġjuża fl-edukazzjoni obbligatorja.[3]

Din il-kostituzzjoni ġiet żviluppata tul l-istorja kostituzzjonali u l-evoluzzjoni tagħha hija parzjalment immudellata fuq il-Kostituzzjoni Taljana. Il-Kostituzzjonijiet ta’ Malta kienu jaqgħu taħt tliet kategoriji ewlenin. Dawn kienu:

  • Dawk li fuqhom il-Brittaniċi kellhom il-poter totali;
  • Il-ġeneri intermedji ta’ Kostituzzjonijiet (1921-1947), fejn Malta kellha awtogovernanza (il-Kostituzzjoni tal-1961 kienet simili ħafna għal dawn il-Kostituzzjonijiet);
  • il-Kostituzzjoni tal-Indipendenza tal-1964.

Fis-27 ta’ Lulju 1960, is-Segretarju tal-Istat għall-Kolonji ddikjara lill-House of Commons Brittanika x-xewqa tal-Gvern tal-Maestà Tagħha li jerġa’ jdaħħal gvern rappreżentattiv f’Malta u ddikjara li kien wasal iż-żmien li titfassal Kostituzzjoni ġdida fejn l-elezzjonijiet setgħu jsiru malli ġiet stabbilita. Is-Segretarju, Iain Macleod, innotifika wkoll lill-Kamra bil-ħatra ta’ Kummissjoni Kostituzzjonali, taħt il-Presidenza ta’ Sir Hilary Blood, biex tfassal skemi Kostituzzjonali bir-reqqa wara konsultazzjoni mar-rappreżentanti tal-Maltin u tal-interessi lokali.

Il-Kummissarji ppreżentaw ir-rapport tagħhom fil-5 ta’ Diċembru 1960. Ir-rapport ġie ppubblikat fit-8 ta’ Marzu 1961. Dakinhar stess, is-Segretarju tal-Istat iddikjara lill-House of Commons li l-Gvern tal-Maestà Tagħha kien ħa deċiżjoni. Ir-rakkomandazzjonijiet kostituzzjonali tal-Kummissarju li mbagħad saru l-bażi għall-Kostituzzjoni sussegwenti ta’ Malta kellhom jingħataw. Il-Kostituzzjoni tal-1961 kienet magħrufa wkoll bħala l-Kostituzzjoni ta’ Blood. Kienet inkluża fl-Ordni tal-Kostituzzjoni ta’ Malta fil-Kunsill tal-1961 u tlestiet fl-24 ta’ Ottubru ta’ dik l-istess sena.[4] L-istqarrija li l-Ordni tipprevedi Kostituzzjoni ġdida meta Malta tingħata l-awtogovernanza tinsab fl-aħħar paġna tal-Ordni fil-Kunsill.

Il-Kostituzzjoni tal-1961 wittiet it-triq għall-Kostituzzjoni tal-Indipendenza. Ġiet ipprovduta data biex tiggarantixxi din il-kontinwità legali. Karatteristika indispensabbli ta’ din il-Kostituzzjoni hija s-sostituzzjoni tas-sistema diarkika, li ma kinitx iktar prattikabbli, b’sistema ta’ Gvern wieħed biss, il-Gvern ta’ Malta, b’setgħat leġiżlattivi u eżekuttivi sħaħ. Dak iż-żmien Malta kienet għadha kolonja u r-responsabbiltà għad-difiża u għall-affarijiet barranin ġiet riferuta lill-Gvern tal-Maestà Tagħha. Kien hemm indikazzjoni ċara li t-triq lejn l-indipendenza kienet twittiet u kienet tinsab fi stadju żviluppat ħafna. Huwa importanti li wieħed jirrikonoxxu li l-Kostituzzjoni tal-1961 stabbiliet il-biċċa l-kbira tal-karatteristiċi tal-Kostituzzjoni tal-1964. Il-Brittaniċi rrikonoxxew lil Malta bħala Stat.[5] Karatteristika oħra importanti ta’ din il-kostituzzjoni kienet l-introduzzjoni innovattiva ta’ kapitolu li jkopri s-salvagwardja tad-Drittijiet Fundamentali u l-Libertajiet tal-Individwu. Dan huwa pjuttost sinifikanti minħabba li d-Drittijiet Fundamentali tal-Bniedem huma protezzjoni għall-individwu mill-Istat. Fil-Kostituzzjoni tal-1961, id-Drittijiet u l-Libertajiet Fundamentali tal-Bniedem jinsabu fil-Kapitolu IV.[6] Il-protezzjoni tal-libertà tal-moviment ġiet introdotta biss fil-Kostituzzjoni tal-1964.

Id-dikjarazzjoni tad-drittijiet tal-abitanti tal-gżejjer ta’ Malta u Għawdex tal-15 ta’ Ġunju 1802, tagħti dikjarazzjoni kollettiva tad-drittijiet. Il-Kostituzzjoni tal-1961 nisslet dak li kien rikonoxxut bħala Parlament fil-Kostituzzjoni tal-Indipendenza tal-1964. Il-Kabinett kellu d-direzzjoni ġenerali u l-ġestjoni tal-Gvern ta’ Malta. Dan kien jikkonsisti mill-Prim Ministru. Il-Prim Ministru biss seta’ jsejjaħ lill-Kabinett u kien l-uffiċċju tiegħu li kien jippresedieha. Mhux iktar minn seba’ ministri oħra kienu membri tal-Assemblea Leġiżlattiva, u kienu kollettivament responsabbli lejha. Dan kien wieħed mill-ewwel tentattivi biex jiġu ddikjarati mill-ġdid uħud mill-Konvenzjonijiet Kostituzzjonali Brittaniċi l-iktar importanti fil-Kostituzzjoni. Fl-eżerċitar tal-poteri tiegħu, il-Gvernatur kellu jaġixxi fuq il-parir tal-Kabinett, għajr meta kien ordnat jaġixxi fid-diskrezzjoni tiegħu jew fuq ir-rakkomandazzjoni jew il-parir ta’ persuna oħra għajr il-Kabinett.

Kienu jeżistu tliet elezzjonijiet tal-promulgazzjoni tal-Kostituzzjoni tal-1961.[7] Din il-Kostituzzjoni kienet tinkludi l-preżenza ta’ Kabinett għall-ewwel darba f’Malta. Il-leġiżlatura kienet unikamerali. Il-ħajja normali tal-Assemblea Leġiżlattiva kienet ta’ erba’ snin. Din kienet tikkonsisti minn ħamsin membru li kienu jiġu eletti b’suffraġju universali minn għaxar diviżjonijiet elettorali bis-sistema tar-rappreżentanza proporzjonali permezz tal-vot trasferibbli uniku. Il-Kostituzzjoni tal-1961 bniet pedament sod għal kisba futura tal-Indipendenza. Meta fl-1964 Malta fil-fatt saret indipendenti, minħabba li l-Gvern għażel li jevita li jkisser kull rabta mar-Renju Unit, kien hemm kontinwità legali tal-leġiżlazzjoni, u b’riżultat ta’ dan il-Parlament baqa’ funzjonali. Sa ċertu punt l-istess sitwazzjoni kienet teżisti fir-rigward tal-leġiżlazzjoni mill-Parlament Brittaniku għal Malta. L-Ordni tal-Indipendenza ta’ Malta nnifisha żviluppat fis-suġġett tal-irbit, peress li ġie ddikjarat li dan evolva f’estensjoni tal-Kostituzzjoni tal-1961 anke fis-sens ta’ emenda.[8]

Anki jekk Malta kisbet l-indipendenza, kien hemm preżenza kontinwa ta’ kontinwità. Waħda minnhom kienet il-monarkija ta’ qabel l-1964. L-Ordni tal-Indipendenza ta’ Malta tal-1964 kienet soġġetta għall-Att dwar l-Indipendenza ta’ Malta ta’ dik l-istess sena u huwa dokument li għandu r-regolamenti ewlenin li jirregolaw il-Kostituzzjoni ta’ stat. Dan id-dokument huwa suprem fuq kull dokument ieħor u l-leġiżlazzjoni kollha hija suġġetta għalih. Matul l-istorja kostituzzjonali ta’ Malta, in-nazzjon kiseb il-kostituzzjoni tiegħu stess, u sa ċertu punt, il-Kostituzzjoni tal-Indipendenza hija magħmula minn ċerti prinċipji li feġġew għall-ewwel darba fil-kostituzzjonijiet preċedenti. Jista’ jingħad li l-Kostituzzjoni tal-Indipendenza evolviet mill-Kostituzzjoni ta’ qabilha. Madankollu, wieħed ma għandux jinjora l-fatt li seħħew bidliet f’dan il-proċess ta’ evoluzzjoni. Id-dikjarazzjoni li l-Kostituzzjoni tal-1964 hija fil-fatt replika tal-Kostituzzjoni tal-1961 bis-sovranità miżjuda tista’ tkun ikkritikata billi wieħed jgħid li xi fatturi jvarjaw bejn iż-żewġ Kostituzzjonijiet. Il-Kostituzzjoni tal-1964 mhix sempliċement dak li jista’ jiġi ddefinit bħala titjib. Hija iktar bħal pass ieħor fl-istorja kostituzzjonali li huwa l-aħħar pass f’serje twila ta’ Kostituzzjonijiet. Fil-fatt, anke jekk jista’ jidher li xi dispożizzjonijiet ġew mibdula mill-Kostituzzjoni tal-1961 għall-Kostituzzjoni tal-1964, uħud minn dawk id-dispożizzjonijiet baqgħu l-istess sakemm saru l-emendi għall-Kostituzzjoni tal-1964.[9] Fl-14 ta’ April 2014, id-dispożizzjoni tal-Kostituzzjoni kontra d-diskriminazzjoni ġiet emendata biex tinkludi l-orjentazzjoni sesswali u l-identità tal-ġeneru.[10]

Emendi

[immodifika | immodifika s-sors]

L-Ordni tal-Indipendenza ta’ Malta tal-1964, kif emendata bl-atti li ġejjin.

Atti:
  • XLI tal-1965,
  • XXXVII tal-1966,
  • IX tal-1967,
  • XXVI tal-1970,
  • XLVII tal-1972,
  • LVII u LVIII tal-1974,
  • XXXVIII tal-1976,
  • X tal-1977,
  • XXIX tal-1979,
  • IV tal-1987,
  • XXIII tal-1989,
Proklamazzjonijiet Nri:
  • II u VI tal-1990,
Atti:
  • XIX tal-1991,
  • IX tal-1994,
Proklamazzjonijiet:
  • IV tal-1995,
  • III tal-1996,
Atti:
  • XI tal-1996,
  • XVI tal-1997,
  • III tal-2000,
  • XIII tal-2001,
  • V tal-2003,
  • XIV u XXI tal-2007,
  • 8 XX tal-2011,
  • VII u X tal-2014

Kostituzzjonijiet tal-passat

[immodifika | immodifika s-sors]

Malta kellha bosta kostituzzjonijiet fil-passat:

  • il-Kostituzzjoni tal-1813[11]
  • il-Kostituzzjoni tal-1835[12]
  • il-Kostituzzjoni tal-1849[13]
  • il-Kostituzzjoni tal-1887[14]
  • il-Kostituzzjoni tal-1903[15]
  • il-Kostituzzjoni tal-1921[16]
  • il-Kostituzzjoni tal-1936[17]
  • il-Kostituzzjoni tal-1939[18]
  • il-Kostituzzjoni tal-1947[19]
  • il-Kostituzzjoni tal-1959[20]
  • il-Kostituzzjoni tal-1961[21]
  • il-Kostituzzjoni tal-1964

Iktar qari

[immodifika | immodifika s-sors]

Referenzi

[immodifika | immodifika s-sors]
  1. ^ Suppliment tal-Gazzetta tal-Gvern ta’ Malta, Nru 11688 tat-18 ta’ Settembru 1964
  2. ^ Artikolu 2, 1
  3. ^ Artikolu 2, 3
  4. ^ Suppliment tal-Gazzetta tal-Gvern Nru 11,346 tal-31 ta’ Ottubru 1961
  5. ^ Taqsima 2: Kostituzzjoni tal-1961 Constitution – “L-Istat ta’ Malta”
  6. ^ Artikoli 5-17 tal-Kostituzzjoni tal-1961
  7. ^ Artikolu 45 tal-Kostituzzjoni tal-1961
  8. ^ Artikolu 50: Malta Independence Order
  9. ^ J.J. Cremona - The Maltese Constitution and Constitutional History since 1813 (Publishers Enterprises Group Ltd (PEG) – 1994), ISBN 99909-0-086-8.
  10. ^ Artikolu 45(3) tal-Kostituzzjoni ta’ Malta
  11. ^ Royal Instructions of July 16, 1813, (C.O. 159/4) as supplemented by despatch at pp 124-125, infra
  12. ^ Cremona, J.J, The Malta Constitution of 1835 and its Historical Background (Malta, 1959), (Appendix)
  13. ^ Ordinances and other Official Acts published by the Government of Malta and its Dependencies, Malta, 1853, Vol X, pp70-77
  14. ^ Law, Letters Patent and other Papers in relation to the Constitution of the Council of Fovernment of Malta, Malta, G.P.O., 1889, pp 113-132
  15. ^ Malta Government Gazette No. 4603, June 22, 1903, pp 614-621
  16. ^ Malta Government Gazette No. 6389, May 4, 1921, pp 326-366
  17. ^ Malta Government Gazette No. 8206, September 2, 1936, pp 804-812
  18. ^ Malta Government Gazette No. 8534, February 25, 1939, pp 244-257
  19. ^ The Malta Constitution 1947, Malta, G.P.O. 1947
  20. ^ The Malta (Constitution) Order in Council 1959, Malta, Department of Information, 1959
  21. ^ The Malta Constitution 1961, Malta, Department of Information, 1961
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Kostituzzjoni_ta’_Malta&oldid=264712"