Butrint

Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
L-Anfiteatru ta' Butrint

Butrint (bil-Grieg: Βουθρωτόν u Βουθρωτός, b'ittri Rumani: Bouthrōtón, bil-Latin: Buthrōtum) kienet belt tal-Greċja Antika u iktar 'il quddiem belt Rumana u veskovat f'Epiru. X'aktarx kienet abitata mill-preistorja, Buthrotum kienet belt tat-tribù tal-Epiroti tal-Kaonjani, u iktar 'il quddiem saret kolonja Rumana u veskovat. Qabdet it-triq tan-niżla fl-aħħar tal-Antikità, qabel ma ġiet abbandunata għalkollox fil-Medju Evu wara li terremot qawwi għerreq il-biċċa l-kbira tal-belt. Fiż-żminijiet moderni Butrint saret sit arkeoloġiku fil-Kontea ta' Vlorë fl-Albanija, xi 14-il kilometru fin-Nofsinhar ta' Sarandë u qrib il-fruntiera mal-Greċja. Tinsab fuq għolja li tagħti fuq il-Fliegu ta' Vivari u hija parti mill-Park Nazzjonali ta' Butrint. Illum il-ġurnata Bouthrotum hija sede titolari Kattolika Latina u fiha wkoll il-Kastell ta' Ali Pasha.

Il-belt titqies bħala wieħed mill-iżjed siti arkeoloġiċi importanti fl-Albanija. Bis-saħħa tal-valur kulturali, storiku u naturali kbir u konsiderevoli, Butrint ġiet iddikjarata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1992[1] u bħala parti minn Park Nazzjonali fis-sena 2000.[2]

Storja[immodifika | immodifika s-sors]

Żmien il-Greċja Antika[immodifika | immodifika s-sors]

Mappa ta' Buthrotum fil-qedem

Bouthroton (illum Butrint) oriġinarjament kienet wieħed miċ-ċentri ewlenin tat-tribù tal-Epiroti tal-Kaonjani[3], parti mill-grupp ta' tribujiet tal-Majjistral tal-Greċja.[4] Kellhom kuntatti mill-qrib mal-kolonja ta' Corcyra (illum Korfu) tal-Korintin. Skont il-kittieb Ruman Virġilju, il-fundatur leġġendarju tagħha kien Helenus, iben ir-Re Priamo ta' Trojja, li mar lejn il-Punent wara l-waqgħa ta' Trojja ma' Neoptolemus u l-konkubina tiegħu Andromache. Kemm Virġilju kif ukoll l-istoriku Grieg Dijoniżju ta' Halicarnassus iddokumentaw li Enea kien żar Bouthroton wara l-ħarba tiegħu stess mill-qerda ta' Trojja.

L-iżjed evidenza arkeoloġika bikrija ta' okkupazzjoni b'insedjament tmur lura għal bejn is-sekli 10 u 8 Q.K., għalkemm uħud isostnu li hemm evidenza iktar bikrija ta' insedjament li tmur lura għas-seklu 12 Q.K.[5]

L-iskavi ta' Bouthroton wasslu għal bċejjeċ tal-fuħħar Proto-Korintin tas-seklu 7 u mbagħad bċejjeċ tal-fuħħar Korintin u Attiċi tas-seklu 6, madankollu ma hemm l-ebda indikazzjoni ta' insedjament preistoriku.[6] Bouthroton kienet tinsab f'pożizzjoni importanti strateġikament minħabba l-aċċess li kellha għall-Istretti ta' Korfu, kif ukoll il-pożizzjoni tagħha f'salib it-toroq bejn l-art kontinentali tal-Greċja u l-Magna Graecia, id-dinjiet Griegi u "barbariċi".[7] B'hekk, saret wieħed miż-żewġ portijiet antiki fil-Chaonia t'Isfel; il-port l-ieħor kien Onchesmos (illum Sarandë).[8]

L-akropoli nbniet fuq għolja max-xatt ta' xmara bl-isem ta' Butrint (jew Bouthrotum). L-ewwel estensjoni tal-akropoli tas-seklu 7 Q.K. seħħet matul is-seklu 5 Q.K.[9] Matul l-ewwel snin tat-tieni Gwerra Peloponniża (413-404 Q.K.), il-Korkirjani bnew fortifikazzjonijiet estiżi minn Ksamil sa Buthrotum. Buthrotum, li qabel kienet belt indipendenti, saret soġġetta għal Korfu fil-qrib.[10]

Il-pożizzjoni tal-insedjament u tat-tribujiet tal-madwar fl-antikità

Sas-seklu 4 Q.K., l-importanza tagħha kibret u nbnew teatru, santwarju ddedikat lil Asklepju u agora. L-akropoli ta' Bouthrotum kienet protetta minn tliet swar. L-iżjed ħajt ta' barra nbena għall-ħabta tat-380 Q.K. u kien iħaddan fih erja ta' erba' ettari. Dan il-ħajt twil 870 metru kien jinkludi bastjuni u ħames daħliet. Tnejn mill-iżjed daħliet importanti kienu magħrufa bħala d-Daħla tal-Lag u d-Daħla tal-Ljun. Barra minn hekk, l-agora, l-istoas, iż-żona residenzjali u t-teatru kienu jinsabu f'żona separata bil-ħitan.[11]

Diversi kitbiet imnaqqxa f'Buthrotum jiddeskrivu l-organizzazzjoni tal-Kaonjani fil-bidu tas-seklu 3 Q.K., li juru li huma wkoll kellhom mexxej annwali msejjaħ Prostates (bil-Grieg: Προστάτης jiġifieri Protettur). Il-kalendarju Grieg ta' Bouthroton jidher fl-eqdem kompjuter analogu magħruf, l-hekk imsejjaħ Mekkaniżmu ta' Antikythera (għall-ħabta tal-150 sal-100 Q.K.).[12][13]

It-teatru huwa magħruf għall-għadd impressjonanti ta' kitbiet imnaqqxin fuq il-ġebel tiegħu. Il-biċċa l-kbira minnhom jittrattaw il-manumissjonijiet u jagħtu ammont kbir ta' dettalji dwar il-belt matul l-era Ellenistika.[14] L-ismijiet tal-iskjavi msemmija fit-tinqix kienu Griegi kważi b'mod esklużiv, għajr xi ismijiet Latini b'kunjomijiet Griegi.[15]

Fit-228 Q.K. Buthrotum saret protettorat Ruman flimkien ma' Korfu.[16] F'nofs is-seklu 2 Q.K. Buthrotum kienet iċ-ċentru ta' stat indipendenti, possibbilment il-"Kojnon tal-Prasajboj", kif elenkat fil-lista tat-theorodokoi fl-Oraklu ta' Delphi.[17]

Żmien ir-Rumani[immodifika | immodifika s-sors]

Munita tal-bronż izzekkata f'Buthrotum matul ir-renju ta' Awgustu (27 Q.K.-14 W.K.). Il-leġġenda etnika BVTHR tidher fuq in-naħa ta' wara.[18]

Fis-seklu ta' wara, saret parti minn provinċja tal-Maċedonja. Fl-44 Q.K., Ċesri ddeżinja lil Buthrotum bħala kolonja bħala premju lis-suldati li kienu ġġieldu għalih kontra Pompej. Is-sid tal-artijiet lokali Titus Pomponius Atticus oġġezzjona kontra l-korrispondent tiegħu Ċiċerun li ħadem qatigħ kontra l-pjan fis-Senat. Ir-riżultat kien li għadd żgħir biss ta' kolonjalisti ġew insedjati.

Fil-31 Q.K., l-Imperatur Ruman Awgustu li kien għadu kemm rebaħ kontra Mark Anthony u Kleopatra fil-battalja ta' Actium ġedded il-pjan li permezz tiegħu Buthrotum kellha ssir kolonja tal-veterani. Ir-residenti l-ġodda kabbru l-belt u fost il-kostruzzjonijiet kien hemm il-kostruzzjoni ta' akkwedott, banju Ruman, djar, kumpless ta' forum u nymphaeum. Matul dak iż-żmien, id-daqs tal-belt irdoppja. Għadd ta' strutturi ġodda nbnew ħdejn oħrajn eżistenti speċjalment madwar it-teatru u t-tempju ta' Asklepju.[19]

Fdalijiet tal-battisterju

Fis-seklu 3 W.K., terremot qered parti kbira mill-belt, u ġarraf il-binjiet fis-subborgi tal-Pjanura ta' Vrina u fil-forum taċ-ċentru tal-belt. L-iskavi żvelaw li l-belt kienet diġà qabdet it-triq tan-niżla. Madankollu, l-insedjament baqa' jeżisti sal-aħħar tal-Antikità, u sar port ewlieni fil-provinċja ta' Epiru. Il-belt ta' dak iż-żmien kienet tinkludi l-Palazz grandjuż bl-apsidi fuq tliet naħat, li kien dar ta' persuna notevoli lokali li nbniet għall-ħabta tal-425.

Żmien il-Biżantini u possibbilment is-Slavi[immodifika | immodifika s-sors]

L-Agora ta' Buthrotum

Is-swar tal-belt ġew rikostruwiti b'mod estensiv, x'aktarx fl-aħħar tas-seklu 5, probabbli mill-Imperatur Biżantin Anastasju. L-Ostrogoti taħt Indulf assedjaw il-kosta tal-Baħar Jonju fil-550 u jaf attakkaw lil Buthrotum.[20] Fl-aħħar tas-seklu 6, gruppi ta' Slavi x'aktarx li waslu f'Buthrotum. Evidenza mill-iskavi turi li l-importazzjoni ta' prodotti bażiċi, inbid u żejt mil-Lvant tal-Mediterran kompliet sal-bidu tas-seklu 7 meta l-Imperu Biżantin bikri tilef dawk il-provinċji. Matul il-perjodu tal-invażjonijiet tal-Islavi u ċ-ċaqliq tal-popolazzjoni fir-reġjun usa', Buthrotum kienet waħda mill-ftit bliet f'Epiru li baqgħet teżisti u li żammet l-istatus tagħha ta' sede ta' veskovat mingħajr interruzzjoni.[21] Minħabba l-iskarsezza ta' sorsi, diffiċli li wieħed jivvaluta jekk Buthrotos kinitx ikkontrollata mill-Islavi jew mill-Biżantini bejn is-sekli 7 sa 10.[22] Sorsi Biżantini bil-miktub ta' dak iż-żmien isemmu li San Elija ta' Enna nżamm bħala spjun f'Bouthrotos, filwaqt li Arsenios ta' Korfu (876-953) innota r-rikkezza marittima tal-belt. Il-kolonizzazzjoni mill-awtoritajiet Biżantini milli jidher inzertat mar-renju ta' Ljun VI (886-912). X'aktarx li l-amministraturi imperjali ta' dak iż-żmien iggvernaw ir-reġjun mill-oikos (bil-Grieg: οίκος, li tfisser residenza) mill-Pjanura ta' Vrina iktar milli miċ-ċittadella. Is-sejbiet arkeoloġiċi fil-fatt jiżdiedu fis-seklu 10.[23]

Il-Gran Bażilika ta' Buthrotum inbniet matul l-ewwel nofs tas-seklu 6 fuq in-naħa tal-Grigal tal-insedjament.[24] Monumenti oħra jinkludu l-Bażilika tal-Akropoli (is-seklu 4), il-Palazz bl-apsidi fuq tliet naħat (is-seklu 6), il-Battisterju b'mużajk kumpless kbir (is-seklu 6), il-knisja tad-Daħla tal-Lag (is-seklu 9) u l-knisja tal-Battisterju (is-seklu 9).[25] Il-vjaġġatur Għarbi Muhammad al-Idrisi nnota fis-seklu 12 li Butrint kienet belt b'popolazzjoni densa u b'għadd ta' swieq.[26]

Il-belt baqgħet territorju tal-Imperu Biżantin u rreżistiet l-assedji tan-Normanni sal-1204 meta wara r-Raba' Kruċjata, l-Imperu Biżantin ġie frammentat, u Buthrotum saret parti mid-Despotat ta' Epiru. Fis-sekli ta' wara, iż-żona kienet sit ta' kunflitt bejn il-Biżantini, l-Anġojini tan-Nofsinhar tal-Italja, u l-Venezjani.

Bejn l-Anġojini, l-Imperu Biżantin u d-Despotat ta' Epiru[immodifika | immodifika s-sors]

Il-fortifikazzjonijiet x'aktarx li ssaħħew mill-Imperatur Biżantin Mikiel I.[27]

Fl-1267, Karlu ta' Anjou ħa l-kontroll ta' Butrint u Korfu, u dan wassal għal iktar restawr tas-swar u tal-Gran Bażilika. Fl-1274, il-qawwiet Biżantini reġgħu daħlu f'Butrint, u dan ikkawża kunflitt bejn il-Biżantini u d-Despotat ta' Epiru, peress li d-Despotu Nikephoros kien tal-fehma li s-sit kien id-dominju tiegħu. Minkejja d-differenzi reliġjużi kbar bejn l-Kattoliku Karlu ta' Anjou u l-Ortodoss kbir Nikephoros, it-tnejn għamlu alleanza flimkien kontra l-Imperatur Biżantin Mikiel, u keċċew il-Biżantini miż-żona fl-1278. Imbagħad, wara l-insistenza ta' Karlu, Nikephoros fl-aħħar mill-aħħar irrikonoxxa d-drittijiet ta' Karlu għall-belt kollha li Mikiel II kien ta lil Manfred ta' Hohenstaufen bħala parti mid-dota ta' martu Elena, billi Karlu kien is-suċċessur tiegħu. B'hekk ġew ċeduti Butrint kif ukoll il-kosta kollha minn Vlora sa Butrint.[28]

Parti mir-Regnum Albaniae tal-Anġojini[immodifika | immodifika s-sors]

Mill-1284, l-Imperatur Biżantin Andronikos II kellu l-kontroll tal-biċċa l-kbira tal-Albanija kif inhi llum u l-kontroll Anġojin tal-art kontinentali tal-Balkani kien limitat għal Butrint, li iktar 'il quddiem iffurmat unità amministrattiva unika flimkien ma' Korfu fil-qrib. Fis-seklu 14 is-sit ikkondivida destin simili ma' Korfu.[29] Butrint baqgħet taħt it-tmexxija tal-Anġojini sal-1386, b'żewġ interruzzjonijiet oħra biss: fl-1306, u fl-1313-1331. Fl-1305-1306 Butrint kienet ikkontrollata mid-Despotu ta' Epiru, Tumas I Komnenos Doukas.[30] Butrint saret Kattolika wara li nħakmet mill-Anġojini, u baqgħet hekk matul is-seklu 14.

Hodges jargumenta li l-investiment difensiv "episodiku" f'Butrint bħala belt matul dan il-perjodu juri li xorta waħda kellha popolazzjoni urbana attiva, għalkemm ma ġewx identifikati abitazzjonijiet urbani ta' dak iż-żmien. Hodges isostni li dan jindika li l-abitazzjonijiet kienu kkonċentrati fuq ix-xaqlibiet tat-Tramuntana taċ-ċittadella. Il-Veskovat Ortodoss ġie ttrasferit lejn Glyki fil-qrib fl-1337 jew fl-1338. Il-belt ġiet imċekkna bħala daqs lejn l-aħħar tas-seklu 14, minħabba l-irvelli u t-taqbid fir-reġjun.[31]

Bejn Venezja u l-Imperu Ottoman[immodifika | immodifika s-sors]

Butrinto taħt id-dominju ta' Venezja fl-art kontinentali Ottomana

Ir-Repubblika ta' Venezja taħt id-doġe xtrat iż-żona inkluża Korfu mill-Anġojini fl-1386; madankollu, il-merkanti Venezjani kienu interessati l-iktar f'Korfu, u f'Butrint reġgħet qabdet it-triq tan-niżla.

Sal-1572 il-gwerer bejn Venezja u l-Imperu Ottoman ħallew ħerba f'Butrint u l-akropoli ġiet abbandunata, filwaqt li taħt it-tmexxija ta' Domenico Foscarini, il-kmandant Venezjan ta' Korfu, l-amministrazzjoni ta' Butrinto u l-inħawi tal-madwar tressqet lejn fortizza żgħira triangolari assoċjata mar-reċinti estensivi tal-ħut. Iktar 'il quddiem iż-żona ġiet insedjata ftit u xi kultant ġiet maħtufa mit-Torok Ottomani fl-1655 u fl-1718, qabel ma reġgħet inħatfet mill-Venezjani. Ir-riżorsi tal-ħut kienu kontributur vitali għall-provvista ta' Korfu, u t-tkabbir taż-żebbuġ flimkien mat-trobbija tal-bhejjem u l-ħsad tal-injam kienu l-attivitajiet ekonomiċi prinċipali.[32]

It-Trattat ta' Campo Formio tal-1797 qasam it-territorju tar-Repubblika tal-Venezja bejn Franza u l-Awstrija, li Franza kienet għadha kif okkupat u aboliet, u taħt l-Artikolu 5 tat-Trattat, Butrint u l-eks territorji Venezjani l-oħra fl-Albanija għaddew taħt is-sovranità Franċiża.[33]

Madankollu, fl-1799, il-gvernatur Ottoman lokali Ali Pasha Tepelena ħakimha, u saret parti mill-Imperu Ottoman sa meta l-Albanija kisbet l-indipendenza tagħha fl-1912. Sa dak iż-żmien is-sit tal-belt oriġinali ma kinitx ġiet okkupata għal sekli sħaħ u kienet imdawra b'imraġ mimlija malarja. Matul it-tmexxija Ottomana f'Epiru, l-abitanti ta' Butrint urew appoġġ kontinwu għall-attivitajiet rivoluzzjonarji Griegi.[34]

L-Albanija moderna[immodifika | immodifika s-sors]

Fl-1913, wara tmiem l-Ewwel Gwerra tal-Balkani, Butrint ġiet ċeduta lill-Greċja iżda l-Italja oġġezzjonat kontra d-deċiżjoni u fit-Trattat ta' Londra r-reġjun ingħata lill-Albanija moderna li kienet għadha kemm inħolqot. Butrint kienet tinsab qrib il-fruntiera tan-Nofsinhar tal-Albanija moderna f'territorju fejn il-maġġoranza kienu jitkellmu bil-Grieg.[35] Il-popolazzjoni Griega lokali nkorlat u ħolqot Repubblika Awtonoma tat-Tramuntana ta' Epiru, għal sitt xhur, qabel kontra r-rieda tagħhom kellha tiġi ċeduta lill-Albanija, u l-paċi ġiet żgurata permezz ta' forza taż-żamma tal-paċi Taljana sal-1919.[36] L-Italja rrifjutat id-deċiżjoni minħabba li ma riditx li l-Greċja tikkontrolla ż-żewġ naħat tal-Istretti ta' Korfu.[37]

Storja ekkleżjastika[immodifika | immodifika s-sors]

Veskovat residenzjali[immodifika | immodifika s-sors]

Fdalijiet tal-Gran Bażilika

Fil-bidu tas-seklu 6, Buthrotum saret is-sede ta' veskovat u fost il-kostruzzjonijiet ġodda nbena l-battisterju ta' Butrint, wieħed mill-ikbar binjiet Paleokristjani ta' dak it-tip, u bażilika. Id-djoċesi ta' Buthrotum inizjalment kienet tagħmel parti mill-Metropoli ta' Nicopolis, il-belt kapitali metropolitana ta' Epirus Vetus u taħt l-influwenza Papali, iżda fis-sekli 9 u 10 ġiet elenkata ma' Naupaktos, li ħadet post il-fdalijiet ta' Nicopolis bħala belt kapitali provinċjali u metropoli tat-tema Biżantina l-ġdida ta' Nicopolis, taħt l-influwenza tal-Patriarkat Biżantin ta' Kostantinopli. Wara s-seklu 14, kienet tagħmel parti mill-ġurisdizzjoni tal-Metropoli ta' Ioannina.[38]

Tnejn mill-isqfijiet Biżantini (qabel ix-Xiżma tal-Lvant) ta' Butrint jissemmew f'dokumenti eżistenti:

  • Stephanus, li ffirma l-ittra konġunta tal-isqfijiet ta' Epirus Vetus lill-Imperatur Ljun I ta' Thracia wara l-qtil tal-Patriarka Proterju ta' Lixandra fl-458; u
  • Matthaeus, li ffirma l-ittra tas-sinodu tal-isqfijiet tal-provinċja lill-Papa Hormisdas fil-516 rigward l-ordnar tal-Metropolitan Ġwanni ta' Nicopolis. Saret sede tal-Knisja Latina taħt it-tmexxija tal-Anġojini u tal-Venezjani.[39][40][41]

Veskovat residenzjali Latin[immodifika | immodifika s-sors]

Għall-ħabta tal-1250 ġiet stabbilita sede Latina bl-isem Taljan ta' Butrinto, taħt it-tmexxija Anġojina u Venezjana, iżda ġiet soppressa għall-ħabta tal-1400. Il-bażilika tas-seklu 6 reġgħet inbniet mir-Re Karlu I ta' Napli fl-1267.

Isqfijiet Latini magħrufa
  • Nicola, O.P. (? – 1311.02.15)
  • Nicola, O.P. (1311.05.23 – ?)
  • Nicola da Offida, O.F.M. (? – 1349.06.15)
  • Francesco (? – ?)
  • Arnaldo Simone (? – 1355.02.13)
  • Giacomo, O.P. (1356.10.12 – ?)
  • Lazzarino, O.F.M. (1366.02.09 – ?)
Il-karta tal-flus tal-2000 Leke tal-2012 bit-teatru ta' Butrint

Sede titolari Kattolika[immodifika | immodifika s-sors]

Buthrotum illum il-ġurnata hija elenkata mill-Knisja Kattolika bħala sede titolari Latina mindu d-djoċesi ġiet ristabbilita nominalment fl-1933 bħala veskovat titolari ta' Buthrotum (Latin) / Butrinto (għall-Kurja Taljana) / Butrint (Albaniż).[42]

Dawn huma l-isqfijiet titolari li ġew nominati:

  • Louis-Bertrand Tirilly, SS.CC. (1953.11.16 – 1966.06.21) bħala l-aħħar Vikarju Appostoliku tal-Gżejjer Marquesas
  • George Frendo (7.7.2006 – 17.11.2016), O.P., Isqof Awżiljarju tal-Arċidjoċesi ta' Tiranë–Durrës (Albanija) (7. 7. 2006 – 17. 11. 2016), kif ukoll Segretarju Ġenerali tal-Konferenza Episkopali tal-Albanija (2016.05.05 – ...)
  • Patri Giovanni Salonia, O.F.M. Cap., (10.2.2017 – irriżenja fis-27.4.2017) bħala Isqof Awżiljarju tal-Arċidjoċesi ta' Palermo
  • Zdeněk Wasserbauer (* 16. 6. 1965), Isqof Awżiljarju tal-Arċidjoċesi Kattolika Rumana ta' Praga, mid-19.5.2018

Skavi arkeoloġiċi[immodifika | immodifika s-sors]

Statwa ta' suldat Ruman li nstabet f'Buthrotum

L-ewwel skavi arkeoloġiċi moderni bdew fl-1928 meta l-gvern Faxxista Taljan ta' Benito Mussolini bagħat spedizzjoni lejn Butrint. L-għan kien wieħed ġeopolitiku iktar milli xjentifiku, bil-ħsieb li titwessa' l-eġemonija Taljana fiż-żona. Il-mexxej kien arkeologu Taljan, Luigi Maria Ugolini, li minkejja l-għanijiet politiċi tal-missjoni tiegħu kien arkeologu tajjeb. Ugolini miet fl-1936, iżda l-iskavi baqgħu għaddejjin sal-1943 u sat-Tieni Gwerra Dinjija. Permezz tagħhom ġew żvelati l-partijiet Ellenistiċi u Rumani tal-belt, inkluż id-Daħla tal-Lag u d-Daħla taċ-Ċingjal (li ssemmiet minn Ugolini għad-daħla famuża ta' Trojja msemmija fl-Ilijade).

Wara li l-gvern Komunista ta' Enver Hoxha ħataf l-Albanija fl-1944, il-missjonijiet arkeoloġiċi barranin ġew ipprojbiti. Ix-xogħol tkompla mill-arkeologi Albaniżi, fosthom Hasan Ceka. Nikita Khrushchev żar il-fdalijiet fl-1959 u ssuġġerixxa li Hoxha jbiddel iż-żona f'bażi tas-sottomarini. L-Istitut Albaniż tal-Arkeoloġija beda skavi fuq skala ikbar fis-snin 70 tas-seklu 20. Mill-1993 saru skavi ewlenin oħra mmexxija mill-Fondazzjoni ta' Butrint b'kollaborazzjoni mal-Istitut Albaniż tal-Arkeoloġija. Skavi reċenti fis-swar tad-difiża tal-Punent tal-belt żvelaw evidenza tal-użu kontinwu tas-swar, li timplika l-kontinwazzjoni tal-ħajja fil-belt. Is-swar stess milli jidher ingħataw in-nar fis-seklu 9, iżda mbagħad issewwew.

Wara l-waqgħa tar-reġim Komunista fl-1992, il-gvern demokratiku l-ġdid ippjana diversi żviluppi ewlenin fis-sit. F'dik l-istess sena l-fdalijiet ta' Butrint żdiedu fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.[1] Fl-1997, kriżi politika u ekonomika ewlenija, flimkien mal-pressjoni lokali, waqqfu l-pjan li jinbena ajruport, u l-UNESCO poġġiet is-sit fuq il-Lista ta' Siti ta' Wirt Dinji fil-Periklu minħabba serq, nuqqas ta' protezzjoni, ġestjoni u konservazzjoni. Missjonijiet arkeoloġiċi li saru matul l-1994 u l-1999 żvelaw iktar vilel Rumani u knisja Kristjana bikrija.

Fl-2004[43], l-iskavi arkeoloġiċi komplew taħt l-investigatur prinċipali, David R. Hernandez.[44]

Aċċessibbiltà[immodifika | immodifika s-sors]

Is-sit ta' Butrint huwa aċċessibbli minn Sarandë, tul triq li nbniet għall-ewwel darba fl-1959 għal żjara tal-mexxej Sovjetiku Nikita Khrushchev. Din it-triq ġiet imtejba matul is-sajf tal-2010. Il-kostruzzjoni kienet kemxejn ta' diżastru ambjentali u jaf terġa' thedded l-istatus ta' Butrint bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO. Il-belt antika qed issir destinazzjoni turistika popolari, u tattira lil bosta viżitaturi li jżuruha għal jum mill-gżira Griega fil-qrib ta' Korfu. Laneċ fuq wiċċ l-ilma (30 minuta) u laneċ ikbar u inqas veloċi (90 minuta) joperaw kuljum bejn il-Port il-Ġdid qrib iċ-ċentru storiku ta' Korfu u Saranda. Bosta viżitaturi minn Korfu jużaw servizzi organizzati bil-kowċis biex iżuru Butrint minn Sarandë, u barra minn hekk, hemm servizz pubbliku regolari tal-karozza tal-linja li tikkollega l-port ta' Sarandë ma' Butrint. Oħrajn jaslu mill-fruntiera ta' Qafe Bote mal-Greċja ħdejn Konispol u jaqsmu l-Fliegu ta' Vivari biċ-ċattra f'Butrint.

Sit ta' Wirt Dinji[immodifika | immodifika s-sors]

Il-mużajk tal-battisterju

Butrint ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1992 u ż-żona ta' lqugħ tas-sit ġiet immodifikata fl-1999.[1]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO, il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".[1]

Nies notevoli[immodifika | immodifika s-sors]

  • Therinus, qaddis tas-seklu 3
  • Donatus ta' Euroea, qaddis tas-seklu 4

Referenzi[immodifika | immodifika s-sors]

  1. ^ a b ċ d Centre, UNESCO World Heritage. "Butrint". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2022-06-18.
  2. ^ ""PER SHPALLJEN PARK KOMBETAR NE MBROJTJE TE SHTETIT TE ZONES ARKEOLOGJIKE TE BUTRINTIT" (bl-Albaniż)" (PDF). Arkivjat mill-oriġinal fl-2017-10-27. Miġbur 2022-06-18.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  3. ^ Strabo. The Geography. Il-Ktieb VII, il-Kapitlu 7.5
  4. ^ Boardman, John (1994). The Cambridge Ancient History: The fourth century B.C. Cambridge University Press. p. 437.
  5. ^ Ceka, Neritan; transl. Pranvera Xhelo (2002). Buthrotum: Its History & Monuments. Tirana: Cetis Tirana. p. 19. ISBN 978-99927-801-2-1.
  6. ^ The Cambridge Ancient History, Volume 3, Part 3: The Expansion of the Greek World, Eighth to Sixth Centuries BC, p. 269, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-23447-4, 1982.
  7. ^ David R. Hernandez, "Bouthrotos (Butrint) in the Archaic and Classical Periods: The Acropolis and Temple of Athena Polias", Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, Vol.86, No. 2 (April–June 2017), p. 205.
  8. ^ Cabanes, P. (1997). "The Growth of the Cities". Epirus, 4000 Years of Greek History and Civilization. Ekdotikē Athēnōn: 92. ISBN 9789602133712.
  9. ^ Ioanna, Andreou (1997). "Urban Organization". Epirus, 4000 Years of Greek History and Civilization. Ekdotikē Athēnōn: 100. ISBN 9789602133712.
  10. ^ Hammond, N. G. L (1997). "The Tribal Systems of Epirus and Neighbouring Areas down to 400 B.C." Epirus, 4000 Years of Greek History and Civilization: 56. ISBN 9789602133712.
  11. ^ Stillwell, Richard (2017). The Princeton Encyclopedia of Classical Sites. Princeton University Press. p. 175. ISBN 9781400886586.
  12. ^ Freeth, Tony; Bitsakis, Yanis; Moussas, Xenophon; Seiradakis, John. H.; Tselikas, A.; Mangou, H.; Zafeiropoulou, M.; Hadland, R.; et al. (30 November 2006). "Decoding the ancient Greek astronomical calculator known as the Antikythera Mechanism" (PDF). Nature. 444 Supplement (7119): 587–91.
  13. ^ Freeth, Tony; Jones, Alexander (2012). "The Cosmos in the Antikythera Mechanism". Institute for the Study of the Ancient World.
  14. ^ Pierre Cabanes, "Nouvelles inscriptions d'Albanie Méridionale (Bouthrotos et Apollonia)", Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik, Bd. 63 (1986), pp. 137–155.
  15. ^ Winnifrith, Tom (2002). Badlands, Borderlands: A History of Northern Epirus/Southern Albania. Duckworth. p. 70. ISBN 978-0-7156-3201-7.
  16. ^ Penny Cyclopaedia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge (bl-Ingliż). C. Knight. 1836. Ċitazzjoni għandu parametr mhux magħruf u vojt: |iktar= (għajnuna)
  17. ^ Cabanes, P. (1997). "From Alexander Molossus to Pyrrhus: Political Developments". Epirus, 4000 Years of Greek History and Civilization. Ekdotikē Athēnōn: 122. ISBN 9789602133712.
  18. ^ Andrew M. Burnett, Michel Amandry, Pere Pau Ripollès, Roman provincial coinage. : Volume I, From the death of Caesar to the death of Vitellius 44 BC-AD 69, London/Paris, 1992, n°1394.2.
  19. ^ Cabanes, P. (1997). "From Alexander Molossus to Pyrrhus: Political Developments". Epirus, 4000 Years of Greek History and Civilization. Ekdotikē Athēnōn: 126. ISBN 9789602133712.
  20. ^ Hodges, Richard; Bowden, William; Lako, Kosta; Richard Andrews (2004). Byzantine Butrint: excavations and surveys 1994–1999. Oxbow Books. p. 54. ISBN 978-1-84217-158-5.
  21. ^ Hodges, Richard; Bowden, William; Lako, Kosta; Richard Andrews (2004). Byzantine Butrint: excavations and surveys 1994–1999. Oxbow Books. p. 54. ISBN 978-1-84217-158-5.
  22. ^ Richard Hodges (2008). Rise and Fall of Byzantine Butrint. Butrint Foundation. p. 19.
  23. ^ Decker, Michael J. (25 February 2016). The Byzantine Dark Ages. Bloomsbury Publishing. p. 57. ISBN 978-1-4725-3605-1.
  24. ^ Giakoumēs, Geōrgios K.; Vlassas, Grēgorēs; Hardy, David A. (1996). Monuments of Orthodoxy in Albania. Doukas School. p. 96. ISBN 9789607203090.
  25. ^ Pratt, Suzanna (2013). The impact of heritage management on local communities in the hinterland of Butrint National Park, southern Albania (Thesis). p. 17.
  26. ^ Prinzing, G. (1997). "Political, Social and Economic Developments". Epirus, 4000 Years of Greek History and Civilization. Ekdotikē Athēnōn: 194. ISBN 9789602133712.
  27. ^ Hansen, Inge Lyse; Hodges, Richard; Leppard, Sarah (2013). Butrint 4: The Archaeology and Histories of an Ionian Town. Oxbow Books. p. 277. ISBN 9781782971023.
  28. ^ Lala, Etleva (2008). Regnum Albaniae. pp. 37-38: Nikephoros I Angelos (1271-1296)
  29. ^ Hodges, Richard; Bowden, William; Lako, Kosta (28 February 2020). Byzantine Butrint: Excavations and Surveys 1994-99. Oxbow Books. p. 86. ISBN 978-1-78570-870-1.
  30. ^ Kazhdan, Alexander, ed. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford and New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504652-6.
  31. ^ Hansen, Inge Lyse; Hodges, Richard; Leppard, Sarah (2013). Butrint 4: The Archaeology and Histories of an Ionian Town. Oxbow Books. p. 16. ISBN 9781782971023.
  32. ^ Giacomo Casanova, Histoire de ma vie, Librairie Plon, Paris, vol II, chap V, pp. 198-199.
  33. ^ "Treaty of Campo Formio 1797". www.napoleon-series.org. Miġbur 2022-06-21.
  34. ^ Fleming, K. E. (14 July 2014). The Muslim Bonaparte: Diplomacy and Orientalism in Ali Pasha's Greece. Princeton University Press. pp. 70–71. ISBN 978-1-4008-6497-3.
  35. ^ Fleming, K. E. (14 July 2014). The Muslim Bonaparte: Diplomacy and Orientalism in Ali Pasha's Greece. Princeton University Press. pp. 70–71. ISBN 978-1-4008-6497-3.
  36. ^ Hodges, Richard (November 2016). The Archaeology of Mediterranean Placemaking: Butrint and the Global Heritage Industry. Bloomsbury Academic. p. 23. ISBN 978-1350006621.
  37. ^ Lyse Hansen, Inge; Hodges, Richard; Leppard, Sarah (January 2013). Butrint 4: The Archaeology and Histories of an Ionian Town. Oxbow Books. pp. 2, 309. ISBN 978-1842174623.
  38. ^ Heinrich Gelzer, Ungedruckte und ungenügend veröffentlichte Texte der Notitiae episcopatuum, in: Abhandlungen der philosophisch-historische classe der Bayerische Akademie der Wissenschaften, 1901, p. 557, nº 564.
  39. ^ Pius Bonifacius Gams, Series episcoporum Ecclesiae Catholicae, Leipzig 1931, p. 430.
  40. ^ Pius Bonifacius Gams, Series episcoporum Ecclesiae Catholicae, Leipzig, 1931, p. 430.
  41. ^ Konrad Eubel, Hierarchia Catholica Medii Aevi, vol. 1, p. 143.
  42. ^ Annuario Pontificio 2013 (Libreria Editrice Vaticana 2013 ISBN 978-88-209-9070-1), p. 855.
  43. ^ Dame, Marketing Communications: Web // University of Notre. "David - Hernandez // Department of Classics // University of Notre Dame". Department of Classics (bl-Ingliż). Miġbur 2022-06-21.
  44. ^ Hernandez, David R. (2017). "Bouthrotos (Butrint) in the Archaic and Classical Periods: The Acropolis and Temple of Athena Polias". Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens. 86 (2): 205–271.
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Butrint&oldid=298403"