Industrija tal-lavanja f'Wales

Il-qsim tal-blokok tal-lavanja bil-martell u bl-iskalpell għall-produzzjoni tal-lavanja għat-tisqif jirrikjedi ħila kbira. Dan il-proċess ma kienx mekkanizzat qabel it-tieni nofs tas-seklu 20, u xi lavanja għadha tiġi prodotta b'dan il-mod. Dawn il-ħaddiema tal-barrieri kienu qed jaħdmu fil-Barriera ta' Dinorwic, Wales, għall-ħabta tal-1910.

L-industrija tal-lavanja f'Wales ilha teżisti minn żmien ir-Rumani, meta l-lavanja kienet tintuża biex jissaqqaf il-forti f'Segontium, issa Caernarfon. L-industrija tal-lavanja kibret bil-mod sal-bidu tas-seklu 18, imbagħad splodiet matul ir-Rivoluzzjoni Industrijali f'Wales sal-aħħar tas-seklu 19, u matul dan iż-żmien l-iżjed żoni importanti għall-produzzjoni tal-lavanja kienu jinsabu fil-Majjistral ta' Wales. Dawn is-siti kienu jinkludu l-Barriera ta' Penrhyn qrib Bethesda, il-Barriera ta' Dinorwic qrib Llanberis, il-barrieri tal-Wied ta' Nantlle, u Blaenau Ffestiniog, fejn il-lavanja kienet tiġi estratta mill-minjieri iktar milli mill-barrieri. Il-barrieri ta' Penrhyn u ta' Dinorwig kienu l-ikbar żewġ barrieri tal-lavanja fid-dinja, u l-minjiera ta' Oakeley f'Blaenau Ffestiniog kienet l-ikbar minjiera tal-lavanja fid-dinja. Il-lavanja tintuża primarjament għat-tisqif, iżda tiġi prodotta wkoll bħala ħaġra eħxen għal varjetà ta' użi inkluż il-madum tal-art, l-uċuħ tal-imwejjed tax-xogħol u l-lapidi.

Sal-aħħar tas-seklu 18, il-lavanja kienet tiġi estratta fuq skala żgħira minn gruppi ta' ħaddiema tal-barrieri li kienu jħallsu royalty (miżata) lis-sid tal-art, kienu jittrasportaw il-lavanja fuq il-karrijiet sal-portijiet, u mbagħad kienu jittrasportawha bil-baħar lejn l-Ingilterra, lejn l-Irlanda u xi kultant lejn Franza. Lejn l-aħħar tas-seklu, is-sidien tal-art bdew joperaw il-barrieri huma stess, fuq skala ikbar. Wara li l-gvern abolixxa d-dazju fuq il-lavanja fl-1831, it-tkabbir rapidu ġie inċentivat permezz tal-kostruzzjoni ta' linji ferrovjarji tal-gejġ dejjaq għat-trasport tal-lavanja sal-portijiet.

L-industrija tal-lavanja ddominat l-ekonomija tal-Majjistral ta' Wales matul it-tieni nofs tas-seklu 19, iżda kienet fuq skala ferm iżgħar f'inħawi oħra. Fl-1898, forza tax-xogħol ta' 17,000 raġel ipproduċew nofs miljun tunnellata ta' lavanja. Tilwima industrijali qalila fil-Barriera ta' Penrhyn bejn l-1900 u l-1903 immarkat il-bidu tad-deklin tal-industrija, u fl-Ewwel Gwerra Dinjija kien hemm tnaqqis kbir fl-għadd ta' rġiel impjegati fl-industrija. Id-Depressjoni l-Kbira u t-Tieni Gwerra Dinjija wasslu għall-għeluq ta' bosta barrieri iżgħar, u l-kompetizzjoni minn materjali oħra tat-tisqif, b'mod partikolari l-madum, irriżultat fl-għeluq tal-biċċa l-kbira tal-barrieri l-kbar fis-snin 60 u 70 tas-seklu 20. Il-produzzjoni tal-lavanja għadha għaddejja fuq skala ferm iżgħar.

Fit-28 ta' Lulju 2021, il-pajsaġġ tal-lavanja tal-Majjistral ta' Wales tniżżel fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, filwaqt li fil-bidu tal-2018 il-lavanja ta' Wales ġiet iddeżinjata mill-Unjoni Internazzjonali tax-Xjenzi Ġeoloġiċi bħala Riżorsa u Wirt tal-Ġebel Globali.

Bidu

L-iżjed depożiti importanti tal-lavanja f'Wales huma d-depożiti Kambrijani fin-Nofsinhar ta' Bangor u Caernarfon u d-depożiti Ordoviċjani madwar Blaenau Ffestiniog.

Id-depożiti tal-lavanja ta' Wales jagħmlu parti minn tliet stadji ġeoloġiċi: Kambrijan, Ordoviċjan u Silurjan. Id-depożiti Kambrijani jinsabu fil-Lbiċ minn Conwy sa qrib Criccieth; dawn id-depożiti kienu jiġu estratti mill-Barrieri ta' Penrhyn u ta' Dinorwig u mill-Wied ta' Nantlle. Hemm depożiti iżgħar f'żoni oħra, pereżempju f'Anglesey. Id-depożiti Ordoviċjani jinsabu fil-Lbiċ minn Betws-y-Coed sa Porthmadog; dawn id-depożiti kienu jiġu estratti mill-minjieri f'Blaenau Ffestiniog. Hemm depożiti oħra tal-lavanja Ordoviċjana iktar lejn in-Nofsinhar, minn Llangynnog sa Aberdyfi, li kienet tiġi estratta l-iktar mill-barrieri fl-inħawi ta' Corris, bi ftit depożiti żgħar fil-Lbiċ ta' Wales, l-iktar f'Pembrokeshire. Id-depożiti Silurjani jinsabu primarjament iktar lejn il-Lvant fil-Wied ta' Dee u madwar Machynlleth.

Il-preġji tal-lavanja bħala materjal tal-kostruzzjoni u tat-tisqif ilhom rikonoxxuti minn żmien ir-Rumani. Il-forti Ruman f'Segontium, Caernarfon, oriġinarjament kien imsaqqaf bil-madum, iżda iktar 'il quddiem diversi livelli kien fihom il-lavanja, li kienet tintuża kemm għat-tisqif kif ukoll għall-art. L-eqreb depożiti jinsabu madwar ħames mili (8 kilometri) 'il bogħod fl-inħawi ta' Cilgwyn, u dan jindika li l-lavanja ma kinitx tintuża sempliċement għaliex kienet tkun disponibbli fil-post. Matul il-Medju Evu, il-lavanja kienet tiġi estratt fuq skala żgħira f'diversi żoni. Il-Barriera ta' Cilgwyn fil-Wied ta' Nantlle tmur lura għas-seklu 12, u x'aktarx li hija l-eqdem waħda f'Wales. L-ewwel rekord tal-estrazzjoni tal-lavanja fl-inħawi li mbagħad saru s-sit tal-Barriera ta' Penrhyn kien fl-1413, meta reġistru tal-kirjiet ta' Gwilym ap Griffith jiddokumenta li diversi inkwilini kienu jitħallsu 10 pence kull wieħed għall-produzzjoni ta' 5,000 biċċa tal-lavanja. Il-Barriera tal-Lavanja ta' Aberllefenni jaf bdiet topera bħala minjiera tal-lavanja diġà mis-seklu 14. L-iżjed data bikrija kkonfermata li bdiet topera fiha tmur lura għall-bidu tas-seklu 16, meta d-dar lokali ta' Plas Aberllefenni kienet imsaqqfa bil-lavanja minn din il-barriera.

Il-problemi tat-trasport kienu jfissru li l-lavanja normalment kienet tintuża pjuttost qrib il-barrieri, għalkemm kien hemm ftit trasport bil-baħar. Poeżija tal-poeta tas-seklu 15 Guto'r Glyn tistaqsi lid-Dekan ta' Bangor jibgħat tagħbija tal-lavanja bil-baħar minn Aberogwen, qrib Bangor, sa Rhuddlan biex tissaqqaf dar f'Henllan, qrib Denbigh. Ir-relitt ta' vapur tal-injam li kien qed iġorr il-lavanja lesta ġie skopert fl-Istrett ta' Menai u huwa maħsub li jmur lura għas-seklu 16. Sat-tieni nofs tas-seklu 16, kien hemm kummerċ żgħir bl-esportazzjoni tal-lavanja lejn l-Irlanda minn portijiet bħal dawk ta' Beaumaris u ta' Caernarfon. L-esportazzjoni tal-lavanja mill-Barriera ta' Penrhyn ġiet irreġistrata mill-1713 meta 14-il tagħbija bil-baħar, b'total ta' 415,000 biċċa tal-lavanja, intbagħtu lejn Dublin. Il-lavanja ġiet ittrasportata lejn il-portijiet biż-żwiemel u bl-ixkejjer, u iktar 'il quddiem bil-karrijiet. Dan ix-xogħol xi kultant kien isir min-nisa, li kien l-unika involviment tan-nisa f'industrija li mill-bqija kienet esklużivament maskili.

Sal-aħħar tas-seklu 18, il-lavanja kienet tiġi estratt minn bosta fosos żgħar minn partenarjati żgħar ta' rġiel lokali, li ma kellhom il-kapital biex ikabbru iktar. Il-ħaddiema tal-barrieri normalment kellhom iħallsu kera jew royalty lil xi sid tal-art, minkejja li l-ħaddiema tal-Barriera ta' Cilgwyn ma kienu jħallsu l-ebda miżata. Ittra mill-aġent tal-proprjetà ta' Penrhyn, John Paynter, fl-1738 tilmenta li l-kompetizzjoni minn Cilgwyn kienet qed taffettwa l-lavanja estratta fil-Barriera ta' Penrhyn. Il-lavanja mill-Barriera ta' Cilgwyn setgħet tiġi estratta iktar bl-irħis u b'hekk setgħet tinbigħ b'iktar qligħ. Il-Barriera ta' Penrhyn introduċiet daqsijiet ikbar tal-lavanja bejn l-1730 u l-1740, u tat ismijiet lil dawn id-daqsijiet li saru standard. Dawn kienu jvarjaw minn "Dukessi", l-ikbar daqs ta' 24 pulzier (610 millimetru) bi 12-il pulzier (300 millimetru), għal "Kontessi", "Sinjorini" u "Doppji" sal-iżgħar daqs, is-"Singli".

Tkabbir (1760-1830)

Il-Barriera ta' Cilgwyn, l-eqdem waħda f'Wales, kienet wieħed mill-iżjed produtturi importanti tal-lavanja fis-seklu 18. Il-barrieri kienet tinsab fuq art tal-Kuruna, u l-ħaddiema tal-barriera ma kellhomx iħallsu royalty lil xi sid tal-art qabel l-1745.

Methusalem Jones, li qabel kien ħaddiem tal-barrieri f'Cilgwyn, beda jaħdem fil-Barriera ta' Diffwys f'Blaenau Ffestiniog fis-snin 60 tas-seklu 18, li saret l-ewwel barriera kbira fl-inħawi. Is-sidien tal-art il-kbar inizjalment kienu kuntenti joħorġu "noti dwar it-teħid mill-art", li permezz tagħhom l-individwi kienu jitħallew jaħdmu fl-estrazzjoni tal-lavanja fl-artijiet tagħhom għal kera fis-sena ta' ftit xelini u għall-ħlas ta' royalty fuq il-produzzjoni tal-lavanja. L-ewwel sid tal-art li ħa f'idejh ix-xogħol tal-estrazzjoni u tal-produzzjoni tal-lavanja fl-art tiegħu kien sid il-Barriera ta' Penrhyn, Richard Pennant, li iktar 'il quddiem sar il-Baruni Penrhyn. Fl-1782, l-irġiel li kienu jaħdmu fl-estrazzjoni tal-lavanja fis-sit inxtraw jew tkeċċew, u Pennant ħatar lil James Greenfield bħala aġent. Fl-istess sena, il-Baruni Penrhyn fetaħ barriera ġdida f'Caebraichycafn qrib Bethesda, li mbagħad saret magħrufa bħala l-Barriera ta' Penrhyn u bħala l-ikbar barriera tal-lavanja fid-dinja. Sal-1792, din il-barriera kienet qed timpjega 500 raġel u kienet qed tipproduċi 15,000 tunnellata ta' lavanja fis-sena. Fil-Barriera ta' Dinorwig, partenarjat kbir wieħed ħa r-riedni f'idejh fl-1787, u fl-1809, is-sid tal-art Thomas Assheton Smith ta' Vaynol, ħa l-ġestjoni tal-barriera f'idejh. Il-barrieri ta' Cilgwyn ittieħdu f'idejn kumpanija fl-1800, u d-diversi xogħlijiet sparpaljati fi tliet lokalitajiet ġew amalgamati f'barriera waħda. L-ewwel magna bl-istim li ntużat fl-industrija tal-lavanja kienet pompa installata fil-Barriera ta' Hafodlas fil-Wied ta' Nantlle fl-1807, iżda l-biċċa l-kbira tal-barrieri kienu jiddependu fuq l-enerġija idroelettrika biex jitħaddem il-makkinarju.

Sa dak iż-żmien Wales kienet qed tipproduċi iktar minn nofs l-output tal-lavanja tar-Renju Unit, jiġifieri 26,000 tunnellata mill-produzzjoni totali tar-Renju Unit ta' 45,000 tunnellata fl-1793. F'Lulju 1794, il-gvern impona taxxa ta' 20 % fuq il-lavanja kollha li kienet tiġi ttrasportata lejn il-kosta, u b'hekk il-produtturi ta' Wales kienu żvantaġġati meta mqabbla mal-produtturi interni li setgħu jużaw in-network ta' kanali għad-distribuzzjoni tal-prodott tagħhom. Ma kien hemm l-ebda taxxa fuq il-lavanja li kienet tintbagħat 'il barra mill-pajjiż, u għaldaqstant l-esportazzjoni lejn l-Istati Uniti żdiedet gradwalment. Il-Barriera ta' Penrhyn baqgħet tikber, u fl-1799 Greenfield introduċa s-sistema ta' "galleriji", jiġifieri saffi mtarrġin b'fond ta' bejn 9 metri u 21 metru. Fl-1798, il-Baruni Penrhyn bena l-Linja tat-Tramm immexxi miż-żwiemel ta' Llandegai għat-trasport tal-lavanja mill-Barriera ta' Penrhyn, u fl-1801 din ġiet sostitwita mil-linja ferrovjarja b'gejġ dejjaq, waħda mill-iżjed linji ferrovjarji bikrin. Il-lavanja kienet tiġi ttrasportata lejn il-baħar fil-Port ta' Penrhyn li kien inbena fis-snin 90 tas-seklu 18. Il-Linja Ferrovjarja ta' Padarn infetħet fl-1824 bħala linja tat-tramm għall-Barriera ta' Dinorwig, u ġiet ikkonvertita f'linja ferrovjarja fl-1843. Kienet topera minn Gilfach Ddu qrib Llanberis sal-Port ta' Dinorwic f'Y Felinheli. Il-Linja Ferrovjarja ta' Nantlle nbniet fl-1828 u ġiet operata biż-żwiemel li kienu jġorru l-lavanja minn diversi barrieri fil-Wied ta' Nantlle sal-port f'Caernarfon.

L-eqqel tal-produzzjoni (1831-1878)

Tkabbir f'Blaenau Ffestiniog

Il-barrieri li kellhom kollegament ferrovjarju tagħhom stess sa port kellhom vantaġġ kbir. Fl-istampa l-lavanja lesta qed titgħabba fil-vaguni tal-lavanja fil-Barriera ta' Penrhyn għall-ħabta tal-1913.

Fl-1831 id-dazji fuq il-lavanja ġew aboliti, u dan għen biex ikun hemm tkabbir rapidu fl-industrija, b'mod partikolari peress li d-dazji fuq il-madum ma ġewx aboliti qabel l-1833. Il-Linja Ferrovjarja ta' Ffestiniog inbniet bejn l-1833 u l-1836 biex tiġi ttrasportata l-lavanja minn Blaenau Ffestiniog sar-raħal kostali ta' Porthmadog, fejn kienet tiġi mgħobbija fuq il-vapuri. Il-linja ferrovjarja nbniet b'pendil sabiex il-vaguni mgħobbija bil-lavanja setgħu jitmexxew 'l isfel bil-gravità t-triq kollha minn Blaenau Ffestiniog sal-port. Il-vaguni l-vojta kienu jerġgħu jittellgħu biż-żwiemel. Dan għen it-tkabbir fil-barrieri ta' Blaenau Ffestiniog, li qabel kellhom jittrasportaw il-lavanja bil-karrijiet u bil-karrettuni sa Maentwrog biex imbagħad tiġi mgħobbija fuq dgħajjes żgħar u titniżżel tul ix-xmara Dwyryd sal-estwarju, fejn kienet tiġi ttrasferita fuq bastimenti ikbar. Kien hemm iktar tkabbir f'Blaenau meta John Whitehead Greaves, li kien qed imexxi l-Barriera ta' Votty mill-1833, kera l-art bejn din il-barriera u t-triq prinċipali bejn Ffestiniog u Betws-y-Coed. Wara snin ta' tħaffir, huwa sab il-Vina Antika famuża fl-1846 f'dik li mbagħad saret il-Barriera ta' Llechwedd. Fl-1842 kien hemm nar kbir li qered parti kbira ta' Amburgu, u dan wassal għal domanda għal-lavanja għar-rikostruzzjoni. B'hekk il-Ġermanja saret suq importanti, b'mod partikolari għal-lavanja ta' Ffestiniog.

Mekkanizzazzjoni u żieda fil-produzzjoni

Fl-1843, il-Linja Ferrovjarja ta' Padarn saret l-ewwel linja ferrovjarja tal-barrieri li użat vaguni mmexxija bl-istim, u t-trasport tal-lavanja li beda jsir bil-ferroviji iktar milli bil-vapuri ġie ffaċilitat meta l-Linja Ferrovjarja ta' Londra u tal-Majjistral bnew fergħat li jikkollegaw il-Port ta' Penrhyn u l-Port ta' Dinorwic mal-linja prinċipali fl-1852. Il-Linja Ferrovjarja ta' Corris fetħet bħala l-Linja tat-Tramm imħaddem biż-żwiemel ta' Corris, Machynlleth u x-Xmara Dovey fl-1859, u kkollegat il-barrieri tal-lavanja madwar Corris u Aberllefenni mal-imħażen tul l-estwarju tax-xmara Dyfi. Il-Linja Ferrovjarja ta' Ffestiniog ġiet ikkonvertita għall-istim fl-1863, u l-Linja Ferrovjarja ta' Talyllyn infetħet fl-1866 biex isservi l-Barriera ta' Bryn Eglwys fuq il-villaġġ ta' Abergynolwyn. Il-Barriera ta' Bryn Eglwys kibret u saret waħda mill-ikbar barrieri fiċ-ċentru ta' Wales, impjegat 300 raġel u pproduċiet 30 % tal-output totali tad-distrett ta' Corris. Il-Linja Ferrovjarja ta' Cardigan infetħet fl-1873, parzjalment għat-trasport tal-lavanja, u ppermettiet lill-Barriera ta' Glogue f'Pembrokeshire tikber u timpjega 80 raġel.

L-istruttura fil-quċċata ta' xaqliba kienet tospita t-tagħmir li bih il-vaguni mgħobbija bil-lavanja kienu jitniżżlu 'l isfel bil-ħabel. Il-piż tal-vaguni mgħobbija bil-lavanja kien jintuża biex jittellgħu l-vaguni vojta. Din l-istruttura partikolari tinsab fil-Barriera ta' Dinorwig.

Il-mekkanizzazzjoni ġiet introdotta gradwalment sabiex il-biċċa l-kbira tal-aspetti tal-industrija jsiru iktar effiċjenti, b'mod partikolari f'Blaenau Ffestiniog fejn il-lavanja Ordoviċjana kienet inqas dgħajfa mil-lavanja Kambrijana iktar fit-Tramuntana, u għaldaqstant kienet eħfef biex tinħadem bil-magni. L-impjanti tal-lavanja evolvew bejn l-1840 u l-1860, u tħaddmu b'xaft uniku tul il-binja li seta' jiġbor flimkien operazzjonijiet bħall-issegar, l-illixxar u t-tlestija tal-lavanja. Fl-1859, John Whitehead Greaves ivvinta l-mejda tal-issegar ta' Greaves għall-produzzjoni ta' blokok għat-tagħmir tal-qsim tal-lavanja. Imbagħad, fl-1856 introduċa magna rotattiva għat-tlestija tal-lavanja maqsuma. Il-qsim tal-blokok għall-produzzjoni tal-lavanja tat-tisqif kien reżistenti għall-mekkanizzazzjoni, u baqa' jsir b'mazza u bi skalpell. Sors addizzjonali ta' introjtu mis-snin 60 tas-seklu 19 kien il-produzzjoni ta' blokok eħxen tal-lavanja li kienu jiġu llixxati u jintużaw għal bosta skopijiet, pereżempju għall-art, għal-lapidi tal-oqbra u għall-imwejjed tal-biljard.

Il-barrieri l-kbar setgħu jagħlu qligħ kbir. Il-Ġurnal dwar l-Estrazzjoni fl-1859 stima li l-Barriera ta' Penrhyn ipproduċiet profitt nett annwali ta' £100,000, u l-Barriera ta' Dinorwig ta' £70,000 fis-sena. Mill-1860 'il quddiem, il-prezzijiet tal-lavanja għolew ferm b'mod kostanti. Il-barrieri kibru u l-popolazzjoni tad-distretti tal-barrieri kibret ukoll, pereżempju l-popolazzjoni tal-parroċċa ta' Ffestiniog żdiedet minn 732-1,801 ruħ għal 11,274 ruħ fl-1881. Il-produzzjoni totali ta' Wales laħqet it-350,000 tunnellata fis-sena sal-aħħar tas-snin 60 tas-seklu 19. Minn dan it-total, iktar minn 100,000 tunnellata kienu jiġu prodotti fl-inħawi ta' Bethesda, l-iktar mill-Barriera ta' Penrhyn. Blaenau Ffestiniog ipproduċa kważi l-istess ammont, u l-Barriera ta' Dinorwig waħedha pproduċiet 80,000 tunnellata fis-sena. Il-barrieri tal-Wied ta' Nantlle pproduċew 40,000 tunnellata, filwaqt li l-kumplament ta' Wales 'il barra minn dawn l-inħawi pproduċa madwar 20,000 tunnellata fis-sena biss. Sal-aħħar tas-snin 70 tas-seklu 19, Wales kienet qed tipproduċi 450,000 tunnellata ta' lavanja fis-sena, imqabbla ma' ftit iktar minn 50,000 tunnellata għall-kumplament tar-Renju Unit, li dak iż-żmien kien jinkludi l-Irlanda. Fl-1882, 92 % tal-produzzjoni tar-Renju Unit kienet ġejja mill-Barrieri ta' Penrhyn u ta' Dinorwig f'Wales, li kienu qed jipproduċu nofs dan l-ammont bejniethom. Alun Richards ikkummenta fuq l-importanza tal-industrija tal-lavanja u stqarr:

Iddominat l-ekonomija tal-Majjistral ta' Wales, fejn, sa nofs is-seklu 19 kienet tirrappreżenta kważi nofs id-dħul totali mill-kummerċ, mill-industrija u mill-professjonijiet, u f'Wales inġenerali, il-valur tal-output kien komparabbli ma' dak tal-faħam.

Il-prosperità tal-industrija tal-lavanja wasslet għat-tkabbir ta' għadd ta' industriji assoċjati. Il-bini tal-vapuri żdied f'għadd ta' postijiet kostali, b'mod partikolari f'Porthmadog, fejn inbnew 201 vapuri bejn l-1836 u l-1880. Kumpaniji tal-inġinerija ġew stabbiliti biex ifornixxu lill-barrieri, b'mod partikolari De Winton f'Caernarfon. Fl-1870, De Winton bniet u għammret sit tax-xogħol sħiħ għall-Barriera ta' Dinorwig, b'makkinarju mħaddem bix-xaftijiet fuqhom li kienu mħaddmin bl-ikbar rota tal-ilma fir-Renju Unit, b'dijametru ta' iktar minn 50 pied.

Ħaddiema

Fil-Barriera ta' Dinorwig, il-ħaddiema minn Anglesey kienu jiġu ospitati fil-barrakki ta' Anglesey matul il-ġimgħa. Kienu jqumu fit-3 ta' filgħodu kull nhar ta' Tnejn biex jimxu sal-lanċa u jerġgħu lura d-dar is-Sibt waranofsinhar.

Kien hemm diversi kategoriji differenti ta' ħaddiema fil-barrieri. Il-ħaddiema tal-barrieri proprja, li kienu jirrappreżentaw ftit iktar minn 50 % tal-forza tax-xogħol, kien jaħdmu l-lavanja f'gruppi ta' tlieta, erbgħa, sitta jew tmienja, magħrufa bħala bargain gangs. Gang ta' erbgħa tipikament kienet tikkonsisti minn żewġ "irġiel li kienu jaħdmu fuq il-blat", li kienu jieħdu ħsieb l-ibblastjar tal-blat għall-produzzjoni tal-blokok, irġiel li kienu jieħdu ħsieb il-qsim tal-blokok b'martell u bi skalpell, u rġiel li kienu ħsieb il-finitura tal-lavanja. Rybelwr normalment kien ikun tifel li qed jitgħallem ix-xogħol, li seta' jħuf fil-galleriji u joffri l-għajnuna lill-ħaddiema. Xi kultant gang kienet tagħtih blokk tal-lavanja għall-qsim. Gruppi oħra kienu l-"irġiel tal-blat ħażin" li normalment kienu jaħdmu f'gruppi ta' tlieta, u kienu jneħħu l-blat mhux tajjeb biex jinħadem mill-wiċċ, u l-"irġiel tal-iskart" li kienu jieħdu ħsieb jikklerjaw l-iskart mill-galleriji u kienu jistivawh madwar il-barriera f'munzelli. Madwar għaxra fil-mija biss, jew inqas, tal-blat estratt kien isir prodott lest.

L-irġiel tal-blat ħażin u l-irġiel tal-iskart normalment kienu jitħallsu għal kull tunnellata ta' materjal li jneħħu, iżda l-ħaddiema l-oħra tal-barrieri kienu jitħallsu b'sistema ferm iktar ikkumplikata. Parti mill-ħlas kien jiġi ddeterminat mill-għadd ta' biċċiet tal-lavanja prodotti mill-gang, iżda dan seta' jvarja ferm skont in-natura tal-blat fis-sezzjoni allokata lilhon. Għaldaqstant l-irġiel kienu jitħallsu somma addizzjonali skont il-valur ta' libbra ta' lavanja prodotta. Il-ħlas kien jiġi "nnegozjat" skont kull żona ta' blat partikolari. Jekk il-blat kien ikun ta' kwalità mhux tajba, kienu jitħallsu iktar għal kull libbra, filwaqt li jekk il-blat kien ikun ta' kwalità tajba, kien jitħallsu inqas għal kull libbra għax kien ikun hemm inqas xogħol involut. Kull l-ewwel Tnejn tax-xahar kien isir in-"negozjar" bejn il-ħaddiema u l-maniġment. Il-ħaddiema kellhom iħallsu għall-ħbula u għall-ktajjen li kienu jaħdmu bihom, kif ukoll għall-għodod u għas-servizzi bħat-tiswija u biex isinnu l-għodod. Kull ġimgħa kienu jitħallsu għotjiet bil-quddiem, u l-kumplament kien jitħallas "dakinhar li kienet tingħata s-somma". Jekk il-kundizzjonijiet ma kinux ikunu tajbin, il-ħaddiema setgħu jispiċċaw ikunu jafu l-flus lill-maniġment. Din is-sistema ma ġietx abolita għajr wara t-Tieni Gwerra Dinjija.

Fil-Barriera ta' Penrhyn, għall-ħabta tal-1913, is-sinjal għall-ibblastjar kien jingħata minn xi ħadd imqabbad biex idoqq trumbetta.

Minħabba dan l-arranġament, il-ħaddiema kienu jqisu lilhom infushom bħala kuntratturi indipendenti iktar milli impjegati b'paga, u t-trade unions damu ma żviluppaw. Madankollu, kien hemm diffikultajiet bħal inġustizzji fil-ħlas u fin-negozjar, u tilwim rigward il-jiem franki. L-Unjoni tal-Ħaddiema tal-Barrieri tat-Tramuntana ta' Wales (NWQMU) ġiet iffurmata fl-1874, u fl-istess sena kien hemm tilwim fil-Barriera ta' Dinorwig u mbagħad fil-Barriera ta' Penrhyn. Iż-żewġ tilwimiet spiċċaw b'rebħa favur il-ħaddiema, u sa Mejju 1878, l-Unjoni kellha 8,368 membru. Wieħed mill-fundaturi tal-unjoni, Morgan Richards, fl-1876 iddeskriva l-kundizzjonijiet meta beda jaħdem fil-barrieri, xi erbgħin sena qabel:

Niftakar sew fiż-żmien meta kont għadni tfal; meta flimkien ma' missieri u mal-ġirien, kellna nqumu kmieni, biex nimxu għal ħames mili (8 kilometri) qabel is-sitta ta' filgħodu, u l-istess distanza għad-dar wara s-sitta ta' filgħaxija; biex naħdmu qatigħ mis-sitta sas-sitta; biex inkunu nistgħu nitrejqu b'kafè kiesaħ, jew tazza xorrox, u loqma ħobż bil-butir; u biex insostnu (kif kien il-każ għal xi wħud) familja ta' bejn ħamest sa għaxart itfal b'pagi b'medja ta' 12 sa 16-il xelin fil-ġimgħa. (traduzzjoni mhux uffiċjali)

Tilwim industrijali u deklin (1879-1938)

Tilwim tax-xogħol

Il-Barriera tal-Lavanja ta' Penrhyn kienet waħda mill-ikbar żewġ barrieri f'Wales. Flimkien mal-Barriera ta' Dinorwig, normalment kienet tipproduċi l-istess ammont ta' lavanja daqs il-barrieri l-oħra kollha f'daqqa f'Wales.

Fl-1879, perjodu ta' għoxrin sena ta' tkabbir kważi bla interruzzjoni ġie fi tmiemu, u l-industrija tal-lavanja ntlaqtet minn reċessjoni li damet sas-snin 90 tas-seklu 19. Il-maniġment wieġeb bl-issikkar tar-regoli u billi għamilha iktar diffiċli għall-ħaddiema li jieħdu jiem franki. Ir-relazzjonijiet tax-xogħol marru għall-agħar minħabba differenzi fil-lingwa u fil-politika bejn iż-żewġ naħat. Is-sidien u l-maniġers ewlenin fil-biċċa l-kbira tal-barrieri kienu jitkellmu bl-Ingliż, kienu Anglikani u Konservattivi, filwaqt li l-ħaddiema tal-barrieri kienu jitkellmu bil-lingwa ta' Wales, u fil-biċċa l-kbira kienu Nonkonformisti u Liberali. Normalment in-negozjati bejn iż-żewġ naħat kienu jinvolvu l-użu ta' interpreti. F'Ottubru 1885, kien hemm tilwima fil-Barriera ta' Dinorwig rigward it-tnaqqis tal-btajjel u din wasslet għal waqfien tal-attivitajiet sa Frar 1886. Fil-Barriera ta' Penrhyn, George Sholto Gordon Douglas-Pennant ħa r-riedni f'idejh mingħand missieru Edward Gordon Douglas-Pennant fl-1885, u fl-1886 ħatar lil E. A. Young bħala maniġer ewlieni. Ġie introdott reġim iktar strinġenti u r-relazzjonijiet mal-forza tax-xogħol iddeterjoraw. Dan wassal għas-sospensjoni ta' 57 membru tal-kumitat tal-unjoni u ta' 17-il ħaddiem ieħor f'Settembru 1896, li min-naħa l-oħra wassal għal strajk li dam xi ħdax-il xahar. Eventwalment l-irġiel kellhom jerġgħu jmorru jaħdmu, essenzjalment skont it-termini tal-maniġment, f'Awwissu 1897. Dan l-istrajk sar magħruf bħala l-"iStrajk ta' Penrhyn".

"Ma hemm l-ebda traditur f'din id-dar". Dawn it-tabelli kienu jitwaħħlu mat-twieqi tad-djar fiż-żona ta' Bethesda matul it-tilwim tal-1900-1903.

Fl-1892 il-kummerċ reġa' rpilja, u dan wassal għal perjodu ieħor ta' tkabbir fl-industrija. Dan it-tkabbir seħħ l-iktar f'Blaenau Ffestiniog u fil-Wied ta' Nantlle, fejn il-forza tax-xogħol f'Penyrorsedd laħqet l-450 ruħ. Il-produzzjoni tal-lavanja f'Wales laħqet il-qofol tagħha b'iktar minn nofs miljun tunnellata fl-1898, bi 17,000 raġel impjegat fl-industrija. Fit-22 ta' Novembru 1900, fil-Barriera ta' Penrhyn beda t-tieni strajk li dam għal tliet snin. Il-kawżi tat-tilwima kienu kumplessi, iżda kien jinkludu l-estensjoni ta' sistema tal-għoti tal-kuntratti fir-rigward ta' partijiet mill-barriera. Il-ħaddiema tal-barrieri, minflok jirranġaw in-negozjar tagħhom stess, sabu ruħhom jaħdmu għal kuntrattur. Il-fondi tal-unjoni għall-ħlasijiet waqt l-istrajk ma kinux adegwati, u kien żmien iebes ħafna għall-2,800 ħaddiem. Il-Baruni Penrhyn reġa' fetaħ il-barriera f'Ġunju 1901, u madwar 500 raġel reġa' lura x-xogħol, u ġew ikkastigati bħala "tradituri" mill-kumplament tal-ħaddiema li kienu qed jistrajkjaw. Eventwalment, il-ħaddiema kienu obbligati jerġgħu lura għax-xogħol f'Novembru 1903 skont it-termini stabbiliti mill-Baruni Penrhyn. Bosta mill-irġiel li kienu kkunsidrati bħala prominenti fl-unjoni ma reġgħux ġew impjegati, u bosta minnhom li telqu mill-inħawi biex ifittxu impjieg xi mkien ieħor ma reġgħux irritornaw. It-tilwima ħalliet warajha legat negattiv għal żmien twil fl-inħawi ta' Bethesda.

Deklin fil-produzzjoni

It-telf ta' produzzjoni fil-Barriera ta' Penrhyn wassal għal skarsezza temporanja ta' lavanja u b'hekk il-prezzijiet baqgħu għoljin, iżda parti mit-telf għamlet tajjeb għalih l-importazzjoni. L-esportazzjoni Franċiża tal-lavanja lejn ir-Renju Unit żdiedet minn 40,000 tunnellata fl-1898 għal 105,000 tunnellata fl-1902. Wara l-1903 kien hemm depressjoni fl-industrija tal-lavanja li wasslet għal tnaqqis fil-pagi u telf ta' impjiegi. It-tekniki ġodda fil-manifattura tal-madum naqqsu l-kostijiet, u b'hekk il-madum sar iktar kompetittiv. Barra minn hekk, diversi pajjiżi imponew tariffi fuq l-importazzjoni tal-lavanja Brittanika, filwaqt li tnaqqis fil-kummerċ tal-kostruzzjoni tad-djar naqqas id-domanda domestika; finalment il-produtturi Franċiżi tal-lavanja rnexxielhom iżidu l-esportazzjoni tagħhom lejn ir-Renju Unit. Dan kollu wassal għal deklin twil fid-domanda għal-lavanja ta' Wales. Tmien barrieri f'Ffestiniog għalqu bejn l-1908 u l-1913, u l-Barriera ta' Oakley keċċiet 350 raġel fl-1909. R. Merfyn Jones jikkummenta:

L-effetti ta' din id-depressjoni fuq id-distretti tal-barrieri kienu kbar u profondi. Il-qgħad u l-emigrazzjoni saru karatteristiċi kostanti tal-komunitajiet tal-lavanja; id-diffikultajiet kienu mifruxa. Fil-barrieri s-sigħat ta' xogħol bdew jitnaqqsu, il-barrieri stess bdew jagħlqu u kien hemm tnaqqis fil-qligħ. Bejn l-1906 u l-1913, l-għadd ta' rġiel jaħdmu fil-barrieri tad-distrett ta' Ffestiniog naqas bi 28 fil-mija, fil-Barriera ta' Dyffryn, fil-Wied ta' Nantlle, l-ammont ta' xogħol naqas b'mod drammatiku bi 38 fil-mija.

Karru li fl-imgħoddi kien jintuża għat-trasport tal-iskart tal-lavanja, f'minjiera tal-lavanja qrib Llangollen. L-iskart spiss kien jintpoġġa f'kompartimenti li ma kinux għadhom jintużaw biex b'hekk jitnaqqas l-ammont ta' skart li kien ikollu jitgħabba u jitneħħa mill-minjiera.

L-Ewwel Gwerra Dinjija affettwat negattivament lill-industrija tal-lavanja, b'mod partikolari f'Blaenau Ffestiniog fejn l-esportazzjoni lejn il-Ġermanja kienet sors importanti ta' introjtu. Il-Barriera ta' Cilgwyn, l-eqdem barriera f'Wales, għalqet fl-1914, għalkemm iktar 'il quddiem reġgħet fetħet. Fl-1917, l-estrazzjoni tal-lavanja ġiet iddikjarata bħala industrija mhux essenzjali u għadd ta' barrieri ngħalqu għall-bqija tal-gwerra. Id-domanda għal djar ġodda wara tmiem il-gwerra ġabet magħha ftit prosperità; fil-minjieri tal-lavanja ta' Blaenau Ffestiniog, sal-1927, il-produzzjoni reġgħet lura kważi għal-livelli tal-1913, iżda fil-barrieri l-output kienu għadu ferm inqas mil-livell ta' qabel il-gwerra. Id-Depressjoni l-Kbira fis-snin 30 tas-seklu 20 wasslet għal tnaqqis fil-produzzjoni u l-esportazzjoni ntlaqtet ħażin ħafna.

Il-barrieri u l-minjieri kulma jmur bdew jużaw iktar il-mekkanizzazzjoni mill-bidu tas-seklu 20, u l-elettriku ssostitwixxa l-istim u l-ilma bħala sors tal-enerġija. Il-Barriera ta' Llechwedd introduċiet l-ewwel impjant elettriku fl-1891, u fl-1906, impjant idroelettriku nfetaħ f'Cwm Dyli, max-xaqlibiet iktar baxxi ta' Snowdon, li pprovda l-elettriku lill-ikbar barrieri fl-inħawi. L-użu ta' segi elettriċi u ta' makkinarju ieħor naqqas il-ħtieġa tax-xogħol manwali iebes li kien involut fl-estrazzjoni tal-lavanja, iżda pproduċa ferm iktar trab tal-lavanja mill-metodi manwali antiki, u dan wassal għal żieda fl-inċidenza tas-silikożi. Ix-xogħol kien perikoluż ukoll b'modi oħra, u l-operazzjonijiet tal-ibblastjar kienu responsabbli għal ħafna mwiet. Inkjesta tal-gvern fl-1893 sabet li r-rata ta' mwiet għall-ħaddiema taħt l-art fil-minjieri tal-lavanja kienet 3.23 għal kull elf, ferm ogħla mir-rata għall-minaturi tal-faħam.

Tmiem il-produzzjoni fuq skala kbira (1939-2005)

Il-Barriera ta' Foty, Blaenau Ffestiniog, 1950.

Meta faqqgħet it-Tieni Gwerra Dinjija fl-1939, il-kummerċ naqas bil-bosta. Parti mill-Barriera ta' Manod f'Blaenau Ffestiniog intużat biex jinħażnu t-teżori tal-arti mill-Gallerija Nazzjonali u mill-Gallerija ta' Tate. L-għadd ta' rġiel impjegati fl-industrija tal-lavanja fit-Tramuntana ta' Wales naqas minn 7,589 raġel fl-1939 għal 3,520 raġel sal-aħħar tal-gwerra. Fl-1945, il-produzzjoni totali kienet ta' 70,000 tunnellata fis-sena biss, u kien għad hemm inqas minn 20 barriera miftuħa biss meta mqabbel mal-40 barriera miftuħa qabel il-gwerra. Il-Wied ta' Nantlle kien ġie affettwat ferm, bi 350 ħaddiem impjegat fid-distrett kollu, imqabbel mal-1,000 ħaddiem fl-1937. Id-domanda għal-lavanja naqset peress li l-madum beda jintuża iktar għat-tisqif, u l-importazzjoni minn pajjiżi bħall-Portugall, Franza u l-Italja kienet qed tiżdied. Kien hemm iktar domanda wkoll għal-lavanja għat-tiswija tal-binjiet ibbumbardjati wara tmiem il-gwerra, iżda l-użu tal-lavanja għall-binjiet ġodda kien ipprojbit, għajr għall-iżgħar daqsijiet. Din il-projbizzjoni tneħħiet fl-1949.

Veduta ta' Blaenau Ffestiniog minn Moelwyn Bach, dominata mill-miżbliet kbar tal-iskart tal-lavanja madwar ir-raħal.

Il-produzzjoni totali tal-lavanja f'Wales naqset minn 54,000 tunnellata fl-1958 għal 22,000 tunnellata fl-1970. Il-Barriera ta' Diffwys f'Blaenau Ffestiniog għalqet fl-1955 wara kważi żewġ sekli ta' operat. It-Tramuntana ta' Wales kienet tiddependi fuq l-estrazzjoni tal-lavanja u l-għeluq tal-barrieri wassal għal tkabbir fil-qgħad fl-1959. Il-Barrieri ta' Votty u ta' Bowydd fil-qrib għalqu wkoll fl-1963 u fl-1969, u 300 ħaddiem tal-barrieri tilfu l-impjieg tagħhom meta għalqet il-Barriera ta' Dinorwic. Is-sena ta' wara, il-Barriera ta' Dorothea fil-Wied ta' Nantlle u l-Barriera ta' Braichgoch qrib Corris ħabbru li kienu se jagħlqu. Il-Barriera ta' Oakeley f'Blaenau Ffestiniog għalqet fl-1971, iżda iktar 'il quddiem reġgħet infetħet minn kumpanija oħra. Sal-1972, inqas minn 1,000 raġel kienu impjegati fl-industrija tal-lavanja tat-Tramuntana ta' Wales.

Għal bosta snin, is-sidien tal-barriera ċaħdu li t-trab tal-lavanja kien il-kawża tal-livell għoljin ta' silikożi fost il-ħaddiema tal-barrieri. Mill-1909, kienu responsabbli għall-aċċidenti u għall-mard kollu ikkawżati mix-xogħol, iżda rnexxielhom jipperswadu lill-gvernijiet suċċessivi li t-trab tal-lavanja ma kienx jagħmel ħsara. Fl-1979, wara taqbida fit-tul, il-gvern irrikonoxxa s-silikożi bħala marda industrijali li jistħoqqilha kumpens. Kien hemm żieda fid-domanda għal-lavanja fis-snin 80 tas-seklu 20, u għalkemm din waslet tard wisq għal bosta barrieri, xorta waħda kien hemm xi produzzjoni fl-inħawi ta' Blaenau Ffestiniog fil-Barrieri ta' Oakeley, ta' Llechwedd u ta' Cwt-y-Bugail, għalkemm il-biċċa l-kbira tal-produzzjoni tal-lavanja għat-tisqif kienet f'idejn il-Barriera ta' Penrhyn. Ġiet introdotta iktar mekkanizzazzjoni, u beda jintuża l-laser kompjuterizzat għall-issegar tal-blokok tal-lavanja.

Lavanja ta' Wales fil-preżent

Barrieri li għadhom jipproduċu l-lavanja

Sal-2022, il-Barriera ta' Penrhyn kienet għadha qed tipproduċi l-lavanja, għalkemm b'kapaċità ferm imnaqqsa mill-eqqel żmien tagħha fis-seklu 19. Fl-1995 kienet tipproduċi kważi 50 % tal-produzzjoni tar-Renju Unit. Attwalment is-sjieda u t-tħaddim tagħha huma f'idejn Welsh Slate Ltd (parti mill-Breedon Group). Qabel is-sjieda kienet tal-Lagan Group, li kellu s-sjieda wkoll u xi operazzjonijiet tal-Barriera ta' Oakeley f'Blaenau Ffestiniog, il-Barriera ta' Pen yr Orsedd fil-Wied ta' Nantlle, u l-Barriera ta' Cwt-y-Bugail. F'Marzu 2010, il-kumpanija ħabbret id-deċiżjoni tagħha li twaqqaf l-operazzjonijiet fil-Barriera ta' Oakeley minħabba xi ċedimenti tal-art fis-sit.

Greaves Welsh Slate Company tipproduċi l-lavanja għat-tisqif u prodotti oħra tal-lavanja minn Llechwedd, u x-xogħol għadu għaddej ukoll fil-Barriera ta' Berwyn qrib Llangollen. L-aħħar impjant taħt l-art fuq skala kbira li kien għadu jopera u issa għalaq kien dak ta' Maenofferen, assoċjat mal-minjiera turistika ta' Llechwedd. Fl-1999 dan kien parti mis-sit, iżda issa ġie amalgamat effettivament ma' Votty / Bowydd, u għadu jsir xi xogħol fih. Iċ-Ċentru tal-Millenju ta' Wales f'Cardiff juża l-lavanja skartata b'diversi kuluri differenti fid-disinn tiegħu: il-lavanja vjola minn Penrhyn, blu minn Cwt-y-Bugail, ħadra mill-Wied ta' Nantlle, griża minn Llechwedd, u sewda minn Corris.

Attrazzjonijiet għall-viżitaturi

Il-Mużew Nazzjonali tal-Lavanja huwa ospitat f'uħud mill-binjiet tal-Barriera l-Antika ta' Dinorwig qrib Llanberis.

Parti mill-Barriera tal-Lavanja ta' Dinorwig issa tinsab fi ħdan il-Park ta' Padarn, u l-parti l-oħra tospita l-impjant tal-enerġija ta' Dinorwig f'għerien taħt il-parti antika tal-barriera. Il-Mużew Nazzjonali tal-Lavanja jinsab f'uħud mill-istudjos tax-xogħol tal-barriera. Il-mużew fih diversi wirjiet, fosthom id-djar rurali Vitorjani tal-ħaddiema tal-lavanja li fl-imgħoddi kienu jinsabu f'Tanygrisiau qrib Blaenau Ffestiniog. Il-mużew għandu rota tal-ilma operattiva, u pendil irrestawrat li qabel kien jintuża għall-ġarr tal-vaguni tal-lavanja 'l fuq u 'l isfel.

F'Blaenau Ffestiniog, l-Għerien tal-Lavanja ta' Llechwedd ġew ikkonvertiti f'attrazzjoni għall-viżitaturi. Il-viżitaturi jistgħu jivvjaġġaw fuq linja tat-tramm tal-minaturi jew jinżlu fil-Minjiera l-Fonda, permezz tal-iżjed cable car wieqfa fl-Ewropa, sabiex jesploraw din l-eks minjiera tal-lavanja u jitgħallmu kif il-lavanja kienet tiġi estratt u pproċessata, u dwar il-ħajja tal-minaturi. Il-minjieri tal-lavanja ta' Braichgoch f'Corris ġew ikkonvertiti f'attrazzjoni turistika msejħa "Labirint tar-Re Arthur" fejn il-viżitaturi jittieħdu taħt l-art b'dgħajsa tul xmara taħt l-art u jmorru jimxu fl-għerien biex jara preżentazzjonijiet awdjoviżivi tal-leġġendi tar-Re Arthur. Il-Barriera ta' Llwyngwern qrib Machynlleth issa sar is-sit taċ-Ċentru għat-Teknoloġija Alternattiva. Għadd ta' linji ferrovjarji li kienu jintużaw għat-trasport tal-lavanja sal-portijiet ġew irrestawrati bħala attrazzjonijiet turistiċi, pereżempju l-Linja Ferrovjarja ta' Ffestiniog u l-Linja Ferrovjarja ta' Talyllyn.

L-impjant idroelettriku tal-Barriera ta' Dinorwig qrib Llanberis.

Sit ta' Wirt Dinji

Il-Pajsaġġ tal-Lavanja tal-Majjistral ta' Wales ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO f'Lulju 2021, wara proċess ta' nomina ta' sit indikattiv li dam iktar minn 10 snin. Iż-żoni inklużi huma l-Barriera ta' Penrhyn u l-Wied ta' Ogwen, il-Barriera ta' Dinorwic, il-Wied ta' Nantlle, il-Barrieri ta' Gorseddau u tal-Prinċep ta' Wales, Ffestiniog u Porthmadog, inkluż il-Linja Ferrovjarja ta' Ffestiniog, u l-Barrieri ta' Abergynolwyn u ta' Bryn Eglwys quarry, inkluż il-Linja Ferrovjarja ta' Talyllyn.

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; u l-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem".

Influwenzi kulturali

L-industrija tal-lavanja f'Wales essenzjalment kienet industrija fejn kienet tiġi mitkellma l-iktar il-lingwa ta' Wales. Il-biċċa l-kbira tal-forza tax-xogħol fl-inħawi ewlenin tal-produzzjoni tal-lavanja fit-Tramuntana ta' Wales kienu jiġu mill-inħawi lokali, bi ftit li xejn immigrazzjoni minn barra Wales. L-industrija kellha influwenza konsiderevoli fuq il-kultura tal-inħawi u fuq dik ta' Wales inġenerali. Fil-caban, il-kabina fejn kienu jinġabru l-ħaddiema tal-barrieri għall-waqfa tal-ikel, spiss kienu jsiru diversi diskussjonijiet, li sikwit kienu jsiru saħansitra minuti formali tagħhom. Ġabra eżistenti ta' minuti minn caban fil-minjiera ta' Llechwedd f'Blaenau Ffestiniog tal-1908-1910 issemmi d-diskussjonijiet dwar it-tneħħija tal-knisja, ir-riforma tat-tariffi u suġġetti politiċi oħra. Kienu jsiru Eisteddfodau, kienet titfassal il-poeżija u tiġi diskussa, u l-biċċa l-kbira tal-barrieri l-kbar kellhom il-banda tagħhom stess, fosthom il-banda ta' Oakley li kienet partikolarment famuża. Burn jikkalkula li kien hemm madwar ħamsin raġel li tqies li kien jistħoqqilhom entrata fid-Dizzjunarju tal-Bijografiji tan-Nies minn Wales, li bdew il-ħajja tax-xogħol tagħhom bħala ħaddiema fil-barrieri tal-lavanja, imqabbla ma' erba' sidien biss, għalkemm ovvjament kien hemm diverġenza distinta wkoll fin-numri taż-żewġ gruppi.

Għadd ta' kittieba ta' Wales siltu ġrajjiet mill-ħajjiet tal-ħaddiema tal-barrieri għax-xogħol tagħhom, pereżempju r-rumanzi ta' T. Rowland Hughes. Chwalfa, tradott bl-Ingliż bħala Out of their night (Barra mil-lejl tagħhom, 1954), għandu t-tilwim tal-Barriera ta' Penrhyn fl-isfond, filwaqt li Y cychwyn, tradott bl-Ingliż bħala The beginning (Il-Bidu, 1969), isegwi l-apprendistat ta' ħaddiem żagħżugħ tal-barrieri. Diversi rumanzi ta' Kate Roberts, bint ħaddiem tal-barrieri, jagħtu stampa ċara tal-inħawi madwar Rhosgadfan, fejn l-industrija tal-lavanja kienet fuq skala iżgħar u bosta mill-ħaddiema tal-barrieri kienu wkoll sidien tal-art żgħar. Ir-rumanz tagħha Traed mewn cyffion (1936), tradott bl-Ingliż bħala Feet in chains (Saqajn fil-ktajjen, 2002), jagħti stampa ċara tad-diffikultajiet iffaċċjati minn familja li kienet taqla' l-għajxien tagħha mill-barrieri bejn l-1880 u l-1914. Y Chwarelwr ("Il-Ħaddiema tal-Barrieri") tal-1935 kien l-ewwel film bil-lingwa ta' Wales u wera diversi aspetti tal-ħajja ta' ħaddiem tal-barrieri tal-lavanja f'Blaenau Ffestiniog.

Iktar qari

• Burn, Michael. 1972. The Age of Slate. Quarry Tours Ltd., Blaenau Ffestiniog.

• "Slate Mining in Wales and Cause of Its Decline". The Engineering and Mining Journal: 145–148. 18 January 1908. Retrieved 15 February 2020.

• Holmes, Alan. 1986. Slates from Abergynolwyn: the story of Bryneglwys Slate Quarry Gwynedd Archives Service. ISBN 0-901337-42-0.

• Hughes, Emrys & Aled Eames. 1975. Porthmadog Ships. Gwynedd Archives Service.

• Jones, Gwynfor Pierce & Alun John Richards. 2004. Cwm Gwyrfai : the quarries of the North Wales narrow gauge and the Welsh Highland railways. Gwasg Carreg Gwalch. ISBN 0-86381-897-8.

• Jones, R. Merfyn. 1981. The North Wales Quarrymen, 1874–1922 (Studies in Welsh history; 4.) University of Wales Press. ISBN 0-7083-0776-0.

• Lewis, M.J.T. & Williams, M. C. 1987. Pioneers of Ffestiniog Slate. Snowdonia National Park Study Centre, Plas Tan y Bwlch. ISBN 0-9512373-1-4.

• Lindsay, Jean. 1974. A History of the North Wales Slate Industry. David and Charles, Newton Abbot. ISBN 0-7153-6264-X.

• Pritchard, D. Dylan. 1946. The Slate Industry of North Wales: statement of the case for a plan. Gwasg Gee.

• Richards, Alun John. 1994. Slate Quarrying at Corris. Gwasg Carreg Gwalch. ISBN 0-86381-279-1.

• Richards, Alun John. 1995. Slate Quarrying in Wales Gwasg Carreg Gwalch. ISBN 0-86381-319-4.

• Richards, Alun John. 1998. The Slate Quarries of Pembrokeshire Gwasg Carreg Gwalch. ISBN 0-86381-484-0.

• Richards, Alun John. 1999. The Slate Regions of North and Mid Wales and Their Railways Gwasg Carreg Gwalch. ISBN 0-86381-552-9.

• Williams, Merfyn. 1991. The Slate Industry. Shire Publications, Aylesbury. ISBN 0-7478-0124-X.